Cz�łowiek dobry

2 – wakat



Edward Hajduk

Cz�łowiek dobry

Oficyna Wydawnicza �śImpuls”

Kraków 2005

© Copyright by Oficyna Wydawnicza �śImpuls”, Kraków 2005

Redakcja wydawnicza:

Ewa �łlusarczyk

Korekta:

Beata Bednarz

Projekt ok�ładki:

Ewa Tatiana Beniak

ISBN 83-7308-493-2

Oficyna Wydawnicza �śImpuls”

30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. [phone], fax [phone]

www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: [e-mail] Wydanie I, Kraków 2005

Spis treœci

Ó

Zród�ła zainteresowania problemem ..................................................... 9

Kryteria moralnego wartoœciowania .................................................... 13

Czynnoœciowe zdefiniowanie wzoru dobrego cz�łowieka ..................... 19

A. Interweniowanie. Motywy i skutki ................................................ 23

B. Wyrêczanie. Motywy czy skutki? .................................................... 28

C. Pomaganie przez utrudnianie. Skutek czy czynnoœ�Ś? ................. 33

D. Tworzenie wartoœci. U�żytecznoœ�Ś efektów przed motywami ..... 39

E. Redukcja aspiracji. Motywy i skutki ............................................ 44

F. Dzielenie siê dobrami ................................................................. 46

G. Wzory dobrego cz�łowieka w kszta�łceniu nauczycieli ................. 54

H. Spo�łeczne wartoœci przymusu ..................................................... 57

6 – wakat

W ogóle ka�żdego [...] zdarzenia jest siê sprawc�ą

przez dany impuls dowolny i ka�żde przeto [...] zdarze-nie jest wtedy naszym dzie�łem, które siê tym odzna-cza, �że ów impuls dowolny by�ł jego przyczyn�ą, chocia�żby siê tego zdarzenia nie spowodowa�ło umyœlnie ani œwiadomie, ba chocia�żby siê w chwili impulsu b�łêdnie mniema�ło, �że ono w�łaœnie nie nast�ąpi, lub nawet,

�że zajœ�Ś nie mo�że.

(T. Kotarbi�ąski, Traktat o dobrej robocie, 1965, s. 31)

8 – wakat

Ó

ZRÓD�ŁA ZAINTERESOWANIA PROBLEMEM

Komu zawdziêczam napisanie kilkudziesiêciu zda�ą o wzorach cz�łowieka dobrego obecnych w kulturze grup spo�łecznych polskiego spo�łecze�ąstwa? Nie powo�łujê siê w wyk�ładzie myœli na �żadne autory-tety naukowe, moralne, polityczne lub na m�ądre ksiêgi zaœwiadczaj�ące o odrêbnoœci dziejów i dostoje�ąstwie kultury wielkich grup spo�łecznych.

Korzystam z przywileju u�żytkownika cudzych myœli, którego pozba-wiony jest u�żytkownik cudzych pieniêdzy. Po�życzaj�ąc pieni�ądze, mu-szê je odda�Ś, a wiedza, od kogo po�życzam, jest niezbêdna do tego, aby zobowi�ązanie zrealizowa�Ś. Po�życzaj�ąc cudze myœli, nie muszê ich oddawa�Ś, st�ąd pewna beztroska w odnotowywaniu myœlodawcy. Nie mogê te�ż dok�ładnie odseparowa�Ś od siebie myœli po�życzonych od ró�żnych twórców, co wydatnie os�łabia moj�ą motywacjê poszukiwania wierzycieli z intencj�ą oddawania tego, czego odda�Ś nie mo�żna. Obwiniam o to moj�ą

wiekow�ą ju�ż pamiê�Ś. Pomys�ł nazywania ró�żnych wzorów dobrego cz�łowieka obecnych w kulturze grup spo�łecznych pojawi�ł siê w zwyczaj-nych okolicznoœciach. Pomagaj�ąc m�łodszemu synowi zapi�ą�Ś koszulê, us�łysza�łem pytanie: �śdlaczego tata mnie wyrêcza?”. W pytaniu tym by�ł

zawarty wyrzut, i�ż pozbawiam go satysfakcji, jak�ą daje udane wykony-wanie czynnoœci praktycznej. Wracaj�ąc myœl�ą do tego pytania, zorien-towa�łem siê, �że wyrêczaj�ąc jego autora w zapinaniu koszuli, odbieram mu mo�żliwoœ�Ś prze�żywania zadowolenia z�ł�ączonego z udanym dzia�łaniem, a ponadto ograniczam szansê usamodzielniania siê, stanowi�ącego sta�łe Ÿród�ło satysfakcji doros�łego cz�łowieka. Pod wp�ływem pytania uœwiadomi�łem sobie, �że jeden rodzaj pomagania innym nazywa siê wyrêcza-niem. Inne rodzaje pomagania, którymi siê zainteresowa�łem, równie�ż

maj�ą odpowiednie nazwy i s�ą obecne w programach wychowania szkolnego, w pouczeniach rodziców, w manifestach ideologów.

10

E. Hajduk

Uzna�łem, �że trzeba je rozpozna�Ś, opisa�Ś i upowszechni�Ś, dbaj�ąc przede wszystkim o ukazanie ich odrêbnoœci. Taka jest geneza mojego zainteresowania wzorami dobrego cz�łowieka.

Dokonuj�ąc inwentaryzacji rodzajów pomagania, utwierdzi�łem siê w przekonaniu, �że badacz procesu socjalizacji realizowanego w do-wolnej grupie spo�łecznej mo�że poddawa�Ś analizie wzory dobrego cz�łowieka w�ł�ączone w ten proces, ich gradacjê i ustali�Ś typy argumentacji wykorzystywane do wzmocnienia atrakcyjnoœci wzoru uznawanego za najbardziej wartoœciowy przez wychowawców profesjonalnych, rodziców, opiekunów dzieci, twórców programów kszta�łcenia szkolnego, dowódców wojskowych, prze�ło�żonych zakonów, misjonarzy, twórców telewizyjnych programów dla dzieci, pisarzy itp. Nazwanie przeze mnie wydzielonych rodzajów pomagania wzorami dobrego cz�łowieka stanowi nastêpstwo przekonania o tym, �że w ka�żdej grupie spo�łecznej uczest-nicz�ącej w miêdzypokoleniowym przekazie wartoœci i wzorów kultury upowszechnia siê programowo lub tylko okazjonalnie wiedzê o tym, w jaki sposób cz�łonek grupy wspó�łtworzy spo�łeczn�ą biografiê ró�żnych kategorii ludzi. Nagradza siê cz�łonków postêpuj�ących zgodnie z normami okreœlaj�ącymi sposób pomagania innym, a dezaprobuje zachowania rozbie�żne z tymi normami. Grupy ró�żni�ą siê natomiast przydawa-niem wiêkszego znaczenia jednym sposobom pomagania, a mniejszego innym. Powtarzalnoœ�Ś zachowa�ą prospo�łecznych i powtarzalnoœ�Ś gra-tyfikacji za takie zachowania sprawia, �że s�ą one realnymi sk�ładnikami wzoru cz�łonka grupy spo�łecznej.

Zwolennicy spo�łecze�ąstwa domkniêtego, dok�ładnego okreœlenia obszaru powinnoœci jednostki oraz ustalenia �ładu normatywnego w tym obszarze mog�ą doœwiadcza�Ś frasunku wywo�łanego deklaracj�ą autora.

Sprowadza siê ona do ograniczania w ocenach presji tradycji wymagaj�ą-

cej powtarzania postulatów tworz�ących wzór dobrego cz�łowieka zasty-g�ły w swojej doskona�łoœci. Powtarzanie owych postulatów jest wyzwala-ne nadziej�ą, �że wzór zostanie w pe�łni zinternalizowany i potwierdzony w zachowaniach kolejnego pokolenia jego adresatów. Natomiast chcê realizowa�Ś zamys�ł mniej ambitny. Myœlê, �że satysfakcjê sprawi czytelni-kom udatne sprawozdanie o rozpoznanych w ró�żnych grupach spo-

�łecznych definicjach cz�łowieka moralnie dobrego, potraktowanych ty-

Cz�łowiek dobry

11

pologicznie i jednoczeœnie dyzjunktywnie, z po�ło�żeniem akcentu na od-rêbnoœ�Ś, a nie podobie�ąstwa.

Czytelnik winien otrzyma�Ś od autora informacjê, w jaki sposób on sam traktuje napisany tekst. Czy nadaje mu wartoœ�Ś dokumentu naukowego, popularno-naukowego, czy te�ż eseju albo refleksji s�łabo obra-mowanej postulatami metodologii nauk empirycznych. W moim zamy-

œle tekst, w kszta�łcie aktualnie udostêpnionym do publicznego os�ądu, jest zbiorem myœli maj�ących swoje Ÿród�ło w niezamierzonej obserwacji zachowa�ą wielu ludzi dokonanej okazjonalnie. Na te zachowania zosta-

�ły na�ło�żone schematy podzia�łu, które pomog�ły mi wyodrêbni�Ś typy (empiryczne wzory) owych zachowa�ą i oznaczy�Ś je. Obserwacja zachowa�ą mo�że dostarcza�Ś informacji przydatnych do formu�łowania programów naukowych, tworzenia hipotez, dokonywania podzia�łu (klasy-fikacji, typologii) zachowa�ą. Nie pozwala natomiast na ustalenie zakresu ich odniesienia przedmiotowego oraz okreœlenia, jak�ą klasê zachowa�ą reprezentuj�ą. Z tego powodu owe informacje spe�łniaj�ą tylko niektóre standardy narzucone przez nauki empiryczne. W tekœcie brakuje od-wo�ła�ą do literatury naukowej oraz wyników bada�ą empirycznych. Na-sza wiedza o badaniach zachowa�ą tu opisywanych wskazuje na to, �że rozleg�łe badania empiryczne objê�ły tylko te zachowania, które nazy-wamy interweniowaniem. Inne typy zachowa�ą nie maj�ą tak bogatej dokumentacji w postaci wyników bada�ą albo jej nie maj�ą wcale. Osoby zajmuj�ące siê badaniami zachowa�ą pomocnych (prospo�łecznych) znaj�ą

literaturê przedmiotu.

Niniejszy tekst mo�że sygnalizowa�Ś ow�ą dysproporcjê w naukowej dokumentacji wiedzy o ró�żnych typach zachowa�ą prospo�łecznych. Osoby niezajmuj�ące siê profesjonalnie badaniami takich zachowa�ą mog�ą by�Ś ukontentowane uzyskaniem informacji o charakterze encyklopedycznym, poniewa�ż nie oczekuj�ą potwierdzenia ich rzetelnoœci w badaniach naukowych. Nieobecnoœ�Ś w tej pracy literatury naukowej i wyników bada�ą daje siê usprawiedliwi�Ś przedstawionymi racjami.

Komu mog�ą by�Ś przydatne myœli wypowiedziane w tym tekœcie?

Mo�że m�łodemu cz�łowiekowi, który uwa�ża, �że dobrze jest czasami przyj-rze�Ś siê swoim zachowaniom w stosunku do rówieœników. Mo�że rodzic, wk�ładaj�ąc okulary z�ło�żone z pojê�Ś przeze mnie zaproponowanych,

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym Nexto.pl.