RECENZJE Umar" system, niech Å»yje sieç! O SPO¸ECZEÄ„STWIE INFORMACYJNYM BEZ IDEOLOGII. MIECZYS¸AW MURASZKIEWICZ Naturalnie my sami teÅ» jesteĘmy sys- Tak jak do niedawna patrzyliĘmy na ANTYMATRIX. CZ¸OWIEK temami, które funkcjonujÄ… w ekosyste- Ęwiat przez systemowe okulary, teraz co- W LABIRYNCIE SIECI mach. Ta uk"adanka w"aĘciwie nie ma raz cz´Ä˜ciej pos"ugujemy si´ okularami Edwin Bendyk koÅ‚ca. Wydawa"o si´, Å»e poj´cie syste- sieciowymi. Takie zjawiska i sprawy, jak Wydawnictwo W.A.B. mu jest ukoronowaniem intelektualnych zarzÄ…dzanie, wojny, terroryzm, sojusze, Warszawa 2004 wysi"ków, które zmierzajÄ… do opisu Ęwia- dyplomacja, handel, funkcjonowanie or- ta. I oto nagle pod koniec ubieg"ego wie- ganizmów Å»ywych, organizowanie si´ Po niezwykle udanej i cenionej przez czy- ku pojawi"a si´ interesujÄ…ca mutacja te- spo"eczeÅ‚stw czy funkcjonowanie ryn- telników Zatrutej studni, ksiÄ…Å»ce nomi- go konceptu, która jak sÄ…dzÄ… niektórzy ków finansowych wolimy przedstawiaç i nowanej w ubieg"ym roku do nagrody wyznaczy sposób myĘlenia i post´po- analizowaç jako procesy zachodzÄ…ce w Nike, Edwin Bendyk opublikowa" nowÄ… wania w wieku obecnym. Tym nowym sieciach z"oÅ»onych z w´z"ów i "Ä…czÄ…cych rozpraw´ zatytu"owanÄ… Antymatrix. poj´ciem jest sieç. DziĘ cz´Ä˜ciej mówi je zaleÅ»noĘci. W ten sposób lepiej rozu- Cz"owiek w labiryncie sieci. Obie pozy- si´ o sieciach niÅ» o systemach i nie jest to miemy dynamik´ tych zjawisk i ich z"o- cje "Ä…czy tematyka, znakomity eseistycz- wy"Ä…cznie zmiana terminologii to ra- Å»onoĘç, "atwiej teÅ» jest nam proponowaç ny styl, naukowa wnikliwoĘç i nieustajÄ…- czej zmiana paradygmatu. ulepszajÄ…ce modyfikacje. PodejĘcie sie- ca próba zrozumienia przemian, które W tym miejscu potrzebne sÄ… trzy ko- ciowe ma niewÄ…tpliwie zwiÄ…zek z ambi- zachodzÄ… w Ęwiecie i w naszym jego mentarze. Po pierwsze, moda na sieci cjami holistycznymi, gdyÅ» chodzi w nim rozumieniu. Jest to ksiÄ…Å»ka zajmujÄ…ca i pojawi"a si´ wraz z inwazjÄ… i rewolucjÄ… o moÅ»liwie ca"oĘciowe uchwycenie zja- przejmujÄ…ca zarazem, waÅ»na i pobudza- spowodowanÄ… przez telekomunikacyjne wisk ze wszystkimi tego faktu pozytyw- jÄ…ca do tego stopnia, Å»e gdyby nawet by- techniki mobilne oraz Internet, który jest nymi i negatywnymi konsekwencjami. Ta "a napisana z"ym, zawi"ym j´zykiem (na par excellence sieciÄ…, a w"aĘciwie sieciÄ… ostatnia uwaga zas"uguje na specjalne po- szcz´Ä˜cie jest inaczej), to naleÅ»a"oby jÄ… sieci. Po drugie, sieç nie jest wynalazkiem traktowanie, na co niestety nie pozwala koniecznie przeczytaç i co istotniejsze chwili obecnej. Mamy przecieÅ» od daw- ograniczona obj´toĘç tego artyku"u. przemyĘleç. Nie bez znaczenia jest teÅ» na sieci energetyczne, mamy kolejowe, A zatem niech Å»yje sieç. W ten oto fakt, Å»e ksiÄ…Å»ek podobnych do niej na których historia si´ga XIX wieku, nie sposób z naszego j´zyka odchodzi termin polskim rynku w"aĘciwie nie ma. Ben- mówiÄ…c juÅ» o bitych przez Rzymian sie- system , a jego miejsce zajmuje sieç. dyk zatem, czy chce, czy nie chce, otrzy- ciach dróg czy siatkach szpiegowskich, Le systeme est mort, vive le réseau! Ta muje premi´ pioniera. które istniejÄ… od zarania ludzkoĘci. Po trze- transformacja myĘlenia od systemu do Bohaterem ksiÄ…Å»ki jest sieç. Zanim si´ cie, sieç jest takÅ»e systemem. To, na co sieci zbiega si´ w czasie i jest wspomaga- niÄ… zajmiemy, warto przyjrzeç si´ jej po- k"adziemy dziĘ szczególny nacisk, gdy mó- na przez wciÄ…Å» powstajÄ…ce i rozwijajÄ…ce przednikowi. Ca"y wiek XX, zw"aszcza wimy o sieci, i co wiÄ…Å»e si´ z naturÄ… zacho- si´ na kaÅ»dym kroku sieci. One bowiem, w nauce i technice, sta" pod znakiem sys- dzÄ…cych obecnie procesów transformujÄ…- zw"aszcza te nowe, a wi´c Internet i te- temu, które to poj´cie jest jednÄ… z naj- cych ca"Ä… cywilizacj´, dotyczy komunikacji lefonia komórkowa, zwi´kszajÄ… zasi´g wi´kszych i najp"odniejszych z dotych- i transmisji dóbr symbolicznych, które sta- oddzia"ywania kaÅ»dego swojego uczest- czasowych konceptualizacji Ęwiata. To jÄ… si´ podstawÄ… rodzÄ…cej si´ na naszych nika na innych, w"Ä…czajÄ…c w sfer´ bezpo- jedna z tych trzech czy czterech gigan- oczach nowej formy kapitalizmu, czy Ęredniego i poĘredniego oddzia"ywania tycznych idei, które pojawiajÄ… si´ raz na jakkolwiek nazwiemy t´ nowÄ… formacj´. coraz wi´kszÄ… grup´ ludzi, organizacji i sto lat, a które zmieniajÄ… nie tylko naszÄ… Sieç dziĘ to przede wszystkim wehiku" ko- spraw. G´stniejÄ…ca sieç sprawia, Å»e percepcj´ i rozumienie otaczajÄ…cej rze- munikacyjny, platforma przesy"ania infor- zwi´ksza si´ kapita" spo"eczny, a to ozna- czywistoĘci, ale wp"ywajÄ… na to, jak jÄ… macji, nowa agora, na której rozgrywajÄ… cza, Å»e spo"ecznoĘci i spo"eczeÅ‚stwa ma- przekszta"camy i jak w niej Å»yjemy. si´ waÅ»ne wydarzenia, zarówno o charak- jÄ… szans´ staç si´ dok"adnie w Poppe- Samo poj´cie systemu jest bardzo terze politycznym, gospodarczym, jak i rowskim sensie coraz bardziej otwarte, ĘwieÅ»ej, bo XX-wiecznej daty, choç moÅ»- a moÅ»e przede wszystkim spo"ecznym i a zachodzÄ…ce w nich procesy coraz przej- na by odnieĘç wraÅ»enie, Å»e istnia"o od towarzyskim (w koÅ‚cu najwi´cej czasu rzystsze. W"aĘnie na tym polega sens i zawsze. Dla nas bowiem Ęwiat w oczywi- uÅ»ytkownicy Internetu sp´dzajÄ… na poga- nadzieje zwiÄ…zane z przemianami po- sty sposób jest systemem, który z kolei duszkach i korzystaniu z wirtualnej eroty- wodowanymi przez nowe techniki ko- sk"ada si´ z mniejszych systemów, co ki). Internet, jego rola i sposób funkcjo- munikacyjne i informacyjne. Naturalnie tworzy skomplikowanÄ… i rozleg"Ä… hierar- nowania stajÄ… si´ podstawowÄ… metaforÄ… nie ma gwarancji, Å»e sieç z samej swej chi´. Mamy systemy ochrony zdrowia, dzisiejszej cywilizacji. OsiÄ… tej metafory natury uruchamia czy wspiera procesy o nauczania, alarmowe, bezpieczeÅ‚stwa... jest poj´cie sieci. Anglosasi komentujÄ… t´ charakterze demokratycznym. Nie ma Wszystko jest wi´c systemem. sytuacj´ krótko: think network. teÅ» gwarancji, Å»e wspiera nasze cz"owie- 88 ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004 czeÅ‚stwo i podwyÅ»sza jakoĘç Å»ycia. Nie którego znaczenie, od kiedy pojawi" si´ liczne zagroÅ»enia zwiÄ…zane z sieciami i sprawia, Å»e automatycznie stajemy si´ on na sta"e w s"owniku polityków, uleg"o nowymi technologiami i jest zwolennikiem wraÅ»liwsi w planie etycznym i zyskuje- znacznemu rozszerzeniu, rozmyciu i na- postawy, którÄ… moÅ»na nazwaç asymetrycz- my pot´Å»ne or´Å»e w zmaganiach dobra bra"o cech ideologicznych. Woli uÅ»ywaç nÄ…: w sieciach widzi wi´cej pozytywnego ze z"em, prawdy z k"amstwem. Nie daj- za Manuelem Castellsem okreĘlenia spo- potencja"u i korzyĘci dla cz"owieka wspó"- my si´ uwieĘç zapewnieniom, Å»e tech- "eczeÅ‚stwo sieciowe , k"adÄ…c nacisk na czesnego niÅ» moÅ»liwych szkód i niebez- niki informacyjne i sieci sÄ… z ca"Ä… pew- sposób, a nie treĘç komunikacji. pieczeÅ‚stw. Pod jednym wszak warun- noĘciÄ… technologiami wolnoĘci , które Z metodycznego czy jak kto woli, na- kiem, co sam dobitnie wyk"ada w ostatnim zaprowadzÄ… nas do nowej Arkadii, wol- ukowego punktu widzenia jest to zabieg akapicie ksiÄ…Å»ki: Spo"eczeÅ‚stwo siecio- nej od wad wspó"czesnego Ęwiata. Ist- godny pochwa"y, bo dyskursowi na temat we tak d"ugo pozostanie spo"eczeÅ‚stwem niejÄ… niestety przyk"ady poĘwiadczajÄ…- przemian cywilizacyjnych, powodowa- otwartym, jak d"ugo Logos wyraÅ»ajÄ…cy si´ ce tez´ przeciwnÄ…, potwierdzajÄ…cÄ… nych wynalazkami i nowymi techno- w bogactwie j´zyków b´dzie dobrem najczarniejsze scenariusze z Orwella czy logiami, nadaje bardziej obiektywny wspólnym, jak d"ugo zdo"amy go uchroniç Matrixa. charakter, ograniczajÄ…c wp"ywy g"osów zarówno przed paÅ‚stwowÄ…, jak i prywat- KsiÄ…Å»ka Bendyka jest rozleg"ym, g"´bo- zabarwionych ideologicznie. Uwolniony nÄ… monopolizacjÄ… . kim, udokumentowanym faktograficznie w ten sposób od ideologicznego balastu Czy jesteĘmy w stanie ten warunek i bibliograficznie esejem na temat sieci Bendyk z renesansowÄ… swobodÄ… porusza spe"niç? OdpowiedÄ™ to temat na osobne, i zwiÄ…zanych z ich rozwojem konsekwen- si´, by nie powiedzieç: nawiguje, w Ęwie- skÄ…dinÄ…d nie"atwe, opowiadanie. Czeka- cji spo"ecznych, gospodarczych, kultu- cie sieci. I choç nie ma w jego ksiÄ…Å»ce "a- my zatem na nast´pnÄ… ksiÄ…Å»k´ Edwina rowych i politycznych. Warto zauwaÅ»yç, twego optymizmu, tak charakterystycz- Bendyka, która z dwiema juÅ» napisanymi Å»e autor w zasadzie nie pos"uguje si´ ter- nego dla entuzjastów podejĘcia technologie utworzy trylogi´ o zmieniajÄ…cym si´ na n minem spo"eczeÅ‚stwo informacyjne , über alles, to wydaje si´, Å»e dostrzega on naszych oczach Ęwiecie. Symbol nieodwracalnej zatraty DZIWNE OBIEKTY WYWO¸UJŃ DRESZCZ INTELEKTUALNYCH EMOCJI. STANIS¸AW BAJTLIK systÅ»me du Monde (1796 i 1799). Okry- w tekĘcie. Czarne dziury jako symbol nie- CZARNE DZIURY I KRZYWIZNA cie przez Younga interferencji Ęwiat"a odwracalnej zatraty wesz"y do powsze- CZASU. ZDUMIEWAJŃCE sprawi"o, Å»e teoria korpuskularna ustÄ…pi- dniego j´zyka. Zast´pujÄ… studnie bez DZIEDZICTWO EINSTEINA "a pola teorii falowej, a poniewaÅ» nikt dna czy nakrywanie czegoĘ ogonem Kip S. Thorne nie wiedzia", jak traktowaç fale w ramach przez diab"a , ginÄ… w nich budÅ»etowe pie- T"um. Danuta CzyÅ»ewska teorii Newtona, Laplace usunÄ…" pomys" z niÄ…dze i k"opotliwe dokumenty. PrószyÅ‚ski i S-ka ciemnymi gwiazdami z trzeciego wyda- Czarne dziury d"ugo jednak pozostawa- Warszawa 2004 nia (1808) i kolejnych. Czarne dziury po- "y na marginesie naukowych zaintere- zosta"y dla specjalistów ciekawostkÄ… lub sowaÅ‚ astrofizyków, takÅ»e po odkryciu Czarne dziury to jedno z najbardziej nie- problemem, z którym poradziç by sobie przez Subrahmanyana Chandrasekhara, zwyk"ych i zaskakujÄ…cych przewidywaÅ‚ mog"a g"´bsza teoria. Å»e nawet oddzia"ywania kwantowe nie ogólnej teorii wzgl´dnoĘci. ZaskakujÄ…- T´ g"´bszÄ… teori´ ogólnÄ… teori´ chroniÄ… dostatecznie masywnych gwiazd cych nie dlatego, Å»e wczeĘniej nikt nie wzgl´dnoĘci opublikowa" Albert Ein- przed utratÄ… stabilnoĘci. WciÄ…Å» nie by"o podejrzewa" ich istnienia. Wprost prze- stein w 1915 roku, a juÅ» w 1916 Karl wiadomo, czy takie obiekty rzeczywiĘcie ciwnie. Do dziĘ Anglicy i Francuzi spie- Schwarzchild, w okopach armii niemiec- istniejÄ…. Prawdziwym prze"omem by"y rajÄ… si´, czy ich odkrywcÄ… (teoretycz- kiej na froncie rosyjskim, znalaz" rozwiÄ…- dopiero narodziny astronomii rentgenow- nym) by" John Michell czy Pierre Simon zania odpowiadajÄ…ce czarnym dziurom. skiej w latach szeĘçdziesiÄ…tych. Dzi´ki Laplace. Ten pierwszy w wyk"adzie dla Od tego czasu sta"y si´ one zarówno na- obserwacjom w tym zakresie zacz´to cz"onków Royal Society, wyg"oszonym ukowym przewidywaniem, jak i zagad- znajdowaç zwarte Ä™ród"a intensywnego 27 listopada 1783 roku, przekonywa", Å»e kÄ…, zach´cajÄ…c obserwatorów do poszuki- promieniowania, obiekty o masach prze- WszechĘwiat moÅ»e byç pe"en zwartych wania ich w kosmosie, a teoretyków do kraczajÄ…cych krytyczne masy gwiazd. W gwiazd, na których powierzchni grawita- odpowiedzi, co skrywajÄ… w Ęrodku. Te tym samym teÅ» czasie odkryto mikrofa- cja jest tak silna, iÅ» nawet korpusku"y dziwne obiekty inspirowa"y teÅ» zawsze lowe promieniowanie t"a, b´dÄ…ce ka- Ęwiat"a nie mogÄ… jej opuĘciç. Ten drugi pisarzy science fiction i u"atwia"y zada- mieniem w´gielnym teorii Wielkiego bez powo"ywania si´ na Michella spopu- nie popularyzatorom nauki. Wyszukiwar- Wybuchu, przewidujÄ…cej, Å»e ewolucja laryzowa" to przewidywanie w pierw- ka Amazon.com odnajduje 278 ksiÄ…Å»ek z WszechĘwiata rozpocz´"a si´ od stanu szym i drugim wydaniu Exposition du terminem black hole(s) w tytule i 108 629 osobliwego. Powsta"o pytanie, czy natura LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI 89