Sztuka nowoczesna polska (architektura) 21.11.2003 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031121.html
powrót drukuj
przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)
prowadzący: mgr Czapelski data: 21.11.2003 aktualizacja: 25.04.2004
kontakt zapisz
2.8 Architektura rezydencjonalna miejska i wiejska za SAP
2.8.1 Warszawa
a) Architektura mieszczańska
Niewiele obiektów - mieszczaństwo było słabe.
Pałac Teppera
1774 r., Efraim Szreger, ul. Miodowa. Jedna z większych realizacji II połowy XVIII w, obiekt ważny,
gdyż fundator był jednym z najbogatszych ludzi w Warszawie, a budynek stał się pierwowzorem
kamienic czynszowych z XIX w. Właściciel zajmował tylko część pomieszczeń, reszta była
przeznaczona na wynajem. Budynek inspirowany włoskimi renesansowymi pałacami miejskimi.
Nietypowy w stosunku do architektury warszawskiej: brak głównej osi, głównego wejścia, też
wyróżniał się gabarytami, wielkością w stosunku do innych budowli. Rozebrany po II wojnie - stał na
linii trasy WZ.
Szreger: pałac Teppera; Zug: Kamienica Roeslera
Kamienica M. Roeslera i Caspara Hurtiga
1784-88 r., Szymon Bogumił Zug, róg Miodowej i Krakowskiego Przedmieścia. Novum w
architekturze Warszawy ze względu na gabaryty i walory formalne: zignorowanie barokowej osiowości
- oś główna przebiega po ślepym murze (bo parzysta liczba okien), na parterze pierwsze nowoczesne
witryny sklepowe. Dekoracja architektoniczna: powściągliwa, skromna (jak u Teppera), brak wielkiego
porządku, monumentalności. Elewacja boczna póz
niejsza, pierwotnie stała tam kamienica, Miodową do
Krakowskiego przebito dopiero w XIX w.
Zdrój Gruba Kaśka
1783-87 r., Zug, stanowiła fragment dużego zespołu architektonicznego na
Tłomackiem - znajdowała się na środku placu Na Tłomackiem, w centrum
założenia składającego się z kamienic, hotelu itd. Symbol sanacji miasta, dążenia
do uporządkowania i wyczyszczenia go.
b) Pałace miejskie
Pojawiają się pałace przyuliczne, pozbawione reprezentacyjnego dziedzińca
charakterystycznego dla pałaców wcześniejszych - przedtem brak miejskiego
charakteru Warszawy, poza Starówką luz
na zabudowa, na poły wiejska. Pałace
przyuliczne są efektem urbanizacji, zagęszczenia zabudowy, wzrostu cen
gruntów.
Pałac Tyszkiewiczów-Potockich
1781-86 r., projekt St. Zawadzkiego - w 1781 r podpisał
kontrakt z hetmanem polnym Tyszkiewiczem, potem
konflikt, budowa dociągnięta tylko do parteru -
kontynuował Kamsetzer, odpowiada za formy zewnętrzne
i wewnętrzne pałacu. Budynek obszerny, z tradycyjnym
piano nobile na II kondygnacji, wejście wyeksponowane,
1 z 6 2008-03-21 09:21
Sztuka nowoczesna polska (architektura) 21.11.2003 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031121.html
ale brak monumentalnej kolumnady - tylko balkon
podparty przez Atlantów. Wnętrza - projekt Kamsetzer,
pracowało wielu sztukatorów, zniszczone w czasie II
wojny, zrekonstruowane.
Elewacja frontowa charakterystyczna dla takich pałaców:
parter jako partia cokołowa, z płaskim, pasowym boniowaniem (z Palladia), wyżej pilastry obejmujące
dwie kondygnacje. Elewacja boczna (od Wizytek): wprost z Palladia, architektury angielskiej (np.
okna) - jedna z najefektowniejszych ówczesnych elewacji.
Sala muszlowa: biała kolorystyka charakterystyczna dla Kamsetzera, podziały architektoniczne
dominują nad dekoracją sztukatorską.
Pałac Raczyńskich
Przebudowany 1786-89 przez Kamsetzera z
wcześniejszej kamienicy mieszczańskiej, dla
jednego ze stronników SAP, ważnej
ówcześnie postaci. Fasada rozwiązana
podobnie jak u Tyszkiewiczów, przyziemie
opracowane cokołowo. Na osi nałożony
przyścienny portyk kolumnowy z
naczółkiem monumentalizującym budowlę -
paralele z architekturą angielską,
rozwiązanie dość rzadkie ówcześnie w
Polsce.
Wnętrze: biel, podziały architektoniczne dominują nad dekoracją.
Pałac Lubomirskich
1791-93 r., Jakub Hempel (młody architekt z
Włoch), Pl. Żelaznej Bramy, dla Aleksandra
Lubomirskiego - magnat, bardzo zamożny.
Architekt utytułowany, ale tani bo młody.
Pałac od początku w części przeznaczony na
wynajem, pierwotnie stał w pierzei ulicy, po
bokach miał oficynie ciągnące się w tył.
Architektura poprawna, :akademicka",
dojrzałego klasycyzmu z elementami pochodzenia włoskiego (medaliony). Choć pałac przyuliczny, to
nie rezygnował z reprezentacji - największa ówcześnie kolumnada w Warszawie.
Pałac prymasowski
1777-83 r., dla prymasa Antoniego Ostrowskiego
przebudował z wcześniejszego (stąd poprzedzony
dziedzińcem) Szreger, po jego śmierci kończył Zug.
Zmieniono póz
nobarokową elewację, wnętrza (w których
działał też Kamsetzer), dziedziniec ujęto półkolistymi
oficynami (z Palladia) - rozwiązanie miało wpływ na inne
realizacje.
2.8.2 Kraków
W czasach stanisławowskich podupadł, powstająca architektura dużo gorsza niż w Warszawie.
Ponieważ miasto ukształtowane, zabudowane, głównie przebudowy istniejących obiektów.
2 z 6 2008-03-21 09:21
Sztuka nowoczesna polska (architektura) 21.11.2003 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031121.html
Pałac Eliasza Wodzickiego (Jabłonowskich)
1777-83 r., przy Rynku, przebudowa z wcześniejszych kamienic mieszczańskich. Formy dekoracyjne
zbliżone do zimnego baroku, struktura klasycyzująca, choć niezbyt zgrabna, pałac nie wykorzystuje
narożnego położenia.
Pałac E. Wodzickiego; Pałac F. Wodzickiego
Pałac Franciszka Wodzickiego
1780-87 r., ul św. Jana, scalony z dwóch kamienic. Architektura znacznie dojrzalsza niż powyższy,
scalenie znacznie sprawniejsze, efekt dużo bardziej jednolity. Narzucone opilastrowanie barokowe, ale
zastosowana klasycyzująca doryka.
2.8.3 Poznań
Ówcześnie zyskiwał na znaczeniu, mocne kontaktu z Warszawą, był miastem gęsto zabudowanym.
Pałac Działyńskich
Scalony w kilku etapach z dwóch kamienic: początek w latach 70., w 80. narzucono klasycyzującą
dekorację, poza zwieńczeniem, które wykonane w 1808 r - obfita dekoracja rzez
biarska z wątkami
masońskimi. Formy architektoniczne: zachwianie proporcji, zbyt duża attyka.
Odwach
Architekt ze środowiska warszawskiego - symbol istotnych związków politycznych i gospodarczych.
Domniemany Kamsetzer, zleciła Komisji Dobrego Porządku - program sanacji miast.
Zwieńczenie wieży Ratusza
Szreger, opracowanie klasyczne miało symbolizować związki z Warszawą, Rzeczpospolitą.
Poznań: pałac Działyńskich, Odwach, Ratusz
2.8.4 Architektura rezydencjonalna
W tym okresie pałace wiejskie powstawały licznie.
Pałac w Tulczynie, kresy
1775-82 r., Lacroix (bliżej nie znany architekt) dla Szczęsnego Potockiego. Ważna budowla: jedna z
pierwszych ogromnych rezydencji kresowych - zaczęły wtedy takie powstawać, miała liczne
nawiązania. Ogromne rozmiary, kolumnada, jeden z pierwszych przykładów klasycyzmu na kresach.
Projekt na podstawie wzornika Jean-Francois de Neufforge (jeden z najlepszych ówczesnych
architektów) - tłumaczyłoby to dobrą architekturę mimo nieznanego architekta. Po bokach ogromne
oficyny łączone półkolistymi łącznikami. Na froncie ogromny portyk wgłębny - rozwiązanie rzadkie w
architekturze polskiej. Piano nobile na piętrze. Otoczony ogromnym parkiem krajobrazowym.
3 z 6 2008-03-21 09:21
Sztuka nowoczesna polska (architektura) 21.11.2003 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031121.html
Tulczyn: fasada ogrodowa, fasada frontowa (x2)
Pawłowice, Wielkopolska
1779-87 r., Carl Gotthard Langhans (autor Bramy Brandenburskiej) dla Maksymiliana Mielżyńskiego.
Jedna z większych siedzib wiejskich w Wielkopolsce, widoczne wpływy środowiska berlińskiego i
inspiracje angielskie. Joński portyk przyścienny, po bokach ćwierćkoliste palladiańskie galerie. Na
fasadzie dwa boczne ryzality - rozwiązanie dość rzadkie w architekturze polskiej. Fundator był
nieusatysfakcjonowany efektem, więc został sprowadzony z Warszawy Kamsetzer i jego warsztat
sztukatorski, by wykonać salę balową (1789-90 r). Jedno z najcenniejszych dzieł klasycystycznych w
Polsce, jedyny ocalały przykład architektury ze środowiska warszawskiego. Nietypowy kształt sali: po
środku kolista. Kolorystyka typowa dla Kamsetzera. Repertuar form z architektury angielskiej.
Pałac w Siernikach, Wielkopolska
1786-88 r., Kamsetzer dla Katarzyny z Raczyńskich Radolińskiej. Inna skala niż pałace ww. - znacznie
mniejszy, jednakże zachowany reprezentacyjny charakter wnętrz, sala balowa itd. (redukcja siedziby
wiązała się nie tylko z mniejszymi kosztami, ale też ze zmianą gustu). Brak paradnego dziedzińca,
ostentacji barokowej. Brak wieloosiowości, pomieszczenia reprezentacyjne na parterze, mieszkalne na
piętrze - rozwiązanie częste w architekturze rezydencji ziemiańskich w XIX w.
Obiekt jest jedną z pierwszych kodyfikacji popularnych w XIX w pałaców klasycystycznych z
portykiem kolumnowym lekko wysuniętym przed fasadę, częściowo wgłębionym. Wzory angielskie,
Palladio: wprowadzony system proporcji, po bokach po trzy osie, cztery po środku, fasada: dużo muru,
mało okien (z Palladia). Powiązany z obszernym parkiem krajobrazowym, wokół pałacu stworzone osie
widokowe.
Układ: od frontu portyk, za nim sień, dalej sala balowa z trójbocznym ryzalitem wystającym na fasadzie
ogrodowej - rozwiązanie bardzo typowe dla polskiej architektury rezydencjonalnej tego czasu. W
dyspozycji wnętrza wzory francuskie i dawne polskie. Elewacja skromna, na fasadzie ogrodowej tylko
delikatne pilastry.
4 z 6 2008-03-21 09:21
Sztuka nowoczesna polska (architektura) 21.11.2003 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031121.html
Pałac w Lewkowie
1788-89 r., dla W. Lipskiego. Naśladownictwo pałacu w Siernikach, przy tym strywializowanie
wzorca: układ podobny, ale gorsze proporcje, prowincjonalność dekoracji: na fasadę naklejone panoplia
(choć sama dekoracja o formach klasycystycznych), ostentacja.
Pałac w Walewicach
Po 1783 r., Hilary Szpilowski dla Anastazego i Magdaleny
Walewskich. Odejście od wzoru z Sierników: większa skala,
dostawiony portyk bez wgłębienia, proporcje między kondygnacjami
wyrównane - nie zaznaczona kondygnacja reprezentacyjna. Ciekawy
wariant łączenia oficyn z głównym budynkiem: łączniki pod kątem
prostym. Pałac mniej wystudiowany, masywny, brak trójbocznego
ryzalitu na fasadzie ogrodowej, inne rozplanowanie wnętrz.
Mała Wieś pod Grójcem
1783-86 r., Szpilowski dla Bazylego
Walickiego. Większy od willi Kamsetzera,
kondygnacja reprezentacyjna na górze,
fasada ogrodowa płaska (tylko fałszywy
ryzalit).
Pałac w Śmiełowie
Po 1797 r., Stanisław Zawadzki dla Andrzeja
Ostroróg-Gorzeńskiego. Po załamaniu się rynku warszawskiego ok.
1794 r architekci rozjechali się po kraju, tworzyli na prowincji.
Forma: zredukowany pałac klasycystyczny, wybudowany w
mniejszej skali (choć nie wystudiowany tak jak w Siernikach).
Akcenty barokowe (ryzality) na osiach bocznych, łagodne
opilastrowanie. Piano nobile na parterze, trójboczny ryzalit z tyłu, po
bokach ćwierćkoliste galerie. W dekoracji wątki masońskie.
5 z 6 2008-03-21 09:21
Sztuka nowoczesna polska (architektura) 21.11.2003 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031121.html
Pałac w Dobrzycy
1795-1800 r., Stanisław Zawadzki dla gen. Augustyna Gorzyńskiego (stronnik króla, mason). Brak
bezpośrednich analogii, widoczne wątki masońskie: zagmatwany układ wnętrz i nietypowy rzut (ale jest
to też związane z posadowieniem pałacu na starszych fundamentach). Umieszczony w niewielkim
parku, w którym obiekty ogrodowe: Panteon, grota, monopter itd.
Pałac w Białaczowie k. Petrykoz, Małopolska
1797-1800 r., Jakub Kubicki (architekt istotny w Królestwie
Kongresowym) dla Stanisława Małachowskiego. Zbliżony do
pałacu w Siernikach: po bokach trzy osie, cztery kolumny (osie)
po środku, niewielki, funkcje głównie mieszkalne.
Charakterystyczne dla Kubickiego: kolumny kanelowane od 1/3
wysokości, niżej gładkie. Po bokach ćwierćkoliste galerie
łącznikowe.
Pałac w Bejscach
1802 r., Kubicki dla Badenich. Widoczne utrwalanie się wzorca siedziby ziemiańskiej o mniejszej skali,
dość typowa forma (choć na ścianach serliany z okien, a pod salą balową grota). Charakterystyczny dla
Kubickiego duży komin przypominający attykę.
powrót kontakt drukuj zapisz
6 z 6 2008-03-21 09:21