RYS HISTORYCZNY ORAZ TEORIE ODŻYWIANIA ROŚLIN
I. Teoria Próchniczna (1846r.)
Substancja, którą odżywia się roślina, aby mogła zwiększać swoją biomasę, to związki organiczne (próchnica).
II. Teoria mineralnego odżywiania roślin (Liebiga)
Rośliny nie pobierają składników organicznych, tylko składniki pokarmowe w postaci mineralnej (jonów) tj. C, O, H pobierane są
z powietrza w procesie fotosyntezy; P, K, Mg, Ca, S, Cl  pobierane są z gleby w postaci mineralnej, a także B, Mo, Cu, Fe.
Stare prawa nawozowe:
1. Prawo minimum  przy dostępie do wszystkich składników pokarmowych roślina wydaje maksymalny plon. Prawo to
mówi o tym, że o wielkości plonu decyduje ten składnik pokarmowy, który występuje w najmniejszej ilości.
 Niedostatek jednej substancji w glebie ogranicza działanie innych substancji i w następstwie powoduje obniżkę
plonów
2. Prawo zwrotu  mówi o tym, że powinno się w każdym roku zwracać glebie te ilości składników pokarmowych, które
zostały wywiezione wraz z plonem.
Nowe prawa nawozowe:
1. Prawo zwrotu udoskonalone -  Aby utrzymać żyzność gleby należy zwrócić jej nie tylko substancje pobrane przez
rośliny, ale również ich przyswajalne formy, które zanikły w następstwie stosowania czterech podstawowych składników
(N, P, K, ograniczona skuteczność Ca)
2. Prawo maximum -  Nadmiar substancji przyswajalnej w glebie ogranicza skuteczność działania innych substancji i w
następstwie powoduje obniżkę plonów
3. Prawo pierwszeństwa wartości biologicznej -  Stosowanie nawozów musi mieć na celu przede wszystkim poprawę
wartości biologicznej, która ma większe znaczenie niż wysokość plonów
Wartość biologiczna  to suma poszczególnych składników rośliny, które decydują o utrzymaniu normalnej przemiany materii w
organizmie żywym  zwierzęcia czy człowieka, któremu ta roślina służy za pokarm.
Mechanizmy pobierania składników pokarmowych:
l� Pobieranie bierne  polega na przemieszczaniu się poszczególnych jonów w kierunku od głównej masy roztworu
glebowego do korzenia rośliny. Odbywa się ono na zasadzie wymiany lub dyfuzji.
Wymiana jest procesem szybkim, obejmuj głównie kationy. Jony są wymieniane np. kationy najczęściej z jonem wodoru.
Dyfuzja jonów zachodzi w obu kierunkach i ma mniejsze znaczenie.
Zarówno wymiana jak i dyfuzja podlegają prawom fizycznym i chemicznym.
Szybkość absorpcji zależy od stężenia roztworu otaczającego korzeń
l� Pobieranie aktywne  polega na przemieszczaniu się składników pokarmowych z roztworu glebowego do wnętrza
komórki niezależnie od stężenia.
Mechanizm aktywny jest ściśle związany z metabolizmem komórek, wymaga wkładu energii, która pochodzi z
oddychania (rozkład ATP).
�� Transport aktywny przez kanały jonowe  przenośniki
�� Transport aktywny przez pompy jonowe
Transport bliski odbywa się w poprzek korzenia od skórki do walca osiowego, a ściślej naczyń ksylemu
Transport daleki odbywa się pomiędzy organami rośliny, głównie z korzenia do części nadziemnych. Siłą napędową
jest ciśnienie hydrostatyczne wytwarzane przez korzeń czy gradient potencjały wodnego, wytworzony przez transpirujące liście.
SKA
ADNIKI POKARMOWE
Ł� makroelementy (zawartość w roślinie powyżej 0,1% tj. 1g*kg-1 s.m.)
�� C, H, O, N, P, K, Ca, Mg, Na, S, Cl
Ł� mikroelementy (zawartość w roślinie poniżej 0,1% tj. 1g*kg-1 s.m.)
�� Fe, B, Mn, Zn, Cu, Mo, Ni
Ł� każdy makro- i mikroelement ma specyficzny charakter i nie może być zastąpiony przez inny pierwiastek
Składniki pokarmowe pobierani są przez rośliny w postaci jonów:
Kationy: NH4+, K+, Ca2+, Mg2+, Fe2+, Mn2+, Cu2+, Zn2+
Aniony: NO3 -, H2PO4 -, Cl-, SO4 2-, MoO4 -, BO3 -
Oraz związków chelatowych: Fe, Mn, Zn, Cu, Mg
Synergia, antagonizm i pseudoantagonizm jonów w czasie ich pobierania
SYNERGIZM  wzajemnie korzystny wpływ na pobieranie innego jonu np.: NO3-:Mg2+
ANTAGONIZM  wzajemnie przeciwny wpływ na pobieranie dwu rodzajów jonów tego samego
znaku np.: kationy K+:Mg2+ (magnez oddziałuje antagonistycznie na pobieranie
potasu); K+:Ca2+; Ca2+:Mg2+; aniony So42-:Mo4-; No3-:Cl-
PSEUDOANTAGONIZM  antagonizm pozorny; rośliny nawożone azotem w formie amonowej np.
wodą amoniakalną (NH4OH) pobierają mniej molibdenu niż nawożone formą saletrzaną  saletrą potasową (KNO3),
gdyż azot w tym nawozie jest zredukowany. Zależność ta nie ma związku z antagonizmem jonowym, zatem jest to antagonizm
pozorny.
1
1. Znaczenie sorpcji glebowej
Sorpcja  zdolność gleby do zatrzymywania substancji (składników pokarmowych) doprowadzanych do gleby.
Kompleks sorpcyjny - to część fazy stałej gleby, która posiada ładunek ujemny (ładunek ujemny powstaje na najdrobniejszej
frakcji glebowej i na materii organicznej). A
adunek ujemny powstaje we frakcji glebowej i związanej z nią materią organiczną.
Najdrobniejsza frakcja gleby to cząsteczki o średnicy < 0,02 mm.
Cząsteczki te charakteryzują się ponadto olbrzymią powierzchnią.
Wielkość ładunku zależna jest od:
- zawartości koloidów min, ilość i jakość minerałów ilastych
- ilość koloidów organicznych, czyli próchnicy glebowej
Obdarzony ładunkiem ujemnym kompleks sorpcyjny stanowi swoisty magazyn przeznaczony wyłącznie dla kationów, np. K + ,
Ca 2+ , Mg 2+ , NH 4+ .
Tym gleba jest żyz
niejsza im więcej zawiera frakcji sorpcyjnych.
Rodzaje sorpcji:
a. sorpcja mechaniczna  gleba dzięki zawartości drobnych i bardzo drobnych cząsteczek działa jak filtr mechaniczny zatrzymując
różne substancje wypłukiwane z wierzchnich warstw gleby. Cząstki te zatrzymywane są mechanicznie  zatrzymywanie jest
większe im więcej jest najdrobniejszych koloidów.
b. sorpcja fizyczna  polega na zatrzymywaniu się na powierzchni cząsteczek substancji rozpuszczalnych w wodzie. Stężenie tych
substancji jest największe w strefie przylegającej do cząsteczek glebowych, a w miarę oddalania się maleje. Zjawisko
powierzchniowe, tym większa im więcej gleba zawiera frakcji koloidalnych głównie próchnicy i wtórnych minerałów ilastych.
c. sorpcja chemiczna  na skutek reakcji chemicznej powstają sole chemiczne trudno rozpuszczalne w wodzie. Zjawisko
niekorzystne.
Przemianom takim ulegają aniony fosforanowe, stąd pojawiają się problemy z zaopatrzeniem roślin w P.
Powstawanie soli fosforanowych nierozpuszczalnych w wodzie zależy od odczynu.
d. sorpcja biologiczna  polega na pobieraniu składników mineralnych (kationów i anionów) przez drobnoustroje glebowe.
Obejmuje makro  i mikroelementy ponieważ te drobnoustroje potrzebują pożywienia tka jak rośliny wyższe.. Ma szczególne
znaczenie w stosunku do anionów, które w inny sposób nie są zatrzymywane przez glebę i są wymywane  stracone dla roślin. W
uprawach pod osłonami obniża nadmierną koncentrację soli. Wszystkie drobnoustroje charakteryzują się bardzo krótkim okresem
życia więc po obumarciu i rozkładzie składniki z powrotem wracają do środowiska.
e. sorpcja wymienna (fizyko-chemiczna)  zatrzymywanie (magazynowanie) jonów w fazie stałej. Podstawowe i największe
znaczenie w odżywianiu roślin.
Najwięcej składników pokarmowych jest magazynowane w cząsteczkach koloidalnych fazy stałej gleby.
Kompleks sorpcyjny jest wysycony kationami więc do niego mogą wchodzić aniony:
KS ą�+H+ + K+ + Mg 2+ + Ca 2+
Z kompleksu sorpcyjnego wysycanye są najszybciej jednowartościowe jony. Więcej jest ładunków naładowanych ujemnie.
Sorpcja wymienna kationów  najważniejsza.
Kompleks sorpcyjny jest naładowany ujemnie więc zatrzymuje wszystkie związki naładowane dodatnio i duże ilości składników
pokarmowych.
I Odczyn , kwasowość
a. Przyczyny zakwaszania gleb
b. Skutki zakwaszania gleb
Odczyn  jest to stężenie jonów H+ w roztworze glebowym.
Wyrażany w Ph (chemicznie czysta woda ma pH = 7)
pH = -logH +
Chemicznie czysta woda ma 7.
Podział gleb wg PTG pH KCl pH WODY
Bardzo kwaśne Do 4,5 < 5,0
Kwaśne 4,5  5,5 5,1  6,0
Lekko kwaśne 5,6  6,5 6,1  6,7
Obojętne 6,6  7,2 6,8  7,2
zasadowe > 7,2 > 7,2
2
1g H + = 10 000 000 dm 3
10 -7 = pH 7
= pH < 7 kwaśne
= pH > 7 zasadowe
PTG  Polskie Towarzystwo Gleboznawcze
Kwasowość  ilość jonów H+ oraz Al3+ dzielimy na:
1. czynną  wyrażamy w pH
2. potencjalną
W skład kwasowości potencjalnej zaliczymy:
- wymienną wyrażaną w pH
- hydrolityczna : me H + * 100g -1 gleby
cm 3 g 1NaOH *100g -1 gleby
Rola Al 3+ w zakwaszeniu gleby
- Al3+ jest jedynym z głównych pierwiastków w litosferze po O 2+ i & & ..Al (8stopni)
- Al3+ powoduje zakwaszenie, ponieważ ma duże zdolności do hydrolizowania.
Al  cząstka koloidalna zasorbowana
Al3+ - w roztworze glebowym
Al3+
Al3+ + H2O ��> Al(OH)2+ + H
Al(OH)2+ + H2O <ą� Al(OH)2+ + H+
Al(OH)2+ + H2O ��> Al(OH)3 + H+
Uwalniane H+ powodują obniżenie wartości pH roztworu glebowego i dlatego są uważane za kwasotwórcze.
Za zakwaszenie odpowiadają jony H+ (+ Al3+).
--Al3+ aby uzasadnić jego rolę jak kation łączy się OH i CO ulatnia się AlOH co zakwasza.
Szkodliwość gliny Al3+
- toksyczne działanie na rośliny
- gleby lekkie 20-40mg Al/kg gleby
- gleby organiczne do 100 mg Al/kg gleby
Objawy:
- zahamowany wzrost >20 mg Al/kg gleby
- silnie wstrzymany >40 mg Al/kg gleby
- przy wyższych stężeniach rośliny giną
Al gromadzi się głównie w korzeniach.
Tolerancja roślin na Al.
- hygrofity odporne
- jęczmień bardzo wrażliwy (roślina testowa)
- średnio wrażliwy  groch, słonecznik, ziemniak
- mało wrażliwe  gryka, łubin, porzeczka, żurawina, herbata
Al a człowiek:
- główne z
ródło Al to woda
- ganki, sztućce, folia aluminiowa
- zaburzenia w gospodarce Ca
- odkłada się w mózgu  choroba Alzheimera.
Przyczyny zakwaszenia gleby
NATURALNE
1. mało gleb u charakterze zasadowym
2. wymywanie jonów (klimat umiarkowany)
3. dysocjacja wody związanej z Al3+
4. minimalizacja materii organicznej (powstałe tlenki metali tworzą z wodą kwasy np. azotowy i siarkowy)
5. wietrzenie minerałów (uwalniane H+ i Al3+)
6. pobieranie kationów przez rośliny - wywóz z plonami oraz wymiana z jonami H+
3
7. działalność mikroorganizmów glebowych ą� nitryfikacja
ANTROPOGENICZNE (przez człowieka)
1. kwaśne deszcze (pH 3-5) powstają w wyniku emisji do atmosfery tlenków metali i ich reakcji z H2O:
- kwas siarkowy IV
- kwas siarkowy VI
- kwas azotowy
Przemieszczanie może mieć miejsce nawet na odległości 1000km.
2. suche związki siarki i azotu
3. nawozy mineralne o charakterze fizjologicznie kwaśnym (siarczan amonu).
Skutki zakwaszenia gleb
1. wzmożone straty składników pokarmowych głównie Ca i Mg. Rocznie wymywane: 150-230 kg Ca/ha/rok
30-60 kg Mg/ha/rok
2. zakwaszenie sprzyja hydrolizie związków Al i uwalnianie tego pierwiastka do roztworu glebowego (1 mg Al/100g gleby) staje
się toksyczny dla roślin, uszkadza korzenie i powoduje zaburzenia w pobieraniu składników pokarmowych.
3. zmniejsza się dostępność niektórych składników pokarmowych P,Mo,B.
4.Ograniczony rozwój korzeni mikroorganizmów glebowych, przemiany nawozów mineralnych
5. Zmniejsza się ilość materii organicznej na skutek wzrostu rozpuszczalności i wymywania w głąb profilu kwasów
fulwowych
6. Wzrasta aktywność wielu metali ciężkich (np. Mn, Fe, Zn, Cu, Cd, Pb)
7. Pogarsza się struktura agregatowa gleby
Jedyną możliwością ograniczenia stanu zakwaszenia gleb w naszych warunkach jest systematyczne wapnowanie.
Wrażliwość roślin na odczyn
I grupa  rośliny wrażliwe i b. wrażliwe na kwaśny odczyn gleby. Najlepiej rozwijają się przy pHKCl około 6-7: jęczmień,
pszenica, buraki, bobik, lucerna, groch, kapusta, rzepak, klon, cis, irga, forsycja, modrzew, wiciokrzew, jabłoń, grusza, topola,
śliwa, tawuła, tamaryszek, lipa.
II grupa  rośliny średnio wrażliwe na zakwaszenie pHKCl 5-6: brukiew, rzepa, owies, ziemniaki, żyto, pszenżyto, len, łubin biały,
truskawka, brzoza, powojnik, wawrzynek, hortensja, kalmia, magnolia, dąb, wierzba, jodła, jaśminowiec, porzeczka, róża, bez-
lilak, krzewuszka.
III grupa  rośliny mało wrażliwe i dobrze rozwijające się w środowisku kwaśnym pHKCl poniżej 5: saradela, łubin żółty,
rododendron, kamelia, świerk, wrzosy, borówka amerykańska.
Wpływ odczynu na pobieranie składników pokarmowych
Gleby kwaśne
brak: P, Mg, Mo
nadmiar: Fe, Mn, Al.
Gleby zasadowe:
brak: P, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn, B
nadmiar: Mo
Wpływ odczynu na dostępność składników mineralnych
Rośliny kwasolubne acydofilne: berberys, hortensja, rododendrony, borówka amerykańska
Rośliny wskaz
nikowe: rzodkiew świrzepa, skrzyp, szczaw polny, sporek polny
Właściwości buforowe gleb
Właściwościami buforowymi nazywamy zdolność gleby do przeciwstawiania Si w pewnych granicach nagłym zmianom odczynu
gleby powodowanych dopływem jonów wodorowych i wodorotlenowych.
Właściwości buforowe gleb zależą od:
1. wielkości kompleksu sorpcyjnego
2. rodzaju kationów
3. koloidów mineralnych
4. próchnicy
Ocena na podstawie różnicy pomiędzy krzywą dla piasku, a badaną glebą. Im pole większe tym gleba ma większe właściwości
buforowe.
Pojemność sorpcyjna gleb
Zdolność do zatrzymania par, gazów, drobnych zawiesin i jonów nazywamy sorpcją.
Pojemnością kompleksu sorpcyjnego nazywamy ilość jonów zaadsorbowanych wymiennie przez określoną ilość gleby.
Wyrażamy ją w milimolach kationu  + na 100g lub 1kg gleby.
Wielkość kompleksu zależy od:
4
1. Składu mechanicznego
2. Rodzaju minerałw ilastych (illit 10-40, wermikulit 100-200 mmol)
3. Zawartości próchnicy (poj. 260-320 mmol)
Rodzaj gleby mmol(+)*100g-1
Piaszczyste pod zalesienie <3
Piaszczyste użytkowane rolniczo 3-6
Piaszczysto-gliniaste 6-8
Gliniasto-ilaste >40
Wapnowanie
- Gleby Polski:
Silnie kwaśne i kwaśne  60%
Słabo kwaśne  24%
Obojętne  14%
Zasadowe  3%
NAWOZY NATURALNE
1. Obornik
2. Gnojowica
3. Gnojówka
4. Pomiot ptasi
Definicja  obornik to nawóz organiczny składający się z mieszaniny kału i moczu zwierząt oraz ściółki.
Uważany jest za nawóz uniwersalny  wszechstronny, który zawiera wszystkie niezbędne w żywieniu roślin makro i
mikroelementy, a ponadto substancję organiczną oraz bogatą mikroflorę, która wpływa pozytywnie na rozwój korzystnej flory
bakteryjnej w glebie.
OBORNIK
Wpływ obornika na glebę  wpływa na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby.
1. Fizyczne: wyższa temperatura, spulchnienie gleby, lepsze warunki wodno-powietrzne, wzrost struktury gruzełkowatej.
2. Chemiczne: dostarcza składników pokarmowych, CO2, zwiększa wydajność fotosyntezy, zwiększa pojemność
kompleksu sorpcyjnego.
3. Biologiczne: wzrost liczby korzystnych drobnoustrojów dla przemian zachodzących w glebie
Skład chemiczny obornika:
ż� Sucha masa 21%
ż� Azot N 0,5%
ż� Fosfor 0,3%
ż� Potas 0,7%
ż� Wapń 0,5%
ż� Magnez 0,2%
mg/kg suchej masy
ż� Żelazo 2500
ż� Mangan 345
ż� Cynk 194
ż� Miedz
23
ż� Bor 22
ż� Molibden 1,6
Sposoby przechowywania obornika:
1. pod zwierzętami
2. na gnojowni:
a) metodą zimnej fermentacji
b) metodą gorącej fermentacji
c) metoda fermentacji metanowej
3. na pryzmach w polu (do 25.08.2008)
Przemiany obornika podczas przechowywania.
Przemiany materii azotowej
Związki azotu: białka, aminokwasy, mocznik.
I. Hydroliza białek do aminokwasów pod wpływem enzymów  hydrolaz, które rozrywają wiązania peptydowe,
tworząc początkowo peptydy a ostatecznie aminokwasy.
II. Amonifikacja  aminokwasy ulegają rozkładowi do amoniaku.
III. Nitryfikacja  azot amonowy (NH4) pod wpływem bakterii nitryfikacyjnych (Nitosomonas, Nitrobacter) przechodzi
w azot azotanowy (NO3).
IV. Denitryfikacja  azot azotanowy przy udziale bakterii denitryfikacyjnych przechodzi do azotu cząsteczkowego (N2).
Przemiany materii bezazotowej
Związki węgla: cukry proste, skrobia, pektyny, celuloza, hemiceluloza, lignina
I. Hydroliza w warunkach tlenowych  powstaje CO2 i H20.
5
II. Hydroliza w warunkach beztlenowych  powstaje CO2 i metan (40% CO2, 50% metan, 5% wodór, 5% inne)
Biogaz  z 10 ton obornika można otrzymać około 500m3 biogazu.
Wykorzystanie składników pokarmowych z obornika przez rośliny:
Przyjmując dawkę 30 tok obornika na ha o zawartości:
0,5% N; 0,25% P2O5; 0,7 K2O
Wnosi się do gleby: 150kg N; 75kgP2O5 210kg K2O
Wykorzystanie w I roku: 25% N; 25%P2O5 50% K2O
Ilość dostępna w I roku: 37,5kg N; 19kgP2O5 105kg K2O
Oszacowanie wielkości rocznej produkcji nawozów naturalnych:
Na podstawie obsady inwentarza  SD (sztuka duża)
SD = 500kg wagi żywej (bydło, trzoda chlewna)
Szacuje się, że 1SD produkuje rocznie Ok 10t obornika i 6m3 gnojówki lub ok 22m3 gnojowicy.
SD x (liczba szt) = kg obornika w ciągu roku w gospodarstwie.
Współczynniki przeliczeniowe na SD
Bydło o masie 500kg  1
Bukaty o masie ok 300kg  0,6
Cielęta o masie ok 100kg  0,2
Tuczniki o masie 130kg  0,16
Bekony do 90kg  0,11
Warchlaki powyżej 40kg  0,11
GNOJOWICA - odchody zwierząt, kał i mocz oraz woda (używana do spłukiwania stanowisk w oborach czy chlewach
bezściółkowych); zawiera N i K, w mniejszych ilościach P.
�� Skład chemiczny zależy od rodzaju zwierząt, ich wieku:
Do określenia wartości nawozowej potrzebna ilość składników w 1m3 gnojowicy (tab)
�� Nie należy stosować: w uprawie warzyw o krótkim okresie wegetacji (sałata, rzodkiewka); w uprawach sadowniczych.
�� Około 50-60% N znajdującego się w gnojowicy występuje w formie mineralnej.
�� Gnojowica przechowywana jest w specjalnych zbiornikach, w których ulega fermentacji. Już po kilku dniach
przechowywania może być stosowana do nawożenia pól w dawkach 20000-40000 l na 1ha (20-30t/ha, max 50t/rok)
Podobnie jak przy gnojówce należy równolegle stosować nawożenie fosforów w ilości 40-60kg P2O5.
��
�� Na łąkach i pastwiskach gnojowice stosuje się, z konieczności, pogłównie tj. wczesną wiosną lub po każdym pokosie czy
wypasie, a na gruntach ornych najczęściej przedsiewnie, chociaż może też być stosowana pogłównie.
�� Do rozlewania gnojowicy służą beczkowozy. Można ją również rozlewać za pomocą deszczowni.
GNOJÓWKA
�� Gnojówka jest to przefermentowany mocz zwierzęcy
�� Zawiera 0,2-0,3% azotu (N) w formach łatwo dostępnych dla roślin, 0,6% potasu (K2O) oraz niewielką ilość fosforu.
�� Aby uniknąć strat azotu, należy przechowywać ją w szczelnie zamkniętych zbiornikach oraz chronić przed dostępem
powietrza, a także przed nagrzewaniem się.
�� Stosuje się ją w ilości do 10t/ha. Rozlewając gnojówkę należy zawsze stosować nawozy fosforowe w ilości 60-80kg P2O5
w czystym składniku.
Stosowanie:
�� Gnojówkę można stosować bez rozcieńczenia  przedsiewnie pod rośliny okopowe, a po rozcieńczeniu wodą  pogłównie
w międzyrzędzia np. buraków lub na łąkach i pastwiskach wczesną wiosną zaraz po pokosie.
�� Nawożąc pogłównie, zwłaszcza buraki, należy uważać, aby gnojówka nie dostawała się bezpośrednio na liście, gdyż może
je poparzyć, szczególnie jeżeli zawiera dużo amoniaku lub gdy jest długo przechowywana.
�� Gnojówkę rozcieńczamy stosując na jedną jej część 2-3 części wody.
�� Ilość gnojówki stosowana na użytkach zielonych waha się w granicach 10-20m3/ha.
�� Po zastosowaniu gnojówki na gruntach ornych, należy ją natychmiast wymieszać z glebą, aby zapobiec stratom azotu.
�� Do rozlewania gnojówki niezbędne są specjalne urządzenia, jak beczkowozy czy rozlewacze.
�� Wartość nawozowa gnojówki
�� Gnojówka jest nawozem NK
�� Przyswajalność N zbliżona do nawozów mineralnych
�� Nawóz szybko działający.
POMIOT PTASI, OBORNIK DROBIOWY - odchody drobiu zbierane z pomieszczeń ptactwa domowego; stanowi bardzo
skondensowany nawóz naturalny
Skład chemiczny %:
s.m.  45,
N - 1,4,
P2O5 - 1,2,
K2O - 1,3,
CaO - 1,4,
MgO - 0,4
6
�� Dawka 4-5t/ha
�� Może być stosowany w uprawach polowych jak również w szklarniach i tunelach foliowych
Zasady stosowania obornika
� Stosowanie co 3-4 lata
� Dawka 30-40t/ha
� Terminy po sprzęcie plony głównego, póz
ną jesienią lub wczesną wiosną
� Nie stosuje się pod rośliny o krótkim okresie wegetacji pod rośliny, których częścią użytkową jest korzeń.
� Obornik należy przyorać na odpowiednią głębokość. Zbyt głębokie przyoranie obornika utrudnia jego rozkład, natomiast
zbyt płytkie  przyspiesza. Na glebach:
� Ciężkich obornik przyoruje się na głębokość 12-16cm
� Na lekkich 18-20cm.
Zasady stosowania nawozów naturalnych wg Dobrej Praktyki Rolniczej
ż� Dawka nawozu naturalnego nie może p[przekroczyć 170kg N/ha UR
ż� Nawozy naturalne należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola
ż� Mogą być stosowane od 1 marca do 30 listopada.
ż� Optymalny termin stosowania: wczesna wiosna, póz
na jesień (nie zaleca się latem z uwagi na możliwość wymywania N)
ż� Nawozy powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie póz
niej niż następnego dnia.
ż� Stosowanie nawozów w postaci stałej podczas wegetacji roślin dopuszcza się tylko na użytkach zielonych i uprawach
wieloletnich
ż� Zabrania się stosowania nawozów naturalnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do
głębokości 30cm
ż� Zabranie się stosowania w strefach ochronnych z
ródeł wody, ujęć wody, brzegu zbiorników i kąpielisk. Zakaz obejmuje
odległość 20m od tych obiektów.
NAWOZY ORGANICZNE
1. Słoma i sztuczny obornik
2. Nawozy zielone
3. Komposty
SA
OMA
ż� Zawartość makro i mikroelementów w słomie jest niższa niż w oborniku
ż� Można stosować na wszystkie gleby i pod wszystkie rośliny
ż� Rozdrobnić i przyorać na głębokość 10cm
ż� Szeroki stosunek C:N (80-100:1)  duża immobilizacja N
ż� Zalecane dodatkowe stosowanie N (0,6-1 kg N na każde 100kg słomy). Najlepsze: woda amoniakalna, siarczan amonu.
SZTUCZNY OBORNIK
ż� Otrzymywanie sztucznego obornika polega na przekompostowaniu słomy wraz z dodatkiem mączek fosforytowych,
gnojówki czy innych odpadów roślinnych.
ż� Układa się stos warstwami o grubości 20cm polewa się wodą do 60-70% uwilgotnienia
ż� Zachodzą intensywne procesy fermentacji
ż� Po 3-4 m-ch otrzymujemy sztuczny obornik w którym stosunek C:N wynosi 20:1
NAWOZY ZIELONE  części nadziemne i podziemne roślin przeznaczone do użyz
niania gleby i nawożenia roślin
Znaczenie nawozów zielonych
ż� Wzbogacają glebę w próchnicę, przez co zwiększa się jej zdolność do magazynowania wody i składników pokarmowych
ż� Poprawiają strukturę gleby, są z
ródłem składników pokarmowych w tym azotu (rośliny bobowate)
ż� Przedłużają pokrycie gleby roślinnością, przez co zmniejszają erozję i wypłukiwanie składników pokarmowych
ż� Zwiększają liczbę gatunków w zmianowaniu, ułatwiając dobór właściwego następstwa roślin po sobie
Rośliny uprawiane pod nawóz zielony:
Motylkowate: łubin żółty, niebieski, peluszka, wyka ozima, seradela, lucerna chmielowa, inkarnatka, nostrzyk biały, bobik, facelia
Niemotylkowate: żyto, owies, trawa sudańska, życica trwała, rzepak, gorczyca
Sposoby nawożenia:
1. Pełne  przyoranie roślin w całości na tym samym polu, na którym wyrosły
2. Częściowe  przyoranie tylko resztek pożniwnych
3. Kośne  masę roślin na jednym polu przewozi się na inne i tam przyoruje
Wartość nawozowa roślin przeznaczonych na nawóz zielony
ż� Niższa niż obornika, ponieważ aby wydać plon rośliny muszą pobrać z gleby składniki pokarmowe, natomiast z
obornikiem dostarczone są na zewnątrz
ż� Przyoranie facelii, bobiku, żyta, wyki ozimej odpowiada dawce 25t obornika na 1ha.
Sposoby wprowadzania nawozu zielonego do gleby.
Podstawowe zasady:
7
Rzepak, gorczyca, rzodkiew oleista, facelia, rośliny które osiągają około 50-80cm wysokości, należy skosić jak najniżej kosiarką
czy kosą i poddać tę masę kompostowaniu, ewentualnie po rozdrobnieniu użyć jako ściółkę. Glebę wystarczy głęboko spulchnić.
Niewielkie ilości zielonej masy, jaką wytwarzają niskie gatunki roślin lub rośliny rosnąc tylko przez krótki okres czasu możemy
przekopać na głębokość, około 5-10cm. Po około -2 tygodniach, jeżeli jest taka konieczność przekopujemy je jeszcze raz, ale nie
głębiej niż na 20cm na lekkich glebach i nie głębiej niż na około 15 cm na glebach cięższych.
Rośliny jare, stosowane w poplonach letnich, pozostawiamy na zimę aby przemarzły. Dopiero wczesną wiosną przekopujemy je
płytko na około 5-15cm.
KOMPOSTOWANIE
Kompostowanie (organiczny recykling)  naturalna metoda unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, polegająca na
rozkładzie substancji organicznej przez organizmy  bakterie tlenowe, mrówki, nicienie itd. Jest to proces przetwarzania
substancji w kontrolowanych warunkach w obecności tlenu (powietrza), w odpowiedniej temperaturze i wilgotności.
Kompostowanie jest kontrolowanym rozkładem materii organicznej. Zamiast pozwalać naturze na powolny rozkład biomasy,
kompostowanie zapewnia optymalne środowisko, w którym organizmy kompostujące mogą się najlepiej rozwijać.
Aby wyżywić najbardziej aktywne mikroby, w skład materii poddanej kompostowaniu muszą wchodzić następujące składniki:
�� Węgiel
�� Azot i tlen z powietrza
�� Woda
Rozkład może mieć miejsce również w przypadku nieobecności któregoś z wymienionych składników, choć będzie znacznie
wolniejszy. Przykładowo, możliwy jest rozkład biomasy umieszczonej w szczelnie zamkniętej foliowej torbie, choć nieobecność
powietrza spowoduje rozwijanie się bakterii beztlenowych.
Jakie są optymalne warunki kompostowania?
1/ Kompostownik powinien być umieszczony w przewiewnym miejscu, gdzie będzie zapewniony odpowiedni dostęp powietrza.
2/ Materiał w kompostowniku nie powinien być mocno ubity, co więcej można powstający kompost przemieszać raz na 3
miesiące, np. widłami  da to bardzo dobre efekty.
3/ Optymalne warunki zapewniają zamknięte kompostowniki, ze względu na lepszą izolację termiczną materiały. Jeśli są
wyposażone w system szczelin przewietrzających, to tlen bez przeszkód dociera do wnętrza kompostu.
4/ Umieszczenie na środku pryzmy kompostowej rurki perforowanej, pozwala również na dotarcie dużej ilości tlenu do samego
środka materiału.
5/ Kompost powinien być cały czas wilgotny, ale nie mokry. Jeśli wez
mie się materiał do ręki i ściśnie go w dłoni, nie powinna z
niego lecieć woda.
Metody kompostowania:
�� W pryzmie
�� W kompostowniku
�� Kompostowanie w pryzmie jest nieco prostsze i nie zmusza nas do budowy lub zakupu kompostownia, dzięki czemu
dodatkowo ograniczamy koszty związane z pozyskaniem materiału nawozowego
�� Z kolei zaletami kompostowników są: większa estetyka, utrzymanie kompostu w uporządkowanej formie oraz
zabezpieczenie przed wiatrem i wysuszaniem przez promienie słoneczne
Komposty gospodarskie:
Materiały na kompost:
1. Odpady gospodarskie: resztki roślinne pozostające na polu po zbiorze roślin
� odpadki kuchenni
� liście drzew i traw
� drobne gałązki
� popiół drzewny
� torf
� kora trociny
Formowanie pryzmy:
�� Usytuowanie pryzmy N S
�� Formowanie pryzmy wysokość 1,3-1,5m
�� Warstwy 20cm
�� Dojrzewanie 1-1,5 roku (2-3 razy przerobić, przed stosowanie przesiać przez sita o średnicy 2x2cm)
�� Skład chemiczny %: N-0,6; P2O5 0,3; K2O 0,4; pozostałe składniki w ilościach zbliżonych jak w oborniku
Skład chemiczny kompostu:
s.m. 44-58
popiół 42-68
N 1,44-2,37
P 0,21-0,40
K 0,92-2,46
Ca 2,83-3,52
Mg 0,34-0,67
Na 0,06-0,07
Stosowanie:
Kompost może być stosowany jako bezpośrednie podłoże trawnikowe lub jako polepszacz gleby dla innych roślin. Może być
8
stosowany dla każdego rodzaju gleby w dowolnej porze roku.
Najlepszym sposobem użyz
niania gleby jest nałożenie kilkucentymetrowej warstwy kompostu (3-5cm) i wymieszanie
(przeoranie) z istniejącą glebą na głębokość około 15cm.
Komposty biodynamiczne:
Biodynamiczna uprawa roślin wyklucza stosowanie nawozów mineralnych, jak również wapnowanie.
Głównym z
ródłem składników pokarmowych jest kompost i nawozy naturalne: obornik, gnojowica, gnojówka, pomiot ptasi 
pozyskiwane z gospodarstw biodynamicznych.
Proces kompostowania można przyspieszyć poprzez:
�� Nasączanie pryzmy roztworem dojrzałego kompostu
�� Dodatek starego kompostu
�� Wprowadzenie do pryzmy preparatów biodynamicznych z kwiatu krwawnika, rumianku, mniszka, kozłka lekarskiego,
ziela pokrzywy przed kwitnieniem, kory dębowej.
Przygotowanie pryzmy:
Przygotowanie pryzmy w taki sam sposób jak kompost gospodarski, przy czym materiały tylko z gospodarstwa ekologicznego
oraz preparaty biodynamiczne:
�� Z kwiatów rumianku
�� Z kwiatów krwawnika
�� Z ziela pokrzywy
Dawki preparatów biodynamicznych
Dawka  4g preparatu biodynamicznego/tonę pryzmy kompostowej.
Preparaty uaktywniają rozkład materii organicznej oraz wzrost aktywności gleby nawożone kompostem biodynamicznym.
Wermikompost  jest to kompost wytworzony z udziałem dżdżownic. Najlepiej do tego celu nadaje się dżdżownica kalifornijska.
Jej hodowlę na wolnym powietrzu, przy odpowiednim nasłonecznieniu prowadzi się w temperaturze 18-22oC i pH w zakresie 6,7-
7. Odpady przed wprowadzeniem dżdżownic muszą być wstępnie przygotowane. Umieszczone w masie kompostowej
dżdżownice żywią się substancją organiczną z odpadów, a wydalają tzw.  kompost dżdżownicowy (wermikompost). Proces taki
trwa około 2m-cy. W rezultacie otrzymuje się nawóz stanowiący 30% wyjściowej masy. Dyrektywa wymaga monitorowania
zawartości azotu w wodach gruntowych i otwartych. Ustanowienie kodeksu dobrej praktyki rolniczej, wyznaczenie stref
szczególnie wrażliwej na skażenie.
OMÓWIENIE POSZCZEGÓLNYCH SKA
ADNIKÓW POKARMOWYCH WYST
PUJ
CYCH W GLEBIE
AZOT
1. Formy azotu w glebie
2. Przemiany azotu w glebie
3. Zyski i straty azotu w glebie
Formy N w glebie:
Zawartość N w glebach:
Mineralne 0,02-0,35%
Organiczne 1-4%
Formy N:
Organiczna  99-94% (związki organiczne  białka, aminokwasy, próchnica) występuje w wierzchniej warstwie gleby.
Mineralny  1-6%. Jony lub związki azotu amonowego N-NH4 i azotanowego N-NO3. Azot azotanowy występuje w całości w
roztworze glebowym. Azot amonowy stanowi frakcję ruchomą, ponieważ jest sorbowany wymiennie przez kompleks sorpcyjny
oraz niewymiennie. Jest to azot łatwo dostępny dla roślin i ma zasadnicze znaczenie w żywieniu roślin. N-NH4 i N-NO3 są
substratami bądz
produktami wielu przemian N w glebie.
N2 cząsteczkowy - stanowi 78% powietrza. Wiązany przez Clostridium i Azotobacter bakterie wolno żyjące w glebie oraz
symbiotyczne Rhizobium.
Przemiany N w glebie:
1. Biologiczne i chemiczne wiązanie N atmosferycznego:
- wiązanie biologiczne przez bakterie polega na redukcji N2 do amoniaku
Ta wysoko energetyczna przemiana jest katalizowana enzymem nitrogenazę i przebiega stopniowo. Półproduktami są:
dwuamid (NH2) i hydrazyna (NH2)2.
- ilości wiązane przez bakterie symbiotyczne ocenia się na 80-200kg N/ha/rok, a przez nie symbiotyczne na około 10kg
N/ha/rok.
- wiązanie chemiczne w warunkach naturalnych zachodzi w wyniku wyładować elektrycznych w atmosferze. 11-16kg
N/ha/rok.
- proces wiązania w warunkach przemysłowych, którego celem jest produkcja nawozów N.
2. Mineralizacja  polega na rozkładzie związków organicznych znajdujących się w glebie do substancji mineralnej w tym
do azotu amonowego.
- stosunek C:N mniejszy niż 30:1 mineralizacja.
- stosunek C:N większy niż 30:1 immobilizacja
Immobilizacja jest procesem włączenia N mineralnego znajdującego się w glebie do biomasy mikroorganizmów i związków
próchnicznych.
3. Nitryfikacja  proces biologicznego utleniania azotu amonowego do azotanowego, prowadzony przez bakterie
9
autotroficzne Nitrosomonas i Nitrobacter. Bakterie te są tlenowcami, dlatego proces ustaje przy braku tlenu w glebie.
2NH4++3O2->2NO2-+2H2O+4H+ Nitrosomonas
2NO2-+O2->2NO3- Nitrobacter
Optymalna temperatura 25-30stC odczyn obojętny lub słabo kwaśny. Nitryfikacja nie jest procesem zwiększającym
zawartość N w glebie, a jedynie zmieniającym jego postać.
4. Denitryfikacja  redukcja  jest procesem beztlenowym, który polega na redukcji azotanów (V) do azotynów (azotanów
III), a następnie do azotu cząsteczkowego. Proces ten przeprowadzają mikroorganizmy glebowe. Jest procesem
niekorzystnym  zubaża glebę w azot.
Sorpcja azotu w glebie
�� NH4+ wymienna oraz unieruchomiony w przestrzeniach minerałów ilastych 2:1 (illit, wermikulit)
�� NO3- biologiczna, łatwo wymywany z gleby (eutrofizacja)
Bilans N w glebie
y
ródła azotu mineralnego w glebie
1. Biologiczne wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie wolno żyjące Azobacter, Clostridium  20kgN/ha/rok
2. Biologiczne wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie symbiotyczne Rhizobium (40-200kgN/ha/rok, z czego w
postaci resztek pożniwnych pozostaje w glebie od 40-150khN/ha/rok)
3. Opady atmosferyczne 10-40kgN/ha/rok
4. Resztki roślinne
5. Nawozy organiczne 10-50kgN/ha/rok
6. Nawozy mineralne 20-150kgN/ha/rok
Straty
1. Wynoszone z plonem roślin 30-300kgN/ha/rok
� kapusta 230kgN
� marchew 155kgN
� pomidor 105kgN
� sałata 55kgN
� jabłoń 25kgN
2. Denitryfikacja 50kgN/ha/rok
3. Wymywanie (30kgN  wody gruntowe, rzeki)
Gospodarka azotem  sad jabłoniowy
Bilans azotu:
80-90kgN/ha (całościowy pobór N brutto)
50-60kgN/ha (zwrot N w wyniku mineralizacji: opadłe liście, kwiaty, zawiązki)
Po zbilansowaniu pozostaje: 30kgN/ha (pobór N netto)
Skutki nawozowe azotu
Niedobór N
- zahamowany wzrost
-jasnozielone zabarwienia liści
-objawy na najstarszych liściach (dolnych)
*niskie plony
*słaby przyrost
Nadmiar N
-jakość plonu  azotany
-eutrofizacja
-mrozoodporność- nie nawozić N drzew i krzewów póz
niej niż w 3 dekada czerwca
Eutrofizacja- wzmożony rozwój fitoplanktonu spowodowany nadmiernym dostarczeniem do wody składników odżywczych
Stosowanie nawozów azotowych
-przedsiewne podstawowe
-pogłówne uzupełniające
-zlokalizowane
-pozakorzeniowe
Nawozy azotowe
1. charakterystyka nawozów azotowych
2. otrzymywanie
3. działanie
10
4. stosowanie
Zakład azotowe  Puławy  produkcja
Gr.I NH4+
Gr.II NO3-
Gr.III NH4+, NO3-
Gr.IV NH2
Nawozy amonowe
Siarczan amonu (NH4)2SO4  20,5%, 24%S
Produkowany jest poprzez działanie amoniakiem na kwas octowy
NH3+H2SO4->(NH4)2SO4
Zakwasza glebę
Woda amoniakalna NH4OH  20,5% N
Otrzymywany jest w wyniku rozpuszczania amoniaku w wodzie:
NH3+H2O->NH4OH
Nie zakwasza gleby.
Nawozy saletrzane
Saletra wapniowa Ca(NO3)2 15,5% N, 20,6% Ca
Produkowana jest poprzez działanie kwasu azotowego na węglan wapnia lub tlenek wapnia
2HNO3+CaCO3->Ca(NO3)2+CO2+H2O
2HNO3+CaO->Ca(NO3)2+H2O
nawóz higroskopijny nie zakwasza gleby, granulowany, barwy białej.
Stosowany pogłównie oraz pozakorzeniowo, bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, doskonały do upraw szklarniowych.
Brak wapnia powoduje następujące choroby:
� gorzką plamistość podskórną (jabłek)
� suchą zgniliznę wierzchołkową (pomidorów, papryki)
Saletra potasowa KNO3 13,5% N, 38% K
Produkcja HNO3+KCl->KNO3 + HCl
rośliny pobierają kation (K+) i anion (NO3-)
Stosowany pogłównie  uprawy szklarniowe
Saletra sodowa NaNO3 15,5% N, 27% Na
Produkcja: HNO3+NaCl->NaNO3+HCl
2HNO3+Na2CO3->NaNO3+CO2+H2O
Nawóz drobnokrystaliczny, barwy białej i jasnożółtej.
Nawozy saletrzano-amonowe
Saletra amonowa NH2NO3 34% N
Produkcja: HNO3+NH2->NH4NO3
Nawóz barwy białej, granulowany, higroskopijny, lekko zakwaszający glebę.
Stosowany w uprawach szklarniowych i w polu  uniwersalny.
Saletrzak NH4NO3+CaCO3 28% N, 5,7% Ca
Mieszanina saletry amonowej i węglanu wapnia.
Nawóz granulowany, barwy szaro-brunatnej.
Węglan amonu likwiduje zakwaszające działanie azotanu amonu.
W wodzie rozpuszcza się słabo.
Stosowany przedsiewnie.
Saletrzak magnezowy (salmag) NH4NO3+(CaCO3+MgCO3)
Otrzymywani poprzez zmieszanie NH4NO3 z dolomitem (CaCO3+MgCO3)
Nawóz granulowany barwy beżowej
Właściwości podobne do saletrzaku
Stosowany przedsiewnie
Saletra amonowa z magnezem NH4NO3+Mg(NO3)2 34,8%N, 1%Mg
Stosowany poprzez zmieszanie saletry amonowej z azotanem magnezu.
Nawozy amidowe
Mocznik CO(NH2)2 46% N
Otrzymywanie: NH3+CO2->CO(NH2)2+H2O
Nawóz granulowany, barwy białej, dobrze rozpuszczalny w wodzie.
Przemiany mocznika w glebie:
CO(NH2)2+H2O->NH3+CO2+H2O
NH3+H2O->NH4OH
Działanie enzymu ureazy.
Uniwersalny.
11
Stosowany jest doglebowo i dolistnie.
Roztwór Saletrzano-Mocznikowy (RSM) 32, 30, 28% N
Produkowany jest z saletry amonowej i mocznika [NH4NO3 i CO(NH2)2]
RSM posiada trzy formy azotu: amonową, azotanową i amidową.
Ma postać płynną, do przewozu służą specjalne cysterny.
Stosowanie nawozów azotowych:
�� Przedsiewne  podstawowe
�� Pogłówne  uzupełniające
�� Zlokalizowane CULTAN
�� Pozakorzeniowe
CULTAN
C ontrolled
U ptake
L ong
T erm
A mnonium
N utrition
� Niższe dawki
� Wyższa jakość plonu
Nawożenie azotem
ż� Rośliny motylkowe <30kgN/ha
ż� Zboża 60-120kgN/ha
ż� Okopowe 120-180kgN/ha
ż� Użytki zielone 400kgN/ha
ż� Trawniki 300-400kgN/ha
ż� Drzewa i krzewy wymagania b. zróżnicowane
Zalety zlokalizowanego stosowania N
-mniejsze dawki nawozów
-większa jakość plonu
Dokarmianie poza korzeniowe
-zapobiegawczo
-interwencyjnie
- mocznik 0,5% lub 5% do defoliacji szkółek, opad na liście powoduje niszczenie parcha jabłoni
- saletra wapniowa
Fosfor w glebie
�� Zawartość P w glebie 0,03%-0,15%
�� Zależy od rodzaju skały macierzystej
�� Stopnia jej zwietrzenia
�� Zawartości materii organicznej, która zawiera 0,5-0,7% P
Formy P w glebie
1. Organiczny 30-40%; fityna i jej pochodne, fosfolipidy, kwasy nukleinowe. W wyniku mineralizacji jest uwalniany z
połączeń organicznych. Intensywność procesu zależy od stosunku C:P.
2. Mineralny w postaci minerałów; fosforyty, apatyty.
Mineralny 60-70%
�� P aktywny - występuje w roztworze glebowym w formie jonów pochodzących z dysocjacji kwasu ortofosforowego:
�� PO43-, HPO42-, H2PO4-
�� W warunkach glebowych pH 4,5-7 przeważają w roztworze glebowym jony H2PO4-, które są bezpośrednio pobierane
przez korzenie roślin.
�� P ruchomy  postać łatwo rozpuszczalnych związków: fosforan amonu, sodu, potasu, trudno rozpuszczane: wapnia,
żelaza, manganu, glinu.
Uwstecznianie P
pH poniżej 5,5 powstają nierozpuszczalne fosforany Fe, Al, Mn
pH powyżej 7,0 nierozpuszczalne fosforany Ca, Mg
Rośliny uprawne mają lepsze warunki do pobierania P, gdy pH wynosi 6-7.
12
Sorpcje P w glebie
� chemiczna
� wymienna
� biologiczna
�� Pobieranie przez rośliny: HPO42-, H2PO4-
�� Straty
Wynoszone z plonem roślin 3-40kgP/ha (kapusta34kgP, marchew 24kgP, pomidor 10kgP, sałata 10kgP, jabłoń 45kgP)
- uwsteczniony
EFEKT PRÓCHNICZNO FOSFOROWY  próchnica glebowa zapobiega wytrącaniu się nierozpuszczalnych fosforanów:
trójwapniowych, glinu, żelaza, manganu, ponieważ kwasy huminowe tworzą połączenia chylatowe z tymi jonami, w ten sposób
ograniczają powstawanie nie rozpuszczanych związków P.
Przemieszczanie się P w profilu glebowym.
Nawozy fosforowe
1. podział i otrzymywanie
2. charakterystyka
3. stosowanie
4. działanie
Surowcem wyjściowym do produkcji nawozó5. fosforowych są naturalne fosforany:
Są one trudno rozpuszczalne, tworzące złoża w różnych częściach kuli ziemskiej
Wyróżniamy dwa podst ich typy: apatyty, fosforyty
Apatyty są minerałami pierwotnymi pochodzenia magmowego
Fosforyty są minerałam wtórnymi, wykrystalizowanymi w postaci osadów w morzach
Mimo różnego pochodzenia fosfor niezmiennie występuje w nich w formie ortofosforanu (V) wapnia w połączeniu głównie z
fluorkiem, a także węglanem, wodorotlenkiem lub chlorkiem wapna, czyli w formie fluoroapatytu  CaF2*3Ca3(PO4)2,
węglanoapatytu  CaCO3*3Ca3(PO4)2, hydryksoapatuty  Ca(OH)2*3Ca3(PO4)2 lub chloroapatytu  CaCl2*3Ca3(PO4)2.
W Polsce nie posiadamy wysoko procentowych złóż fosforytów.
Nawozy fosforowe
* Surowce:
1. fosforyty około 18-36% P2O5
2. apatyty około 42% P2O5
3. kości zwierząt 5-25% P2O5
* Otrzymywanie:
- Superfosfat pojedynczy
Ca3(PO4)2+2H2SO4->Ca(H2PO4)2+2CaSO4
- Superfosfat potrójny
Ca3(PO4)2+3H2SO4->2H3PO4+3CaSO4
Ca3(PO4)2+4H3PO4->3Ca(H2PO4)2
Postać nawozów fosforowych
�� Pylista
�� Granulowana
Nawozy mineralne, których głównym składnikiem jest fosfor, makroelement w odżywianiu roślin, składnik białek, fityny, także
organicznych kwasów nuklinowych, ortofosforanó�� i metafosforanów.
Do najważniejszych n fosforowych należą:
1. Rozpuszczalne w wodzie:
ż� superfosfat pojedynczy (pylisty i granulowany) (8-19%p2O5)  będące mieszaniną fosforanu jednowapniowego i
siarczanu wapnia, otrzymywane w reakcji pomiędzy kwasem siarkowym a fosforytami: Ca3(PO4)2+2H2SO4-
>Ca(H2PO4)2+2CaSO4. Fosforan jednowapniowy jest rozpuszczalny w wodzie, przez co łatwo przyswajalny przez
rośliny
ż� superfosfat potrójny 46% P2O5
ż� superfosfat potrójny borowany 44% P2O5 0,5% B
2. Rozpuszczalne w kwasach organicznych
ż� precypitat (P2o5 do 30%)  będący fosforanem dwuwapniowym  CaHPO4*2(H2O).
ż� supertomasyna (28-30% P2O5)  otrzymywana przez stapianie fosforytów z sodą i krzemionką.
ż� tomasyna, tzw. żużel Thomasa.
3. Rozpuszczalne w mocnych kwasach mineralnych
ż� mączka fosforytowe
ż� mączki kostne: bębnowa, odklejona
Superfosfat pojedynczy  charakterystyka
13
�� Nawóz mineralny granulowany P2O5:CaO:SO3 19:10:28 + mikroelementy
�� Właściwości - superfosfat prosty wyprodukowany jest w postaci granulowanej, co zapewnia równomierny wysiew i
zapobiega pyleniu oraz powoduje powolne i równomierne uwalnianie fosforu i innych składników pokarmowych z nawozu.
�� Stosowana technologia produkcji zapewnia obecność wszystkich składników w każdej granulce nawozu.
�� Oprócz P zawiera siarkę, która jest niezbędna głównie w nawożeniu rzepaku, ziemniaków i użytków zielonych. Składnik ten
jest szczególnie cenny ze względu na coraz częściej pojawiający się niedobór siarki w glebach, jako czynnik ograniczający
plonowanie roślin.
�� Ponadto superfosfat zawiera wapń, który jest ważnym makroelementem oraz wpływa korzystnie na szereg właściwości gleby,
warunkujących wysoką efektywność nawożenia.
�� W skład nawozu wchodzi również zestaw mikroelementów niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin.
�� Skład chemiczny (nazwa składnika % wagowy)
� Fosfor (P2O5)19
� Wapń (CaO)10
� Siarka (SO3)28
�� Mikroelementy: kobalt (Co), miedz
(Cu), mangan (Mn), molibden (Mo), cynk (Zn)
�� Uwaga: P2O5 podano w wielkości przyswajalnej dla roślin
�� Zasady stosowania  nawóz należy stosować przedsiewnie lub przed sadzeniem roślin i po rozsiewie należy go zmieszać z
glebą na głębokość 10-15cm
�� Dawki nawozu: zależą od zawartości fosforu przyswajalnego w glebie
� Bardzo niska i niska
� Średnia
� Wysoka i bardzo wysoka
Superfosfat potrójny granulowany Ca(H2PO4)2 P2O5-46% P-20%
�� Otrzymywany działając kwasem fosforowym na fosforyty
4H3PO4+Ca3(PO4)2 -> 3Ca(H2PO4)2
�� Dzięki stosowaniu kwasu fosforowego zamiast siarkowego nawóz jest wysokoprocentowy bez zbędnego dodatku siarki.
�� Większość fosforu w superfosfacie potrójnym pochodzi z kwasu fosforowego przez co nawóz posiada mniej zanieczyszczeń.
� Nie zakwasza gleb
� Nadaje się pod wszystkie plony rośliny
� Stosowany na wszystkie typy gleb
Najlepszy nawóz pod osłony  nie powoduje zasolenia.
Superfosfat potrójny granulowany borowany Ca(H2PO4)2 P2O5-44% P-19,2% B-0,5%
�� Produkowany wg takiej samej technologii jak superfosfat potrójny.
�� Polecany pod rośliny o większym zapotrzebowaniu na bor:
�� Krzewy jagodowe, pomidory, jabłonie, buraki, selery, kalafiory, brokuły.
Mączka fosforytowa Ca3(PO4)2 P2O5-29% P-12%
�� Powstaje przez zmielenie miękkich fosforytów, jest nawozem kremowo-szarym, pylistym. Mączkę fosforytową stosuje się na
gleby: kwaśne i bardzo kwaśne, wilgotne i próchniczne.
�� Przeznaczona dla roślin o długim okresie wegetacji.
�� Nie stosuje się jej pod osłonami i w sadach.
Mączka kostne odklejona Ca3(PO4)2 P2O5-30% P-13% N-1,5%
�� Nawóz szary, pylisty, uzyskany ze zmielonych kości po wyekstrahowaniu z nich tłuszczu.
Mączka kostna bębnowa Ca3(PO4)2 P2O5-10% P-4,4% N-0,8%
�� Produkt uboczny w procesie oczyszczania odtłuszczonych kości.
Użycie tych nawozów (mączek) jest niewielkie, są cennym dodatkiem do kompostu.
Fosforan monopotasowy KH2PO4 P2O5-52% K2O-34%
�� Zalecany głównie do upraw pod osłonami
�� Ze względu na wysoką ocenę rzadko stosowany do upraw polowych
�� Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie
�� Polecany do fertygacji
Fosforan amonu (NH4)2HPO4+NH4H2PO4 N-18% P2O5-46% / N-12% P2O5-52%
�� Nawóz dwuskładnikowy, granulowany, barwy szarej. Dobrze rozpuszczalny w wodzie.
�� Stosowany przedsiewnie, polecany do upraw polowych  wymaga przemieszania z glebą
�� Nadaje się na gleby kwaśne i obojętne
�� Na glebach zasadowych wymaga dokładnego przykrycia  straty amoniaku.
�� Z uwagi na formę amonową nie jest polecany do szklarni
14
Polifoska NH4H2PO4+(NH4)2HPO4+KCl
�� Nawóz wieloskładnikowy kompleksowy
�� Stosować przedsiewnie
�� Na wszystkie typy gleb z wyjątkiem zasadowych
�� Nie powoduje zakwaszenia
�� Wykorzystywane głównie w uprawach rolniczych
�� Polifoska 6 NPK 6-20-30%
Wykorzystywanie P z nawozów
�� W I roku po zastosowaniu jest pobierany prze rośliny w 20-30%
�� Pozostałe ilości fosforu są zatrzymywane przez glebę
�� W ciągu kilku lat po zastosowaniu wykorzystanie fosforu przez rośliny dochodzi do 40-60%
�� Z tego względu zaleca się stosowanie nawozów fosforowych na zapas
�� Pod wpływem nawożenia fosforem wzrasta zawartość tego składnika w wierzchniej warstwie gleby.
Stosowanie nawozów fosforowych
�% Na glebach o odczynie słabo kwaśnym należy stosować superfosfat granulowany pojedynczy
�% Na glebach kwaśnych oraz pod rośliny o długim okresie wegetacji, np. pod ziemniak czy pod rośliny dobrze wykorzystujące
fosfor, np. trawniki, użytki zielone można zastosować mączkę fosforytową.
Objawy braku P - fioletowy nalot na spodniej stronie liścia spowodowany spadkiem temperatury poniżej 10stC.
Objawem niedoboru fosforu jest występowanie fioletowych przebarwień na łodygach i ogonkach liściowych, a niekiedy również
na spodniej stronie liści. Deficyt fosforu uwidacznia się najczęściej u roślin młodych w początkowych okresach ich wzrostu i
rozwoju.
Potas w glebie
-Potas w glebie występuje tylko w postaci mineralnej
-średnia zawartość w skorupie ziemskiej wynosi 2,3%
-najwięcej K zawierają gleby o dużej ilości części spławialnych: rędziny, czarnoziemy, gleby gliniaste i lessowe  około 4%K
-mniej zawierają gleby piaszczyste 1-2%K
-najmniej zawierają gleby torfowe (organiczne -0,03% K)
Formy potasu w glebie
1. W roztworze glebowym jako K+
2. W formie wymiennej, jony potasu łączą się sorpcyjnie z ujemnie naładowanymi powierzchniami minerałów
glebowych( kompleks sorpcyjny), wiązania te nie są trwała, tak więc w razie potrzeby może nastąpić przejście jonu
K+ do roztworu glebowego
3. W formie niewymiennej jony potasu gromadzą się w warstwach między pakietowych minerałów ilastych. Minerały
te mają zdolność zmiany odległości między poszczególnymi warstwami, umożliwia to w pewnych warunkach
uwalnianie związanego potasu.
4. W sieci krystalicznej, potas wchodzi w skład krzemianów glebowych. Na skutek trwałego wiązania nie jest on
dostępny dla roślin. Jego uwalnianie oraz przejście do innej formy umożliwia proces wietrzenia. Jest to proces
ciągły, lecz bardzo powolny
Zawartość poszczególnych form K w glebach wynosi:
-90% w pierwotnych minerałach ilastych (ortoklaz, muskowit, biotyt)
-1% w roztworze glebowym 90,1-120mg K*kg gleba-1
-1,5-5% wymienny (stopień wysycenia jonami K kompleksu sorpcyjnego wynosi od 1-6%)
-4-4,5% potas uwsteczniony
Sorpcja uwstecznianie K
-wymienna
-biologiczna
-(fiksacja, retrogradacja) minerały ilaste 2:1 illit i wernikulit
15
Straty i zyski potasu w glebie
-zyski
1. minerały potasowe
2. z atmosfery wraz z opadami w postaci rozpuszczonych pyłów 3-12kg/ha/rok
3. nawozy organiczne (0,6% z dawką 10t wprowadza się 60kg K2O)
4. Nawozu mineralne
Straty
1.Wymywanie 10-120 kg/ha/rok
a). opady
b). rodzaj gleby
2. erozja
3. wywóz z plonami 40-200kg/ha
Rola potasu w roślinie
-gospodarka wodna- ciśnienie osmotycznie, przenikanie wody do komórek turgor, hydratacja koloidów plazmy, aparaty
szparkowe
-Aktywator enzymów  ok60
- gospodarka węglowodanowa w roślinie  fotosynteza, synteza sacharozy, skrobi
- gospodarka azotanowa  powstanie reduktazy azotanowej, synteza białek, obniżenie azotu niebiałkowego
Potas w roślinie:
Skutki niedoboru i nadmiaru:
-obniżenie plonu
- w przypadku niedoboru potasu dochodzi do zahamowania wzrostu rośliny, pędy staja się cienkie i wiotkie.
-liście stają się ciemno-niebiesko-zielone. Pojawiają się nieregularne chlorotyczne plamy na całej blaszce liściowej. Z czasem
może dochodzić do nekroz na brzegach liści i zawijania się ich do góry.
-objawy najpierw występują na liściach starszych, z których jest transportowany do liści młodych
- K jest bardzo ruchliwym pierwiastkiem w roślinie.
Nawozy potasowe
1. podział
2.otrzymywanie
3.charakterystyka
4.stosowanie
5.przemiany
Otrzymywanie
Złoża potasowe powstałe z wykrystalizowania soli znajdujących się w wodach mórz i oceanów.
Światowe zasoby 29mld t K
-Ameryka 9,1
Europa zachodnia 8,6 (Niemcy, francja)
Rosja 10,6
Azja 1,1
Otrzymywanie:
Produkcja polega na ,,oczyszczeniu kopalin
1. termiczna krystalizacja  podgrzewanie do 1000C
2.schładzanie w komorze sedymentacyjnej oddziela się KCl, który krystalizuje najszybciej
3. segregacja elektryczna polega na kondycjonowaniu surowych soli potasowych i po tym zabiego np. KCl przybiera ładunek
16
dodatni a NaCl ujemny. Następnie przepuszca się przez komore z polem elektrycznym
4. działanie 2KCl+H2SO4=K2SO4+2HCl
Nawozy potasowe
1. chlorkowe
Sól potasowa KCL 48-52% K2O
Sól potasowa KCL 56-58% K2O
Sól potasowa KCL 58-62% K2O
Sól potasowa KCL 58-62% K2O granululowana
Kamex KCl+MgSO4 40%K2O 4,1-5%MgO
Kainit magnezowy KCl 12-15% K2O 3-8%MgO
S
Siarczan potasu K2SO4 48-52% K2O 18% S
Kalimagnezja K2SO4MgSO4+MgSO4 26-29% K2O 8-12%,MgO
Saletra potasowa KNO3 15,5%N, 45% K2O
Fosforan monopotasowy KH2PO4 34% K2O, 54% P2O5
Znaczenie Chloru dla roślin i gleby
-Mikro  mikroelement
-wpływ na glebę
-pobieranie Cl-
-jakość plonu
-chlor zalicza się do mikroelementów, jakkolwiek może występować w roślinach w dużym ilościach
- dla wielu roślin ogrodniczych zwłaszcza ozdobnych, może być toksyczny.
- jego nierównomierne rozmieszczony- zlokalizowany głównie w liściach i łodygach
-rola tego pierwiastka w roślinach nie została jeszcze do końca wyjaśniona
- składnik ten odgrywa istotna rolę w procesie fotosyntezy
- wpływa również na gospodarkę wodną rośliny
- powoduje obniżenie współczynnika transpiracji, co może mieć kluczowe znaczenie w okresach przejściowego przesuszenia
podłoża
- wraz z potasem bierze udział w otwieraniu i zamykaniu aparatów szparkowych
-odgrywa istotną rolę w utrzymywaniu równowagi kationowoanionowej komórki roślinnej
-bierze udział w transporcie asymilatów, przyczynia się przede wszystkim do łatwiejszego transportu wapnia, magnezu i potasu
-podnosi odporność na warunki stresowe
-zmniejsza podatność na kumulowania azotanów w roślinach
- rośliny prawidłowo odżywione chlorkami wykazują mniejszą podatność na choroby grzybowe, przede wszystkim na porażenie
przez szarą pleśń.
Zawartość chloru w roślinach
Zawartość jonów chloru w roślinach jest różna waha się w granicach 0,2-2% suchej masy. Rośliny zawierają następujące ilości
chloru:
Ziarno zbóż i nasion roślin motylkowych od 0,1 do 0,4g Cl kg-1s.m
-słoma zbóż 2,5g Cl kg-1s.m
-bulwy ziemniaków 1,3 g Cl kg-1s.m
-liście tytoniu 11,5g Cl kg-1s.m
-liście buraka pastewnego 2,5 Cl kg-1s.m
-korzenie buraka pastewnego 7,5 g Cl kg-1s.m
Znaczenie S dla roślin i gleby
- Jest niezbędny w procesie syntezy aminokwasów siarkowych i bierze udział w ogólnej syntezie protein.
- podnosi skuteczność N
- aktywuje enzymy ważne dla przemiany energii i kwasów tłuszczowych
- ważna podczas kształtowania pierwotnych składników odżywczych roślin (wpływających na smak i zapach wielu roślin
uprawnych, jak na przykład: oleje gorczycy i czosnku.
- S jest składnikiem witaminy B1 (ziarna zbóż, rośliny motylkowe)
- jest niezbędna do produkcji roślinnych przeciwciał (fitoaleksyny, glutation).
Znaczenie siarki
Pobieranie  SO42- w niewielkim stopniu zależy od odczynu. Może być pobierana drogą pozakorzeniową jako SO2.
Aminokwasy zawierające S to: cysteina, cystyna, metionina.
Mało ruchliwa w roślinie (zawiera 0,2-0,5%S)
17
Skutki niedoboru S
- zahamowanie syntezy białek
- zahamowanie wzrostu roślin
- pędy cienkie o kruchych łodygach
- u Crucifere wąskie i wydłużone liście
- rozpad chloroplastów
- Objawy niedoboru S podobne do N ale chloroza najpierw występuje na liściach młodych.
Pod względem wymagań w stosunku do S rośliny możemy podzielić na 3 grupy:
1. rośliny o bardzo dużych potrzebach pokarmowych w stosunku do S pobierają one 80-90kgS/ha (należą do nich głównie
rośliny krzyżowe: rzepak, kapusta, gorczyca oraz liliowate: cebula i czosnek).
2. rośliny o średnich potrzebach pokarmowych w stosunku do S, które pobierają ok. 20-40kgS/ha (należą do nich
motylkowate oraz okopowe wytwarzające duże ilości suchej masy z ha).
3. rośliny o niskich potrzebach nawozowych w stosunku do S, które pobierają od 12-25kg/S/ha (należą do nich głównie
zboża)
Stosowanie nawozów potasowych:
�� przedsiewnie
- rodzaj gleby
�� Dawki 100-200kg K2O
�� Zużycie 33-55kg/ha
�� Na 1kg N zużycie 0,6kg K
Magnez w glebie:
Chemicznie czysty magnez otrzymano w 1808roku w Magnezji w Azji Mniejszej od której pochodzi nazwa pierwiastka.
Nawozy magnezowe
Skutki niedoboru magnezu dla roślin
- zawartość Mg w glebie wynosi od 0,05 (gleby piaszczyste)  0,5% (gleby gliniaste).
Mg występuje w takich minerałach jak: biotyt, oliwin, serpentynit, hornblenda.
Ponadto w minerałach ilastych takich jak: wermikulit, illit, montmorylonit.
Oraz w postaci: magnezytu, dolomitu, siarczanu magnezu.
Formy magnezu w glebie:
1. Niewymienna  minerały, minerały ilaste (nie ma znaczenia dla roślin).
2. Wymienna  stanowi ok. 5% ogólnej ilości tego składnika w glebie i wraz z Mg w roztworze glebowym decyduje o
zaopatrzeniu roślin w Mg (w kompleksie sorpcyjnym Ca zajmuje 80%, K-5%, Mg  od 4-20% pojemności wymiennej).
3. W roztworze glebowym jon Mg2+
4. w połączeniach organicznych ok. 1%.
Zyski Mg w glebie
- naturalne z
ródło Mg minerały magnezowe, substancje organiczne
- nawozy organiczne
- nawozy mineralne
- opady atmosferyczne 2-20kg Mg/ha/rok
Straty
- wymywanie 10-25kg Mg/ha/rok
Mg w roślinie
- zawartość w sorpcji mechanicznej 0,06-0,14 % mg
1. Pobieranie  pobierany jako Mg2+ przez korzenie roślin
2. jest antagonistą w stosunku do jonów K+, NH4+
3. transport  akropetalny w ksylemie w mniejszym stopniu we floemie
4. występuje w roślinie w chlorofilu, wakuoli (w formie fosforanów) i w ścianach komórkowych w powiązaniu z pektynami.
Rola Mg w roślinie
- udział w fotosyntezie (6-25% Mg występuje w chlorofilu)
- aktywator ok. 20% dotychczas poznanych enzymów
18
- występuje w RNA jest niezbędny do syntezy białek
- aktywny udział w przenoszeniu reszt fosforanowych
- 5-10% Mg znajduje się w ścianach komórkowych w połączeniu z pektynami.
- brak Mg hamuje syntezę białek i tłuszczów.
Skutki niedoboru Mg
- pierwsze objawy na liściach starszych, nieco póz
niej na młodszych
- objawy to: z
ółknięcie lub chloroza między nerwami
- liście sztywne i kruche
- brak Mg wpływa na gospodarkę wodną i metabolizm
- u jednoliściennych pojawiają się u podstawy liści ciemnozielone plamki akumulowanego chlorofilu, które występują na tle
jasnożółtej blaszki liściowej.
- Brak Mg w paszy dla zwierząt powoduje hypomagnezję (tężyczka pastwiskowa)
- u ludzi (głównie u kobiet w ciąży) silne, bolesne skurcze mięśni.
Ca w glebie:
Wapnowanie
Skutki niedoboru i nadmiaru Ca
Wapń w glebie:
- minerały pierwotne zawierające Ca: glinokrzemiany, skaleń wapniowy, fosforany wapnia (apatyty, fosforyty), węglany wapnia
(występują w formie kalcytu CaCO3 i dolomitu (CaCO3*MgCO3).
Zawartość Ca w glebie zależy od:
- skały macierzystej
- stopnia zaawansowania procesów wietrzenia i przemywania.
Ca w glebie
- nie jest składnikiem pokarmowym
1. Powoduje koagulację koloidów glebowych (struktura i trwałość agregatów glebowych)
2. zwiększa lub zmniejsza przyswajalność składników pokarmowych
3. reguluje odczyn gleby
4. stwarza korzystne warunki dla bytowania mikroorganizmów glebowych
5. składnik pokarmowy dla roślin
�� w postaci minerałów
�� w kompleksie sorpcyjnym Ca2+
�� koloidy organiczne (połączony z kwasami huminowymi)
�� Ca2+ w glebie jest sorbowany wymiennie
�� Kompleks sorpcyjny może być wysycany w 80% kationami wapniowymi.
�� Próchnica zawiera dużo Ca określana jest przez jony wodorowe i wraz z wodą deszczową przemieszcza się do warstw
głębszych
�� Ca z kompleksu sorpcyjnego wypierany jest przez jony wodorowe.
Zyski Ca w glebie
1. Naturalne minerały pierwotne zawierające Ca
2. Nawozy mineralne
3. Nawozy organiczne
Straty:
1. Wymywanie  250kg Ca/ha/rok
2. Erozja
3. Wywóz z plonami 20-400kg Ca
Wapnowanie to zabieg agrotechniczny, który ma na celu poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby.
Potrzeby wapnowania
Klasa potrzeb Ocena potrzeb Kategoria agronomiczna gleby pH w 1M KCl
wapnowania wapnowania
Gleby bardzo lekkie średnie ciężkie
lekkie
V Konieczne Do 4,0 Do 4,5 Do 5,0 Do 5,5
IV Potrzebne 4,1  4,5 4,6  5,0 5,1  5,5 5,6  6,0
III Wskazane 4,6  5,0 5,1  5,5 5,6  6,0 6,1  6,5
II Ograniczone 5,1  5,5 5,6  6,0 6,1  6,5 6,6  7,0
19
I Zbędne od 5,6 Od 6,1 Od 6,6 Od 7,0
Dawki nawozów wapniowych
Kategorie Ocena potrzeb wapnowania
agronomiczne gleb
Konieczne potrzebne wskazane Ograniczone
Bardzo lekkie 3 2 1,0 -
Lekkie 3,5 2,5 1,5 -
Średnie 4,5 3 1,7 1,0
Ciężkie 6,0 3 1,0 1,0
WAPNOWANIE to zabieg agrotechniczny, który ma na celu poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych
gleby.
� kategoria agronomiczna gleb
� wartość pH
Klasa III  ocena potrzeb wapnowania wskazania, pH 5,1-5,5 (gleba lekka);
Jak często wapnować?
1. Korektę odczynu gleby należy dokonać co 3-5 lat.
2. Szybkość zmiany odczynu po zastosowaniu nawozów wapniowych zależy od dawki i rodzaju gleby.
3. Gleby ciężkie wymagają wyższych dawek i szybko działających nawozów wapniowych.
4. Gleby lekkie wymagają niższych dawek, wolniej działających
5. Nawozami Ca+ Mg wapnujemy co 10-12 lat czyli co 3-4 rotacje, ponieważ stosunek Ca:Mg w nawozach jest 2:1 (40%
Ca, 20% Mg), a w glebie powinien być 7:1.
Rola Ca w roślinie
�� Zawartość od 0,05-4,5% Ca
�� Zależy od gatunku, części rośliny, wieku, zasobności gleby.
�� Wpływ bezpośredni i pośredni:
� Reguluje intensywność pobierania i transportu soli
� Składnik ścian komórkowych
� Niezbędny do kiełkowania pyłku i wzrostu łagiewki pyłkowej
� Ważny dla roślin motylkowych w okresie tworzenia brodawek
Średnie ilości K, Mg, Ca pobrane i akumulowane w poszczególnych częściach drzew jabłoni przy plonie 45t/ha
Kg/ha/rok Potas Magnez Wapń
Stracone kwiaty, pędy i
27 5 40
zawiązki
Liście 45 30 110
Pędy 8 3 45
Owoce 60 3 5
Niedobór Ca
�� Występuje na wierzchołkach pędów i najmłodszych liściach
�� Deformacja, chloroza, następnie nekroza na brzegach liści młodych
�� Tkanki miękkie na skutek rozpadu ścian komórkowych
�� Objawy u jabłoni: GPP  gorzka plamistość podskórna (cała powierzchnia owocu pokryta nekrotycznymi plamami),
cienka i pękająca kora.
�� U papryki i pomidora  sucha zgnilizna wierzchołków owoców (zanik komórek, brunatna substancja), choroba
nieinfekcyjna (fizjologiczna).
�� Drzewa pestkowe - skórka cienka, pękanie owoców; w przechowalni następuje zanikanie ścian komórkowych  rozpad
miąższu.
�� Ogórek  liście mają kształt parasolowaty, zdeformowane zawiązki owoców; deformacja owoców (jeśli niedobór nastąpi
w póz
niejszym okresie rozwoju).
Nadmiar Ca
�� W warunkach polowych nie notowane, jednak jego nadmiar powoduje zakłócenia w pobieraniu Fe, Mn, Zn i związane z
tych choroby żywieniowe.
Rośliny wapniolubne (calcifilne)
Jałowiec  Sabina , modrzew, świerk kłujący, cis pospolity;
20
Budleja sp., Clematis sp., ognik szkarłatny, forsycja, wawrzynek wilczełyko, porzeczka alpejska, głóg sp., róża sp., wierzba biała i
purpurowa, bez czarny.
Rośliny kwasolubne (acidofilne)
Roślina uprawna - borówka amerykańska;
Rośliny ozdobne  hortensja, wrzosy, wrzośce, Berberys, Erica sp., kalmia, rododendron  większośc gatunków.
Wpływ odczynu na wzrost i rozwój roślin.
NAWOZY MAGNEZOWE
Otrzymywanie
�� Naturalne pokłady soli Mg
�� Produkty odpadowe
W Polsce produkowane są z naturalnych złóż dolomitowych, magnezytowych i serpentynitowych.
W innych krajach wykorzystuje się: epsomit, kainit, karnalit.
Związki Mg mają różny stopień rozpuszczalności
MgSO4  działają szybko, łatwo rozpuszczają się w wodzie.
MgCO3  trudno rozpuszczalne, działają wolno.
Nawozy magnezowe
Nazwa nawozu Skład chemiczny % MgO Stosowanie
Siarczan magnezu MgSO4x7H2O 15 doglebowo, dolistnie
Saletra magnezowa Mg(NO3)2x6H2O 15,7 pogłównie, dolistnie
Siarczan magnezu doglebowo, dolistnie
MgSO4xH2O 29
(kizeryt)
Magnezyt MgCO3 40 jak nawozy Ca
Rolmag 40 MgCO3 38-42 jak nawozy Ca
Rolmag 60 MgCO3+MgO 55-60 jak nawozy Ca
Nawozy wapniowo magnezowe
Nazwa nawozu Skład chemiczny % MgO Domieszki
Wapno magnezowe CaO, MgO
15-20 Fe, Al., Pb, As
tlenkowe
Wapno magnezowe CaCO3, MgCo3
10-20 Zn, Cu, Mn, Pb
węglanowe
Żużel wielkopiecowy CaSiO4, MgSiO4 20-30 Fe, Mn, S, Ti, Al
Popioły węgla
CaO, MgO 5 Na, P, K, Fe, Mn, B
brunatnego
Saletra magnezowa płynna  Mg(NO3)
�� MgO 13%, Mg 8,2%, N 9,4%
�� Dobry nawóz stosowany przed wszystkim w uprawach pod osłonami. Zarówno azot jak i magnez są łatwo pobierane
przez rośliny.
Inne nawozy zawierające Mg
�� Saletrzak magnezowy - 1% Mg
�� Saletra magnezowa - 9,4% N, 13% Mg
�� Kamex  4% Mg
�� Kainit magnezowy  4% Mg
�� Kalimagnezja  8% Mg
�� Nawozy wieloskładnikowe
Molibden w roślinie
Niedobór ujawnia się na glebach kwaśnych
�� Żółtozielone przebarwienia na liściach
�� Obumieranie liści (od brzegów do środka)
�� Biczykowatość liści  zahamowany wzrost blaszki liściowej a rozrost jego części środkowej
�� Kalafior nie wykształca róży, która jest luz
na, czasami zabarwiona na brunatny kolor
Wrażliwe na niedobór rośliny z rodziny motylkowatych i krzyżowych.
Nadmiar
Rośliny dość wytrzymałe na nadmiar Mo.
Mo pobierany  MoO42-
21
Transport w ksylemie i floemie.
Optymalne stężenie 1-2mg/kg s.m.
Podsumowanie
�� Mikroelementy w dużej mierze decydują o jakości plonu.
�� Bor: skorkowaciałe plamy na owocach jabłoni, gruszy, zamieranie liści sercowych u buraka i selera, brunatnienie róż
kalafiora i brokuł.
�� Molibden: kalafior , brokuł  zanik liści sercowych, biczykowatość liści, brunatnienie róż
�� Mangan: pomidor  żółknięcie liścieni, podwijanie blaszek liściowych  starszych, przebarwienie nerwu głównego na
kolor brązowy
�� Żelazo: zaburzenia we wzroście i rozwoju, liście koloru cytrynowego, brak w środowisku zasadowym.
�� Cynk: drobnienie liści wierzchołkowych oraz rozetkowatość.
�� Miedz
: brak łusek okrywowych na cebuli, ograniczona produkcja pyłku kwiatowego.
Czynniki sprzyjające deficytom mikroelementów:
�� Wysokie pH gleby (>7,5 oprócz Mo)
Mikronawozy
Mikroelementy: B, Cu, Zn, Mn, Mo, Fe
Są dostępne w postaci:
- techniczne sole zawierające mikroelementy
- nawozy chelatowe  związki kompleksowe w których mikroelementy są połączone ze związkami organicznymi wiązaniami
ligandowymi. Trwałe połączenia tworzą z Cu, Zn, Mn, Fe. Chylaty dobrze rozpuszczają się w wodzie.
Mogą być pojedyncze (chelat Fe, chelat Cu, chelat Zn, chelat Mn), lub zawierające kompleks wszystkich mikroelementów.
ZASOLENIE GLEB I PODA
OŻY OGRODNICZYCH
Nadmierne stężenie soli  zasolenie jest to sumaryczne stężenie soli w glebie lub w podłożu.
Najsilniej na zasolenie wpływają aniony: Cl, NO3, SO4, BO3 oraz kationy Na, K, NH4, Al+, Fe.
Słabszy wpływa wywierają fosforany, a Ca ma działanie łagodzące.
Zasolenie może być naturalne  gleby słone lub spowodowane działalnością człowieka (niewłaściwe nawożenie, stosowanie
nieodpowiedniej wody, stosowanie soli do likwidacji gołoledzi).
� Klimat suchy i półsuchy (ewapotranspiracja)
� W klimacie umiarkowanym  brzeg Bałtyku kopalnie soli, działalność przemysłu
Zasolenie podłoży ogrodniczych
� Uprawy pod osłonami  nadmierne dawki nawozów
� Nawozy niskoprocentowe
� Woda do podlewania
Wpływ na właściwości fizyko-chemiczne gleby
�� Odczyn pH 7,5-10 ograniczone pobieranie fosforu i mikroelementów oprócz molibdenu.
�� Wysycenie kompleksu sorpcyjnego sodem w ilości około 15% powoduje peptyzacje koloidów glebowych i
rozpad struktury gruzełkowatej.
�� Powoduje zachwianie równowagi pomiędzy składnikami pokarmowymi.
Wpływ zasolenia na rośliny
Efekt dwóch mechanizmów:
1. Toksyczne oddziaływanie pojedynczych jonów;
2. Przekroczenie granicy tolerancji na sumaryczne stężenie jonów
3. Więdnięcie
4. Barwa liści początkowo zielono niebieska, następnie brunatna  zasycha
5. Liście ustawiają się pod kątem ostrym  kruche
6. Roślina ma strzelisty pokrój
7. Słabo rozwinięty system korzeniowy, koloru brunatnego
Czynniki warunkujące wrażliwość roślin na zasolenie
1. faza rozwojowa rośliny
2. gatunek  warzywne, ozdobne, sadownicze
3. wilgotność gleby
Zasolenie (EC) Reakcja na zasolenie
0-2 zakres dopuszczalny
2-4 obniżający plon dla roślin o dużej wrażliwości
4-8 obniżający plon dla roślin o średniej wrażliwości
8-16 obniżający plon dla roślin o małej wrażliwości
22
EC  przewodność elektryczna
Sposoby obniżania nadmiernej koncentracji soli
1. przeprowadzanie w formy mniej toksyczne (Ca)
2. podłoże sorbujące lub  rozcieńczające
3. przemywanie (100-250dm3 H2O/m2)
4. uprawa roślin odpornych na zasolenie np. buraki, jarmuż, rzepa, kapustne
5. utrzymywanie wysokiej wilgotności podłoża
Oznaczanie
�� Metodą konduktometryczną, która polega na pomiarze przewodności właściwj (EC electrical conductivity) podłoże:
woda1:2
�� Jednostki EC:
S/cm (simens/cm)
mS/cm (milisimens/cm)
MS/cm (mikrosimens/cm)
Stare:
NaCl/dm3
KCl/dm3
Zasady pozakorzeniowego dokarmiania roślin w uprawach ogrodniczych
1. kiedy dokarmiać pozakorzeniowo
2. przenikanie składników pokarmowych przez nadziemne części roślin
3. czynniki wpływające na skutecznośc dokarmiania
4. sporządzanie roztworu
5. termin wykonania zabiegu
I. Dokarmianie pozakorzeniowe - jest metodą szybkiego dostarczania składników pokarmowych do miejsc gdzie występują
objawy ich niedoboru.
Zalecane jest:
W okresie intensywnego wzrostu roślin i rozwój owoców.
Konieczne gdy:
1. Widoczny niedobór składników pokarmowych
2. Niezadowalające ph gleby
3. Niezbilansowane zaopatrzenie gleby w składniki pokarmowe
4. Niedobór tlenu w glebie na skutek jej zbicia
5. Ekstremalne warunki pogodowe
6. Składniki pokarmowe są mało mobilne w roślinie np. Ca2+
II. Przenikanie składników pokarmowych przez blaszkę liściową
Szybkość przenikania składników pokarmowych
1. kationy: NH4+>K+>Na+>Ca+>Mg2+>Fe3+
2.
aniony (zdolność sorbowania nawet 000 mniejsza niż kationów)
III. Czynniki biologiczne
Gatunek
- jednoliścienne
- dwuliścienne
Faza rozwojowa rośliny
- młode
- w pełni rozwinięte
Miejsce naniesienia roztworu na roślinę
- dolna strona blaszki liściowej
- górna
IIIIb. Czynniki środowiskowe
�� Temperatura powietrza  poniżej 20stC
�� Wilgotność powietrza  nie mniejsza niż 40-50%
�� Prędkość wiatru nie większa niż 3m na sek
�� Kierunek wiatru
�� Spodziewane opady deszczu
�� Pora dnia
IV. Sporządzanie roztworu
�� Bezpieczne stężenie przy dokarmianiu pozakorzeniowym dla większości roślin ogrodniczych jest w zakresie 0,1-0,5%
23
�� Stężenia wyższe mogą być stosowane w szczególnych przypadkach i każdorazowe ich użycie powinno być poprzedzone
próbą wykonaną na niewielkiej liczbie roślin lub sporządzać wg instrukcji producenta nawozu.
�� Ciecz roboczą przygotowuje się bezpośrednio przed stosowaniem.
�� Zbiornik napełnia się w 60-70% wodą i przy uruchomionym mieszadle wsypuje odważony nawóz
�� Jeżeli dodajemy pestycyd, to należy go rozpuścić najpierw w wodzie (np. w wiadrze), wg zaleceń podanych na
opakowaniu i do zbiornika wlewa się ten roztwór, uzupełniając zbiornik wodą do pożądanej objętości
�� Na ha zaleca się 300-600dm3
�� Substancje wspomagające skuteczność dokarmiania pozakorzeniowego
- Adjuwanty  środki zwiększające przyczepność i zapobiegające wysychaniu
- Surfakanty  równomierne rozprowadzenie roztworu na liściu
- Humekanty  reaktywowanie wysuszonego szczątkowego osadu
Dokarmianie azotem
�� Mocznik  CO(NH2)2  0,5% podstawowy roztwór do dokarmiania roślin
�� 5% roztwór mocznika jako podstawowy zabieg ochrony jabłoni przed infekcją grzyba Venturia inaequaliz  jesienne
opryskiwanie drzew przed defoliacją
�� 5% roztwór mocznika do defoliacji w szkółkach
�� Stosowanie
Dokarmianie potasem
�� W urawach sadowniczych interwencyjnie tylko przy niedoborach
�� W uprawach pod osłonami  wysokie wymagania posiada pomidor
�� Pozakorzeniowo polecana najczęściej saletra potasowa KNO3 37,2% K; 15% N
Dokarmianie wapniem
�� Pierwiastek mało mobilny w roślinie
�� Polecany w postaci chlorku Ca, saletry wapniowe Ca 19%; 15% N; Indol Ca; Wapnowit; Librel Ca  chelat
�� Uprawa papryki, pomidora 3-4 opryski w okresie intensywnego wzrostu owoców; kapusta głowiasta, brukselska 2-3
opryski
�� Uprawy sadownicze  odmiany wielo owocowe oprysk od czerwca do zbiorów
Mikroelementy  są to składniki pokarmowe niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin potrzebne w minimalnych
ilościach
�� Mikroelementy w dużej mierze decydują o jakości plonu
�� Stosowane jako sole mikroelementowe lub chelaty
�� Objawy niedoboru na wierzchołkach roślin
Mikroelementy: B, Cu, Zn, Mn, Mo, Fe
-Ni,Cr,Fn,
- Są to metale (oprócz boru) o masie właściwej większej od 4,5b/cm3które w reakcjach chemicznych wykazują tendencje do
oddawania elektronów, tworząc proste kationy
- w stanie stałym charakteryzują się dobrą przewodnością ciepła i elektryczną, posiadają połysk i są nieprzez
roczyste
Funkcje Fe w roślinie
1. białkowe związki Fe w chloroplastach uczestniczą w przekształcaniu energii świetlnej w chemiczną, potrzebną do fotolizywody
w procesie fotosyntezy
2.stymulowanie powstawanie chlorofilu, chociaż nie wchodzi w jego skład
3.uczestniczy w redukcji azotanów i wiązaniu wolnego N
4.bierze udział w metabolizmie kwasów nukleinowych
5.reguluje reakcjami oksydacyjno-redukcyjnymi
Objawy niedoboru Fe u roślin
Niedobór żelaza objawia się głównie chlorozą dotyczącą w największym stopniu młodych liści
Zahamowany jest także wzrost roślin na skutek spowolnienia fotosyntezy i oddychania tkankowego.
Dość często występuje pozorny niedobór żelaza spowodowany jest złą biodostępnością na skutek wysokiego pH wody i utlenienia
do postaci Fe 3+.
Nadmiar Fe
-Atakuje środkowe i dolne liście.Chloroza w postaci brązowych plamek przechodząca w póz
niejszym stadium w nekrozę.
-Liście mogą przybrać ciemnozieloną/purpurową/brązową barwę i może dojść do zahamowania wzrostu korzeni i pędów
Funkcje Mn w roślinie
-Aktywuje enzymy - dekarboksylazy i dehydrogenazy
- Uczestniczy przy fotosyntetycznym transporcie elektronów
24
- Bierze udział w wiązaniu wolnego azotu z
powietrza
Mn w roślinie- niedobór
Objawy na liściach najmłodszych
-Żółte plamki na liściach
-U owsa  szara plamistość
-Niedobory na glebach wapniowcowych i przewapnowanych
Nadmiar często spotykany:
1. na glebach kwaśnych
2. podłożach odkażanych termicznie
- Objawy - brązowe plamki na starszych liściach (wydzielone na zewnątrz MnO2
Funkcje Zn w roślnie
-Zn jest aktywnym składnikiem wielu enzymów: dehydrogenazy, peptydazy, fosforylazy
-Bierze udział w metabolizmie węglowodanów, białek, związków fosforowych
-Wpływa na syntezę auksyn
-Reguluje procesy powstawania rybosomów
- Wpływa na przepuszczalność błon komórkowych
- Reguluje proporcje składników na poziomie komórki
-. Zwiększa odporność na suszę i choroby
Objawy niedoboru Zn w roślinie
-Najbardziej wrażliwe na niedobór Zn są zboża (kukurydza)
- objawy - u jednoliściennych chloroza między żyłkowa
- Z roślin dwuliściennych wrażliwe na niedobór to motylkowate, chmiel, len, winogrona, i drzewa owocowe
- Rozwój liścia zahamowany
- Na liściach plamki fioletowo-czerwone
- Zahamowany jest także wzrost roślin na skutek spowolnienia fotosyntezy i oddychania tkankowego.
Funkcje Cu w roślnie
- Wchodzi w skład białek i enzymów I
- Bierze udział w procesach fotosyntezy i oddychania
- Wspomaga rozwój generatywny roślin |
NIEDOBÓR
-Zmiany w zabarwieniu liści
-Więdnięcie
-Spadek wit. C i białek
-Pustokłosie
- Zahamowanie rozwoju brodawek u motylkowatych
-.Choroba nowin
Choroba nowin
-Owies i pszenica rosnące na glebach piaszczystych bądz
torfowych są szczególnie wrażliwe na niedobór miedzi.
-Objawy braku Cu nazwano  chorobą nowin , ponieważ po wschodach wierzchołki starszych liści bieleją, zaś młode liście silnie
się skręcają i zamierają, nie osiągając właściwych rozmiarowi kształtu.
-z
dz
bła wraz z wiechą (owies) lub kłosem (pszenica, żyto) są bladozielone i zdeformowane. Przy słabszym deficycie Cu zboża
wolno rosną, mają  pasiaste liście, zaś kłosy wypełnione drobnym pośladem lub płonę.
-Cebula - brak łusek okrywających
Bor w roślinie
B - nie jest składnikiem ani aktywatorem enzymów w roślinach.
Funkcje boru w roślinie:
1.Udział w transporcie i przemianach węglowodanów
2.Wpływ na procesy wzrostu i podziału komórek; świadczy o tym zamieranie merystematycznych tkanek stożków wzrostu
3.Wpływ na syntezę ścian komórkowych (prawidłowe ułożenie micelli, synteza lignin i pektyn)
Bor H2BO3
- Transport tylko w ksylemie i dlatego organy zaopatrywane przez floem zawierają mało boru
-Niezbędny do podziału komórek i różnicowania się stożku wzrostu korzenia oraz dojrzewania pyłku i wzrostu łagiewek pyłkowych
-Zaopatrzenie w bor maleje:
rośliny kapustowate > pozostałe dwuliścienne jednoliścienne
Molibden w roślinie
Niedobór ujawnia się na glebach kwaśnych
-Żółtozielone przebarwienia na liściach
25
-Obumieranie liści (od brzegów do środka)
- Biczykowatość liści - zahamowany wzrost blaszki liściowej a rozrost jego części środkowej
-Kalafior nie wykształca róży, która jest luz
na, czasam zabarwiona na brunatny kolor
Wrażliwe na niedobór rośliny z rodziny motylkowatych i krzyżowych
Nadmiar
Rośliny dość wytrzymałe, a nadmiar Mo Hamuje wzrost roślin
-gromadzi się głównie w liściach
Molibden pobierany MoO42-
-Transport w ksylemie i floemie
-Optymalne stężenie 1-2 mg /kg s.m.
Podsumowanie
-Mikroelementy w dużej mierze decydują o jakości plonu
-Bor: skorkowaciałe plamy na owocach jabłoni, gruszy, zamieranie liści sercowych u buraka I selera, brunatnienie róż kalafiora I
brokuła
-Molibden: kalafior, brokuł - zanik liści, biczykowatość liści, brunatnienie róż
-Mangan: pomidor - żółknięcie liść len I, podwijanie blaszek liściowych - starszych, przebarwienie nerwu głównego na kolor
brązowy
-Żelazo: zaburzenia we wzroście i rozwoju, liście koloru cytrynowego, brak w środowisku zasadowym
-Cynk: drobnienie liści wierzchołkowych oraz rozetowatość
Związki chelatowe
Podwaliny wiedzy o chelatach położył szwajcarski chemik Werner Alfredl 866 - 1919 profesor na uniwersytecie w Zurychu, który w 1913 roku
otrzymał Nagrodę Nobla.
Był on twórcą teorii wartościowości i teorii budowy związków kompleksowych. Opracował on podstawy teorii wiązania metali przez cząsteczki
organiczne.
Słowo chelatacja pochodzi od greckiego chele czyli szpon. Chelatowanie to proces wiązania pierwiastków metalicznych przez słabe kwasy
organiczne.
METALE CI
ŻKIE W ŚRODOWISKU
W przypadku zbyt dużego nagromadzenia w organizmie człowieka metale ciężkie mogą przyczynić się do wystąpienia wielu
chorób, w tym nowotworów.
Umownie do grupy metali ciężkich zalicza się metale o gęstości powyżej 4,5g/cm3
Są to np.: ołów, kadm, nikiel, rtęć, chrom, mangan, kobalt, cynk, molibden, wanad, arsen
-Pierwiastki metali ciężkich, które są niezbędne do pra2idłowego wzrostu i rozwoju roślin: Zn, Mn, Cu, Mo, Fe
-Pierwiastki metali ciężkich, które nie mają znaczenia jako składniki pokarmowe, ale mogą być pobierane prze rośliny: As,
Cd.Pb.Hq.Ni.Cr
-Metale w postaci czystych pierwiastków nie wywierają toksycznego działania, ponieważ praktycznie są nierozpuszczalne
- Metale ciężkie i ich związki rozpuszczone w sposób naturalny w środowisku określamy jako tło
Wartość stężeń wyższa od da świadczy o zanieczyszczeniu środowiska
Gleba jako z
ródło metali ciężkich dla roślin
-Według raportu Głównego Inspektoratu Ochrony środowiska, 97% powierzchni użytków rolnych w Polsce charakteryzuje się
naturalną lub nieco podwyższoną zawartością metali ciężkich.
-Gleby o naturalnej ich zawartości nadają się pod uprawy ogrodnicze i rolnicze.
Ograniczanie pobierania
Podstawowym warunkiem ograniczenia pobierania metali przez rośliny uprawne jest zapewnienie optymalnych warunków
wzrostu poprzez utrzymanie gleb w wysokiej kulturze
-Najważniejsze jest utrzymanie stabilnego odczynu (pH 6.5 7). poprzez regularne wapnowanie
-Równie ważne jest regularne nawożenie organiczne (obornik, kompost, nawozy zielone).
Próchnica silnie wiąże metale ciężkie w formach niedostępnych dla roślin i jednocześnie poprawia warunki powietrzno-wodne w
strefie korzeniowej.
Sposoby oczyszczania skażonych gleb.
-redukcja gleb skażonych metalami ciężkimi jest bardzo droga i stosowana na niewielką skalę. W ostatnich latach obiecujące
wyniki dały badania na tzw fitotermidacją, czyli wykorzystaniem roślin mających naturalne zdolności akumulacji tych
pierwiastków, do ich usuwania z gleby.
-znane są ratunki gromadzące nawet 1-2% metali w tkankach. Teoretycznie mogą one usunąc z gleby nawet 1-2% nawet 200-
1000kg metali z powierzchni 1 hektara rocznie, ale nie ma opracowanej agrotechniki uprawy i tworzą bardzo mała biomasę.
-gromadzą one mniej metali w porównaniu z hiperakumulatorami, ale produkują dużą biomasę co zwiększa efektywność procesu.
26
Cd w glebie
w glebach o pH 4,5- 5,5 bardzo mobilny, przy wyższych wartościach ulega unieruchomieniu
Wypierany z kompleksu sorpcyjnego przez Ca i Mg
Stężenie w glebach zanieczyszczonych 0,2-6 mikrogramów/1,
w skażonych wzrasta do 300-400 ug/l
Naturalna zawartość Cd zależy od występowania w skalach macierzystych
Bardzo łatwo pobierany przez rośliny
Cd2+
Cd w roślinach
-Kadm jest zbędny dla roślin
-Obecny w środowisku pobierany jest przez w rośliny proporcjonalnie do stężeniu
-dopuszczalna zawartość w glebach 4 mg Cd / kg s.m gleby
Cd jest teratogenny
teratogenny �powodujący powstawanie wad rozwojowych w organizmach ludzkich i zwierzęcych
nadmiar kadmu może być przyczyną powstawania wszystkich rodzajów nowotworów.
Kadm działa rakotwórczo.
teratogennie.
embriotoksycznie.
uszkodzenia wątroby, lub płuc
" Obecnie jest stosowany również w metalurgii i produkcji " akumulatorów oraz jako stabilizator mas plastycznych
Ołów w glebach ppm
Świat : bielicowe 22;brunatne 28; rędziny 26; czarnoziemy 23; organiczne- 44
polska; piaszczyste 20;gliniaste 25; organiczne25 Zanieczyszczone (max): Polska 13 000; Anglia 15 000; USA 13000
Dopuszczalna - zawartość w glebach uprawnych Polski  100 ppm
W środowisku ziemskim wyróżnia się ołów pierwotny i ołów wtróny. Pierwszy z nich nazywany jest także zwyczajnym, gdyż
wszedł w skład minerałów i skał w chwili ich powstania.
- ołów wtórny określany jako radiogeniczny pochodzi z przemian promieniotwórczych uranu i toru
-najwięcej ołowiu gromadzi się w skaleniach i mikach w których łatwo on potas.
- ołów jest mało ruchliwy w warunkach glebowych. Rzadko występuje w postaci jonu Pb2+
-Jest silnie wiązany przez komponenty glebowe a szczególnie związki żelaza i manganu, minerały ilaste, wodorotlenki Fe i Al
oraz przez substancję organiczną.
-Wytrącanie ołowiu w postaci węglanów i fosforanów w glebach przy pH>6,5.
-W glebach kwaśnych dominują formy ołowiu w związkach organicznych
-Prawie we wszystkich glebach bilans ołowiu jest dodatni. Przy zmianie warunków glebowych, a zwłaszcza spadku jej
pojemności sorpcyjnej oraz wskutek powstawania rozpuszczalny cli kompleksów ze związkami organicznymi może zachodzić
migracja ołowiu do wód gruntowych.
Wzrost zawartości ołowiu w glebie wpływa niekorzystnie na mikroflorę i mikrofaunę. Ograniczenie enzymatycznej aktywności
drobnoustrojów hamuje proces rozkładu materii organicznej, co doprowadza do degradacj i gleby.
Ołów po dostaniu się do organizmu jest transportowany przez, krew do narządów i układów.
Przenika ono łatwo przez łożysko i we krwi noworodków osiąga podobne stężenie jak u matki.
W kościach kumulowany jest w postaci związków koloidowych i krystalicznych. Z depozytu tego może być uwalniany pod
wpływem zaburzeń metabolicznych lub stresu
� Stężenie ołowiu w kościach w przeciwieństwie do tkanek miękkich wzrasta w ciągu życia.
Zasady nawożenia roślin ogrodniczych
Nawożenie roślin pod osłonami zależy od:
1.rodzaju podłoża
2.metody uprawy
3.potrzeb pokarmowych uprawianego gatunku
Nawożenie warzywnych i ozdobnych- uprawa tradycyjna
1. nawożenie przed wegetacyjne
2. nawożenie pogłówne
3. zalecenia nawozowe dla roślin
4. wybór nawozu
warzyw pod osłonami
-Nawożenie przedwegetacyjne - podstawowe wykonuje się w oparciu o analizę podłoża
27
Składniki powinny być uzupełnione do zawartości standardowych podczas przygotowania podłoża przed wysadzeniem roślin
Analizy - metoda uniwersalna (mg/dm3); pH
a/ regulacja odczynu (kreda)
b/NPKMg (zawartośćaktualną uzupełniamy do standardowej - dolna liczba graniczna) oraz mikroelementy z reguły przed
wegetacja należy zastosować pełną ich dawkę
Nawożenie pogłówne warzyw pod osłonami
-Rozpoczynamy 3-4 tygodnie po wysadzeniu na miejsce stałe
Wielkość dawki nawozów ustalmy tak aby nie przekroczyć poziomu najwyższej jednorazowej dawki
Nawożenie roślin ozdobnych pod osłonami
Nawożenie przedwegetacyjne- podstawowe wykonuje się podczas przygotowania podłoża do wysadzania roślin w oparciu o
analizę podłoża
a) regulacja odczynu (kreda)
b) N P K Mg zawartość aktualną uzupłniamydło standardowej - dolna liczba graniczna oraz mikroelementy z reguły przed
wegetacja należy zastosować pełna ich dawkę
c) nawozy wysokiej % zawartości składników
Nawożenie pogłówne roślin ozdobnych pod osłonami
nawożenie pogłówne najczęściej według programu
Nie należy przekraczać najwyższej jednorazowej dawki (tab.)
Rośliny wieloletnie w okresie spoczynku oraz po przesadzeniu - zawartość doprowadzamy do dolnej liczby
granicznej. Rośliny w pełni kwitnienia do doprowadzamy do górnej liczby granicznej
Stosowanie nawozów pojedynczych w szklarniach
-tylko o wysokiej zawartości składników
pokarmowych,
- przy uprawie roślin o specyficznych wymaganiach względem danego składnika,
- w uprawie roślin o dużych wymaganiach pokarmowych,
- Polecane w szklarni: saletra wapniowa.saletra potasowa, fosforan monopotasowy. siarczan potasu, siarczan magnezu
Stosowanie nawozow wieloskładnikowych pod osłonami
-przy nawożeniu na zasadzie orientacyjnej
-przy braku nawożenia organicznego,
-w uprawie roślin o umiarkowanych i małych wymaganiach pokarmowych
Nawożenie krzewów ozdobnych - Przed wysadzeniem na miejsce stałe - analiza (pH), uregulować odczyn i PKMg
-W pierwszym roku czas na ukorzenienie
-W fatach następnych - przed wegetacją NK. niewielkimi dawkami dokarmiać pogłównie w miarę potrzeby
Interwencyjnie dokarmianie poza korzeniowe.
Nawożenie drzew -
-Przed założeniem ogrodu (tak jak sady)
-w kolejnych latach przed wegetacją N dawki oraz P, K, Mg.
-Pozostałą część N nie póz
niej niż do połowy czerwca i nie więcej niż 50 kg N/ ha.
-Dawki Ca uzależnione są zasobności gleby i odczynu
-Wapnowanie (optymalne pH 5.5-6.5 wapno węglanowe)
-Nawozy organiczne lub naturalne muszą być dobrze rozłożone (stosować w kwietniu lub we wrześniu na 100 m2 potrzeba ok. 1
m3 nawozu)
Nawożenie trawników
Pojedyncze nawozy mineralne - mają bardzo szybkie działanie. Azot -zapotrzebowanieokoło 1,5-2 kg N na 100 m2 na rok. W
zależności od częstotliwości koszenia i użytkowania dawkę należy podzielić na 5-7 części. Ostatnia dawka N koniec VIII. Fosfor i
potas należy zastosować wczesną wiosną.
Nawozy wieloskładnikowe-w handlu bardzo duży wybór, najczęściej w postaci granulowanej. Stosować 1 lub dwa razy w ciągu
okresu wegetacji.
Wieloskładnikowe o spowolnionym dział - składniki mogą uwalniać się przez 3; 4; 6; 8; 12 miesięcy
Wyboru nawozu
- cena,
- przydatność w uprawie danego gatunku, r - właściwości nawozu:
a)właściwości wy siewne.
b)czystość nawozu
28
c)rozpuszczalność,
zalety nawozów o kontrolowanym działaniu:
-regularne odżywianie roślin
-oszczędność pracy
-brak strat składników pokarmowych
Zastosowanie
w szkółkarstwie ozdobnym, w produkcji rozsady, w produkcji roślin ozdobnych, w nawożeniu trawników, boisk, kortów,
Wady
- wysoka cena,
- zakłócenia w uwalnianiu składników pokarmowych związane ze zmianami temperatury,
Dokarmianie dwutlenkiem węgla
Stężenie CO2 w pow. Atmosfer  0,035%
Niedobory:
1. w uprawie roślin w podłożach inertnych
2. brak wietrzenia
3. obniżenie do poziomu 0,01-0,02%: rośliny odczuwają brak CO2
Niedobór CO2  uprawa w wełnie mineralnej, keramzycie, perlicie
Kiedy dokarmiamy:
Uprawy szklarniowe w podłożach inertnych:
1. wczesną wiosną i jesienią przy niskiej temperaturze na zewnątrz
2. przy wysokim natęż światła
3. przy zamkniętych wietrznikach i hermetycznie uszczelnionych szklarniach (utrudniających uzupełnianie CO2 z
atmosfery)
Uprawy szklarniowe w podłożach organicznych:
1. mineralizacja substancji organicznych powoduje wydzielanie się CO2 do atmosfery, który wykorzystywany jest przez
rośliny w procesie fotosyntezy.
Efektywność dokarmiania:
Zależy od:
� gdy zapewni się roślinom luksusowe zaopatrzenie w składniki pokarmowe,
� wodę
� światło
Gdy te czynniki wzrostu są na poziomie niedostatecznym rośliny tylko w niewielkim stopniu reagują na nawożenie CO2.
Skuteczność dokarmiania:
Zwiększenie stężenia CO2 nie wywoła oczekiwanego skutku, jeśli intensywność światła będzie niska.
Przy dużej intensywności światła wzrost stężenia CO2 zwiększa fotosyntezę, natomiast przy niskiej intensywności światła
(czynnik ograniczający), wzrost stężenia CO2 pozostaje bez wpływu na fotosyntezę.
Punkt kompensacyjny  wartość natężenia światła, przy której następuje równowaga pomiędzy pobraniem CO2 i wydzielonym
CO2 przez rośliny. Przy niskim natężeniu światła rośliny dokarmiane CO2 mają obniżony punkt kompensacyjny.
y
ródła CO2
� Nawożenie organiczne
� Słoma
� Spalania paliwa
� Oddychanie ludzi zwierząt
Produkcja CO2
�
� Przemysł
W praktyce zwiększenie zawartości CO2 w powietrzu uzyskać można poprzez:
�% Wprowadzenie oczyszczonych spalin z kotłowni
�% Spalanie denaturatu w specjalnych palnikach
�% Uwalnianie CO2 z węglanów poprzez działanie kwasami
�% Rozkładanie bryły tzw.  suchego lodu (zestalony CO2) w dawce około 10g lodu na 1m3 powietrza na dzień
�% Deszczowanie roślin wodą z zawartością CO2 lub węglanu amonu, który oprócz CO2 dostarcza roślinom azotu.
29