Zamienić przymus (żądanie) na preferencję - czyli racjonalno-emotywna
psychoterapia A. Ellisa
Jakość życia człowieka jest motywem rozważań wielu dziedzin. Albert Ellis w swojej
racjonalno-emotywnej koncepcji psychoterapii pokazuje istotne znaczenie przekonań dla
jakości funkcjonowania człowieka.
Niniejszy artykuł przedstawia terminologię w/w koncepcji. Omawia związek pomiędzy
przekonaniami a emocjami i działaniem. Uświadamia bezpośrednie i długoterminowe
konsekwencje tego związku. Proponuje konstruktywne rozwiązania, które pomagają
eliminować negatywne skutki przekonań.
REBT, czyli od A do E
Racjonalno - emotywna terapia behawioralna (od ang. Rational Emotive Behavior Therapy, w
skrócie REBT) zakłada, że ludzie w życiu doświadczają różnych wydarzeń. Ellis definiuje je
jako wydarzenia aktywizujące - A (adversities). Wywołują one określone przekonania - B
(beliefs), które prowadzą do uczuć, działań, nowych przekonań. Są to konsekwencje - C
(consequences).
Jeśli człowiek doświadcza negatywnych wydarzeń, doświadcza też negatywnych uczuć. Ellis
wyodrębnia "zdrowe" i "niezdrowe" negatywne uczucia. Pierwsze pochodzą od przekonań
racjonalnych - RB (rational beliefs), drugie od przekonań nieracjonalnych - IB (irrational
beliefs) nt. wydarzenia.
Nad przekonaniami nieracjonalnymi w procesie terapii dyskutuje się, co nazywa się dysputą
wewnętrzną - D (disputing). Nowe - racjonalne przekonania i zdrowe uczucia są
konsekwencjami procesu psychoterapii - E (effective new philosophies, emotionas and
behaviors).
Można to przedstawić na przykładzie:
Jan nie wykazuje zainteresowania Anną (wydarzenie aktywizujące - A). Anna uważa,
że dzieje się tak dlatego, ponieważ jest mało atrakcyjną kobietą dla Jana
(nieracjonalne przekonania - IB). Anna doświadcza uczucia odrzucenia, braku
akceptacji. Zaczyna myśleć, że jest nieatrakcyjna nie tylko dla Jana. Zaczyna unikać
kontaktów z mężczyznami. Są to konsekwencje (C ).
Proces psychoterapii w tym przypadku opierać się będzie na "sprowokowaniu" u
Anny racjonalnych przekonań, wyjaśniających zachowanie Jana - np. Jan nie ma czasu
na kontakty towarzyskie. To uruchomi zdrowe negatywne uczucie, np. żal oraz nowe,
"zdrowe" zachowania - (E) - odpowiedzi na wydarzenia aktywizujące.
Ellis zwraca uwagę, że myślenie, odczuwanie i zachowanie nie występują odrębnie. Są
zintegrowane. Zatem dysputa wewnętrzna obejmować powinna zarówno przekonania, jak
emocje i zachowanie.
Przede wszystkim emocje - problemy emocjonalne, potem problemy
praktyczne
Na ogół terapia REBT zaczyna się od problemów emocjonalnych, wywołanych przez
problemy praktyczne: jeśli pacjent pragnie skupić się na tym, jak zdobyć dobrą pracę, to
terapeuta patrzy na uczucia utrudniające mu to, czyli np. na panikę, depresję, wściekłość, itp.
wynikłe z braku pracy.
Odczucia i zachowanie jako konsekwencje jednocześnie dwóch sposobów
myślenia
Warto podkreślić, że pacjent zwykle ma zarówno zdrowe, wynikłe z racjonalnych przekonań,
jak niezdrowe, wynikłe z przekonań nieracjonalnych odczucia negatywne dotyczące tej samej
przeciwności:
Wobec Janka lekceważąco zachowywał się jego wspólnik w pracy. Janek najpierw
tłumaczył sobie to racjonalnie w następujący sposób: "Chciałbym, by się tak nie
zachowywał, ale to jest tylko frustrujące, nie tak złe jak mogłoby być", konsekwencją
tego były zdrowe, negatywne uczucia frustracji i niechęci wobec lekceważącego go
wspólnika. Jednocześnie żywił doń przekonanie irracjonalne: "On musi przestać tak
się zachowywać przy klientach! Zachowuje się okropnie! Nie mogę tego znieść!" w
wyniku czego doświadczał dysfunkcjonalnego i niezdrowego uczucia intensywnego
gniewu i wściekłości.
Zamienić przymus (żądanie) na preferencję
Janek jest przykładem tego, że uczucia jakich ludzie doznają wobec przeciwności są związane
jednocześnie z rozsądną preferencją - chciałbym, by przeciwności nigdy nie wystąpiły i
niemądrym żądaniem (musi), aby przeciwności przestały istnieć.
Pacjent na te same zdarzenia aktywizujące reaguje jednocześnie zdrowo i niezdrowo, terapia
służy wykazaniu mu jego dwojakich możliwości reakcji emocjonalnej i behawioralnej, tak by
mógł swoje żądania (przymusy) zamieniać na preferencje, minimalizując tym samym
niezdrowe, a wzmacniając zdrowe uczucie negatywne.
Trzy zasadnicze przymusy
Ellis w swojej praktyce terapeutycznej zwraca uwagę na następujące, najczęściej występujące
przymusy wewnętrzne:
1. "Muszę koniecznie, praktycznie zawsze, odnosić sukcesy w ważnych sprawach i
związkach - bo inaczej okaże się, że jestem do niczego!"
Skutek: poczucie poważnego zagrożenia i bezwartościowości, depresja, rozpacz.
Działania: wycofanie się, unikanie, uzależnienie.
2. " Inni ludzie koniecznie muszą, praktycznie zawsze traktować mnie ze zrozumieniem,
grzecznie, uczciwie lub z miłością - bo jeśli nie, to nie są dobrzy i nie zasługują na
żadną radość w życiu."
Skutek: gniew, złość, furia, resentymenty (niezadowolenie, niechęć, uraza).
Działania: walka, zemsta, przemoc, wojny, ludobójstwo.
3. "Warunki, w których żyję, koniecznie muszą być komfortowe, przyjemne, wygodne -
jeśli nie, to jest okropnie, nie mogę tego znieść, a ten przeklęty świat jest do niczego!"
Skutek: żal nad sobą, złość, niska tolerancja na frustrację.
Działania: wycofanie się, odwlekanie, uzależnienia.
Powyższe przymusy (żądania) w postaci irracjonalnych przekonań, przyczyniają się do
powstawania w ludziach zaburzonych odczuć i działań, które niszczą próby radzenia sobie z
nieprzyjemnymi doświadczeniami, wywołują nerwicę, lęki, depresję, wstręt do własnej
osoby, zahamowania, fobie, nieśmiałość, brak asertywności, wycofanie.
Problem pierwotny wynikły z przymusu irracjonalnych przekonań a
problem wtórny
Irracjonalne przekonanie może rodzić problem pierwotny, który z kolei może prowadzić do
problemu wtórnego, w takiej sytuacji najlepiej jest rozpoczynać terapię od zaburzeń
wtórnych, ich przykładem może być pacjentka Trudi.
Trudi była trzydziestoletnią atrakcyjną kobietą, której życie wyznaczało irracjonalne
przekonanie: "Muszę sobie dobrze radzić". Dobrze radzić oznaczało być we
wszystkim równie perfekcyjną. Owy perfekcjonizm wywoływał negatywne uczucie
napięcia i stanowił pierwotny problem pacjentki. Gdy rozpoczęła nad nim pracę
terapeutyczną polegała ona na tym, że ze swojej pierwotnej postaci "Muszę sobie
dobrze radzić" wyraził się w postaci wtórnej: "Muszę przestać być taka spięta".
Dysputa wewnętrzna jako dyskusja empiryczna, logiczna i pragmatyczna
Dyskusja empiryczna - opiera się na sprawdzeniu, czy irracjonalne przekonania pacjenta są
zgodne z kategoriami rzeczywistości społecznej, która często wykazuje, że pacjent nie ma
powodu, by trwać przy swoich przekonaniach.
Dyskusja logiczna - często irracjonalne przekonania pacjenta bywają nielogiczne w takim
sensie, że nie wynikają z przesłanek, na których się opierają, np. irracjonalne przekonanie:
"Wszystkie drzewa są zdrowe", nie oznacza, że jeśli jest drzewo, to wynika z tego, że jest ono
zdrowe.
Dyskusja pragmatyczna i praktyczna - polega na sprawdzeniu, czy przekonania pacjentów
prowadzą do dobrych praktycznych skutków, wedle zasady, że racjonalne oznacza skuteczne
w działaniu, praktyczne i odwrotnie.
Podsumowanie
Terapia A. Ellisa zwraca uwagę na charakter przekonań człowieka i wynikające z tego dlań
konsekwencje. Podkreśla zasadniczą różnicę między żądaniem (przymusem) a preferencją
(chęcią). Składnia do dyskusji wewnętrznej nad przyczyną własnych emocji, odczuć i
zachowań. Uświadamia znaczenie ich kierunku dla jakości funkcjonowania człowieka.