Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
TEMAT: Tworzymy rezerwat przyrody.
INFORMACJE OGÓLNE:
Poni\
sze ćwiczenie ułatwia dzieciom zapoznanie się z olbrzymim bogactwem i zmiennością
mikroświata ściółki oraz runa leśnego. Dzieci poznają tajniki tworzenia obszarów chronionych.
Lekcję prowadzimy na terenie jednego z obszarów objętych ochroną na naszym terenie np. rezerwat,
obszar Natura 2000 itp., bądz
te\
powierzchni, na której znajdują się obiekty, rośliny, zwierzęta i
grzyby chronione.
POZIOM NAUCZANIA:
V-VI klasa szkoły podstawowej, gimnazjum
MIEJSCE:
Zajęcia w terenie.
CZAS TRWANIA:
90 minut.
CELE:
Uczeń potrafi:
- rozpoznawać wybrane gatunki grzybów, roślin i zwierząt chronionych,
- zdefiniować pojęcia form ochrony przyrody w Polsce,
- zrozumieć potrzeby ochrony wyjątkowych obszarów, obiektów oraz ochrony gatunkowej,
- kształtować postawę szacunku wobec przyrody oraz właściwe zachowania człowieka wobec
otaczającego świata.
- Uczeń pobudza własną wyobraz
nię, w tym przestrzenną,
- Uczeń rozwija swoją pasję poznawania.
- Uczeń odbiera naturę ró\
nymi zmysłami,
- Uczeń nawiązuje emocjonalny kontakt z przyrodą,
- Uczeń rozwija umiejętności planistyczne,
- Uczeń kształtuje umiejętność podejmowania własnych decyzji,
- Uczeń uczy się orientacji w terenie.
METODY:
Pogadanka, obserwacja, burza mózgów, zajęcia terenowe, zabawy ruchowe, obserwacja .
FORMY:
praca zespołowa w grupach,
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
Klucze do rozpoznawania roślin i zwierząt, atlasy, kompasy, sznurki, ołówki, miarki, lupy, karty pracy.
PRZEBIEG ZAJ
Ć:
1. Faza wprowadzająca (obszar chroniony lub teren na którym występują gatunki lub obiekty
chronione) ok. 10 min.
Prowadzący zapoznaje dzieci z terenem, na którym się znajdują, najlepiej przy tablicy informacyjnej.
Przedstawia formy ochrony przyrody i zapoznaje dzieci z obszarami chronionymi, poło\
onymi w
okolicach ich zamieszkania oraz najsłynniejszymi w Polsce. Informuje równie\
o zasadach
zachowania się na danym obszarze.
Małgorzata Olszewska  Hagno Tworzymy rezerwat przyrody. 1
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
2. Faza realizacyjna ok. 45 min.
Prowadzący dokonuje podziału na grupy. Omawia zadania zawarte w karcie pracy. Ka\
da z grup
wybiera fragment powierzchni, na której chcieliby utworzyć własny rezerwat przyrody objęty prawną
ochroną. Kształt powierzchni powinien pozwalać na obliczenie jej pola. Wielkość ok. 5 m x 5 m.
Wewnątrz grupy uczniowie dokonują podziału zadań:
� Kronikarz  dba o zapisanie wyników obserwacji na karcie i pomaga geografowi,
� Tropiciel  wytycza granice rezerwatu, oblicza jego powierzchnię, a następnie pomaga
pozostałym członkom grupy,
� Geograf  wykonuje mapę rezerwatu oraz wytycza kierunek N,
� Botanik  bada roślinność,
� Zoolog  bada świat zwierząt,
� Mykolog  bada bogactwo grzybów.
Karta obserwacji powinna zawierać oprócz obserwacji tak\
e pomysły dzieci dotyczące organizacji
rezerwatu przyrody: zagro\
eń, sposobów prowadzenia ochrony przyrody, organizowania turystyki,
funkcji, jaką pełniłby rezerwat dla mieszkańców lasu.
Uczniowie pomagają sobie nawzajem. Prowadzący jest w tym czasie do dyspozycji uczniów 
pomaga, radzi&
3. Faza podsumowująca ok. 15 min.
Grupy badawcze występują ze swoimi obserwacjami i projektami, a dyskusja w całej grupie decyduje
o utworzeniu rezerwatu przyrody (niektóre dzieci mogą wtedy przedstawiać np. Ministra Środowiska,
Leśnika, Przemysłowca, Dziecko, Przetwórcę drewna, Dziecko, Artystę. Uczniowie tworzą komisję na
czele z przewodniczącym, która ma za zadanie zbadać czy rezerwat nale\
y w danym miejscu
utworzyć czy te\
nie. Poprzez ta zabawę uczniowie mają okazję poznać proces tworzenia rezerwatu
przyrody. Dowiaduje się, \
e utworzenie go ma spełniać społeczne funkcje ró\
nych grup ludzi oraz
dziedzin \
ycia. Ka\
da ze stron zgłasza swój za i przeciw. Wszystkie strony muszą dojść do
porozumienia i uznać czy powołanie rezerwatu jest mo\
liwe i słuszne czy te\
nie.
Zabawa w stra\
ników leśnych i turystów ok. 20 min.
Zabawa ta ma na celu utrwalenie dzieciom wiadomości dotyczących właściwego zachowania się na
terenie rezerwatu. Wśród dzieci wybieramy dwóch stra\
ników leśnych, którzy mają za zadanie chronić
rezerwat przed niestosownym zachowaniem ludzi. Przypinamy im na plecach kartkę z napisem
STRAZ LEŚNA (załącznik). Pozostała część dzieci dobiera się w pary. Ka\
da z nich losuje kartkę z
zadaniem do zainscenizowania. Przykładowo dzieci naśladują zrywanie i niszczenie roślin w
rezerwacie, hałasują, rozrzucają śmieci itp.. Stra\
nicy sami oceniają szkodę i stosują kary wobec
wandali w formie mandatów, bądz
pouczenia. Mandaty wypisują na przygotowanych wcześniej
karteczkach. Oprócz złych zachowań dzieci przedstawiają równie\
te prawidłowe, dozwolone na
terenie rezerwatu.
LITERATURA:
1.  Edukacja w naturze Cz. 1 i 2 pod redakcją Honoraty Waszkiewicz i Przemysława Radwańskiego,
2000 r.
2.  Leśnik gospodarzem lasu Hanna Będkowska, 2004 r.
2 Małgorzata Olszewska  Hagno Tworzymy rezerwat przyrody.
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
MATERIAA
Y DLA NAUCZYCIELA
PRZYKAZANIA MA
ODEGO PRZYRODNIKA  TURYSTY
Na terenie rezerwatu nie wolno:
1. Chwytać i zabijać zwierząt, niszczyć ich gniazd oraz zbierać jaj.
2. Zrywać roślin oraz grzybów.
3. Niszczyć gleby.
4. Palić ogniska.
5. Chodzić z psem na spacer.
6. Zaśmiecać.
7. Hałasować.
8. Jez
dzić pojazdami silnikowymi: samochodem, motorem, qadem itp..
9. Jez
dzić na nartach, konno, rowerem.
10. Uprawiać sporty wodne.
11. Uprawiać wspinaczkę.
12. Biwakować.
13. A
owić ryb.
Na terenie rezerwatu mo\
na:
1. Zwiedzać rezerwat jedynie po wyznaczonych szlakach.
2. Palić ognisko w miejscu wyznaczonym do tego celu, które jest oznakowane.
3. Biwakować w miejscach do tego wyznaczonych.
4. Jez
dzić na nartach po wyznaczonych trasach, konno i rowerem po wyznaczonych szlakach.
5. Wspinać się po wyznaczonych miejscach.
6. Uprawiać sporty wodne na akwenach i szlakach wyznaczonych.
7. Zachwycać się pięknem otaczającej przyrody.
Przykłady przewinień do zainscenizowania w zabawie:
1. Dzieci idą przez rezerwat, jedzą np. chrupki z torebki foliowej, piją soki i wyrzucają opakowania na
ziemię.
2. Rodzina (rodzice z dziećmi) wje\
d\
ają na teren rezerwatu samochodem. Tam parkują auto i
urządzają sobie piknik.
3. Dzieci idą przez rezerwat i spodobały im się piękne kolorowe kwiaty. Postanawiają zrobić z nich
bukiet dla mamy.
4. Dzieci rozpalają ognisko, ale w miejscu wyznaczonym do tego celu przez Wojewódzkiego
Konserwatora Przyrody.
5. Dzieci jada konno na terenie rezerwatu po trasie oznakowanej (wyznaczonej przez WKP).
6. Dzieci urządzają sobie rajd samochodami terenowymi po terenie rezerwatu.
7. Dzieci znajdują małą sarenkę (bez mamy) i zabierają ją ze sobą, aby się nią zaopiekować.
8. Dzieci organizują sobie rajd rowerowy na terenie rezerwatu po nie oznakowanych szlakach.
9. Dzieci wychodzą na spacer do rezerwatu z psem i puszczają go luzem.
10. Dzieci przychodzą nad oczko wodne na terenie rezerwatu i łowią ryby.
11. Dzieci organizują biwak i rozbijają namiot w miejscu wyznaczonym do tego celu.
Małgorzata Olszewska  Hagno Tworzymy rezerwat przyrody. 3
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
W Polsce podstawą prawną wyznaczającą sposoby ochrony przyrody jest Ustawa o ochronie przyrody
z dnia 16 kwietnia 2004 r. Z chwilą wejścia do Unii Europejskiej obowiązują nas równie\
zapisy
zawarte w Dyrektywie Ptasiej i Dyrektywie Siedliskowej. Na podstawie powy\
szych aktów prawnych
wyró\
niamy w Polsce następujące formy ochrony przyrody: parki narodowe, parki krajobrazowe,
rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa, pomniki przyrody,
stanowiska dokumentacyjne, u\
ytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo - krajobrazowe oraz obszary
sieci Natura 2000.
Parki Narodowe
Park Narodowy obejmuje obszar wyró\
niający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,
naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej ni\
1000 ha, na
którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu
zachowania ró\
norodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieo\
ywionej i
walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz
odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk
grzybów.
W Polsce istnieją 23 parki narodowe, obejmujące obszar 3145 km�, co stanowi ok. 1% powierzchni
kraju:
Babiogórski, Białowieski, Biebrzeański, Bieszczadzki, Bory Tucholskie, Drawieński, Gorczański, Gór
Stołowych, Kampinowski, Karkonoski, Magórski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski,
Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzańśki, Uście Warty, Wielkopolski, Wigierski, Woliński.
Planuje się utworzenie 3 kolejnych Parków Narodowych: Jurajskiego, Mazurskiego, Turnickiego. W
polskich parkach narodowych prowadzone są liczne programy badawcze. Parki odgrywają istotną rolę
w edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na terenie parków narodowych mo\
liwe jest zwiedzanie oraz
turystyka i udostępniają one dobrze rozwiniętą infrastrukturę turystyczną. Wiele z nich posiada
specjalnie przygotowane szlaki i centra dydaktyczne oraz muzea przyrodnicze.
Rezerwaty Przyrody
Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym,
ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak\
e siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska
grzybów oraz twory i składniki przyrody nieo\
ywionej, wyró\
niające się szczególnymi wartościami
przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Cały rezerwat albo jego części
mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Rezerwat tworzy
wojewoda w drodze rozporządzenia. W Polsce jest 1368 rezerwatów (stan na dzień 31 grudnia 2003
r.).Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym,
ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak\
e siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska
grzybów oraz twory i składniki przyrody nieo\
ywionej, wyró\
niające się szczególnymi wartościami
przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Cały rezerwat albo jego części
mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Rezerwat tworzy
wojewoda w drodze rozporządzenia.
Parki Krajobrazowe
Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i
kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach
zrównowa\
onego rozwoju. W parku krajobrazowym mo\
na kontynuować działalność gospodarczą, z
pewnymi ograniczeniami, np. nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z
wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności). Park taki ma słu\
yć rekreacji krajoznawczej, to znaczy
turystyce niepobytowej, wypoczynkowi, a tak\
e edukacji. W Polsce znajduje się 120 parków
krajobrazowych (stan na dzień 31 grudnia 1999) o łącznej powierzchni ok. 2,5 mln ha.
Obszary chronionego krajobrazu
Obszary Chronionego Krajobrazu zajmują rozleglejsze tereny ni\
parki krajobrazowe i obejmują pełne
jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola
wydmowe, torfowiska. Obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a
4 Małgorzata Olszewska  Hagno Tworzymy rezerwat przyrody.
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów
szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego).
Ochrona gatunkowa
Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko
występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących,
edemicznych, podatnych na zagro\
enia i zagro\
onych wyginięciem oraz objętych ochroną na
podstawie umów międzynarodowych, a tak\
e zachowanie ró\
norodności gatunkowej i genetycznej.
Pomniki Przyrody
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody o\
ywionej i nieo\
ywionej lub ich skupienia o
szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz
odznaczające się indywidualnymi cechami, wyró\
niającymi je wśród innych tworów, okazałych
rozmiarów drzew, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, z
ródła, wodospady, wywierzyska, skałki,
jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego
najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew.
Stanowiska dokumentacyjne
Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub mo\
liwe do
wyodrębnienia, wa\
ne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji
geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska
podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk
powierzchniowych i podziemnych. Na terenie województwa pomorskiego istnieje 7 stanowisk
dokumentacyjnych, o łącznej powierzchni 30,1 ha.
U\
ytki ekologiczne
U\
ytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie
dla zachowania ró\
norodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka
wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieu\
ytkowanej roślinności,
starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich
lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmna\
ania lub miejsca
sezonowego przebywania. Istotnym powodem tworzenia u\
ytków ekologicznych jest potrzeba objęcia
ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym. Nie mogłą
one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą
rangę ich walorów przyrodniczych. W Polsce znajduje się 6177 u\
ytków ekologicznych o łącznej
powierzchni ok. 42 tys. ha.
Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego
zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne.
Obszary sieci Natura 2000
Natura 2000 jest program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu obszarów
objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa
Siedliskowa. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz
gatunków, które uwa\
a się za cenne i zagro\
one w skali całej Europy i wymienia w załącznikach
Dyrektyw. W ramach programu wyznaczone zostają: Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków  OSO
oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk - SOO , na których obowiązują specjalne regulacje prawne.
Małgorzata Olszewska  Hagno Tworzymy rezerwat przyrody. 5
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
MANDAT KARNY
IMI
I NAZWISKO& & & & & & & & & & & & & ......................& & & & & & & & & & & & & & &
KWOTA KARY& & & & & & & & & & & & & & & ....................& & & & & & & & & & & & & & &
OPIS WYKROCZENIA& & & & & & & & & & & ..................& & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...............& & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & . & & & & & & & & & & ..
/podpis stra\
nika leśnego/ /podpis osoby ukaranej/
STRAś
LEŚNA
6 Małgorzata Olszewska  Hagno Tworzymy rezerwat przyrody.
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
KARTA PRACY
NUMER GRUPY& & & & & & & ..
CZA
ONKOWIE GRUPY (IMIONA):
KRONIKARZ& & & & & & ..........& & ZOOLOG& & & & ....& & & & & .& ...
BOTANIK& & & & .......& & & & & & . GEOGRAF& & & .........& & & & & &
TROPICIEL& & & ........& & & & & ... MYKOLOG& & & ......& & & & & & &
Proponowana nazwa rezerwatu...............................................................................................
Powierzchnia& & & .................................................& & & & & & & .& & & & & & & & & & & .
Co zagra\
a jego mieszkańcom?...............................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
Który ze składników rezerwatu powinien być poddany szczególnej ochronie?................
....................................................................................................................................................
Dlaczego?..................................................................................................................................
Jakie znaczenie miałby rezerwat dla okolicznych mieszkańców?.......................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
Podaj gatunki organizmów występujących na trenie planowanego rezerwatu.
Występujące gatunki
ZWIERZ
TA
ROŚLINY
GRZYBY
Małgorzata Olszewska  Hagno Tworzymy rezerwat przyrody. 7
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
Mapa rezerwatu przyrody
& & & & .................................................................................................& & & & & & & ..
(nazwa)
LEGENDA
8 Małgorzata Olszewska  Hagno Tworzymy rezerwat przyrody.