panorama
ku masy gwiazdy do jej promienia
(M/R). PoniewaŻ promieł
gwiazdy
juÅ» znamy, moÅ»na teÅ» obliczyç jej NEUTRONY
mas´. Jest ona nie mniejsza niÅ» I SUPERNOWE
1.5 M i nie wi´ksza niÅ» 2.3 M , a jej
Gwiazda o masie wi´kszej
najbardziej prawdopodobna wartoĘç
niÅ» 10 M wytwarza u kresu
wynosi 1.8 M (M oznacza mas´
swej ewolucji Żelazny rdzeł

S"oł
ca).
wielkoĘci Ziemi, w którym
Opracowanie obserwacji uk"adu
nie mogÄ… juÅ» zachodziç reakcje
EX0 0748-676 i obliczenie masy oraz
syntezy jÄ…drowej. Typowa odleg"oĘç
promienia znajdujÄ…cej si´ w nim
mi´dzy znajdujÄ…cymi si´ w nim
gwiazdy neutronowej jest zas"ugÄ…
czÄ…stkami wynosi 10 12 m.
Adama Villarreala z University of
Zgodnie z zasadą nieoznaczonoĘci
Arizona i Toda Strohmayera z Labo-
elektron zlokalizowany z takÄ…
TERMOJŃDROWY WYBUCH na powierzchni gwiazdy
ratory for High Energy Physics w
dok"adnoĘciÄ… musi poruszaç si´
neutronowej obserwujemy z Ziemi jako rozb"ysk
NASA Goddard Space Flight Cen- z pr´dkoĘciÄ… bliskÄ… pr´dkoĘci
rentgenowski.
ter. Otrzymane przez nich wyniki ka- Ęwiat"a. CiĘnienie rozp´dzonych
Żą odrzuciç wszelkie  egzotyczne elektronów  podtrzymuje rdzeÅ‚
,
nie pozwalajÄ…c mu si´ zapaĘç
padku gwiazdy EX0 0748-676 kluczowÄ… ro- warianty teorii szczegó"owych: okazuje si´,
l´ odgrywajÄ… jej rozmiary i pr´dkoĘç rota- Å»e badany obiekt jest niemal w ca"oĘci zbu- pod wp"ywem grawitacji. Energia
najszybszych elektronów jest
cji. ZnajÄ…c pr´dkoĘç rotacji, dobrano pro- dowany ze zwyk"ych neutronów.
jednak wi´ksza od róŻnicy masy
mieł
gwiazdy w taki sposób, by obliczone Kilka dni po ukazaniu si´ komunikatu o
neutronu i protonu pomnoŻonej
kszta"ty linii widmowych zgadza"y si´ z ob- sukcesie Villarreala i Strohmayera w Cen-
przez c2. Oznacza to, Że mogą
serwowanymi. Okaza"o si´, Å»e jest on nie trum Astronomicznym im. Miko"aja Koper-
zachodziç reakcje, w których
mniejszy niÅ» 9.5 km i nie wi´kszy niÅ» 15 km, nika PAN w Warszawie odby"a si´ obrona
protony i elektrony "Ä…czÄ… si´
przy czym jego najbardziej prawdopodobna pracy doktorskiej Agnieszki Majczyny. Przed-
w neutrony. Gdy elektrony
wartoĘç wynosi 11.5 km. miotem pracy by"o wyznaczenie masy i pro-
zaczynajÄ…  znikaç , ciĘnienie
ZwaÅ»enie gwiazdy by"o moÅ»liwe dzi´ki za- mienia gwiazdy neutronowej w uk"adzie po-
gwa"townie maleje. W niespe"na
obserwowaniu grawitacyjnego poczerwie- dwójnym MXB 1728-34. Majczyna i jej
sekund´ rdzeÅ‚
si´ zapada
nienia linii widmowych. Efekt ten, przewi- promotor, astrofizyk Jerzy Madej, pos"uŻyli
i zamienia w gwiazd´ neutronowÄ….
dziany przez ogólnÄ… teori´ wzgl´dnoĘci, jest si´ zupe"nie innÄ… metodÄ…, opartÄ… na matema-
Cz´Ä˜ç wyzwolonej przy tym
związany z utratą energii fotonów wydosta- tycznym modelowaniu widma gwiazdy i po-
potencjalnej energii grawitacyjnej
jÄ…cych si´ z silnego pola grawitacyjnego: li- równywaniu go z widmem obserwowanym.
zostaje przekazana materii
ni´, która pojawia si´ w widmie laboratoryj-  Polska gwiazda ma mas´ 0.63 Ä… 0.1 M i
otaczającej rdzeł
, która
nym przy cz´stoĘci ½0, znajdujemy w widmie promieÅ‚
6.12 ą 0.55 km. JeĘli te wyniki zo-
z pr´dkoĘciÄ… kilkunastu tysi´cy
gwiazdy neutronowej przy cz´stoĘci ½1 < ½0 stanÄ… potwierdzone przez inne grupy badaw-
kilometrów na sekund´ rozbiega si´
(zgodnie z zasadami mechaniki kwantowej cze, b´dzie o nich g"oĘno, poniewaÅ» obiekt o
w przestrzeni mi´dzygwiazdowej.
mniejsza cz´stoĘç odpowiada zmniejszonej tak niewielkich rozmiarach jest najprawdo- Ca"e zjawisko, widoczne z daleka
energii fotonów). Zmierzywszy róŻnic´ mi´- podobniej zbudowany nie z neutronów, lecz jako gwa"towny rozb"ysk gwiazdy,
n
dzy ½1 i ½0, moÅ»na obliczyç wartoĘç stosun- ze swobodnych kwarków. nosi nazw´ supernowej typu II.
K"opotliwy transfer
NIE WSZYSTKIE ORGANIZMY DAJŃ SIó ¸ATWO KLONOWAå. CATHRYN M. DELUDE
myszami i Ęwiniami idzie "atwo, ze maniu ludzkich zarodkowych komórek ma-
szczurami juÅ» trudniej. Z ludÄ™mi jesz- cierzystych, które b´dÄ… stosowane w leczeniu
Zcze trudniej, chociaŻ nie aŻ tak jak z chorób i przeszczepianiu narządów.
ma"pami. Nikt nie wie, dlaczego niektóre W klonowaniu terapeutycznym (inaczej
gatunki trudniej sklonowaç niÅ» inne. Bada- zwanym transferem jÄ…der) najwi´ksze suk-
nia prowadzone na myszach powinny jednak cesy osiÄ…gnÄ…" Woo Suk Hwang z Uniwer-
pomóc naukowcom odnieĘç sukces w otrzy- sytetu w Seulu. W lutym jego zespó" opisa"
LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI 11
BIOTECHNOLOGIA
NASA
panorama
Douglas Melton z Harvard Medical School,
który udost´pni" 17 nowych linii zarodko-
wych komórek macierzystych uzyskanych
z darowanych embrionów. RóŻnice mogą
wynikaç równieÅ» z tego, Å»e  w przypadku
ludzi pracowaliĘmy jedynie na zarodkach
zamroŻonych, w przypadku myszy  na Ęwie-
Żych  mówi Melton.
Inne problemy wiąŻą si´ z wyborem opty-
malnych komórek do pobrania jąder. Ko-
mórka taka powinna spe"niaç dwa warun-
ki: byç "atwo dost´pna i wydajna. Hwang
uŻy" jajnikowych komórek ziarnistych, trud-
nych do uzyskania od kobiet i niewyst´pu-
jÄ…cych u m´Å»czyzn.
Naukowcy sugerują, Że komórki mniej doj-
KLONOWANIE NACZELNYCH rza"e i niezróŻnicowane są wydajniejsze.
jest trudniejsze niÅ» innych
Najbardziej wydajne i najtrudniejsze do uzy-
organizmów. Zdj´cie pokazuje
skania są zarodkowe komórki macierzyste
prac´ nad klonowaniem
 wyjaĘnia Rudolph Jaenish, czo"owy eks-
krowich zarodków.
pert w klonowaniu myszy w Whitehead
Institute for Biomedical Research w Cam-
eksperyment, w którym do 242 komórek ja- bridge w Massachusetts. Nast´pne w kolej-
jowych (uprzednio pozbawionych jąder) noĘci są stosunkowo niedojrza"e, ale trudno
wprowadzono jÄ…dra pobrane z róŻnych ko- dost´pne somatyczne komórki macierzyste,
mórek ludzkiego cia"a. W efekcie rozwin´- a dalej  "atwiej dost´pne, ale dojrza"e, zróŻ-
"o si´ 30 blastocyst (wczesny etap rozwoju nicowane komórki tworzÄ…ce tkanki. Do naj-
zarodkowego), a z nich tylko jedna da"a mniej dogodnych i wydajnych naleŻą komór-
poczÄ…tek odtwarzajÄ…cej si´ linii komórek ki wysoko wyspecjalizowane: limfocyty B i
macierzystych. T (komórki uk"adu odpornoĘciowego) oraz
Dokonanie Hwanga ukazuje ogrom tech- niedzielÄ…ce si´ neurony w´chowe, do nie-
nicznych trudnoĘci, jakie sprawia praca nad dawna uwaŻane za w"aĘciwie nieprzydatne
D¸UGA DROGA
ludzkimi komórkami. Ludzkie jajo jest wy- do klonowania. Jednak w lutym Jaenish,
DO PRZEBYCIA
bredne: wi´ksze, delikatniejsze i bardziej lep- Eggan i Richard Axel z Columbia Universi-
kie niÅ» mysie.  To jak balon obok pi"ki teniso- ty dokonali wyczynu obwo"anego technicz-
Idea klonowania jest prosta:
wej  mówi Hwang, który zamiast wysysaç nym tour de force: sklonowali myszy z w´-
naleÅ»y przenieĘç jÄ…dro z dojrza"ej
komórki do jaja, z którego jądro komórki jajowej cienką pipetką (co jest chowych komórek nerwowych.
wczeĘniej usuni´to jego w"asne zwykle stosowanÄ… procedurÄ…), delikatnie wy- Teraz naukowcy chcÄ… znaleÄ™ç komórki
jÄ…dro. Potem wystarczy zebraç
cisną" je przez maleł
kie naci´cie. Hwang bardziej wydajne niÅ» neurony i praktyczniej-
komórki macierzyste powsta"e
stwierdzi", Że przeprogramowanie DNA we- sze niŻ zarodkowe komórki macierzyste. We-
w wyniku podzia"ów komórki
wnątrz ludzkiego jaja trwa dwa razy d"uŻej d"ug Eggana eksperymenty na myszach
jajowej. Jednak pomimo
niÅ» w mysim, a zarodkowe komórki macie- pokazujÄ…, Å»e transfer jÄ…dra udaje si´ najle-
sukcesów w klonowaniu
rzyste dzielÄ… si´ dwa razy wolniej. Naukow- piej, gdy jajo jest dojrza"e do zap"odnienia i
róŻnych ssaków transfer jąder
cy muszÄ… teÅ» oddzieliç wewn´trznÄ… mas´ za- gotowe do podzia"u. Przy czym podzia" za-
(jak naukowcy wolÄ… nazywaç
rodkowych komórek macierzystych od chodzi "atwiej, jeĘli przeniesione jądro po-
klonowanie terapeutyczne)
zewn´trznej warstwy komórek blastocysty chodzi z cz´sto dzielÄ…cej si´ komórki, takiej
u ludzi nastr´cza problemów
(które póęniej biorą udzia" w powstawaniu jak komórka uk"adu odpornoĘciowego. Z ko-
i charakteryzuje si´ niskÄ…
"oŻyska). W przeciwnym razie komórki prze- lei zarodkowe komórki macierzyste "atwiej
wydajnoĘcią. Pod znakiem
stanÄ… si´ dzieliç  wyjaĘnia Kevin Eggan z si´ rozwijajÄ… w odnawialnÄ… lini´ komórkowÄ…,
zapytania stoi równieÅ» jakoĘç
Society of Fellows w Harvard University. jeĘli komórka, z której pochodzi przenoszo-
zebranych komórek
Problemem jest teÅ» brak doĘwiadczenia. ne jÄ…dro, juÅ» si´ nie dzieli. Sztuka polega na
macierzystych. Wyzwaniem
 ZaczynaliĘmy od podstaw i mozolnie poko- tym, aby znaleÄ™ç komórki, które b´dÄ… wy-
dla badaczy jest sk"onienie
nywaliĘmy kolejne stopnie  wspomina wo"ywa"y podzia" jaja, a jednoczeĘnie po-
zarodkowych komórek
Hwang. Aby uzyskaç lepszÄ… selekcj´, wyko- zwolÄ… na uzyskanie dzielÄ…cych si´ komórek
macierzystych do wykszta"cenia
rzysta" zmodyfikowanÄ… poÅ»ywk´ przezna- macierzystych.
poŻądanej tkanki i zmuszenie jej
czonÄ… do hodowli bydl´cych zarodkowych Zdaniem Meltona techniczne trudnoĘci
do dzia"ania wewnÄ…trz cia"a
komórek macierzystych. Ograniczony do- Ęwiadczą o tym, Że transfer jąder jest do-
[patrz: Robert Lanza i Nadia
st´p do ludzkich zarodkowych komórek ma- piero raczkujÄ…cÄ… technikÄ….  Za kilka lat
Rosenthal  Komórki macierzyste
 nadzieje i prognozy ; cierzystych oraz wÄ…tpliwoĘci prawne i etycz- to wszystko b´dzie si´ wydawaç "atwiznÄ… 
n
Âwiat Nauki, lipiec 2004]. ne równieÅ» spowalniajÄ… post´p  t"umaczy przewiduje.
12 ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004
MAURO FERMARIELLO/SCIENCE PHOTO LIBRARY