l
OPOWIEŚCI SZIDIKURA
/U65"
iiJilKiiiiliiiiiiiii
MARIAN BIELICKI
OPOWIEŚCI SZIDIKURA
BAŚNIE I LEGENDY TYBETU
Ilustrował: A. Strumiłło
lasza KsicUrnia-Warszawa-fflf

DO CZYTELNIKA
Zaczęło się wszystko pewnego wieczoru na którymś tam zakręcie szosy biegnącej skrajem niebotycznych wierzchołków, krawędziami bezdennych przepaści. Do Lhasy pozostał jeszcze szmat drogi półtora tysiąca kilometrów. Od kilku dni żyłem w innym świecie niemalże między niebem a ziemią. Nie kończące się łańcuchy górskie niby ogromna księga zwolna otwierały przede mną fragmenty swych tajemnic. Wstrząśnięty i oczarowany, upijałem się zawrotnym, niepowtarzalnym pięknem krajobrazu.
Owego wieczoru, gdy sylwety gór zdały się rozrastać i olbrzymieć, gdy niebo wsparte na ostrych szczytach przybrało barwę sczerniałej stali, gdy zimny wiatr niósł zapach dymu dogasającego ogniska, a wszystko wokół tchnęło jakąś niepokojącą tajemnicą 'Ś usłyszałem pierwszą z bajek. Stary poganiacz jaków * Losan, który wraz ze swą karawaną zatrzymał się w tej kotlinie na nocleg, opowiedział mi w swej śpiewnej mowie o dziwnych zdarzeniach, o potężnych duchach i dzielnych ludziach.
Słuchałem urzeczony innością tej pierwszej tybetańskiej bajki, jakże odmiennej od bajek zasłyszanych w dzieciństwie, i tych naszych rodzimych, polskich, i tych, których piękno utrwalili na zawsze bracia Grimm, Andersen i królowa o cudnym imieniu Szecherezada. Zawsze kochałem bajki i dziś jeszcze chętnie sięgam po nie.
* Jak bawół tybetański o długiej sierści.

Gdy poganiacz jaków Losan zamilkł, a tłumacz znikł w szczelinie namiotu, wydało mi się, że cała ta wyprawa do Tybetu jest jedną wielką bajką. Że czarne cienie naszych samochodów to sylwetki groźnych demonów, że rycząca opodal rzeka jest rzeką z baśni, a ja, sam, muszą walczyć ze strasznymi żmijobogami. Potem mi się to wszystko przyśniło, z rana zaś miałem już ułożony plan. Postanowiłem, że każdy wieczór pobytu w Tybecie poświęcą zbieraniu bajek i legend.
To, co znajdziecie w tej książce, jest plonem owych wieczorów.
Słuchałem tych bajek w Lhasie i w Szigatse, w ba* koczowników u stóp gór Nienczentangla i w wioskach nad brzegami rzeki Nien. Opowiadali mi je mądrzy lamowie w czerwonych habitach i pasterze w ogromnych kożuchach, stare kobiety obwieszone paciorkami i chłopcy, którzy mimo swe dwanaście lat umieli rozbić namiot i osiodłać jaka. Opowiadano mi te bajki chętnie, bo jak powiedział stary lama-nau-czyciel "żyje w nich pamięć o tym, co zostało zapomniane, dzieje się to, co się nigdy nie działo". Są one niezwykłe jak echo w górach, które niesie się w świat coraz to inne, coraz słabsze, a jednak nie przebrzmiewające.
Jest w tych bajkach coś, co mimo wszelkie dziwy brzmi prawdziwie: mądrość i siła, prawdomówność i uczciwość ludzka. Ona zawsze zwycięża.
Starałem się spisać wszystko tak, jak mi opowiadano. Ty-betańczycy nie lubią zmieniać w bajkach żadnego szczegółu. Jeśli zapomniane zostało imię, nikt nie zmyśla nowego, jeśli zagubiono jakiś szczegół opowieść trwa bez niego. Nie gniewajcie się, jeśli zabraknie wam w tych bajkach jakiegoś fragmentu to nie moja wina. To wina pamięci ludzkiej, która nie wszystko, co piękne, umie przenieść przez stulecia.
MARIAN BIELICKl
* B a namiot, domostwo.
I li ZWYKŁE PRZYGODY KSIĘCIA
O mądrym księciu i jego głupim bracie
NGamo, nGamo co po tybetańsku znaczy dawno, dawno temu w pięknej krainie między dwoma pasmami żyli dwaj bracia, synowie wielkiego i potężnego króla. Starsizy książę był mądrym, dzielnym i zręcznym młodzieńcem, ale brat jego nigdy nie posiadł żadnej wiedzy, żadnej mądrości. Wielki król sprowadzał najwybitniejszych mędrców, najlepszych nauczycieli, by zajęli się młodszym synem, ale wszystkie starania spełzły na niczym młodszy książę był głupi, nieokrzesany, leniwy.
W krainie wielkiego króla, daleko od stolicy, w górach sięgających śnieżnymi głowami białych obłoków, w niewielkiej samotni żyło siedmiu magów *. Potęga ich czarów była nieskończona. Posiedli wszelkie tajemnice, zgłębili całą wiedzę czarnoksięską. Ale serca "magów były twarde i złe, obca im była litość i dobroć, więc zamiast dokonywać czynów szlachetnych i pomagać ludziom, zajmowali się wciąż czarami szkodliwymi, bratając się ze złymi i zawistnymi demonami **.
Wielki król, nie wiedząc, co począć z głupim synem, postai-nowił oddać go na naukę do siedmiu magów.
Może oni powiedział lenistwo jego zamienią w pilność, a ^głupotę w rozsądek. Może od nich nauczy się tajemnej wiedzy.
Magowie przyrzekli wielkiemu władcy, że otworzą przed je-
* M a g czarodziej, czarownik. *' Demon zły duch.
y czarnoksięskiej, i bo-
/. głupim księciem
Lc wypowiedziane przed
iwami ich myśli. W duchu postano-
rlupi książę nie pozna ani jednej tajemnicy,
.1 I". 11 :ie jodynie ich sługą i pachołkiem.
Minęło siedem lat. Głupi książę nosił wodę, zbierał opał, gotował jedzenie dla siedmiu magów. Czasem pozwalali mu przyglądać się swym praktykom czy przysłuchiwać dysputom. Książę nic jednak z tego nie pojmował i po siedmiu latach pobytu w samotni magów był równie głupi jak w dniu, w którym przekroczył próg ich pustelni.
Mądry książę wciąż niepokoił się o swego brata. Serce i rozum mówiły mu, że magowie nie zajmą się bratem tak, jak obiecali krółowi-ojcu.
Pewnego dnia książę udał się w wysokie, dalekie góry. Po kryjomu dotarł do pustelni magów i nie widziany przez nikogo, cały dzień spędził pod drzwiami domku, nadsłuchując co też się dzieje w czterech jego ścianach. Tego dnia siedmiu magów pokazywało sobie nawzajem cuda, które każdy z nich potrafi czynić. Książę był tak mądry i sprytny, że pod wieczór nie było już ani jednego czaru, którego nie potrafiłby dokonać.
Gdy magowie zakończyli dzień czarów, a mądry książę poznał tajniki wiedzy magicznej, wszedł do pustelni i poprosił brata, by wraz z nim wrócił do pałacu ojca. Magowie zgodzili się bez sprzeciwu, bo minął termin wyznaczony przez króla, i nazajutrz o świcie obaj bracia udali się w drogę po>-wrotną do domu.
Przez cały czas mądry książę myślał wciąż o poznanej tajemnej sile. Zachwycał się cudami, których jak słusznie sądził sam mógłby już dokonać. Myśli jego błądziły daleko, a serce paliło pragnienie, by wypróbować choć jeden czar. Gdy na niedalekim wzgórzu zabłysnął w słońcu pałac ich ojca, mądry książę rzekł do swego brata, składając błagalnie ręce:
I
racie, uczyń to, o co cię proszę. Pójdź za niewielkie orze, które jest po lewej ręce. Zobaczysz tam starą, za-ilianą stajnię. Wejdź do środka, a ujrzysz pięknego ruma-bielszego od mleka. Zaklinam cię, weź go za uzdę, zaprowadź na targowisko i sprzedaj, a pieniądze przynieś do mnie. pamiętaj, w żadnym wypadku nie pozwól, by rumak rowadził cię gdziekolwiek w pobliże pustelni siedmiu ma-BÓW.
Chętnie odparł głupi brat i od razu ruszył ku wskazanemu przez księcia wzgórzu.
Gdyby głupi brat był nieco mądrzejszy, gdyby zadał sobie truci myślenia o rzeczach dziwnych, zdumiałoby go, że w porzuconej, starej stajni przy pustym żłobie stoi nie strzeżony przez nikogo i nie przywiązany cudowny rumak, bielszy od mleka. Ale że był głupi, więc pomyślał tylko, że szkoda sprzedawać tak pięknego rumaka. ,,O wiele lepiej myślał głupi książę byłoby zatrzymać to wspaniałe zwierzę dla siebie. Jakże pięknie byłoby myślał dalej dosiąść tego rumaka i pomknąć na nim przez góry".
Chętnie pokazałby się na tym koniu swoim wychowawcom magom z pustelni. Ta myśl tak go opanowała, że zapomniał
0 całym świecie. Wskoczył na rumaka, a gdy ten poczuł jeźdźca w siodle, pomknął szybciej od wiatru drogą wiodącą prosto ku pustelni czarnoksiężników. Głupi książę, wspomniawszy ostrzeżenie brata, który zaklinał go, by jak ognia unikał tego miejsca, usiłował zawrócić konia, skierować go w lewo* lub prawo, zatrzymać w miejscu. Jednakże rumak, jakby znając swą drogę, nie słuchał jeźdźca i pędził wprost przed siebie tak długo, aż zatrzymał się jak wryty tuż przed drzwiami pustelni magów.
Głupi książę zeskoczył z konia, chwycił za uzdę usiłując zawrócić go i siłą poprowadzić do miasta. Bił rumaka, kopał, walił kijem wszystko bezskutecznie. Nagle obejrzał się
1 zobaczył siedmiu magów. Stali rzędem przed swą pustelnią i uśmiechali się zachęcająco.
Próżno się starasz, synu wielkiego króla powiedział
8
~- Nie ma takiej siły, która zmusiłaby tego i by opuścił naszą chatę. Oszczędź sobie trudu i I < Ś j go nam.
odparł głupi brat. Rzucił ponure spojrzenie Idzielił go pięścią w bok. Właśnie chcę go I Bii za niego zapłacicie?
uyślili się, że rumak, na którym przybył głupi l zwyczajnym koniem; słusznie odgadli, że jest to tory w ten sposób pragnął wypróbować swych sit v\ '�zarnoksięskiej.
Czatami i zaklęciami przywiedli magowie księcia pod drzwi swej pustelni. Postanowili za wszelką cenę unieszkodliwić człowieka, który zrównał się z nimi w wiedzy czarnoksięskiej. Zaprosili głupiego brata do swej pustelni, napoili go aroma-:nie pachnącą herbatą, dali mu sporą sakiewkę ze srebrnymi i złotymi monetami i wyprawili w drogę powrotną. I nie vet głupiemu przez myśl, że sprzedał magom swe-
MSZłO
;o brata "O bo >to nad
iczą m !óż man czai m Tuż p
Mie! myślał tymczasem nieszczęsny książę. ta ostatnia godzina mego życia. Magowie nie wy-emnie wydarłem im ich wiedzę, i zabiją mnie. �? O nieszczęsny mój los! Na wszystkie tajemne . chcę, by zjawiło się tu jakieś żywe stworzenie, w nie wcielić i tym. sposobem uciec magom". KI pustelnią przepływał strumień i zanim książę ończyl : v ej myśli, zanim pragnienie swe wyraził westchnie-Śm, maleńka rybka zjawiła się w wodzie. W mgnieniu oka kł piękny, biały rumak, a mądry książę przeistoczywszy w małą rybkę, popłynął z prądem strumienia. Jdy magowie ujrzeli, że kupiony przez nich rumak znikł, ienili się w siedem wielkich ryb i rzucili w pościg za ciem. Wzburzyły się spokojne wody strumienia. Mała rybka ła się między kamieniami na dnie rzeczułki, a duże ryby ały ją zaciekle. Mała rybka płynęła to w tym, to w prze-'nym kierunku, ale siedem wielkich ryb wciąż płynęło tuż-za nią. Duże ryby osaczały maleńką, groźnie otwierając
paszcze, mała rybka umykała coraz dalej, ale napastnicy byli Ś ilniejsi i szybsi.
"O bogowie! pomyślał książę. Oto rzeczywiście nadeszła ostatnia chwila mego życia. Na wszystkie tajemne siły c/,arów, chcę, by zjawiło się tu jakieś inne żywe stworzenie, abym mógł się w nie wcielić i tym sposobem uciec magom".
Nie dokończył jeszcze książę swej myśli, a już nad wodą ukazał się nisko przelatujący biały ptaszek. W mgnieniu oka znikła rybka, a książę, przybrawszy na się postać białego gołębia, fruwał bezpiecznie nad zębatymi skałami. Ale magowie w porę dostrzegli, że ofiara im umknęła. Zanim gołąb przeleciał nad przełęczą, siedem jastrzębi zakrążyło w niebie nad jego głową. Co sił w skrzydłach poleciał gołąb przed siebie. Jego małe serduszko trzepotało w piersiach zmęczone szybkim lotem. Książę skierował się ku śnieżnej górze, wznoszącej się wyżej niż wszystkie szczyty w okolicy. Na zboczach tej góry, w małej chatce zbudowanej na skraju przepaści żył świątobliwy lama-pustelnik, imieniem Nagardżuna, słynący w całym kraju ze swej dobroci. W jego samotni chciał się ukryć książę, ale potężne skrzydła jastrzębi jak cienie śmierci zawisły nad główką gołębia, ich dzioby były otwarte, gotowe każdej chwili zadać śmiertelny cios.
Książę dopadł drzwi chatki i uderzył w nie skrzydłami. Nagardżuna otworzył, gołąb wleciał do izby i bez tchu padł na podłogę.
Co się z tobą stało, biedne małe stworzenie? zapytał świątobliwy pustelnik podnosząc gołębia i tuląc go w dłoniach.
Ścigają mnie powiedział książę, z trudem chwytając oddech wielkie niebezpieczeństwo zagraża memu życiu. Zaklinam cię, święty mężu, wysłuchaj mnie i uczyń, o CO' cię proszę, bo tylko takim sposobem będę uratowany...
Przerwał na chwilę, by odetchnąć, i w tej samej minucie rozległo się pukanie do drzwi pustelni.
Teraz właśnie mówił dalej książę przed drzwiami twej pustelni stoi siedmiu mężów w białych szatach. Zanim otworzysz im drzwi, pozwól mi zamienić się w największy pa-

ciorek różańca, który nosisz na szyi. Oni wejdą tu i poproszą cię o różaniec. Daj im, ale zanim to uczynisz, przerwij nić, na którą nawleczone są paciorki, tak by potoczyły się one po podłodze. Jeśli postąpisz tak, reszty dokonam siłą znanych mi czarów.
Tymczasem pukanie do drzwi stawało się coraz bardziej głośne i natarczywe, więc Nagardżuna, przyrzekłszy księciu, że postąpi zgodnie z jego prośbą, pośpiesznie otworzył. Przed progiem stało siedmiu mężów w białych, długich szatach. Wyglądali dostojnie. Białe włosy zdobiły ich skronie, twarze mieli mądre jak uczeni pustelnicy. Tylko oczy ich ciskały błyskawice.
Czego pragniecie, dostojni przybysze? powitał ich Nagardżuna.
Starcy w bieli weszli do izby i mrucząc pod nosem modlitwy, rozejrzeli się wokół. Białego gołębia już nie było, ale oczy ich przykuł różaniec z wielkich paciorków, zawieszony na szyi pustelnika.
Zaklinam cię, świątobliwy mężu rzekł pierwszy z siedmiu starców ofiaruj nam różaniec, który wisi na twej szyi. Od dawna słyszeliśmy o tobie, o twej świętości, o dobrych uczynkach, dokonywanych przez ciebie każdego dnia. Przybyliśmy z daleka, by ujrzeć ciebie i złożyć ci pokłon. Chcielibyśmy otrzymać od ciebie coś, co jak amulet posłuży nam w przyszłości. Zaklinam cię, daj nam twój różaniec.
Chętnie spełnię to, o co mnie prosicie odparł pustelnik.
Sięgnął po różaniec, ale kiedy zdejmował go, przerwał nić, na którą nanizane były paciorki. Posypały się na podłogę, tylko-jeden, największy, wciąż jeszcze wisiał na nitce. Małe paciorki przemieniły się w robaki, które rozbiegły się po podłodze. Siedmiu czarnoksiężników przybrało natychmiast postać siedmiu sporych ptaków, rzucając się łapczywie na robaki. Ledwie upłynęła chwila, ptaki pożarły wszystkie żyjątka. Wówczas największy paciorek urwał się z nici i z niezwykłym; łoskotem uderzył o podłogę, stając się pięknym młodzieńcem,,
12
zbrojnym w ostry miecz. Mądry książę we własnej postaci itał smukły i piękny pośrodku izby. Błyskawicznym ruchem uniósł miecz i siedmioma uderzeniami zabił jednego po drugim siedem ptaków. Potem wywlókł je przez drzwi na skraj przepaści, gdzie stały się one zwłokami siedmiu złych czarnoksiężników. Wtedy, zmęczony, z czołem pokrytym kroplami potu, wrócił książę do izby. Powitało go gniewne, a jednocześnie pełne bólu spojrzenie świętego Nagardżuny.
Ś Synu mój powiedział świątobliwy lama, a głos jego drżał oto zgrzeszyłeś. Twój miecz pozbawił życia siedmiu mężów. Straszny to grzech pozbawić życia jakiekolwiek stworzenie.
Mądry książę schylił z pokorą głowę.
Sprawiedliwe są twe słowa, o święty, ale nie chciałem zabić tych ludzi. To oni nastawali na moje życie, prześladowali mnie. Musiałem bronić własnego życia i dlatego ręka ma opuściła miecz na ich głowy.
Odrzekł na to Nagardżuna:
Synu mój, wiem, że zło nie zamieszkało w twoim sercu. Wiem, że popełniłeś tę straszliwą zbrodnię jedynie dlatego, żeś nie znał innej drogi, by bronić siebie. Ale pamiętaj, synu, że wiedza i światłość umysłu pozwalają człowiekowi czynić tylko dobro i unikać zła. Gdyby wiedza twa była doskonała, /rozumiałbyś, że nawet w obronie własnej nie należy pozbawiać życia jakiegokolwiek innego stworzenia.
Więc pozwól mi, ojcze, zostać z tobą i poznać całą wiedzę o życiu i ludziach. Żałuję za popełniony nieświadomie grzech i gotów jestem uczynić wszystko, co mi każesz, chociażby wymagało to nadludzkiego nawet wysiłku, by okazać, jak szczera i głęboka jest moja skrucha.
Nagardżuna spojrzał na mówiącego te słowa księcia. W oczach młodego królewicza dostrzegł ból, głos jego drżał ze smutku, a twarz i cała postać mówiły, że każde słowo wypowiedziane przed chwilą znajdzie poparcie w czynie.
Cenię twe słowa i wierzę ci odparł z uśmiechem święty lama. Jeśli będziesz troszczył się o to, by uczucie miłości
13
^_____^^^_�|^^^�|
człowieka rosło w twym sercu, będziesz dobrym i mądrym królem, gdy nadejdzie dzień twego panowania, a lud pod twymi rządami będzie żył szczęśliwie w pokoju i dobrobycie.
Słysząc słowa Nagardżuny książę pochylił głowę, by ukryć radość i dumę, których nie mógł opanować, bo mądrość i wszechwiedza lamy słynęły w całym kraju. Po chwili milczenia Nagardżuna dotknął ramienia księcia.
Zbliż się, synu powiedział wskażę ci zadanie, którego spełnienie wymaga ogromnego wysiłku, niezwykłej odwagi, bezgranicznej wytrzymałości. Jeśli zadanie to wykonasz a warte jest ono każdego poświęcenia będziesz mógł wrócić do mej pustelni, zamieszkać tu i poznawać tajniki wiedzy aż do dnia, w którym gwiazdy wskażą ci godzinę wstąpienia na tron.
Mądry książę pokłonił się świętemu pustelnikowi i usiadł obok niego na ubitej z gliny podłodze pustelni, w której nie było żadnego sprzętu. Nagardżuna zamyślił się głęboko, a książę choć paliła go ciekawość, jakie to będzie niezwykłe zadanie czekał w milczeniu.
W kraju bardzo dalekim, do którego trzeba iść przez wiele gór i rzek zaczął cichym głosem pustelnik znajduje się istota zwana Szidikurem. Tak nazywają ją pielgrzymi z Południa, którzy słyszeli o tym od pielgrzymów z Zachodu, a ci znów od pielgrzymów ze Wschodu. Dziwna, to jest istota. Od pasa w górę jest ze szczerego złota, od pasa w dół ze szmaragdów. Głowa tego tworu podobna jest do ogromnej perły, wokół której błyszczy wspaniała korona. Szidikur jest tworem czarodziejskim ale stworzyły go dobre czary. Kraj, w którym istota ta się znajdzie, będzie szczęśliwy na zawsze, a jego mieszkańcy żyć będą w zdrowiu i radości przez długie lata. Jeśli uda ci się, książę, schwytać Szidikura i przywieść go tutaj, do mej pustelni, umieszczę go w cienistym lesie u stóp świętej śnieżnej góry, a wówczas lud mój i twój, lud żyjący w dolinach, których władcą jest twój ojciec, będzie szczęśliwy i wyniesiony ponad inne narody. Lud ten stanie
14

a ty, ale, co ważniejsze, stanie się mądry i pozna wiele , i ni nic życia.
Nagardżuna zamilkł, książę zerwał się na równe nogi. Ojcze mądrości zawołał, a oczy jego płonęły, twarz i umieniła się z wrażenia oto czyn piękny i szlachetny! Nie jak mam wyrazić radość, że właśnie mnie każesz go do-Wierz mi, że nie będę szczędził sił, by dopiąć swego �I i ni wadzić tu ów dziwny czarodziejski twór. Błagam cię tyl-powiedz mi, jak mam się dostać do owej krainy i co mam iić, by schwytać tę istotę.
iąc tak książę przypiął do pasa miecz, włożył czapkę ! kitą, dając tym wyraz, swej gotowości do drogi.
Poczekaj, synu uśmiechnął się pustelnik nie bądź iki niecierpliwy, albowiem niecierpliwość jest wrogiem roz-|dku. Siądź tu przy mnie, a powiem ci wszystko, o czym po-
uTicś wiedzieć.
Niecili więc znów razem i książę uważnie słuchał wskazówek
'dnika, który opisał mu całą drogę, przestrzegł przed
rsy.ystkimi niebezpieczeństwami, pouczył, jak ich unikać, jak
Śprzezwyciężać trudności i odpędzać czary. Książę notował
' pamięci każde słowo mędrca, zadawał mu pytania, starał
�!(,� jak najdokładniej zapamiętać kierunek wędrówki i prze-
;i, których starzec nie skąpił.
Wreszcie pustelnik skończył, wstał i poszedł do ciemnego La pustelni, skąd wyniósł topór, worek, sznur i kosz.
Oto, co jest ci niezbędne w drodze powiedział kładąc ystkie te przedmioty u stóp księcia. W tym koszu znaj-Śsz magiczny placek, którego nigdy nie ubywa, choćbyś nie
wiadomo ile z niego zjadł, oraz czarodziejskie ziarna jęczmienia, c uchronią cię przed strachem. Kiedy po długiej i mę-:ej podróży odnajdziesz Szidikura, nie zapomnij powiedzieć mu, że to jest zaczarowany topór, zwany Białym Rąbkiem Księżyca. Uprzedź go też, że ten mały na pozór wore-CZek jest cudownym workiem, w którym można zmieścić stu olbrzymów. Nie omieszkaj również zapowiedzieć mu, że je-w posiadaniu sznura splecionego ze stu różnobarwnych
15
nici, z których każdą można by związać i utrzymać na uwięzi sto najsilniejszych jaków. Gdy usłyszy to i zobaczy te cztery przedmioty, podda ci się bez sprzeciwu. Wówczas możesz udać się w drogę powrotną i oby pokój i szczęście towarzyszyły ci
na tej drodze!
Dzięki ci, święty mężu! zawołał z uniesieniem książę. Oto zadanie, dla którego gotów jestem poddać się najcięższym próbom, nie tylko bowiem odpokutuję za swój grzech, ale i pomogę swemu ludowi.
Potem zarzucił na ramię worek, sznur i topór, przewiesił przez rękę kosz, i skłonił się przed Nagardżuną.
Ś Poczekaj chwilę, synu powstrzymał go> pustelnik. Oto jeszcze jedno, co musisz zapamiętać. I wiedz,, że to, co ci teraz powiem, ważniejsze jest od wszystkiego, coś usłyszał dotąd. Od chwili gdy istota zwana Szidikurem znajdzie się w twoim posiadaniu i umieścisz ją na swym grzbiecie, nie wolno ci otworzyć ust, nie wolno ci wypowiedzieć ani jednego słowa, póki nie staniesz przed drzwiami mej pustelni i nie oddasz mi Szidikura. Pamiętaj: jedno nawet słowo pozbawi cię władzy nad tą istotą i obróci wniwecz cały twój wysiłek.
Będę pamiętał odrzekł książę. Póki nie stanę
u drzwi twej pustelni, żadne słowo nie spłynie z mych warg.
Pustelnik pobłogosławił księcia, a ten, pokłoniwszy się raz
.jeszcze, opuścił jego chatę i szybkim krokiem ruszył tam,
dokąd kazał mu iść Nagardżuną.
Książę i Szidikur
Każdego dnia wschodziło słońce i każdego dnia zachodziło, a książę wciąż szedł przed siebie tak prosto, jak lecą ptaki na północ. Wicher smagał mu twarz;, śnieg na wysokich szczytach zalepiał mu oczy. Księżyc rósł i znów malał, a książę szedł niepowstrzymanie drogą wskazaną przez pustelnika. Wdrapy-
16
wał się na wierzchołki, schodził stromymi zboczami w doliny, przedzierał się przez przełęcze, przepływał rwące rzeki, Nie-raą noce spędzał pod skałą, bo nie znajdował lepszego ukrycia ani przed huraganem, ani przed zawieją, ani przed ciemnością.
Wreszcie, gdy stracił już rachubę czasu i sam już nie wien-dział, ile dni wędruje przez dzikie, pustynne góry, znalazł się na szczycie, u którego stóp leżała głęboka, ciemna i tajemnicza dolina. Książę (rozejrzał się uważnie. "A więc tu, jak powiedział pustelnik, spotka mnie pierwsza przygoda" pomyślał i mocniej ujął worek, sznur, topór i koszyk. Powoli schodził stromym zboczem. Spod nóg urywały się kamienie staczając się w bezdenną przepaść. Nad głową przelatywały ogromne skalne bryły, z których każda mogłaby zabić stu ludzi, Lawiny toczyły się ze strasznym hukiem, ale książę nieustraszenie schodził coraz niżej i niżej. Za każdym krokiem otaczała go coraz głębsza ciemność. Chwilami zdawało mu się, że to już koniec, noga ześlizgiwała się z występu i wtedy zawisał nad przepaścią, której dnem płynęła czarna rzeka. Wtedy przywoływał na pomoc myśl o obowiązku i ruszał w dalszą drogę.
Trwało bardzo długo, zanim zmęczony książę znalazł się na dnie przepastnej doliny, nad brzegiem ryczącej, czarnej rzeki. Zatrzymał się na chwilę, by odsapnąć. Próbował zatkać uszy, bo huk spadających lawin, szum rzeki i wycie wichury ogłuszały go. Oczy jego zwolna przyzwyczajały się do mroku. Nagle okropny hałas wypełni! dolinę i z czarnej wody, spo^ śród skal na brzegu i z powietrza zaczęły wyłaniać się ogromne, białe kształty. Rosły one w oczach i książę zobaczył, jak otaczają go ciasnym kołem.
"Oto są duchy olbrzymów, które żyły w tych górach przed wielu laty pomyślał książę wspominając słowa pustelnika. Nie powinienem się ich bać".
Duchy teraz już wyraźnie widoczne w mroku wyciągały potężne ręce chcąc schwytać księcia. Wówczas zawiązał
2 Opowieści Szidikura
17
oczy chustką, wolną ręką ujął kilka czarodziejskich ziaren jęczmienia i wyrzucił je w górę. Stał i czekał nasłuchując. Hałas czyniony przez duchy zwolna cichł, coraz, cichszy stawał się też huk lawin i ryk rzeki Ale książę wciąż czekał z zawiązanymi oczami. Kiedy nastała cisza, zwolna opuścił chustkę i rozejrzał się wokół siebie.
Zdumiał się. Nie znajdował się już na dnie mrocznej doliny, na brzegu dzikiej, czarnej rzeki. Stał na szczycie wzgórza po przeciwległej stronie. Słońce świeciło jasno, darząc ziemię radosnym ciepłem. Wzgórze łagodnym stokiem schodziło w otwartą dolinę łąk i stepów, gdzie zieleniła się trawa i kwiaty barwnymi plamami cieszyły oko wędrowca. Raz jeszcze książę obejrzał się za siebie, zerknął w przepaść, gdzie szalała czarna rzeka, i zwrócił twarz ku słońcu.
Oto jedną przygodę mam już za sobą zawołał radośnie oby prędzej minęły następne!
I ruszył w dalszą drogę. I znów szedł wiele, wiele dni. Czasem droga prowadziła przez step wtedy szło się lekko i radośnie, czasem przez dzikie wąwozy i góry wtedy było trudno i mozolnie. Ale ani na chwilę książę nie zboczył z trasy wytkniętej przez świątobliwego pustelnika, choć z każdym dniem rosło zmęczenie.
Pewnego dnia, w południe, książę znalazł się na skraju rozległej łąki porosłej wysoką trawą. Środkiem łąki przepływał niewielki strumyk. Książę zatrzymał się nad brzegiem i rozejrzał zdumiony. Słońce przed chwilą jasno świecące gdzieś znikło. Szybko gęstniał mrok. Wesoło szemrzący strumyk przemienił się w rozbestwiony, pienisty potok. Zapanował dotkliwy chłód. Z trawy po obu brzegach strumienia wyłoniły się dziwaczne duchy pokraczne, o chwytliwych, długich rękach zakończonych szponami. Twarze tych postaci mogły przerazić najodważniejszego-. Małe duchy otoczyły księcia ciasnym kołem. Było ich bardzo wiele, zdawało się, że za chwilę opadną go i schwytają. Książę opuścił głowę, by nie widzieć potwornie wykrzywionych twarzy, i pomyślał: "Oto z pewnością duchy niegodziwych karłów, które żyły tu i zmarły przed wielu
laty. To przed nimi ostrzegał mnie mądry pustelnik". Wyciągnął zza pazuchy chustkę, zawiązał sobie oczy, rzucił w górę kilka czarodziejskich ziaren jęczmienia i w milczeniu czekał. Po chwili ziamarł szum potoku i ucichł hałas, jaki robiły duchy karłów. Książę rozwiązał chustkę i rozejrzał się wokół siebie. Znajdował się teraz na drugim brzegu szemrzącego strumyka. Słońce grzało mu twarz, a źdźbła trawy szeleściły łagodnie u jego nóg.
Oto szczęśliwie skończyła się druga przygoda! zawołał radośnie książę i ruszył w dalszą drogę żegnając łąkę i strumyk.
Szedł wiele dni i jeśli droga jego była dotąd trudna, to teraz stała isię ona dziesięćkroć trudniejsza. Szczyty gór były niemal niedostępne, zbocza ich tak strome, że trudno było nawet pomyśleć o zejściu w przepastne wąwozy. Nigdzie nie było wody, by ugasić pragnienie i obmyć strudzone stopy.
19
Wszędzie tylko skały i piach, skały i piach, skały i piach. Wiatr dął bez przerwy od świtu do świtu, zapierając dech w piersiach. Ale książę szedł wciąż prosto przed siebie, drogą wskazaną przez pustelnika, aż znalazł się w dolinie, gdzie zobaczył rozległy i piękny ogród, Zatrzymał się olśniony. Nigdy w życiu nie widział czegoś, nawet w połowie tak pięknego. W ogrodzie rosły brylantowe kwiaty o rozłożystych, cudownych płatkach. Od aromatu, jaki wydzielały, kręciło się w głowie. W powietrzu przelatywały olśniewająco barwne ptaki. Za każdym poruszeniem ich skrzydeł rozbrzmiewały dźwięki układające się w przedziwnie piękną melodię, której wtórował łagodny poszum niewidocznego źródełka. Książę ruszył przed siebie ścieżką między kwietnikami i zatrzymał się przed wodospadem spływającym ze skały wśród kwiatów. Krople wody rozpryskiwały się w słońcu, a w każdej z nich mienito się sto promieni. Obok, w cieniu rozłożystych krzewów, stała ławka, jakby oczekująca, by znużony przechodzień usiadł i wypoczął po przebytych trudach. Książę siadł na skraju, czując, jak zmęczenie bierze nad nim górę.
Ale ledwie to uczynił, słońce skryło się i wokoło zapanował dziwny, tajemniczy półmrok. Szum wodospadu wzmógł się i brzmiał teraz głośno, a jednocześnie przyjemnie jak muzyka. W chwilę później książę usłyszał tysiące szeptów, tupot maleńkich nóżek, szmer pieszczonych wiatrem płatków, szelest tanecznych kroków. Obejrzał się i zerwał na, równe nogi, by nie stracić nic ze wspaniałego widoku. Za każdym kwiatem i krzewem maleńka postać podskakiwała w szybkim tańcu. Czegoś tak cudnego książę w życiu jeszcze nie widział.
O jakże piękne jesteście, śliczne istotki! - zawołał zachwycony. Jaka szkoda, że nie wolno mi na was patrzeć. To o was mówił mi mój mistrz i nauczyciel, ostrzegając, że spotkam na swej drodze duchy małych dzieci, które żyły i zmarły przed wielu laty i zostały zapomniane.
Powoli i niechętnie wyciągnął książę chustkę i zasłonił nią oczy. Gdyby nie nakaz pustelnika, patrzyłby na tańczące w ogrodzie dzieci do końca życia. Ale pomny czynu, jakiego
20
winien był dokonać, sięgnął znowu po czarodziejskie ziarna jęczmienia i rzucił je w górę. Muzyka kropel wodospadu ucichła, zamilkł szelest tańca duszków i gdy książę odsłonił oczy, zobaczył, że znajduje się po przeciwnej stronie skały. Przed nim otwierało się wejście do chłodnej i ciemnej groty. Obok wejścia rosło wysokie drzewo, o które stał oparty Szidikur, przyglądając się księciu.
Książę poznał go od razu, ze złota bowiem i szmaragdów był jego tułów, a nad nim promieniała głowa, niby olbrzymia perła uwieńczona szczerozłotą koroną. Gdy spojrzenia ich się skrzyżowały, Szidikur odwrócił się i znikł w pieczarze. Książę pobiegł za nim, Szidikur krył się w ciemnych zakamarkach groty, mylił kierunek, uskakiwał raz w lewo, raz w prawo, ale książę prześladował go uporczywie. Wreszcie Szidikur wydostał się na środek groty, gdzie rosło jego ulubione szmaragdowe drzewo, i w mgnieniu' oka, zanim książę zdołał go schwytać, wdrapał się na wierzchołek, usiadł wygodnie na gałęzi i roześmiał się zadowolony, że wywiódł swego prześladowcę w pole.
Książę odsapnął, potem sięgnął po swój topór, uniósł go wysoko i zawołał:
O Szidikurze, wysłuchaj mnie i zejdź z drzewa! Święty pustelnik Nagardżuna czeka na ciebie. Zejdź z drzewa i pójdź ze mną.
A jeśli nie usłucham ciebie, zuchwalcze? roześmiał się z góry Szidikur.
Zaklinam cię, zejdź natychmiast odpowiedział książę. Spójrz, oto trzymani w ręku topór, którego imię brzmi Rąbek Białego Księżyca. Wiesz chyba dobrze, że jednego uderzenia starczy, by zwalić twe ulubione szmaragdowe drzewo.
Nie mów tak, nie mów tak! zawołał z rozpaczą w głosie Szidikur. Odłóż czym prędzej ten okropny Rąbek Białego Księżyca, nie mogę patrzeć, gdy coś zagraża memu ulubionemu szmaragdowemu drzewu. Odłóż ten magiczny topór, a poddam się twej woli.
21
Więc zejdź z drzewa czym prędzej odparł książę i odłożywszy topór, sięgnął po worek i sznur. Widząc to Szidikur zlazł z drzewa prędzej, niż przedtem wspiął się na jego wierzr-chołek, i drżąc stanął obok księcia.
Spójrz odezwał się książę otwierając szeroko worek. Widzisz teraz,, że na nic nie zda się opór, bo oto trzymam w rękach cudowny worek, w którym, mimo iż wygląda on niepozornie, można zmieścić stu olbrzymów. Zapakuję cię do tego worka i uniosę na plecach. Otwór worka zawiążę na twej szyi sznurem splecionym ze stu różnobarwnych nici, z których każdą można by związać i utrzymać na uwięzi sto najsilniejszych jaków. Bądź więc posłuszny, pójdź ze mną, a zamieszkasz w cienistym lesie u stóp świętej śnieżnej góry, w pobliżu dobrego pustelnika.
Szidikur opuścił głowę i odrzekł cicho:
Teraz widzę, że na nic zda się mój sprzeciw, dzielny książę. Skoro masz topór, worek i sznur, muszę poddać się twej woli. Weź więc mnie na plecy i udajmy się razem w nar-szą wspólną drogę, ten bowiem, kto nie może uniknąć swego losu, winien poddać mu się z pokorą.
Książę uszczęśliwiony, że tak szybko i łatwo udało mu się dokoniać czynu zaleconego przez pustelnika, niezwłocznie umien-ścił Szidikura w worku i zawiązał otwór sznurem splecionym ze stu różnobarwnych nici wokół jego szyi, Potem wygodnie ułożył worek na plecach, wziął magiczny topór i udał się w drogę powrotną do królestwa swego ojca.
Rozpierały go radość i duma. Dokonał czynu, dzięki któremu lud jego będzie najszczęśliwszy pod słońcem, a święty pustelnik nauczy go, jak winien rządzić swym państwem, gdy nadejdzie dzień wstąpienia na tron.
Książę bardzo się śpieszył. Gdy był głodny, zjadał kawałek magicznego placka, którego nigdy nie ubywa, i pokrzepiony szedł żwawo dalej, chociaż droga powrotna była dwakroć trudniejsza ze względu na ciężar, jaki musiał dźwigać na plecach.
22

Szli tak wiele dni w milczeniu, wreszcie Szidikur się odezwał: ' Ś I : Ś ; : :
Zaprawdę, długa nas jeszcze czeka droga, o książę. Nuży mnie jednostajność takiej podróży. Zaklinam cię, opowiedz mi jaką bajkę, aby obu nam szybciej upływał czas.
Ale książę pamiętał ostrzeżenie pustelnika. Wiedział, że jedno nieopatrznie wypowiedziane słowo może obrócić w niwecz cały dotychczasowy wysiłek. Pokręcił więc przecząco głową i w milczeniu szedł dalej.
O rzekł Szidikur widzę, że książę posiadł więcej mądrości, niż liczy sobie lat. Posiadł nawet sztukę milczenia. Nie będę więc żądał od ciebie bajki, dzielny i mądry książę. Jeśli jednak chcesz słuchać mego głosu, a nie własnych myśli, ja ci opowiem bajkę, cudowną bajkę o rzeczach dziwnych, o jakich nigdy jeszcze nie słyszałeś. Skróci to i umili nam drogę. Jeśli więc gotów jeateś słuchać mnie, skiń potakująco głową, a wtedy zacznę swą opowieść.
Książę był bardzo zmęczony i czas dłużył mu się, godziny zdawały się być całymi dniami. "Cóż złego się stanie pomyślał jeśli wysłucham bajki opowiedzianej przez Szidikura? Być może, opowie on rzeczywiście cudowną historię, której posłucham z radością". Zadowolony więc, że nie musi otwierać ust, skinął głową, a Szidikur, widząc ten gest, zaczął swą opowieść.
OPOWIEŚĆ PIERWSZA Książę Biały Ptak
Przed wielu, wielu laty, gdy świat był jeszcze bardzo młody, istniał kraj nieopisanie piękny. W rozległych dolinach wśród wysokich gór pasły się stada owiec białych jak księżyc. Nigdy nie brakowało im soczystej, zielonej trawy i nigdy nie
23
zrywały one kwiatów rosnących na łąkach w tym kraju. Bo kwiaty te były tak zachwycające, że nawet owce pojmowały ich piękno.
W tym właśnie kraju żył stary człowiek ze swymi trzema córkami. Stary człowiek był ubogim hodowcą i całą jego własność stanowił niewielki domek i małe stadko owieczek. Owieczki te były mu droższe nad wszystko, kochał je bardziej niż własne córki. Codziennie, kolejno, jedna z dziewcząt wyprowadzała owieczki na pastwisko i strzegła ich, w czasie gdy szczypały trawę na zboczach pagórków. Biada córce, która nie dopilnowałaby stada i wróciła wieczorem przyprowadzając do domu chorą owcę lub co gorzej gdyby wróciła bez jednej z nich. Stary ojciec stał u wejścia do zagrody, liczył wbiegające owieczki, oglądał je, głaskał i pieścił. Z ust jego spływały pieszczotliwe słowa, jakich nigdy nie używał w- rozmowach z córkami.
Strzeż moich ukochanych owiec bardziej niż własnego zdrowia tymi słowami żegnał ojciec córkę wyprowadzającą stado na pastwisko.
Pewnego wieczoru najstarsza córka był to bowiem dzień, w którym ona pilnowała stada wróciła bardzo późno. Oczy jej były czerwone i zapuchnięte od płaczu. Owieczki biegły przed nią, a przed wejściem do zagrody czekał na nie stary ojciec. Gdy całe stado już minęło ojca i najstarsza -córka zbliżyła się do wejścia, powitały ją przekleństwa i razy. Ojciec krzyczał i bił ją bezlitośnie, bo zabrakło jednej owieczki.
Nieszczęsna roniąc gorzkie łzy rzuciła się bez, sił na swe posłanie. Siostry zbliżyły się chcąc ją pocieszyć i wypytać o to, jak doszło do nieszczęścia. Ale ona ani słowem nie wspomniała o losie owieczki, tylko błagała siostry, by zostawiły ją w spokoju.
Usiadły więc w kąciku i bojąc się wzbudzić gniew surowego ojca, półgłosem rozważały, co się mogło stać. I oto doszły do wniosku, że ich starszą siostrę spotkała tajemnicza i dziwna przygoda, tak dziwna i tajemnicza, że aż strach o niej wspominać.
24
Następnego dnia, o świcie, druga córka poszła ze stadem na pastwisko. I ona wróciła do domu późnymi wieczorem, zapłakana i zrozpaczona. I jej zginęła jedna owieczka. Gniew ojca był dwakroć straszniejszy niż poprzedniego dnia. Ręka jego stwardniała jak kamień, a przekleństwa miały siłę huraganu. Biedaczka ledwie dowlokła się do swego posłania i padła na nie szlochając boleśnie.
Najmłodsza córka usiadła przy niej i głaszcząc pieszczotliwie zalane łzami policzki, spytała jej o to, co się stało z owcą. Ale siostra milczała jak zaklęta i na pytania odpowiadała jedynie wybuchami płaczu i prośbą: "Nie pytaj, nie pytaj
0 nic". Aledu, bo tak brzmiało imię najmłodszej córki, odeszła w kąt, ale zauważyła, że obie starsze siostry spoglądają na siebie znacząco, a gdy wyszła na chwilę, zaczęły coś szeptać
1 umilkły, ledwie wróciła. Zrozumiała więc, że obie spotkała ta sama tajemnicza i dziwna przygoda, i całą noc nie mogła usnąć, bo przerażała ją myśl o tym, co czeka ją jutro, gdy wyjdzie na pastwisko z owieczkami.
Wczesnym rankiem Aledu poganiając owieczki zeszła w dolinę. Gdy owieczki zaczęły skubać trawę na zboczu pagórka, usiadła nie spuszczając z nich wzroku. Postanowiła, że będzie bardzo ostrożna i bardzo uważna, by nie spotkało jej to, co spotkało obie starsze siostry. Dzień był pogodny i piękny, niebo bezchmurne, a słońce zalewało ziemię potokami ciepła. Około południa promienie jego paliły już tak mocno, że Aledu musiała poszukać sichronienia w cieniu wysokiej skały. Usiadła tam i poczuła, że ogarnia ją coraz większa senność. Próżno zwilżała śliną powieki, próżno powtarzała sobie, że nie wolno poddać się zmęczeniu. Wreszcie położyła się postanawiając, że zdrzemnie się na krótką chwilę. Ledwie legła, zapadła w mocny sen, a gdy się obudziła, zobaczyła, przerażona, że słońce zawisło już nad zachodnim pasmem gór. Przespała nie kilka minut, ale kilka godzin. Zerwała się na równe nogi i pobiegła do owieczek. Nie pomogło kilkakrotne liczenie jednej owcy brakowało.
O ja nieszczęsna zapłakała Aledu ojciec zabije mnie,
25
gdyż przeze mnie stracił trzecią owcę! Nie mogę wrócić do domu bez niej. Muszę ją odnaleźć, choćbym szukać jej miała przez całą noc.
Zawołała najstarszą owcę i płacząc tak mówiła:
O najstarsza owieczko! Jesteś mądra i znasz drogę do domu. Błagam cię, odprowadź swe siostry i dzieci do naszego domu, a ja pójdę szukać tej, która zginęła. Muszę ją odnaleźć, choćbym szukać jej miała przez całą noc. Błagam cię, najstarsza owieczko, uczyń to, o co cię proszę!
Owca, jakby pojmując, o co ją prosi Aledu, głośnym beknięciem zwołała całe stado i pierwsza pobiegła ścieżką wiodącą do domu. Aledu zaczęła szukać wszędzie śladów zaginionej owieczki. Obiegła całą łąkę, rozglądała się po wszystkich pagórkach, nawoływała owieczkę po imieniu bez skutku. Nagle, na wilgotnej, nie porosłej trawą ziemi ujrzała odcisk owczych kopytek. Poszła więc za tym śladem aż nad piaszczysty brzeg potoku. Stąd ślad prowadził brzegiem aż do kamienistej doliny. Aledu biegła szybko-, raz, po raz nawołując głośno i wierząc, że lada chwila ujrzy w oddali zaginione zwierzę.
Słońce ukryło już część swej twarzy za szczytami zachodnich gór. W szybko zapadającym zmierzchu głazy wydawały się olbrzymami, a otwory pieczar i grot przerażały mrokiem i chłodem. I właśnie ku jednej z takich grot prowadziły ślady kopyt owieczki. Aledu podbiegła i zatrzymała się zdumiona. Wejście do groty było zamknięte wielką, czerwoną bramą. Dziewczyna namyślała się krótką chwilę, potem pchnęła bramę. Wrota ustąpiły nad podziw łatwo, otwierając drogę przez szeroki, ale wilgotny i mroczny korytarz skalny. W końcu korytarza zobaczyła Aledu drugą bramę, od której szło światło rozjaśniające drogę. Gdy podeszła bliżej, przekonała się, że jest ona ze szczerego złota. I ta brama lekko pchnięta otworzyła się na oścież. Za nią zaczynał się drugi skalny korytarz, węższy i mniejszy, lepiej oświetlony blaskiem złota. Aledu przyśpieszyła kroku, a gdy dobiegła do końca, ujrzała dwoje drzwi jedne z perłowej masy, drugie ze szmaragdów. Zdumienie jej było tak wielkie, podziw tak
26
ogromny, że zapomniała, co ją przywiodło do tej groty. Nie myślała już więcej o owieczce. Pchnęła lekko drzwi z masy perłowej. Nie ustąpiły. Choć napierała na nie ze wszystkich sił, nie udało się ich otworzyć. Zniechęcona zwróciła się więc ku szmaragdowym drzwiom. Te otwarły się od razu, ukazując rozległą, nisko sklepioną komnatę. Zanim Aledu przestą1-piła próg, musiała przymknąć oczy tak raziła jasność bijąca z komnaty. U stropów wisiały girlandy kryształów, w któV rych jarzyło się sto płomieni. Komnata urządzona była z przepychem, jakiego biedna córka hodowcy nawet we śnie nie widziała. Pod ścianami stały miękkie sofy zasłane pięknie haftowanymi dywanami. Ozdobne stoliki zastawione były naczyniami z kutego srebra. Atłasowe poduszki zdobił haft ze srebrnych nici i złotych monet. Ze ścian mrugały odblaskiem światła rubiny i szmaragdy, diamenty i perły, turkusy i korale. Aledu mocno potarła palcami oczy sądząc, że śpi i że wszystko to jest czarownym, bajecznym snem. Rozejrzała się raz jeszcze nic się nie zmieniło. Wsizędzie złoto, klejnoty, dywany. W komnacie nie było ani żywej duszy, więc dziewczyna zaczęła oglądać piękne meble i ozdoby. Pomalutku przechodziła od poduszki do poduszki, od stoliczka do stoliczka, coraz bardziej zdumiona i zachwycona. Nagle usłyszała głos, jakby mówił ktoś stojąc za jej plecami:
Bądź pozdrowiona, piękna dziewczyno! Witaj w mym pałacu. Powiedz mi, o piękna, czego tu szukasz, za czym się tak rozglądasz?
Przerażona Aledu odskoczyła i obejrzała się niezdolna ukryć lęku. Ale w komnacie nie było żadnego człowieka. Wzrok jej zatrzymał się na kunsztownie rzeźbionym stole w kącie komnaty. Na stole znajdowała się złota klatka, a w niej śliczny śnieżnobiały ptak.
Czyżby mi się zdawało? powiedziała Aledu doi siebie, rozglądając się po komnacie. Słyszałam wyraźnie głos, ale nie widzę tu nikogo, kto by mógł powiedzieć choć słowo.
Biały Ptak jakby w odpowiedzi potrząsnął skrzydłami, poruszył się na złotej gałęzi, przechylił łebek i przemówił:
27
O piękna, witaj w mym domu i niechaj ci zdrowie służy przez długie lata, a piękność twa niechaj zawsze promienieje jak księżyc w pełni! A teraz, zaklinam cię, powiedz, czego tu szukasz?
Aledu, zdumiona, wciąż spoglądała na Białego Ptaka.
Ś A więc to ty przemówiłeś do mnie? odezwała się wreszcie głosem drżącym i cichym. Wybacz; mi, ale doprawdy nie dostrzegłam cię wcześniej.
Biały Ptak ruszał łagodnie łebkiem, jakby zachęcając dziewczynę do mówienia. Przypomniała więc sobie, że pozostawiła dotąd bez odpowiedzi dwukrotnie zadane pytanie.
Wybacz mi, Biały Ptaku powiedziała składając głęboki pokłon że zakłóciłam ciszę twego dnia i weszłam bez zezwolenia do twej komnaty. Przyszłam tu w poszukiwaniu zaginionej owieczki mego ojca. Szłam śladami owczych kopyt, które zaprowadziły mnie aż pod czerwoną bramę tej groty. Sądziłam, że tu odnajdę owieczkę.
I nie omyliłaś się odparł Ptak. Mogę ci zwrócić nie tylko tę owieczkę, która umknęła ci dzisiaj, lecz również owe dwie owce, które uciekły twoim siostrom.
Jakże jesteś dobry, Biały Ptaku! zawołała uszczęśliwiona Aledu. Dzięki ci za to. Błagam cię, zwróć mi je, a od razu pójdę do domu i uciszę gniew surowego ojca, A ty, dobry Ptaku, odzyskasz spokój.
Nie- tak prędko, piękna dziewczyno, nie tak prędko Biały Ptak pokręcił przecząco łebkiem. Usiądź i wysłuchaj, co ci powiem. Owieczki wrócą, jeśli wypełnisz jeden warunek. Twoje siostry odrzuciły go* ze wzgardą i zamiast przez chwilę rozważyć moją propozycję, wolały od razu odejść do domu i narazić się na straszliwy gniew ojca. Teraz ty mnie wysłuchaj.
Muszą to być trudne do spełnienia rzeczy westchnęła Aledu. Ale powiedz, czego żądasz. Nie chcę i nie mogę wrócić do domu bez owiec, gdyż gniew mego ojca jest straszny. Jeśli więc twe żądanie będzie możliwe do spełnienia, nie
28
odejdę bez słowa, jak moje siostry. Powiedz, czego pragniesz, dobry Biały Ptaku.
� Oto umowa, którą proponuję powiedział Biały Ptak, wolno wymawiając słowa. Jeśli zgodzisz się mnie poślubić i zamieszkać ze mną w pałacowej grocie, odeślę wszystkie owieczki do twego ojca.
Widząc, że Aledu chce zerwać się z poduszki, ptak powstrzymał ją ruchem skrzydła.
Co więcej, będziesz miała wszystko, czego twe serce zapragnie. Każde twe żądanie będzie zawsze spełnione, zanim wyrazisz je słowami. Oto mój warunek. A teraz daję ci czas do namysłu. Zastanów się nad mą propozycją, a gdy myśli twe przybiorą kształt decyzji, wstań i mów, a ja cię wysłucham.
Biały Ptak zamilkł, przeskoczył z jednej złotej gałęzi na drugą i zaczął dziobać ziarnka jęczmienia ze złotej podstawki, jak gdyby nie miał nic więcej do powiedzenia.
Aledu rozmyślała w mjjczeniu, ręce oparła o czerwony aksamit poduszki. "Co mam czynić? mówiła w duchu. Jeśli wrócę do domu bez owieczki, ojciec w gniewie zabije mnie albo w najlepszym razie wypędzi precz. Dokąd pójdę, jeśli nawet zachowam życie? Ale wyjść za mąż za ptaka? To straszny los i bolesny. Tutaj rozejrzała się po jarzącej się klejnotami komnacie wszystko jest piękne, niczego tu nie brak, zgromadzone tu są chyba wszystkie skarby świata, a w naszym domu jest ciemno i ubogo. Życie byłoby tu przyjemne, tylko że mąż... ptak... Ale i Biały Ptak może być dobrym towarzyszem życia, jeśli się nie ma innego. Więc dobrze, zostanę tu".
Aledu wstała i energicznym krokiem podeszła do klatki.
Będę twoją żoną oświadczyła z powagą. Będę twoją żoną, Biały Ptaku. Zamieszkam razem z tobą w tej pałacowej grocie.
Dzięki ci, o piękna, dzięki ci! zawołał Biały Ptak.
Wskoczył na wyższą gałąź i kilkakrotnie potrząsnął skrzydłami. W tej samej chwili przed Aledu pojawił się stolik przykryty barwnie haftowanym obrusem, Na srebrnych i złotych
29
talerzach znajdowały się wyszukane potrawy, O jakich Aledu nawet nie śniła.
. Siadaj, żono moja, i jedz powiedział Biały Ptak. Z pewnością jesteś głodna. O owieczki bądź spokojna. W tej chwili są już w drodze do domu twego ojca i zanim policzy on wracające bez ciebie stado, dołączą do swoich sióstr. Jedz, żono moja, w spokoju serca.
Zamieszkała więc Aledu ze swym mężem Białym Ptakiem w pałacowej grocie. Dnie mijały za dniami, a każdy był radosny i przyjemny. Nieustannie odkrywała nowe, wprawiające ją w podziw i zachwyt cuda. Wystarczyło, by zapragnęła czegoś w myślach, i natychmiast życzenie jej było spełnione. Jedno tylko dokuczało Aledu samotność. Każdego rana Biały Ptak znikał. Aledu nie wiedziała, dokąd się udaje, i całe dnie spędzała samotnie w jarzącej się klejnotami komnacie. Ptak wracał dopiero wieczorem, ale i wieczornych godzin nie mogło wypełnić jego towarzystwo. Aledu tęskniła za siostrami. Wieczory spędzane z nimi bywały wesołe: śpiewały, opowiadały sobie bajki, żartowały. Zaczęła więc żałować swej decyzji.
"Po co myślała zgodziłam się lekkomyślnie na poślubienie Białego Ptaka? Ojciec nie zabiłby mnie ani nie wypędził. Zniosłabym razy i odcierpiała, ale byłabym w domu wśród swoich, wśród ludzi".
Biały Ptak przynosił wieści ze świata. Opowiadał Aledu o tym, co się dzieje w różnych wsiach, starał się zabawić ją rozmowami, rozweselić żartami. Wtedy Aledu zapominała
0 swej tęsknocie, zapominała, że towarzyszem, jej życia jest tylko ptak.
Pewnego wieczoru Biały Ptak opowiedział żonie, że następnego dnia w pobliskiej wsi odbędzie się wielki jarmark. Zjadą się ludzie z różnych okolic, kupcy rozłożą w namiotach towary z dalekiego świata, wędrowni aktorzy będą śpiewać
1 tańczyć. Aledu zasmucona zwiesiła głowę.
Jakże chętnie poszłabym na jarmark! westchnęła.
30
Już tyle czasu upłynęło, odkąd ostatni raz widziałam człowieka...
Kochana odparł Biały Ptak widzę, jak tęskno i smutno upływa ci życie. Myślę o tym często i boli mnie twój los. Tu Biały Ptak westchnął żałośnie. Obawiam się, że źle się stanie, jeśli pójdziesz na jarmark. Serce mi mówi, że pociągnie to za sobą wiele nieszczęść dla nas obojga. Widzę jednak, jak bardzo pragniesz wyjść z tej groty, jak serce twe wyrywa się stąd. Dobrze więc. Skoro nic innego nie może cię uszczęśliwić, życzenie twe będzie spełnione. Jutro, gdy opuszczę grotę, możesz wyjść i ty. Idź na jarmark. Żądam jednak od ciebie przyrzeczenia: jeśli pójdziesz, nie wolno ci wrócić tutaj, zanim słońce nie zbliży swej tarczy do wierzchołków zachodnich gór. Tego jedynie żądam od ciebie i to musisz mi przyrzec.
Uszczęśliwiona Aledu zerwała się ze swej sofy i tanecznym krokiem podeszła do klatki.
Mój dobry mężu zawołała z uniesieniem dzięki ci! Przyrzekam, że dotrzymam słowa i uczynię tak, jak mi nakazujesz.
Reszta wieczoru upłynęła Aledu na szykowaniu strojów, gdyż chciała wyjść na jarmark najpiękniej ubrana. Następnego dnia wczesnym rankiem zamknęła za sobą bramę wiodącą do groty i radosna pobiegła dróżką ku wsi, gdzie odbywał się jarmark.
Jakże tu było wesoło i barwnie! Tłum ludzi przechodził spacerowym krokiem obok straganów i namiotów kupców. Aledu od razu zaprzyjaźniła się z kilku dziewczętami. Wszyscy garnęli się do niej, bo miała dość pieniędzy, by kupować zarówno to, co jej się podobało, jak i to, czego pragnęli inni, mniej zamożni, Czas upływał szybko i Aledu ani się obejrzała, jak minęło południe. Obeszła już wsizystkie kramiki, wysłuchała pieśni wędrownych pielgrzymów, obejrzała tańce wesołych aktorów.
Nagle spojrzenia wszystkich skierowały się w jedną stronę. Aledu też popatrzyła i ujrzała zbliżającego się na śnieżnobia-
; 31
łym koniu młodego jeźdźca. Siła i mądrość promieniały od niego. Twarz miał piękną, oczy płonące, czoło wysokie, włosy długie, spadające na ramiona. Strój jego świadczył, iż był synem wielkiego i możnego rodu, niechybnie książęcego. Miał bowiem na sobie szaty z żółtego atłasu, haftowane złotymi nićmi. Ludzie na jarmarku wypytywać poczęli jedni drugich, kim jest ów piękny młodzian, skąd przybył, ale okazało się, że nikt go nie zna i nikt nigdy o nim nie słyszał.
Młodzieniec jechał wolno między straganami, a o parę kroków za nim szedł tłum ludzi ciekawych każdego jego gestu i czynu. Aledu nie spuszczała wzroku z jego twarzy. Uczucie szczęścia i radości, jakie żyło w niej, odkąd przyszła na jarmark, umarło nagle. Zaczęła żałować, że w ogóle tu przyszła. Serce mówiło jej, że nigdy już nie zazna spokoju, gdyż pokochała młodzieńca od pierwszego wejrzenia, Zasmucona, z sercem pełnym niepokoju porzuciła swe przyjaciółki, stanęła na uboczu, w milczeniu spoglądając na pięknego młodzieńca.
Ś Co cię gnębi, śliczna dziewczyno? zabrzmiało jej nagle w uszach pytanie zadane cienkim, chrapliwym głosem.
Aledu obejrzała się i zobaczyła starą, zgarbioną kobietę o przenikliwym spojrzeniu błyszczących oczu. Twarz staruszki świadczyła o mądrości i bystrości.
Co cię gnębi, śliczna dziewczyno? powtórzyła staruszka i sękatym kijem, na którym się wspierała, kilkakrotnie postukała o ziemię, jakby ponaglając Aledu do odpowiedzi.
Spojrzenie staruszki było surowe i wyzywające i Aledu nie mogąc mu się oprzeć, opowiedziała wszystko.
Biada mi! rzekła. Oto przyszłam na jarmark i pokochałam całym sercem nieznajomego młodzieńca na śnieżnobiałym koniu.
Ś Dlaczego mówisz "biada mi"? Ś roześmiała się staruszka. Jesteś piękna, twarz twoja podobna jest do księżyca. Ow młodzieniec, jeśli spojrzy na ciebie, pokocha cię również i weźmie za żonę,
O matko! jęknęła Aledu. Biada mi, biada! Wiedz,, że jestem poślubiona, a mężem moim jest Biały Ptak.
32
Tak właśnie powinno być, córko. Tak właśnie powinnQ_ być i staruszka wybuchła rechotliwym śmiechem.
Jakże możesz tak mówić, matko? zdumiała się Aledu.
Mogę tak mówić dlatego odparła z powagą staruszka że ów młodzieniec, o którym wspominasz, to właśnie Biały Ptak w swej właściwej ludzkiej postaci,.
Aledu aż jęknęła z przejęcia, a staruszka mówiła dalej: Ś Twój mąż jest zaczarowany! Oto cała tajemnica. Urwała i odwróciła się plecami do Aledu, zbierając się w dalszą drogę, jakby uważała, że sprawa jest skończona. Ale Aledu chwyciła ją za ramię i błagalnym głosem zawołała:
Powiedz mi, powiedz, dobra matko, co mam czynić, by prysł czar rzucony na mego męża? Czyż nie ma sposobu, bym mogła mu na zawsze przywrócić ludzką postać?
Puść mnie! oburzyła się staruszka. Muszę się śpieszyć.
Powiedz mi, powiedz, co mam czynić? płakała Aledu. Staruszka nasępiła brwi, spojrzała na Aledu gniewnie i oparła się o sękaty kij.
Dobrze więc, powiem ci tyle, ile wolno mi powiedzieć. Ale wiedz, nieszczęsna, że ten, kto chce posiąść cudze tajemnice, gorzko potem tego żałuje.
Nie troszcz się o mnie, matko! zawołała Aledu. Rzeknij mi tylko, czemu mąż mój został zaczarowany i co mam czynić, bym mogła go zawsze widzieć w ludzkiej postaci? Nie będę tego żałowała, choćbym dla jego uwolnienia miała przemierzyć ziemię od końca do końca.
Ten, którego zwiesz raz mężem, a raz Białym Ptakiem, cierpi za winy swych ojców. Złe duchy chciały go porwać, ale dobre ulitowały się nad nieszczęsnym i aby uchronić go przed złym losem, przemieniły w ptaka i zaczarowały duszę. Wiedz jednak, że złe duchy nie pogodziły się ze swą klęską.
Ach, powiedz mi, powiedz, matko, co czynić, by Biały Ptak odzyskał na zawsze postać człowieka? błagała Aledu. Złe duchy odpędzę od niego i będę go strzegła siłą mej miłości.
3 Opowieści Szidi.kura
33
Starucha roześmiała się i pokiwała głową,
Ś� Niecierpliwa jesteś. Idź natychmiast do domu. Musisz zdążyć, zanim twój mąż, książę Biały Ptak, wróci. W kącie komnaty pod dywanem znajdziesz białe ptasie pióra. Spal je wraz ze złotą klatką i złotym krzakiem. Gdy mąż twój wróci i znajdzie garść popiołu, czar pryśnie i będziesz miała męża człowieka, a nie ptaka. Odzyska on ludzką postać na zawsze. Aledu wykrzykując słowa podzięki i błogosławieństw pobiegła do domu. Biegła całą drogę, aż zmęczona i zadyszana dopadła czerwonej bramy. W komnacie zaczęła gorączkowo szukać i wreszcie znalazła białe ptasie pióra tam, gdzie przepowiedziała staruszka. Wyniosła je wraz z klatką i złotym krzakiem na zewnątrz i rzuciła do ognia. Kiedy ze wszystkiego, co dawniej należało do Białego Ptaka, została już tylko kupka popiołu, usiadła uszczęśliwiona przed czerwoną bramą w oczekiwaniu na powrót swego męża.
Upłynęło niewiele czasu i usłyszała tętent. Zerwała się i pobiegła na spotkanie ukochanego. On jednak ujrzawszy ją zbladł, zatrzymał konia i w milczeniu spoglądał na nią z wyrzutem.
Ś Aledu powiedział wreszcie, a głos jego drżał żałośnie coś uczyniła? Dlaczego złamałaś słowo i wróciłaś do domu, zanim słońce schowało część swej twarzy za zachodnimi górami? Biada nam, biada! Boję się, że spotka nas wielkie i straszne nieszczęście.
Aledu milczała, a z oczu jej tryskały łzy. Książę Biały Ptak zsiadł z konia i oboje wolnym krokiem zbliżyli się do kupki popiołu, która pozostała z klatki, gałęzi i piór Białego Ptaka. W ciszy słychać było tylko szlochanie Aledu i ciężki oddech księcia. Wreszcie spojrzał on na Aledu i kładąc rękę na jej ramieniu, powiedział:
Spaliłaś moją klatkę i gałąź, na której siedziałem, i pióra, które czyniły mnie ptakiem.
ŚŚ Tak płacząc odrzekła Aledu. Zrobiłam to. Ale, mężu mój ukochany, zrobiłam tak, bo chciałam, byś na zawsze powrócił do swej ludzkiej postaci.
34
Ś Paląc moje pióra jęknął książę spaliłaś moją duszę. Teraz zostanę stąd zabrany na zawsze. I nigdy już się nie spotkamy.
Ś Nie! Nie! zawołała Aledu z rozpaczą. Nie mów tak, jedyny. Jeśli przez głupotę spaliłam twą duszę, to zabierz moją albo powiedz, jak rnarn ci ją przywrócić. Nie mogę i nie chcę utracić ciebie teraz, kiedy odnalazłam cię nareszcie po długim czekaniu.
Książę Biały Ptak patrzył na Aledu czule. Pogłaskał ją pieszczotliwie, ale oczy miał wciąż smutne, a w twarzy jego nie było nadziei, gdy odpowiedział:
Wysłuchaj mnie, ukochana. Wiem, że nie chciałaś przysporzyć mi męki i bólu. To, coś uczyniła, zrobiłaś przez dobroć serca i miłość do mnie. Ale wiedz, że stałaś się narzędziem złych duchów. To one czyhają na moją duszę. Dobre duchy, opiekujące się mną od lat, zaczarowały moją duszę i podzieliły ją na cząsteczki, każdą ukrywając w innym piórze, co ją chroniło przed złymi duchami, Teraz jednak znów będą one mogły schwytać mnie i uczynić mój los beznadziejnym.
Widząc, jak rozpaczliwie łka Aledu, książę Biały Ptak oparł dłoń o jej głowę i westchnąwszy prawił dalej:
Jedna jest tylko możliwość ratunku. Obawiam się jednak, iż wymaga ona zbyt wielkiego trudu, by jakakolwiek kobieta mogła temu podołać. Jeśli przez siedem nocy i siedem dni, podczas których dobre i złe duchy będą wiodły o mnie zaciekły bój, będziesz stała przed drzwiami z masy perłowej, prowadzącymi do naszej komnaty, i bez przerwy, bez chwili wypoczynku uderzała w nie grubym kijem, wówczas u schyłku siódmego dnia drzwi te otworzą się i odzyskasz dla mnie moją spaloną duszę. Jeśli wytrzymasz, dobre i złe duchy zmuszone zostaną do ucieczki, a my żyć będziemy razem w szczęściu przez długie lata.
Ten kij dodał po chwili namysłu jest bronią, która winna dopomóc dobrym duchom. Jeśli okaże się, że jesteś w walce o moją duszę równie wytrwała i silna jak duchy, będę twój.
35
Na pewno zawołała radośnie Aledu na pewno, mój mężu! To, co mówisz, nie jest aż tak trudne, żebym z pomocą mej miłości do ciebie nie mogła wytrzymać próby. Daj mi twardy i gruby kij, abym była gotowa,
Ledwie zapadł zmrok, przed drzwiami groty zebrały się niezliczone zastępy dobrych i złych duchów i, tak jak przepowiedział książę, rozpoczęły zaciekły bój. Zapanował straszliwy harmider, miecze szczękały, jakby waliły pioruny, błyskały
36
niby błyskawice. Od huku dygotały góry. A Aledu stała na zewnątrz komnaty przed drzwiami z masy perłowej i grubym kijem uderzała bez przerwy. Minęła noc i dzień, i jeszcze noc, i jeszcze jeden dzień, a ona wśród huku i szczęku waliła kijem w drzwi, nie przerywając tej czynności ani na chwilę. Oczy jej czerwone i opuchnięte z bezsenności były już prawie ślepe, nogi obrzękłe od stania ledwie utrzymywały umęczone ciało. Tak minęło siedem nocy i dzień siódmy zbliżał się ku końcowi. Dobre i złe duchy czując, że to już ostatnia godzina walki, rzuciły się na siebie z jeszcze większą zaciekłością. Siły Aledu były jednak na wyczerpaniu, uderzenia kijem coraz bardziej słabły, aż padła bez zmysłów na ziemię, nie słysząc, jak zakończyła się walka duchów, ani nie widząc, jak zwycięski zastęp porwał jej ukochanego męża.
Gdy Aledu ocknęła się, wokoło panowała cisza. Rozpacz jej nie miała granic. Płacząc rzuciła się na ziemię i głową waliła w nieszczęsne drzwi. Tak minęło wiele godzin. Wreszcie Aledu wstała i powiedziała do siebie:
"Na nic nie zda się rozpacz, na nic łzy. Muszę pójść w daleki, nieznany świat szukać mego męża. Muszę go odnaleźć, choćby trzeba było dotrzeć do krańca ziemi. Nie spocznę, póki nie ujrzę jego twarzy".
Otarła oczy, wzięła gruby kij i ruszyła prosto przed siebie, bo nie wiedziała nawet, w jakim kierunku udać się przede wszystkim.
Długo by opowiadać o trudach drogi przebytej przez Aledu. Dość powiedzieć, że nie ma takiego szczytu, na który się nie wspięła, nie ma rzeki, której wody nie spłukały jej zbolałych stóp, nie ma jeziora, którego tafla nie widziała jej twarzy, nie ma lasu, który nie szumiał żałośnie liśćmi, słysząc jej westchnienia. Szła i szła, dni i noce szukając swego* męża.
Pewnego dnia, gdy znalazła się w niewielkiej dolinie, ku swej nieopisanej radości usłyszała głos księcia Białego Ptaka, nawołujący ją ze szczytu pobliskiej góry. Uszczęśliwiona pobiegła za tym głosem i choć droga na szczyt była trudna i stroma, dotarła tam bardzo szybko. Ale gdy była już na miejscu,
37
nigdzie nie zobaczyła męża. Zrozpaczona zapłakała i w tej chwili usłyszała głos jego wzywający ją z, doliny. Równie szybko, jak wspięła się na szczyt, zbiegła teraz w dół. I znów księcia tu nie było. Usłyszała go jednak, jak wzywał ją z góry. Więc jeszcze szybciej wdrapała się na szczyt, by usłyszeć, jak woła na nią z doliny. Jak górska antylopa ogromnymi susami zbiegła ze szczytu i oto ujrzała nad strumieniem swego męża. Książę Biały Ptak napełniał wodą wielkie i ciężkie kanwie. Radość ich była ogromna. Rzucili się sobie w ramiona. Lecz szczęście trwało krótko.
Żono moja ukochana! zawołał książę. Jakże szczęśliwy jestem, że cię ujrzałem, choć za chwilę muszę cię opuścić. Złe duchy zwyciężyły, porwały mnie i oto stałem się ich niewolnikiem. Przez cały dzień muszę pędzić z tej oto góry do tego strumienia i z powrotem, by napełniać ich bezdenne kadzie wodą. Teraz czas już; na mnie, bo straszny jest ich gniew, a czas ucieka i wiele konwi muszę jeszcze przed zachodem słońca zanieść na szczyt.
Pozwól mi zostać przy tobie zapłakała Aledu. Przemierzyłam ziemię od końca do końca, by cię odnaleźć. Pozwól mi zostać.
To niemożliwe, żono odparł książę Biały Ptak. Musisz opuścić to miejsce, ale powiem ci jedno. Wielka jest twoja miłość do mnie i ona może mnie uwolnić. Możesz jeszcze teraz odzyskać dla mnie moją duszę.
Co mam czynić? Gotowa jestem na wszystko! zawołała Aledu. Nie ma na świecie nic tak trudnego, czego nie przezwyciężę siłą mej miłości.
Wracaj, więc Ś odrzekł mąż. Wróć do naszego pała-cu-groty i zbuduj tam dla mnie nową złotą klatkę i nowy złoty krzak. Musisz zrobić też odzież z białych piór. Wszystko winno być takie samo jak to, co spaliłaś. Kiedy ukończysz tę pracę, usiądź przed klatką i zaśpiewaj pieśń, wkładając w nią całą twą wielką miłość do mnie. Jeśli miłość twa jest naprawdę tak wielka i trwała, dusza ma zostanie uwolniona
38
i powróci jako biały ptak do klatki, prysną też czary i przyjdę wolny w ludzkiej postaci do ciebie. Wówczas będziemy mogli żyć razem w szczęściu i radości przez długie lata.
W tym miejscu Szidikur przerwał swą opowieść i zamilkł.
Ale czy uczyniła tak? Czy Aledu śpiewała pieśń miłości i czy siła jej uczucia była tak potężna, że uwolniła męża od czarów? Czy książę Biały Ptak powrócił? zapytał gorączkowo książę zapominając z ciekawości o nakazie milczenia.
Naturalnie, Aledu zrobiła wszystko tak, jak powiedział jej mąż odparł Szidikur. Pieśń jej była tak piękna, taka w niej dźwięczała siła miłości, że książę Biały Ptak wrócił. I nikt nie zdołał powtórzyć słów tej pieśni. Ale Szidikur zaśmiał się wesoło złamałeś nakaz milczenia, mój synu, i oto jestem wolny i mogę wrócić do mego ulubionego szmaragdowego drzewa w cienistej, chłodnej grocie, w pobliżu ogrodu zamieszkanego przez duchy dzieci. Żegnaj, książę, i bądź mądrzejszy w przyszłości!
Mówiąc te słowa Szidikur z łatwością wyskoczył z worka i znikł w oddali.
Nie pomogło nic księciu, że gniewał się na siebie za swą głupotę i lekkomyślność. Szidikura już dawno nie było. Jedyne, co mógł uczynić, to zawrócić i schwytać Szidikura ponownie. Nie mógł przecież wrócić do Nagardżuny z pustymi rękami. Usiadł więc na kamieniu, zjadł kawałek magicznego placka, którego nigdy nie ubywa, i pokrzepiwszy się ruszył znów w daleką, powrotną drogę. Szedł wiele dni i znów spotkały go te same przygody: duchy olbrzymów chciały go porwać, duchy karłów stratować. Aż wreszcie zmęczony i steramy znalazł się w ogrodzie zamieszkanym przez duchy dzieci.
Odnalazł Szidikura na gałęzi szmaragdowego drzewa. Dzięki magicznym przedmiotom otrzymanym od Nagardżuny schwytał gp i umieściwszy go w cudownym worku, w którym można zmieścić stu olbrzymów, udał się w drogę dźwigając ciężar na
plecach. Przez wiele dni szli w milczeniu, aż wreszcie, gdy byli już bardzo daleko od groty ze szmaragdowym drzewem, czarodziejski twór przemówił z worka:
Trudna i nużąca jest nasza podróż, o książę! Zaklinam cię, opowiedz mi jakąś ciekawą bajkę, aby nie dłużył nam się czas w tej wędrówce.
Książę nie odpowiedział, Szidikur po chwili milczenia rzekł więc tak:
Ponieważ postanowiłeś spełnić nakaz milczenia za wszelką cenę, nie będę ci w tym przeszkadzał. Nie masz jednak chyba nic przeciw temu, że ja opowiem ci bajkę. Przyszła mi na myśl jedna niezwykle ciekawa i jeśli nie rzekniesz "nie", opowiem ci ją, a będziesz mi za to wdzięczny.
Książę wciąż milczał i Szidikur po chwili czekania zaczął swą drugą opowieść.
OPOWIEŚĆ DRUGA
O sześciu przyjaciołach poszukiwaczach przygód
Przed wielu, wielu laty, w dalekim i pięknym kraju żyło sześciu młodzieńców wiernych i serdecznych przyjaciół. Jeden z nich był synem czarnoksiężnika, drugi synem kowala, trzeci synem lekarza, czwarty synem człowieka, który rzeźbił posągi z drzewa, piąty miał ojca malarza, szósty zaś był synem księcia, władcy owego kraju. Każdy z nich miał zostać następcą swego ojca i każdy posiadł już wiele wiedzy i umiejętności. Jedno tylko nie dawało im spokoju: pragnęli, zanim los każe im zająć się sprawami ojców, zaznać wielkich i niezwykłych przygód.
Spotkali się raz w dolinie za miastem, siedli w koło i zaczęli rozmyślać o tym, co ich czeka. A przyjaźń ich była. tak wielka, że każdy myślał o wszystkich pozostałych.
40
Zrobimy tak postanowili po długiej rozmowie. Udamy się w podróż do nieznanej krainy. Może tam spotka nas jakieś dziwne zdarzenie, a jeśli nawet nie da nam ono złota, to zdobędziemy opowieść, której gdy wrócimy i obejmiemy sprawy ojców, słuchać będą z zapartym tchem nasi sąsiedzi.
Jak postanowili, tak uczynili. Po kilku dniach przygotowań spotkali się wczesnym rankiem w dolince i stamtąd całą szóstką ruszyli na poszukiwanie wielkiej przygody. Przez wiele dni szli przed siebie, wybierając wciąż nieznane ścieżki, oddalając się coraz bardziej od znanych ludziom miejsc, zagłębiając się w kraj nie zbadany i nie zamieszkany. Ale nikomu z nich nie przydarzyła się żadna przygoda.
Dotarli wreszcie do niewielkiego jeziorka, do którego wpadało sześć potoków płynących z różnych kierunków. Zatrzymali się tu na spoczynek, a syn kowala powiedział tak:
Przyjaciele, widzę, że los nam sprzyja. Oto sześć strumieni, płynących z różnych kierunków, wpada do jednego jeziora. Czyż nie jest to dla nas wskazówką, co powinniśmy zrobić, by spełniło się nasze pragnienie? Zdaje mi się, że każdy z nas winien udać się brzegiem strumienia aż do jego źródła. Być może, tam czeka na każdego z nas wielka przygoda. Widzę, że nie ma nadziei, by spotkało nas coś dziwnego, gdy idziemy przez świat tak liczną gromadą.
Słowa te przypadły do gustu pozostałym pięciu przyjaciołom. Zgodzili się więc na rozstanie i każdy wybrał sobie jeden strumień. Zanim jednak ruszyli w dalszą drogę, syn czarnoksiężnika powiedział tak:
Wysłuchajcie mnie, przyjaciele. Niechaj każdy z nas zasadzi u ujścia wybranego przez siebie strumienia maleńkie drzewko, a ja rzucę na nie czar. Gdyby tego, kto je zasadził, spotkało jakieś nieszczęście, drzewko zacznie schnąć.
To wspaniały pomysł! zawołał syn lekarza, Przyrzeknijmy sobie nawzajem, że spotkamy się w tym miejscu, gdy upłynie rok i jeden dzień. Jeśli zabraknie jednego z nas, a drzewko jego uschnie, pozostali pójdą ku źródłom
41
jego strumienia i uczynią wszystko, by wybawić przyjaciela z niedoli.
Wszyscy z uznaniem przyjęli propozycję syna czarnoksiężnika i syna doktora i każdy zasadził małe drzewko u ujścia wybranego przez siebie strumienia. Potem każdy stanął przy swoim drzewku, a syn czarnoksiężnika obszedł wszystkich dookoła, wiążąc nicią magiczną drzewa i tych, co je zasadzili. Długo trwało pożegnanie wiernych przyjaciół. O świcie, złożywszy uroczyste przyrzeczenie, że spotkają się w tym samym miejscu, gdy upłynie rok i jeden dzień, udali się każdy wybraną przez siebie drogą.
Pójdźmy i my drogą wybraną przez syna księcia. Musiał on iść wolno, gdyż brzeg strumienia, który sobie wybrał, był błotnisty. Nogi więzły w grząskim bagnie, które wypełniało ciasną przestrzeń dna wąwozu. Przez cały dzień książę nie mógł nawet usiąść, gdyż nigdzie nie znalazł suchego miejsca. Wędrówce towarzyszyło monotonne bulgotanie strumienia. Krótko przed zmierzchem wąwóz zaczął się rozszerzać i książę ujrzał przed sobą otwartą dolinę. Pośrodku doliny widniała porzucona studnia, a dalej ciemniał gęsty las. Syn księcia był bardzo zgrzany i zmęczony całodzienną wędrówką przez błota, skierował się więc ku studni i usiadł oparty o jej cembrowanie. Gdy odsapnął nieco, zapragnął obmyć twarz, nigdzie jednak nie dostrzegł naczynia. Rozejrzał się raz jeszcze i zobaczył zmierzającą ku studni niezwykle piękną dziewczynę, dźwigającą na ramieniu dzban. Czarne jej włosy spadały warkoczami aż po kolana. Dziewczyna ubrana była w powiewne, białe szaty i stąpała krokiem tak wdzięcznym i lekkim, że zdawało się, iż unosi się w powietrzu. Tam gdzie stopa jej dotknęła ziemi, wyrastał piękny, biały kwiat i zieleń łąki przetkana była białą, kwietną smugą, znaczącą drogę dziewczyny.
Gdy syn księcia stał tak i patrzał oniemiały z podziwu, śliczna dziewczyna zbliżyła się do studni i zdjęła dzban z ramienia. Młodzieniec ocknął się, podbiegł ku niej, chwycił dzban z jej rąk i sam napełnił go wodą. Dziewczyna nie odezwała.
42
się słowem, jakby postępowanie młodzieńca wcale jej nie zdziwiło. Gdy dzban był już pełny, lekkim krokiem ruszyła w drogę powrotną, a syn księcia kroczył za nią, dźwigając dzban.
W gęstniejącym mroku przeszli przez łąkę i wstąpili między wysokie drzewa. Dziewczyna szła pewnym krokiem, omijając wystające korzenie, i z łatwością odnajdywała ścieżkę między drzewami. Natomiast syn księcia potykał się raz po raz, gałęzie smagały go po twarzy, a dzban z wodą ciążył coraz bardziej. Wreszcie zrobiło się tak ciemno, że nie widział już nic prócz plamy dziewczęcych, białych szat, majaczących w mroku. Chwilami biała plama stawała się niewidoczna, wtedy zaniepokojony przyśpieszał kroku, napotykał niedostrzegalną przeszkodę i musiał się zatrzymywać. Wydawało mu się, że ramię pęknie pod ciężarem dzbanka z wodą, korciło go, by zdjąć dzban i odpocząć, ale bał się, że piękna przewodniczka ukryje się między drzewami i wtedy na zawsze zgubi jej ślad.
Długo tak szli, aż wreszcie na polance syn księcia ujrzał niską lepiankę. W oknie jej świecił odblask łuczywa. Gdy podeszli bliżej, drzwi otwarły się i ukazał się w nich stary, siwowłosy, zgarbiony mężczyzna, a obok niego chuda, wysuszona starucha.
Wejdź, córko powiedział siwowłosy starzec biorąc dziewczynę za rękę. Ś Czy przyprowadziłaś syna księcia^ córko?
Owszem, ojcze, zrobiłam, co trzeba odparła dziewczyna głosem równie słodkim i pięknym jak jej twarz.
Syn księcia, nie posiadając się ze zdumienia, wszedł do wnętrza lepianki, a drzwi za jego plecami zatrzasnęły się z hukiem.
Dziewczyna znikła w drugiej izbie, siwowłosy zaś starzec i starucha w milczeniu wskazali młodzieńcowi miejsce, postawili przed nim na stoliku trochę jedzenia, które nie było ani wyszukane, ani smaczne, i gestami zaprosili go do spożycia kolacji. Zdziwienie syna księcia było ogromne. Zjadł trochę
43
tsamby *, a gdy skończył, starzec, jakby odpowiadając na nieme zapytanie, rzekł:
Z pewnością zdumiał cię, mój synu, widok dziewczyny, która mieszka z nami, dziewczyny tak pięknej i niezwykłej, że szedłeś za nią tyle godzin, póki nie otworzyły się drzwi naszej ubogiej lepianki. Niewiele mogę ci o niej powiedzieć. Nie wiemy, kim jest i skąd pochodzi, choć wychowujemy ją jak własne dziecko. Przed laty znaleźliśmy ją pod progiem naszej lepianki, Było to małe dziewczątko1 o oczach roześmianych jasnością słońca, o twarzyczce pięknej jak księżyc w pełni. Ubrana była w szaty ze wspaniałego jedwabiu. Uszczęśliwieni, dopatrując się w jej przybyciu woli bogów, wprowadziliśmy ją do lepianki i nazwaliśmy ją córką. Pokochaliśmy ją, jakby była naszym własnym dzieckiem. Nigdy ani słowem nie zdradziła, kim są jej rodzice. Być może, ojciec jej jest królem lub też jest ona dziecięciem dobrego ducha. Często wspominała, że w życiu jej zajdzie wielka zmiana. Napomykała o synu księcia i jeszcze o wielu innych dziwach, które napełniały serca nasize lękiem, gdyż oznaczały, że nadejdzie dzień zamążpójścia i nasza ukochana dzieweczka, prócz której nikogo w świecie nie mamy, porzuci nas i odejdzie na zawsze.
W tym miejscu syn księcia zerwał się i chwytając starca za ręce, zawołał:
Wybacz mi, ojcze, że ci przerywam, ale błagam, wysłuchaj, jakie jest moje największe pragnienie, a wówczas smutek uleci z twych myśli! Zaiste, jestem synem księcia, a ta dziewczyna, którą nazywasz córką, jest w moim przekonaniu najpiękniejszą istotą na świecie. Ledwie ujrzałem ją, serce me zamarło i zrozumiałem, że jedno tylko może je ożywić: jeśli ta, którą zwiesz córką, zostanie moją żoną. Pragnę poślubić ją i spędzić życie u jej boku, w radości i w ciszy tego lasu, w domu, który zbuduję tu opodal twej lepianki. Nie wątpię, że taka jest wola bogów i tego żąda los, albowiem jakaś siła nieznana kazała mi pójść tą drogą, którą obrałem.
*Tsamba narodowa potrawa tybetańska z prażonej mąki
jęczmiennej.
44
Niechaj tak się stanie odrzekł starzec ponieważ ty właśnie jesteś synem księcia i wybranym przez los mężem naszej córki! Niechaj błogosławieństwo starego człowieka wspiera cię w twoim dalszym życiu!
Tak więc syn księcia poślubił piękną dziewczynę z lasów i żył z nią szczęśliwie w domku, który zbudował z grubych pni w pobliżu samotnej lepianki. Mijały dni, tygodnie, księżyc rósł i malał, i znów rósł, i znów malał, a młoda para kochała się coraz goręcej, żyła w miłości tak wielkiej i szczęściu tak ogromnym, że zdawało się, zły los nigdy nie zakłóci ich radości. Aż pewnego dnia spadło na nich wielkie nieszczęście.
Dzień był słoneczny i ciepły. Lekki wiatr pieścił gałęzie drzew. Młoda para, śmiejąc się wesoło, pobiegła przez las nad brzeg strumienia. Woda była przejrzysta, wabiła chłodem.
Jakże mi gorąco! roześmiała się dziewczyna i siadłszy na brzegu zanurzyła stopy i ręce w strumieniu.
Gdy nabierała wodę w złożone dłonie, by zmoczyć twarz, z palca jej zsunął się pierścień i porwany bystrym nurtem, potoczył się między kamyki, znikając szybko z oczu. Dziewczyna* krzyknęła rozpaczliwie, pobiegła kilka kroków i padła na ziemię zawodząc tak boleśnie, że rozpacz jej zdumiała młodego małżonka.
Nie płacz, kochana odezwał się czule. Nawet najwspanialszy i najcenniejszy pierścionek na świecie nie jest wart jednej twojej łzy. Przysięgam ci, że gdy pójdę do kraju mego ojca-księcia, kupię ci dziesięć pierścieni piękniejszych i droższych od tego, który zgubiłaś. Osusz więc łzy i nie myśl więcej o zgubie, myśl o naszym szczęściu i miłości.
Ale ona nie mogła się uspokoić i roniąc gorzkie łzy, powiedziała:
To nie był zwyczajny pierścień, posiadał on czarodziejską moc. Jego utrata przyniesie nieszczęście i tobie, ukochany, i mnie.
Nie omyliła się piękna dziewczyna z lasów. Bystry prąd niósł pierścień przez lasy i doliny, aż wreszcie woda wyrzuciła go na brzeg w pałacowym ogroclzie potężnego króla,
45
który rozkazywał wielu księstwom i królestwom. W ogrodzie sługa znalazł pierścień, a widząc na nim dziwne wzory, zdumiał się i odniósł go królowi. Ten długi czas go oglądał, wreszcie wezwał swoich ministrów i tak im powiedział:
Ten pierścień ma czarodziejską moc. Widzę to ze znaków, jakie są na nim wyryte. Jestem przekonany, że" należy on do bardzo pięknej dziewczyny, być może, córki jakiegoś króla. Weźcie pierścień i idźcie tam, dokąd was zaprowadzi. Jeśli przekonacie się, że właścicielka jego jest młoda i piękna, sprowadźcie ją do mego pałacu, by została pierwszą moją służebnicą. Taka jest moja >.wola. Jeśli nie wykonacie tego rozkazu, gniew mój spadnie na wasze głowy jak ostry miecz.
Główny minister zwołał oddział żołnierzy, by udać się w podróż. Ledwie wziął w rękę pierścień, poczuł, że prowadzi go jakaś nieznana siła, Pomny słów króla o magicznych właściwościach pierścienia, poddał się tej sile, a pierścień wyprowadził go z ogrodu pałacowego i wiódł dalej brzegiem strumienia w głąb lasów, do drewnianego domku na polance. Tak więc w kilka dni po otrzymaniu rozkazu minister wraz z żołnierzami stał przed drzwiami domu, w którym dotąd w miłości i szczęściu żyli syn księcia i jego żona.
Żołnierze otoczyli domek, a minister gromkim głosem nakazał jego mieszkańcom wyjść przed próg. Na nic zdały się tłumaczenia i błagania syna księcia, na nic gorzkie łzy pięknej dziewczyny. Minister kazał żołnierzom wsadzić ją do lektyki i zanieść do pałacu potężnego króla.
Syn księcia został sam w pustej chacie pośród wielkich drzew. Staruszkowie tak byli przybici utratą swej córki, że o mało im serca nie pękły z rozpaczy. Ale ani oni, ani mężny młodzieniec nie mogli przeciwstawić się rozkazowi króla.
Żołnierze odnieśli dziewczynę do pałacu i wprowadzili ją do komnaty króla. Jej uroda oczarowała go i żadne łzy nie mogły już zmienić jego woli. Nie zważając na jej gorące prośby król nie pozwolił jej wrócić do męża, kazał odprowadzić ją w głąb pałacu i mianował pierwszą służebnicą. Musiała odtąd stale przebywać w pałacu, tak by każdej chwili, jeśli król
46
zażąda, mogła stawić się przed jego oblicze. Nie było więc żadnej nadziei na ucieczkę.
Czas płynął. Królowi upływał on na wesołych zabawach i ucztach, biednej dziewczynie zaś na rozpaczy. Rosła w niej tęsknota za mężem, a ból i smutek przerodziły się w chorobę. Bladła, z każdym dniem chudła i służba dworska twierdziła, że zbliża się dzień jej śmierci. Król widząc, że stan jej jest ciężki, kazał lekarzom, by zajęli się jej leczeniem. Ale nic nie pomagało. Zgniewało to króla.
Przez tego męża wołał rozwścieczony najpiękniejsza służebnica mego dworu blednie, chudnie i może nawet umrzeć! Tęsknota za nim zżera róże jej policzków i gasi gwiazdy jej źrenic. Trzeba z tym skończyć.
Wezwał do siebie głównego kata i w obecności dziewczyny szepnął mu kilka słów do ucha. Kiedy kat wyszedł, król powiedział do niej:
A więc skończone. Skoro się dowiesz, że mąż twój nie żyje i że nie ujrzysz go już nigdy, choćbyś tego najgoręcej nawet pragnęła, zapomnisz o nim i uśmiech znów ukaże się
5 na twej twarzy.
Dziewczyna wybuchła płaczem i rzuciła się do nóg królowi błagając go o litość.
Nie zabijaj mego męża, potężny królu! Daruj mu życie! wołała.
Im goręcej go o to prosiła, im rozpaczliwiej płakała, tym większy gniew budził się w sercu króla.
Stanie się tak, jak postanowiłem oświadczył wychodząc z komnaty i zostawiając nieszczęsną we łzach.
Główny kat wraz z oddziałem żołnierzy udał się tymczasem drogą wskazaną mu przez ministra. Odnalazł w lesie samotną, drewnianą chatę, a w niej pogrążonego w smutku syna księcia. Żołnierze wdarli się do chaty, związali młodzieńca i zawlekli go do górskiego wąwozu. Była tam w skałach niewielka szczelina, w której nic nie rosło. Nawet potoki omijały bezpłodny wąwóz, Wepchnięto tam syna księcia i wejście do szczeliny zamknięto skałą tak wielką, że dwudziestu ludzi nie dźwignę-
47
łoby jej z miejsca. Próżno wołał młodzieniec o pomoc, próżno siłował się ze skałą. Wreszcie padł na ziemię wiedząc, że czeka go nieuchronna śmierć z głodu. Jedyną pociechą była dlań myśl, że przecież gdyby nawet się stąd wydostał, życie jego nie przedstawiałoby wartości, gdyż nie mógłby zaznać szczęścia u boku ukochanej żony.
Działo się to w przeddzień ustalonego przez sześciu przyjaciół spotkania nad jeziorem, do którego wpadało sześć strumieni. I gdy minął rok i jeden dzień od chwili, gdy pożegnali się, ruszając każdy brzegiem wybranego przez siebie strumienia, pięciu przyjaciół zjawiło się nad jeziorem. Usiedli razem i w oczekiwaniu na powrót syna księcia opowiadali o przygodach, jakie im się przydarzyły. Dzień upływał wolno, a syn księcia wciąż nie nadchodził. Z niepokojem spojrzeli na
ujście szóstego strumienia i wzrok ich przykuło więdnące, usychające drzewko.
Nasz przyjaciel jest w niebezpieczeństwie! zawołał syn lekarza. Być może, grozi mu nieszczęście. Nie wolno nam zwlekać, przyjaciele, kto wie, czy nie jest już za późno. Spieszmy z pomocą.
Wszyscy od razu zerwali się. Ze smutkiem spoglądali na drzewko, które przypominało im, że ich przyjaciel cierpi gdzieś i oczekuje pomocy. Ledwie syn lekarza umilkł, gotowi byli do drogi, ale powstrzymał ich syn czarnoksiężnika.
Zaczekajcie chwilę powiedział. Moja czarnoksięska wiedza pozwala mi określić dokładnie miejsce, w którym znajduje się nasz przyjaciel. Nie będziemy go musieli szukać, lecz udamy się wprost do niego. Siadajcie więc, a zyskamy więcej czasu, niż gdybyśmy poszli nie znając kierunku.
Przyjaciele usiedli, a syn czarnoksiężnika zakreślił na ziemi
Opowieści Szidikura
49
koło, stanął w środku i zaczął wymawiać przeróżne zaklęcia, kreśląc obu rękami w powietrzu magiczne znaki. Po kilku minutach przestąpił krąg i oświadczył przyjaciołom, że zna już drogę, która prowadzi do miejsca pobytu syna księcia.
Musimy się śpieszyć dodał gdyż nasz przyjaciel czuje się bardzo źle. Jeśli będziemy zwlekać, śmierć zawładnie jego duszą, zanim dotrzemy na miejsce.
Pięciu przyjaciół ruszyło od razu w drogę. Chociaż noc była bezksiężycowa, a kłęby chmur przesłoniły gwiazdy, szli bez ., wytchnienia całą noc, nie zatrzymując się ani na chwilę. Wczesnym rankiem znaleźli się w skalnym wąwozie.
To tu powiedział syn czarnoksiężnika, choć nigdzie nie było widać księcia.
Rozejrzeli się uważnie.
Gdzie jesteś, przyjacielu?! zawołał syn lekarza. Odpowiedziało im milczenie.
Syn czarnoksiężnika popatrzył uważnie i potarł czoło, aby wspomnieć dokładnie miejsce widziane poprzedniego dnia dzięki swej czarnoksięskiej wiedzy.
Ś Leży on w tej oto' szczelinie rzekł zbliżając się do ogromnej skały a ten kamień zagradza wejście.
Przyjaciele aż jęknęli było ich przecież zaledwie pięciu, a skały u wylotu szczeliny nie ruszyłoby z miejsca nawet dwudziestu ludzi.
Ja ją odepchnę powiedział syn kowala i uniósłszy ciężki, żelazny młot, który dźwigał zawsze na plecach, zaczął rozbijać twardą skałę. Ciężki młot odłupywał duże kawały, z których każdy ważył tyle, Ue nie zdołałby unieść jeden człowiek. Wreszcie cała skała została skruszona i wąskie wejście stanęło otworem.
Przyjaciele pomogli wcisnąć się synowi lekarza do szczeliny. Tu zobaczył on, że syn księcia leży blady i nieprzytomny, bliski już śmierci.
Jak to dobrze, że nie zapomniałem swego1 lekarskiego worka mruknął rozwiązując go i wyciągnął buteleczkę z czerwonym płynem. Zawartość buteleczki wylał na czoło
nieprzytomnego przyjaciela i ostrożnie zaczął płyn rozcierać. Wkrótce syn księcia westchnął raz i drugi, policzki mu się zaróżowiły, wreszcie otworzył oczy i usiadł.
Z trudem wydostali się obaj ze szczeliny, a gdy stanęli w wąwozie, powitały ich radosne okrzyki czterech oczekujących przyjaciół. Nakarmili i napoili zgłodniałego syna księcia, a ten po chwili wypoczynku opowiedział o tym, co go spotkało, jak los uśmiechnął się doń dając mu piękną i kochającą żonę i jak okrutnie obszedł się z nim, zły i potężny król.
Po co uratowaliście mnie? zakończył syn księcia. Po co zwróciliście mi życie, drodzy przyjaciele? Nie jest ono nic warte, skoro nie mogę odzyskać ukochanej żony.
Przyjaciele, pogrążeni w smutku, rozmyślali nad dziwami, o których usłyszeli. Milczenie przerwał syn rzeźbiarza:
Słuchajcie, bracia, jaka myśl przyszła mi do głowy. Być może, posłuży ona naszemu nieszczęsnemu przyjacielowi. Otóż wiecie, że ojciec mój nauczył mnie rzeźbić różne posągi. Potrafię z drzewa zrobić ogromnego ptaka, w którego wnętrzu pomieści się wygodnie człowiek. Mogę tego ptaka zaopatrzyć w skrzydła i ogon z piór, tak że uniesie się on w powietrze i szybować będzie tam, dokąd skieruje go ręka człowieka.
: To świetna myśl! zawołał syn malarza, którego olśnił pomysł przyjaciela. Ja zaś pomaluję ptaka takimi kolorami, że wyda on się nie ptakiem ziemskim, lecz wysłannikiem niebios, a ludzie, widząc go, będą padali na twarz.
Wszyscy przyklasnęli i zapanowało radosne ożywienie. Nawet przygnębiony syn księcia spojrzał z nadzieją na syna rzeźbiarza, który na prośbę przyjaciół musiał dokładnie wyłożyć swój plan.
Nasz druh, syn księcia, dosiędzie ptaka i skieruje go ku krainie rządzonej przez złego i potężnego króla. Ptak zbliży się do królewskiego pałacu, zniży swój lot, a wtedy...
Wtedy przerwał mu syn malarza słudzy zawiadomią króla o dziwie w niebie i zły król, sądząc, że to bogowie
50
51
wysłali doń cudnego ptaka, wyjdzie na dach, by powitać godnie posłańca niebios. Wraz z królem znajdzie się na dachu cały dwór, a wtedy...
Wtedy zawołała gromkim głosem cała piątka, spoglądając roześmianymi oczami na syna księcia wtedy chwycisz swą żonę na ręce i skierujesz ptaka tu, do nas, byśmy razem wrócili do naszych domów!
Syn księcia Śwzruszony, pełen nadziei, uściskał serdecznie druhów, a syn rzeźbiarza od razu wziął się do pracy. Zanim syn księcia zdążył znów popaść w przygnębienie, ptak był już gotów. Wielki i mocny był niczym skała. Skrzydła miał rozpostarte szeroko, gotowe unieść w powietrze największy nawet ciężar i odbyć drogę aż do krańców ziemi. Syn malarza chwycił pędzle i mieszając farby pomalował drewniany twór, aż zapłonął tęczą barw niby żywy i prawdziwy ptak niebiański.
Skoro tylko ptak był gotów, syn księcia ukrył się w jego wnętrzu i żegnany radosnymi okrzykami przyjaciół, wprawił w ruch skrzydła. Ptak od razu wzbił się wysoko ponad góry i kierowany przez młodzieńca, frunął prosto tam, gdzie w do*-linie między lasami stał pałac złego króla.
Gdy na niebie ukazał się ogromny, barwny ptak, słudzy pobiegli do władcy i padając na twarz, zawołali:
Stał się cud nieopisany! Nad twoim pałacem, potężny królu, krąży ogromny ptak, jakiego nikt z nas nigdy nie widział.
Wszyscy zdumieli się, a król, podniecony niezrozumiałym wydarzeniem, pobiegł na dach. Ledwie spojrzał w górę, zakrzyknął:
To niebiański ptak, wysłannik bogów! Spójrzcie na zJote skrzydła, spójrzcie na złotą koronę. To bogowie wysłali go do mnie. Musimy go przyjąć godnie, by nie wzbudzić gniewu bogów, i okazać należny ich wysłannikowi szacunek.
Zwołał więc cały swój dwór, kazał ustawić się wszystkim tak, jak nakazuje najwyższy ceremoniał. Po jednej stronie
52
stanęli rzędem ministrowie i dostojnicy, po drugiej damy dworu i służebnice. Pięknej dziewczynie, która skromnie stanęła na końcu, kazał wyjść najprzód, tak by posłaniec bogów od razu zobaczył, jak piękna jest pierwsza służebnica króla. Między obu rzędami zostało puste miejsce przeznaczone dla ptaka-olbrzyma.
Gdy ptak zatoczył w powietrzu siedem kręgów i siadł na dachu pałacu królewskiego, cały dwór padł na twarz. Tylko król stał schyliwszy głowę w głębokim pokłonie, a i piękna dziewczyna nie chciała legnąć na dachu. Patrząc na ptaka myślała o swoim ukochanym, bezpowrotnie utraconym mężu. Jakież było jej zdziwienie, gdy ujrzała wychylającą się z otworu w boku ptaka twarz ukochanego. Jego ręce pochwyciły ją i w oczach zdumionego króla i całego dworu wciągnęły do środka. Zanim ludzie zebrani na dachu zrozumieli, co się stało posłaniec bogów szybował już wysoko, unosząc syna księcia i jego żonę coraz dalej i dalej.
Szidikur zamilkł. A książę niepomny nakazów pustelnika zawołał:
I co dalej, co dalej?! Czy dotarli do krainy, którą rządził ojciec tego młodzieńca? Czy spotkali się z pięciu przyjaciółmi?
Naturalnie zaśmiał się Szidikur. Piątka przyjaciół czekała na swego druha i jego piękną żonę w umówionym miejscu, Potem wszyscy udali się do lasu, gdzie w lepiance mieszkali staruszkowie przybrani rodzice. Razem wrócili do ziemi ojczystej, gdzie żyli w szczęściu i radości długie lata.
A teraz, książę zachichotał Szidzikur żegnaj! Znów zapomniałeś o milczeniu, które nakazał ci świątobliwy Nagar-dżuna. Nawet jedno słowo wypowiedziane przez ciebie w drodze powrotnej przywraca mi wolność. Jestem teraz swobodny jak wicher hulający na szczytach gór i powracam do swego szmaragdowego drzewa, by ochłodzić się wśród jego gałęzi.
53
OPOWIEŚĆ TRZECIA
Tajemnica królewskiego fryzjera
Mówiąc te słowa, Szidikur bez trudu wydostał się z worka i zanim książę zdążył się obejrzeć, znikł. Książę zwiesił smutno głowę, ale przygnębienie jego trwało krótko i posiliwszy się, ruszył drogą przygód w pogoń za Szidikurem.
Kiedy po wielu dniach wędrówek książę, niosący Szidikura w worku na plecach, myślał o tym, że blisko już jest pustelni Nagardżuny, dziwny twór o ciele ze złota i szmaragdów powiedział:
Bajka, którą ci teraz chcę opowiedzieć, nazywa się "Tajemnica królewskiego fryzjera".
Książę skinął potakująco głową, a w myślach poprzysiągł, że choćby bajka była najbardziej zajmującą, nie odezwie się nawet słowem. A Szidikur, usadowiwszy się wygodniej w worku, zaczął swą trzecią opowieść.
54
i
Przed wielu, wielu laty w kraju graniczącym, z krainą, z której słońce wychyla się każdego dnia, rządził potężny chan. Władał on krajem tak rozległym, że na najśmiglejszym koniu nie można go było przejechać wzdłuż lub wszerz przez dwa miesiące. Ziemie tam były urodzajne i bogate, zamieszkane przez tysiące tysięcy ludzi. Potężny chan rządził mądrze i sprawiedliwie, ludziom działo się dobrze, a ziemia kwitła. A jednak lud nie lubił swego władcy i szemrał na jego rządy. Potężny chan miał bowiem dziwny zwyczaj. Oto nigdy nie pokazywał się ludowi i nikomu nie wolno było spojrzeć w twarz władcy. Nawet ministrów i sługi przyjmował chan siedząc na tronie zasłoniętym gęstą firanką, nie pokazując im nigdy swego oblicza. Dziwny i przykry to był zwyczaj, nie to jednak budziło gniew i niezadowolenie ludu.
Raz w miesiącu na rozkaz króla wybierano spośród mieszkańców jednego młodzieńca i odprowadzano go do pałacu. Otrzymywał on odzież z najpiękniejszych jedwabi i tak przystrojonego wprowadzano do komnat chana. Tu miał on spełnić swój obowiązek: uczesać włosy monarchy i spleść je w piękny warkocz. Żaden z młodzieńców wprowadzonych do pokoi chana nie powracał nigdy. Za każdym razem kolejny królewski fryzjer znikał bez śladu i nikt już ani nie słyszał o nim, ani nie widywał go. Domyślano się jedynie, że spotkała go śmierć. Ojcowie i matki nieszczęsnych młodzieńców nienawidzili chana. Jedni za to, że ich synowie zginęli, inni z obawy, że nadejdzie dzień, w którym synowie ich wejdą w progi pałacu, by nigdy już nie wrócić do swych domów. Straszny był ich gniew, ale nikt nie ośmielił się głośno wyrazić swej nienawiści, a tym bardziej nie wykonać rozkaizu chana.
Zdarzyło się, że żołnierze chana wysłani po fryzjera zatrzy-
55
mali się przed drzwiami domu, w którym mieszkała uboga wdowa ze swym synem, urodziwym i mądrym młodzieńcem imieniem Dajben. Kochała go nade wszystko w świecie, a on czule opiekował się starą matką i czynił wszystko, by nie zaznała ani głodu, ani chłodu, by dni jej życia upływały w spokoju, a cień smutku nigdy nie przesłonił uśmiechu na jej twarzy.
Żołnierze zapukali do drzwi, a gdy wdowa stanęła na progu, dowódca rzekł, że syn jej winien następnego dnia stawić się w pałacu chana, gdzie dostąpi zaszczytu czesania władcy. Okrutna wiadomość nie złamała nieszczęsnej matki nie wybuchła płaczem i jękami, nie padła do nóg żołnierzom., by błagać ich o> zmiłowanie, jak to zawsze czyniły inne matki.
Gdy żołnierze odeszli, wdowa udała się do kuchni, przyszedł jej bowiem do głowy pomysł uratowania syna. Zsypała do miski mąkę ryżową, zalała ją mlekiem, zamiesiła ciasto i upiekła kruche, pięknie przyrumienione ciasteczka, w które włożyła całą siłę miłości do syna, jaka była w jej sercu. Potem zawołała Dajbena i patrząc nań czule, rzekła:
Synu mój ukochany, chcę ci powtórzyć coś, co serce me napełnia smutkiem i bólem. Los padł na ciebie i oto jutro z rana musisz pójść do pałacu chana, by ostrzyc go< i zapleść jego włosy w piękny warkocz. Nikt nie wie, co ma się z tobą stać, gdy skończysz tę czynność, możemy jedynie domyślać się, że jest to coś strasznego. Ale nie rozpaczaj, tylko wysłuchaj, co ci .pawiem, i uczyń tak, jak ci nakazuję, gdyż serce mówi mi, że zły los, który dosięgną! wielu, ominie ciebie i wrócisz do mnie zdrów i cały. Oto, co masz uczynić, Dajbenie: weźmiesz ze sobą ciastka, które upiekłam, wkładając w nie całą miłość do ciebie, i gdy będziesz strzygł chana, postaraj się zjeść jedno tak, by władca widział, że to robisz. Niechybnie zainteresuje go, co czynisz, i spyta cię o to, a także poprosi, byś poczęstował go ciastkiem. Gdy je skosztuje, spyta, z czego zostało przyrządzone i kto je piekł. Odpowiedz mu, że upiekła te ciastka 'twoja matka z mąki ryżowej i mleka, i że włożyła
56
w nie ogrom swej miłości do ciebie i modły do bogów o twą pomyślność. Wierzę, że gdy chan to usłyszy, serce jego zadrży i nie ośmieli się pozbawić cię życia.
Z rana Dajben wziął ciastka i pożegnał matkę. Idąc do pałacu nie odczuwał lęku, serce jego biło spokojnie, znał bowiem siłę matczynej miłości. Ministrowie zaprowadzili go do pięknej komnaty, gdzie słudzy włożyli nań bogatą, szatę, po czym. odprowadzono go z honorami do pokojów chana. Ten, jak zwykle, siedział na tronie, ukryty przed wzrokiem ludzi za gęstą zasłoną. Ledwie ministrowie wyszli i Dajben został w pokoju sam, chan uchylił zasłony i kazał młodzieńcowi zająć się strzyżeniem. Dajben strzygł chana złotymi nożycami i złotym grzebieniem czesał jego włosy. Patrząc na chana Dajben poznał jego tajemnicę i zrozumiał, dlaczego władca nie chce, by ktokolwiek go widział. Młodzieniec zdumiał się, ale nie ośmielił się odezwać słowem. Nie zapomniał jednak o tym, co mu powiedziała matka. Czesząc monarchę sięgnął po' ciastko i zjadł je tak, by chan widział, co czyni.
Co jesz, młodzieńcze, z takim smakiem? zapytał chan, a Dajben odpowiedział, że są to ciastka, i sięgnąwszy po nie, pokazał je władcy.
' Wyglądały apetycznie i chan. zażądał, by Dajben poczęstował go jednym. Smak ciastka był wspanialszy od jego wyglądu i chan poprosił o jeszcze jedno. Aż do końca czesania władca zajadał ciastka i głośno się nimi zachwycał.
Dobry młodzieńcze rzekł chan, gdy Dajben skończył już swą czynność powiedz mi, z czego zrobione są te ciastka, gdyż nigdy jeszcze nie kosztowałem czegoś smaczniejszego od nich. Muszę opowiedzieć o tym memu kucharzowi, by codziennie piekł; takie przysmaki dla mnie.
Potężny monarcho odparł Dajben to są najzwyklejsze ciastka upieczone z mąki ryżowej i mleka. Piekła je moja matka, wkładając w nie cały ogrom swej miłości do mnie i błagalne modły do bogów o pomyślność dla mnie jej jedynego dziecka.
Zamilkł chan słysząc te słowa i dłuższy czas siedział w za-
57
myśleniu. Dajben stał obok i czekał na słowa monarchy. Wreszcie chan zwrócił swe spojrzenie na młodzieńca i zapytał:
Czego pragniesz teraz, chłopcze?
Chciałbym wrócić do mojej matki, potężny władco odpowiedział Dajben.
Chan popatrzył na niego uważnie i surowo.
Młodzieńcze powiedział z powagą i namaszczeniem miłość twej matki włożona w ciastka, którymi mnie częstowałeś, poruszyła moje serce i myśli. Wzruszyła mnie i dlatego nie mogę znaleźć w sobie siły, by zabić cię, tak jak zabijałem wszystkich twych poprzedników. Mimo to musisz zginąć, gdyż poznałeś moją tajemnicę i to jest dostateczny powód, by pozbawić cię życia. Wiedz bowiem, że nie wierzę, by którykolwiek mężczyzna czy którakolwiek kobieta na świecie umieli zachować tajemnicę i nie rozgłosić jej do ostatniej chwili życia.
Dajben schylił kornie głowę, ale milczał. Chan zaś zamyślił się głęboko i dopiero po dłuższej chwili przemówił:
Pozyskałeś me serce, młodzieńcze. Doprawdy, gotów jestem nawet uwierzyć, że zdołasz dochować tajemnicy, a to znaczy, że gotów jestem darować ci życie. Powiedz mi, czy przysięgniesz na miłość swej matki i na wszystko, co jest dla ciebie święte, że nigdy ani mężczyźnie, ani kobiecie, nawet twej matce nie zdradzisz mojej tajemnicy i uniesiesz ją w swym sercu do chwili śmierci? Czy przysięgniesz mi także, że nigdy nie powiesz; nikomu, jakim sposobem uniknąłeś śmierci?
Dajben uklęknął i uroczyście przysiągł chanowi, że nikomu, póki żyć będzie, nie powie ani słowa o poznanej tajemnicy i nigdy nie zdradzi, co uratowało mu życie. Chan odebrawszy przysięgę skrył się za zasłoną i wezwał ministrów, każąc im obdarzyć Dajbena pięknymi darami i odprowadzić go do domu.
Zdumienie ludzi na widok Dajbena wracającego do domu swej matki nie miało granic. Nigdy przecież dotąd żaden fryzjer królewski nie opuścił pałacu chana. Ludzie przychodzili do domu wdowy i żądali, by Dajben powiedział im, jakim spo-
58
sobem uchronił się przed śmiercią z ręki srogiego chana. Domagali się, by młodzieniec powiedział im, jaką tajemnicę ukrywa władca unikając spojrzeń swego ludu i karząc śmiercią każdego, kto ujrzał jego twarz. Ale Dajben milczał i żadne błagania ani prośby nie zdołały otworzyć jego ust. Milczał też, gdy w nocy matka zaklinała go, by jej i tylko jej opowiedział wszystką prawdę. Młodzieniec objął matkę i widząc w oczach jej łzy, szepnął:
Matko moja ukochana, nie pytaj o nic. Nie pytaj nigdy. Twoja bezgraniczna miłość włożona w ciastka uratowała mi, tak jak przewidziałaś, życie. Wiedz jednak, że przysiągłem na twą miłość, że nigdy i nikomu nie zdradzę tajemnicy chana. Wiem, że nie będziesz mi utrudniać dotrzymania przysięgi.
Słońce wschodziło i zachodziło, miesiąc rósł i malał i każdego miesiąca jednego młodzieńca odprowadzano do pałacu chana, by pielęgnował włosy władcy. Każdego dosięgała śmierć i nikomu nie udało się, tak jak Dajbenowi, jej uniknąć. Ciągle przychodzili ludzie do domu wdowy i błagali Dajbena, by ujawnił tajemnicę chana. Dajben cierpiał, gdy przychodzili ojcowie i matki młodzieńców, na których przyszła kolej strzyżenia władcy. Zaklinano go na wszystkie świętości, by otworzył usta i rzekł słowa, które uchronią od śmierci młodych ludzi. Bolały go łzy matek i smutne spojrzenia ojców, a przekleństwa miotane na jego głowę, gdy odchodzili z niczym, raniły mu serce. Coraz częściej musiał zwalczać w sobie chęć wykrzyczenia tajemnicy. Ciążyła mu, dusiła po nocach, kradła spokój w dzień. Czuł się coraz gorzej, aż pewnego dnia ciężko; zachorował.
Matka wezwała lekarzy ze wszystkich krańców ziemi chana i sama dnie i noce czuwała nad łożem syna. Ale stan Dajbena był coraz gorszy.
Pewnego dnia zjawił się w domu wdowy mądry lama, który umiał leczyć najcięższe choroby. Po obejrzeniu Dajbena i całonocnych rozmyślaniach przed posągami bogów tak rzekł do matki:
59
Syn twój umrze niechybnie. A widząc rozpacz w oczach wdowy, dodał: Nikt nie może go wyleczyć prócz niego samego. Chorobą jego |est tajemnica ogromnym ciężarem gniotąca jego serce i myśli. Jeśli powierzy ją komuś, ciężar uleci i syn twój wróci do zdrowia.
Potem mędrzec ów wyszedł, dając znak matce, by udała się za nim.
Wysłuchaj mnie powiedział, gdy Dajben nie mógł usłyszeć jego głosu. Straszna jest tajemnica chana, która zmusza go do zabijania każdego, kto go zobaczy. Ale chan nasz jest dobrym władcą i gdyby nie zbrodnie dokonywane na młodych ludziach, sprowadzanych do pałacu jako fryzjerzy królewscy, lud kochałby go i szanował. Jedynym człowiekiem, który zna tajemnicę, jest twój syn. Tajemnica ta i na niego sprowadza śmierć. Mógłby jej uniknąć, gdyby powiedział komuś, co wie. I byłby to' dobry uczynek, gdyż wtedy moglibyśmy uratować życie wielu młodzieńcom i dopomóc chanowi, przywracając mu miłość ludu należną władcy.
Ale syn mój przysiągł jęknęła wdowa. Musi unieść tajemnicę ze sobą w chwili śmierci i wiem, że nigdy nikomu jej nie zawierzy. Cóż mam czynić? Jak ratować syna? Czyż mogę namawiać go, by złamał przysięgę złożoną na moją matczyną miłość?
Niechaj syn twój powiedział mędrzec zawierzy tajemnicę dobrym duchom w górach, niechaj pozbędzie się jej, a będzie żył. \
To rzekłszy mądry lamaj-lekasz oddalił się, a matka wróciła do Dajbena. Siadła u jego stóp, a Dajben ujrzawszy ją we łzach szepnął:
Przysiągłem, matko, i nie mogę złamać słowa. Wolę umrzeć niż nie dotrzymać przysięgi złożonej na twoją miłość.
Synu mój również cicho powiedziała matka ŚŚ mam myśl, która pomoże uratować ciebie i nie prowadzi do złamania przysięgi. Gdy poczujesz, że wróciło ci trochę sił, udaj się w góry i znajdź pustynny skalisty wąwóz. Są tam szczeliny w skałach, w których mieszkają dobre duchy. Przyłóż
60
usta do takiej szczeliny i wypowiedz tajemnicę chana. Nie złamiesz w ten sposób przysięgi, nie powierzysz bowiem tajemnicy władcy żadnemu człowiekowi, a zarazem ciężar spadnie ci z serca i uwolni myśli. Oto droga, która, jak sądzę, jest słuszna i sprawiedliwa.
Słowa matki trafiły Dajbenowi do przekonania. Nadzieja uwolnienia się od gniotącego ciężaru dodała mu sił. Przez, trzy dni jadł wszystko, co mu dawała matka, a czwartego dnia o śwdlcie wyruszył w daleką drogę. Szedł trzy dni i trzy noce, aż dotarł do pustynnego wąwozu w górach. Nigdzie nie było śladu człowieka. Ogromne skały piętrzyły się aż pod niebiosa. Nawet jptaki omijały tę okolicę. Dajben zatrzymał się przed skałą, w której zauważył szczelinie. Ukląkł i przyłożywszy usta do zimnego kamienia najcichszym szeptem powiedział tajemnicę chana, Powtórzył to trzy razy, a gdy skończył i podniósł się z klęczek, poczuł, że serce jego jest lekkie, jak niegdyś, a myśli czyste i wolne,
W głębi tej skały mieszkał stary duch, zaklęty przez swoich wrogów. Usłyszał on szept Dajbena i poznał tajemnicę chana. Następnego dnia powtórzył ją swemu bratu duchowi Echo, który odwiedzał go co miesiąc. Echo, jak zwykle, co usłyszał, powtórzył dalej. Wieść o tajemnicy chana wiatry rozniosły po całym kraju i wędrowała ona tak długo, aż dotarła do pałacu i obiła się o uszy chana. Gdy chan usłyszał, co mu głosem Echa szepce wiatr, zapałał straszliwym gniewem.
Przekleństwo! zawołał głosem, od którego zadrżał złoty tron i zakołysały się tkane ze złotych nici zasłony. Rację miałem twierdząc, że nie wolno ufać nikomu. Skoro wiatr powtarza mą tajemnicę, zna ją już na pewno cały świat. Jakże żałuję, że zlitowałem się nad Dajbenem i pozwoliłem mu wyjść z pałacu. Ale spotka go za to kara. Jutro, nim słońce porzuci krainę swych snów, Dajben zginie.
W gniewie zapomniał chan, że szept wiatru jest niezrozumiały dla ludzi i tylko on, władca, i prócz niego świątobliwi mędrcy-pustelnicy, żyjący samotnie w niedostępnych górach, pojąć mogą, o czym szumi wiatr.
Tego dnia Dajbena aresztowano i zakutego w kajdany zawleczono do pałacu. Wepchnięto go do komnat chana i tu znalazł się twarzą w twarz z rozwścieczonym władcą.
Nikczemniku! krzyknął chan i od głosu jego zadrżały ściany komnaty. Czyż nie kazałem ci milczeć aż do śmierci? Mówiłem ci, że nikt na świecie nie dochowa tajemnicy. Uwierzyłem ci, zaufałem, a tyś zdradził mnie, złamał słowo. Rozkrzyczałeś tajemnicę po całym świecie, bo nawet wiatr, który przybywa z daleka, by igrać w moim parku, powtórzył mi ją. Nikt prócz ciebie nie mógł jej zdradzić. Mów prawdę, i to natychmiast, gdyż jutro, zanim oczy ludzkie ujrzą słońce, zginiesz.
Dajben, przerażony brutalnym obejściem, jakiego doznał od żołnierzy, usłyszawszy, o co chodzi chanowi, odzyskał spokój. Wierzył w swoją uczciwość, wiedział, że nie złamał przysięgi. Pewnym głosem, świadczącym o niewinności: i szczerości, opowiedział chanowi o wszystkim, co uczynił.
Władco mój zakończył swą opowieść żadnemu człowiekowi nie powierzyłem twej tajemnicy i nikt żyjący na świecie nie zna jej. Powtórzyłem ją szczelinie w wielkiej skale w dalekim i pustynnym wąwozie. Uczyniłem tak, by ratować swe życie, gdyż błagała o to matka. Oto prawda.
Wzruszyła chana opowieść młodzieńca. Poczuł on znów, że miłuje Dajbena i ufa mu tak jak wtedy, gdy spróbował ciastek upieczonych przez wdowę i dowiedział się, że smak ich zrodziła miłość. Gniew jego minął. Aż do świtu rozmawiał chan z Dajbenem i dziwował się jego rozsądkowi i wielkiej mądrości. A gdy słońce przebudziło się i opuściwszy krainę snu ukazało się na niebie, chan mianował Dajbena swym doradcą i kazał mu wraz z matką zamieszkać w pałacu.
Zapadło milczenie. Książę zatrzymał się w pół kroku i z niecierpliwości zawołał:
Ale co, co było tajemnicą chana?! Szidikur zaśmiał się głośno.
drżąc
63
Powiem ci, książę. Powiem ci nawet więcej, skoro nie możesz się tego domyślić. Chan miał uszy niezwykle długie, podobne do oślich, i bardzo się tego wstydził. Dlatego ukrywał się przed oczyma swych poddanych i pozbawiał życia młodzieńców wezwanych do strzyżenia. Wiedz jednak, że nie tylko chan zrozumiał szum wiatru. Mędrzec, który powiedział wdowie, co uratuje jej syna, też usłyszał, co mówi Echo, a gdy dowiedział się, że chan mianował Dajbena swym doradcą i wraz z matką kazał mu zamieszkać w pałacu, spotkał się w tajemnicy z wdową i pouczył ją, co trzeba zrobić, by wyleczyć władcę. Matka powtórzyła to synowi, a ten magicznymi-nożycami obciął chanowi uszy. Matka zaś, by ukryć blizny, uszyła chanowi kołpak, który odtąd stał się obowiązującym w tamtej krainie nakryciem głowy na dworze chanów. Dajben zaś otrzymał tytuł Wielkiego Królewskiego Fryzjera i pomagał chanowi mądrze i sprawiedliwie rządzić.
Oto koniec bajki, książę roześmiał się Szidikur. Ale dość słów. Serce me tęskni za szmaragdowym drzewem. Chcę ochłonąć w cieniu jego gałęzi po długiej wędrówce na twoich plecach. Żegnaj, książę! Ponieważ złamałeś nakaz milczenia, jestem wolny, żadna siła mnie nie zatrzyma.
Gniew i smutek ogarnęły księcia, gdy poczuł, że worek przez tyle dni dźwigany na plecach jest pusty.
Jakże jestem głupi! wołał, z trudem powstrzymując łzy.
Wiedział jednak, że łzy nie pomogą. Stłumił więc gniew i zjadłszy kawałek placka, którego nigdy nie ubywało, udał się znów w daleką wędrówkę, by odnaleźć na szmaragdowym drzewie istotę oczekiwaną przez pustelnika.
Ciekawe bajki nieczęsto przychodzą na myśl powiedział Szidikur, gdy znów wędrował w worku na plecach księcia. Właśnie przypomniałem sobie jedną, którą chciałbym ci opowiedzieć. Chwilę czekał, a że książę szedł przed siebie w milczeniu, Szidikur rozpoczął kolejną opowieść.
64
OPOWIEŚĆ CZWARTA
Słoneczny Blask i Księżycowy Blask
Działo to się przed wielu, wielu laty w bogatym kraju, w którym rządził mądry i dobry król. Miał on syna, młodzieńca tak mądrego i pięknego, o twarzy promieniejącej tak wielką dobrocią i serdecznością, że ludzie nazwali go Słonecznym Blaskiem. Król miał żonę, kobietę złą, o sercu, które było legowiskiem żmij i naczyniem po brzegi wypełnionym jadem. Była ona macochą Słonecznego Blasku, ale miała syna, również mądrego i pięknego młodziana, o twarzy tak urodziwej, że ludzie nazwali go Księżycowym Blaskiem. Żyli oni w rozległym, wspaniałym pałacu, o wieżach ze złota, a ścianach ze srebra. Obaj bracia przyrodni kochali się szczerze, zawsze spędzali czas razem, troszczyli się o siebie wzajemnie. Król darzył obu synów jednakową miłością, ale królowa nienawidziła swego pasierba i całe dnie poświęcała obmyślaniu planów, jakby się pozbyć Słonecznego Blasku, jak pozbawić go życia, by nie on, ale jej syn odziedziczył tron królewski.
Pewnego wieczoru wylęgła się w jej sercu myśl okrutna jak ogień buchający z ziemi. Idąc do swej sypialni rzuciła się na podłogę i zaczęła krzyczeć i wić się z rzekomego bólu. Służebnice, przerażone, podniosły iswą panią, ułożyły ją na poduszkach i pobiegły czym prędzej do króla. Ten pośpieszył do żony i zastał ją jęczącą i bladą, tak że sądził, iż bliska jest śmierci. Usiadł u jej wezgłowia i głosem drżącym z żałości przemówił:
ŚŚ Jakże okrutny dręczyć cię musi ból, ukochana żono, skoro usta twe są sine, a policzki białe jak obłoki nad górami. Powiedz mi, co ci dolega, a wezwę mego lekarza i każę mu, by natychmiast dał ci lek, który uwolni cię od cierpień.
Władco mój i mężu jęknęła królowa żaden lek nie może mi pomóc. Już tylko krok dzieli mnie od krainy śmierci i nikt nie zdoła odmienić mego losu. Umieram, królu, śmierć
5 Ś Opowieści Szidikura
65
czeka już na mnie. Wiem o tym. Wiem też, że jest tylko jedno lekarstwo na moją chorobę, ale ono jest nieosiągalne.
Jedno lekarstwo?! zawołał król. Nieosiągalne?
0 żono, czyż nie wiesz, że uczynię wszystko, by uchronić cię przed śmiercią? Jeżeli istnieje coś, co może cię wyleczyć, zdobędę to, choćby sto złych duchów strzegło tego lekarstwa. Powiedz mi więc czym prędzej, co to jest, a wydam rozkazy
1 niezbędny lek znajdzie się w tej komnacie. Nie pożałuję nawet swego królestwa, bo cóż mi po nim, skoro ciebie mogę utracić?
To więcej niż jedno królestwo jęcząc boleśnie odparła królowa. Jest to takie lekarstwo, że boję się o> nim myśleć. Nie, nie, królu, nie żądaj, albowiem lęk nie pozwoli mi nigdy nazwać go w twej obecności.
Mówiąc to znów zaczęła dygotać, krzyczeć, miotać się jakby duszona chciwą ręką śmierci, a król przerażony rzucił się na kolana.
Powiedz mi, powiedz, kochana błagał nie lękaj się nazwać lekarstwa. Niczego mi nie żal. Rzeknij słowo, a przysięgam ci na swój honor królewski, że lek ów będzie ci dostarczony.
Twój syn jęczała królowa wijąc się w łożu twój syn rzucił na mnie czar. To Słoneczny Blask przyniósł mi to cierpienie i oddał w ręce śmierci. Umrę tej nocy, jeśli nie dostanę krwi z jego serca, bo to tylko może odmienić zły czar.
Król odskoczył od łoża królowej. Kochał swego' syna nad życie i nie mógł nawet myśleć o zabiciu Słoneciziiego Blasku. Ale i miłość do żony kwitła w jego sercu, musiał więc powziąć trudną decyzję. "Królowa jest chora rozmyślał być może, ktoś nikczemny podsunął jej niecną myśl. Wierzy teraz w to jedno lekarstwo. Uczynię więc tak: każę zabić owcę i jej serce przyniosę królowej. Gdy powróci do zdrowia, opowiem jej o wszystkim i będzie na pewno zadowolona i szczęśliwa, że nie stała się zbrodnia".
Rad ze swego pomysłu, zbliżył się do chorej i spokojnie przemówił:
66
Uspokój się, żono. Twoje życie jest mi droższe nad wszystko, nawet nad życie mego syna. Będziesz miała lekarstwo, którego ci trzeba. Dzisiejszej nocy wypijesz krew z serca Słonecznego Blasku. Zaśnij więc teraz, a ja wydam odpowiednie rozkazy.
Wychodząc z sypialni królowej król zderzył się z Księżycowym Blaskiem. Jedno spojrzenie na twarz syna powiedziało mu, że ten wszystko słyszał. Chciał zatrzymać księcia, by szeptem wyjaśnić mu, o co chodzi, ale w tej samej chwili nadbiegł goniec i zawiadomił o przybyciu posła z ważnymi nowinami. Król pośpieszył do sali tronowej, a odebrawszy wieści, zapomniał o rozmowie, którą zamierzał przeprowadzić z synem.
Księżycowy Blask słyszał całą rozmowę, gdyż rodzice mówili głośno, on zaś czekał pod drzwiami, chcąc odwiedzić chorą matkę. Słowa króla przeraziły go, a nie znając jego ukrytych myśli, był pewien, że brat jego zostanie wydany śmierci. Nie wszedł już do matki, ale dłuższą chwilę stał w małym pokoiku wiodącym do jej sypialni, by odetchnąć i obmyślić dalsze kroki. Wreszcie ocknął się z zamyślenia i pobiegł pędem, by odnaleźć Słoneczny Blask. Powtórzył bratu wszystko, co mimo woli usłyszał.
Słoneczny Blask zdumiony był ogromem miłości, jaką ojciec jego żywił do swej żony, o której wszyscy wiedzieli, że jest kobietą złą i nikczemną. Zdumiało go to tak bardzo, że zapomniał o grożącym niebezpieczeństwie. Ale Księżycowy Blask pociągnął go za rękę, mówiąc, że już czas uciekać, że nie wolno tracić ani chwili na rozmyślania czy łzy, bo należy natychmiast opuścić pałac i zanim nadejdzie noc, ukryć się daleko stąd.
� Pójdę z tobą, bracie oświadczył Księżycowy Blask odprowadzając brata do jego sypialni.
Nie sprzeciwił się Słoneczny Blask, chociaż słowa te sprawiły mu wielką radość. Nie wiem, jakie trudy i niebezpieczeństwa czekają mnie w przyszłości. Nie mogę ciebie na to narażać. Przestań myśleć o tym i zostań w pałacu.
67
II
Czy sądzisz, bracie zawołał Księżycowy Blask że potrafię żyć tu w spokoju i rozkoszy wiedząc, że ty błąkasz się po świecie i narażasz na wszelakie niebezpieczeństwa?! O nie, mój drogi! Wiedz, że odtąd zawsze i wszędzie twoje życie będzie moim życiem, twój los moim losem.
Bracia padli sobie w ramiona wzruszeni i ogarnięci wielką czułością, potem w pośpiechu zebrali nieco niezbędnych na drogę rzeczy i gdy oczy gwiazd zajaśniały nad ziemią, wymknąwszy się z pałacu poszli drogą wiodącą w daleki i nieznany świat.
Szli całą noc i cały dzień. Wieczorem w małej grocie odpoczęli i znów szli całą noc i cały dzień. Trzeciego dnia znaleźli się w pustynnej okolicy. Nie było tu śladu ludzkiego życia. Wszędzie piach, piach i piach. Dręczył ich głód, męczyło pragnienie, ale nigdzie w okolicy nie było nawet kropli wody ani okruszka jedzenia. Obaj byli głodni i wyczerpani trudami dwudniowego marszu, szli jednak powoli naprzód. Wreszcie przed wieczorem Księżycowy Blask z jękiem padł na ziemię.
- Bracie wyszeptał brak mi sił. Dalej już nie pójdę. Pożegnaj mnie i idź przed siebie, bo nie ma potrzeby, by dwaj zginęli tam, gdzie umrzeć może tylko jeden, Jestem tak zmęczony i pali mnie tak okrutne pragnienie, że myśl o śmierci wydaje mi się radosnym wyzwoleniem. Żegnaj więc i bądź szczęśliwy!
Słoneczny Blask nie spierał się z bratem.
Ś Nie myśl o śmierci powiedział czule, układając go wygodnie i ustawiając wysoką ściankę z kamieni, by osłonić Księżycowy Blask przed palącymi promieniami słońca. Leż spokojnie i bądź dobrej myśli. Wrócę do ciebie, gdy tylko znajdę trochę wody i żywności.
I nie zwlekając udał się w dalszą drogę. Szedł szybko, zapomniawszy o zmęczeniu, pomny tylko jednego, że na pustyni oczekuje pomocy kochający brat. Rozglądając się, ujrzał na zboczu wzgórza kępę drzew. Ucieszony udał się w tę stronę, bo spodziewał się, że tam gdzie rosną drzewa, winno być też źródełko. Gdy zbliżał się, zobaczył coś czerwonego w skale
68
opodal drzew. Przyjrzał się uważniej i stwierdził, że są to wielkie, czerwone drzwi wbudowane w skałę. Poczuł przypływ radości, gdyż jak pomyślał tam gdzie są drzwi, musi też być człowiek. Może nawet dobry człowiek, który pomoże mu i da schronienie choremu bratu. Pobiegł więc do drzwi i zapukał z całej siły. Otworzył mu stary mężczyzna z, długą, białą brodą. Uszczęśliwiony Słoneczny Blask padł do jego stóp i z czcią ucałował koniuszek siwej brody. Potem w pośpiechu opowiedział, kim jest i co go spotkało, i zaklinając starca na wszystkie świętości, błagał go o pomoc w ratowaniu brata. Pustelnik tak bowiem, nazwał siebie starzec nie wypytywał o szczegóły, tylko kazał młodzieńcowi zaprowadzić się do miejsca, gdzie został Księżycowy Blask. We dwójkę przynieśli wycieńczonego młodszego księcia do mieszkania w skale i pustelnik zaczął leczyć chorego.
Po pewnym czasie Księżycowy Blask wrócił do zdrowia. Pustelnik polubił obu młodzieńców, oni zaś darzyli go czcią i miłością. I stało się tak, że zamieszkali w pustelni we trójkę, jak ojciec z synami. Pewnego dnia pustelnik wyznał im, że własnych synów nie kochałby serdeczniej i mocniej niż tych dwóch przybranych. Czas płynął, a oni żyli szczęśliwie i spokojnie w grocie za czerwonymi drzwiami, wśród piachów rozległej pustyni. Zdawało się, że nic już nigdy nie zmąci ich spokoju, ale zanim upłynął rok, spadło na nich wielkie nieszczęście.
Władca tej krainy, człowiek zły i zapalczywy w gniewie, szczególnie nienawidził cudzoziemców. Powodem tego była przepowiednia odczytana z gwiazd i głosząca, że nadejdzie dzień, w którym władca utraci tron i koronę na rzecz młodzieńca przybyłego z obcego kraju. Król wydał więc rozkaz, że każdy młodzian, który przywędruje z innego' kraju, winien być natychmiast schwytany i wtrącony do lochu, gdzie żyły trzy bestie podobne do niedźwiedzi-olbrzymów. Znane były one ze swej krwiożerczości i ktokolwiek dostał się w ich pazury ginął.
Żołnierze królewscy przemierzali cały kraj wzdłuż i wszerz
69
w poszukiwaniu cudzoziemców, ale nikt nie chciał przychodzić do tej niegościnnej krainy. Przez długi czas nikt nie słyszał o zjawieniu się Słonecznego Blasku i Księżycowego Blasku, rzadko bowiem karawany, a nawet pielgrzymi odważali się zapuścić w bezpłodną pustynię. Ale wieść o dwóch młodzieńcach jakąś tajemną drogą dotarła do króla i wzbudziła w nim straszny gniew. Kazał więc żołnierzom natychmiast udać się do skały pustelnika, wyważyć czerwone drzwi i schwytać niebezpiecznych cudzoziemców.
Gdy pustelnik zobaczył zbliżających się żołnierzy, od razu domyślił się, co ich sprowadza na pustynię. Ponieważ byli jeszcze daleko, pobiegł do swych przybranych synów i kazał im ukryć się w bezpiecznym miejscu. Księżycowy Blask schował się w rozpadlinie tak ciemnej i głębokiej, że nikt go tam nie mógł zobaczyć. Słoneczny Blask ukrył się w worze z ziarnem.
Gdy żołnierze zastukali w czerwone drzwi, pustelnik otworzył od razu i wyszedł przed próg.
Gdzie są młodzieńcy?! ryknął dowódca. Dawaj ich tu!
Młodzieńcy? zapytał z udanym zdziwieniem pustelnik. Nie mam nikogo, panie. Jestem starym pustelnikiem, Spędziłem całe życie na tej pustyni, w skale za czerwonymi drzwiami. Nigdy nie miałem żony ani dzieci. Mylisz się, panie, pytając o moje dzieci.
Twoje dzieci czy obce, to nas nie obchodzi! wrzasnął dowódca i dał znak żołnierzom.
Ci pochwycili starca i odepchnąwszy go, wdarli się do pustelni.
Nie okłamuj żołnierzy królewskich, starcze! krzyczał dowódca, a głos jego nie wróżył, pustelnikowi nic dobrego.
Nie skłamałem odparł starzec. Nie mam dzieci. Jeśli nie wierzysz, wejdź do środka i sprawdź.
Żołnierze zatrzymali się nie wiedząc, co począć, ale dowódca wrzasnął na nich, a sam chwycił pustelnika za brodę i zaczął szarpać.
70
Chcesz nas zwieść, starcze! wołał potrząsając głową pustelnika i uderzając nią o kamienną ścianę. Myślisz, że nie mamy nic innego do roboty, jak obwąchiwać twą pustelnię? O nie! Wiem, że jest tu jakiś chłopiec, i mam rozkaz schwytać go i związanego stąd zabrać... Nauczę cię, starcze, jak się wykonuje rozkazy króla.
Tu dowódca wyciągnął miecz i wzniósł go nad siwą głową pustelnika, ale zanim żołnierz uczynił drugi ruch, Słoneczny Blask wyskoczył ze swej kryjówki i chwytając dowódcę za ramię, zmusił go do opuszczenia miecza.
Żołnierze skoczyli swemu dowódcy na pomoc i mocno ujęli młodzieńca. Dowódca zaś spojrzał na niego z niedowierzającym uśmiechem i pokiwał głową.
A więc jednak jesteś tu mruknął. Zaczynałem już wątpić i chciałem na pożegnanie postraszyć starucha. Dobrze się stało, że wpadłem na taki pomysł, w przeciwnym razie odszedłbym z pustymi rękoma, a król za karę pozbawiłby mnie głowy.
Na nic nie zdałoby się stawianie oporu. Żołnierze otoczyli młodzieńca, spętali mu ręce na plecach, posadzili na konia i przywiązali do siodła. Nie pozwolono mu nawet pożegnać się ze starym pustelnikiem. Dowódca też dosiadł konia i cała grupa, pilnie bacząc na jeńca, ruszyła w drogę powrotną.
Nie ujechali jednak daleko, gdy dowódca kazał się zatrzymać. Przypomniał sobie, że rozkaz króla mówił o dwóch młodzieńcach, gdy on zabrał z groty pustelnika tylko jednego. Gdyby pojawił się teraz przed obliczem władcy, ten kazałby mu niechybnie uciąć głowę. Wydał więc rozkaz, by cały oddział wrócił do pustelnika i raz jeszcze zajrzał do groty w poszukiwaniu drugiego cudzoziemca. Słoneczny Blask usłyszał rozkaz i poczuł, jak mu serce zamiera z rozpaczy, że i brata jego spotka okrutny los. "Księżycowy Blask pomyślał ze smutkiem siedzi teraz na pewno z pustelnikiem i obaj opłakują mnie. Co mam począć, jak zaradzić złu? Nie spodziewają się powrotu królewskich żołnierzy i brat mój nie zdąży się ukryć. Może powinienem rzucić się na żołnierzy i siłą ich
71
powstrzymać? Ale jestem spętany i nie mogę się ruszyć. Więc może pchnąć konia na dowódcę i zabić go? Ale żołnierze mocno trzymają uzdę i koń mnie nie posłucha. Więc może użyć jakiegoś podstępu?"
Zanim żołnierze odbyli połowę drogi powrotnej do pustelni, Słoneczny Blask miał już gotowy plan.
Jakże nieszczęsny jest mój los załkał głośno. Jakże okrutna jest moja dola! wołał. Czyż nie lepiej byłoby, gdybym umarł wraz z moim bratem? Jakże szczęśliwy jest mój brat, że nie dożył tej strasznej chwili.
Dowódca; słysząc biadania jeńca zatrzymał konia.
O czym mówisz, młodzieńcze? zapytał zdziwiony.
Ś O Śczym mam, mówić? zawodził dalej Słoneczny Blask. Jakże jestem nieszczęsny. Ledwie straciłem, brata, a już i mnie spotyka zły los. Oto bowiem; w chwili, gdy stanęliście przed czerwonymi drzwiami wiodącymi do naszej groty, stary pustelnik i ja wróciliśmy ze wzgórza, na którym oddaliśmy orłom ciało mego biednego brata. Teraz biedny pustelnik utracił i mnie, i nie ma już kto zatroszczyć się o niego na stare lata. Zły los pozbawił go w jednej chwili obu synów. Co pocznie teraz? Niechybnie i on umrze z żalu jeszcze dzisiaj.
Żołnierze zatrzymali się. Chwilę trwało milczenie, którym wyrażali swe współczucie. Dowódca zamyślił się. Pustynia buchała żarem i wcale nie uśmiechała mu się myśl powrotu przez gorące piachy, zwłaszcza że pustelnia za czerwonymi drzwiami mogła okazać się pusta. Spojrzał raz jeszcze na jeńca i zobaczył ból na jego twarzy.
Młodzieńcze powiedział łagodnie, zbliżając się do spętanego. Powiedz mi, czy prawdą jest, że brat twój umarł i że nie ma teraz nikogo obcego w grocie starego pustelnika? Żadnego młodzieńca?
Czyż nie powiedziałem już wszystkiego?! wybuchnął gniewem Słoneczny Blask. Doprawdy nie wiem, czego bardziej pragnąć: czy wolałbym leżeć martwy u boku mego
72
brata, czy też widzieć go tu obok siebie ze spętanymi rękami, przywiązanego do konia.
I znów boleśnie załkał. Dowódca opuścił głowę, po chwili namysłu kazał zawrócić i na czele swego oddziału udał się w drogę do pałacu króla.
Wielka radość opanowała serce księcia, gdy przekonał się, że podstęp się udał i bratu jego nic nie grozi. Ukrył jednak radość na dnie serca i nadal płakał i narzekał głośno, chcąc utwierdzić żołnierzy w przekonaniu, że Księżycowy Blask nie ' żyje.
Po długim i męczącym marszu żołnierze wraz z jeńcem stanęli przed bramą wiodącą do stolicy. Słońce chyliło się ku zachodowi śląc na ziemię pożegnalne czerwone promienie.
0 tej porze księżniczka, jedyna córka króla, zawsze siadała na ławeczce na najniższym dachu pałacu i stamtąd, oglądała zachód słońca, czekając na pierwsze gwiazdy. Tak też było tego wieczoru. Słysząc; gwar księżniczka spojrzała w dół na ulicę i zobaczyła oddział żołnierzy prowadzący jeńca przywiązanego do konia, ze spętanymi rękami i zwieszoną głową. Słoneczny Blask popatrzył w górę i oczy jego spotkały się z oczyma księżniczki. Promienie zachodzącego słońca padły na jego czarne włosy, nadając im czerwony blask. Z szeroko rozwartych oczu wyzierał bezbrzeżny smutek. Nigdy jeszcze w życiu księżniczka nie widziała tak pięknego, tak urodziwego młodzieńca. Słoneczny Blask zaś myślał, że ujrzał na dachu wróżkę, bo nie spotkał jeszcze nigdy tak pięknej dziewczyny.
"Gdybym był wolny pomyślał poszedłbym, za nią na koniec świata, byle tylko raz jeszcze ją zobaczyć".
Księżniczka pobiegła do siebie i wezwała damy dworu. Najbardziej zaufanym kazała dowiedzieć się, kim jest młodzieniec prowadzony przez żołnierzy. Wkrótce wiedziała już, że jest to cudzoziemiec, który zgodnie z wolą króla zostanie rzucony bestiom-niedźwiedziom na pożarcie, gdyż król obawia się spełnienia przepowiedni. Księżniczka odszukała swego ojca
1 padła przed nim na kolana.
Królu mój i ojcze! prosiła roniąc łzy. Ujrzałam dziś
73
pewnego człowieka i serce me wypełniła myśl o nim, a w oczach na zawsze pozostał jego obraz.
Kim jest ów szczęśliwy wybraniec losu? zapytał król podnosząc córkę i głaszcząc pieszczotliwie zalaną łzami twarz. Powiedz mi, a jeśli okaże się godny ciebie, zostanie twym mężem.
Królu mój i ojcze księżniczka znów rzuciła się do nóg władcy jest nim młodzieniec, którego przyprowadzili żołnierze. Z twego rozkazu ma być rzucony bestiom-niedźwie-dziom na pożarcie. Daruj mu życie.
Milcz, nieszczęsna zawołał król w wielkim gniewie nie wspominaj mi O' tym!
Kochał on swą córkę nad życie, ale jeszcze bardziej obawiał się, by nie spełniło się proroctwo. Każdego dnia budził się z lękiem, że może dziś właśnie spełni się przepowiednia i pojawi się cudzoziemiec, który pozbawi go tronu i korony. Lęk jego wzmógł się, odkąd otrzymał wiadomość o młodzieńcach żyjących u pustelnika. Obawiał się, że może właśnie ten sprowadzony przez żołnierzy jest owym nieznanym przeciwnikiem, o którym wspominała przepowiednia, żadna więc siła nie mogła zmienić jego rozkazu.
Tymczasem księżniczka nie zdając sobie sprawy, że prośba jej jest beznadziejna, błagała wciąż ojca o litość dla jeńca. A gniew i strach króla rósł, gdyż w błaganiach córki wietrzył wpływ złych sił, które omotały księżniczkę i za jej pośrednictwem chciały obalić jego panowanie. Wreszcie gniew jego przeszedł w ślepą wściekłość. Gromkim głosem wezwał żołnierzy i wskazując leżącą u nóg księżniczkę, zawołał:
Zabierzcie ją!. Zabierzcie nikczemną dziewczynę, dla której jakiś obcy włóczęga droższy jest niż własny ojciec, jego spokój, jego tron. Precz z nią! Wrzućcie ją do lochu w więziennej wieży, a jutro o świcie weźcie dwa skórzane wory, do jednego wepchnijcie związanego jeńca, w drugim umieścić macie tę, która do dziś była moją córką. Oba worki wrzucicie potem do jaskini bestii-niedźwiedzi.
Król rzekłszy te okrutne słowa wyszedł, żołnierze zaś nie
74
wiedzieli, co począć. Żal im było królewny, ale bali się gniewu króla. Księżniczka nie wydała nawet jęku. Zbyt dumna była, by błagać o życie i litość dla siebie. Wystawiła ręce, kazała żołnierzom związać je mocno i z podniesioną twarzą, spokojna i milcząca, poszła za nimi ku wieży więziennej.
Następnego dnia o świcie żołnierze spętali księżniczkę i wepchnęli ją do skórzanego worka, tak że widać było tylko jej piękną główkę. Wór mocno zawiązali wokół jej szyi. Podobnie postąpili też ze Słonecznym Blaskiem. Nieszczęsnych odniesiono nad brzeg rzeki i tam wrzucono do jamy, gdzie żyły bestie-niedźwiedzie.
Słoneczny Blask ujrzawszy, jaki las spotkał tę, którą pokochał od pierwszego wejrzenia, opuścił oczy, by ukryć łzy rozpaczy.
Biada mi jęknął dziesięćkroć biada! Oto widzę najpiękniejszą dziewczynę świata zawiązaną w worku i skazaną na śmierć. Widzę oczy, których blask niedługo zgaśnie, i twarz, którą rozszarpią pazury bestii. Biada, dziesięćkroć biada! Nie wadzi, gdy zginę ja, bezdomny tułacz, wygnany przez los z własnego kraju, ale oto jest piękna dziewczyna, która mogłaby być dziecięciem bogów, za cóż to ona ma ginąć?
Jakże okrutny jest ból! zawołała księżniczka. Oto widzę tego, który zawładnął mym sercem i mymi myślami. Widzę jego włosy, których nie będzie nigdy pieścić moja dłoń, widzę jego oczy pełne smutku. O ja nieszczęsna! Nie lituj się nade mną, piękny młodzieńcze, bo moje życie niewiele jest warte. Jakież może mieć znaczenie dla ludzi, czy będę żyła, czy nie? Skoro mój ojciec pragnie, abym zginęła, zginę. Ale to, że ciebie, młodzieńcze szlachetnego rodu, choć wyglądasz jak biedny wędrowiec, spotka śmierć, nie, tego moje biedne serce nie może wytrzymać.
Podczas gdy młodzi opłakiwali nawzajem swój los i narzekali każde na niedolę drugiego, zapominając o własnym nieszczęściu, trzy bestie-niedźwiedzie zwietrzywszy żer zbliżyły się ku jamie i zatrzymały u wejścia, by posłuchać, o czym rozprawiają ich ofiary. To, co usłyszały, było tak niezwykłe,
75
tak wzruszające, że serca ich drgnęły tknięte litością. Najstarszy niedźwiedź pokiwał ogromnym łbem. >
Słowa tych dwojga mruknął wzruszyły mnie. Nie potrafię uczynić im nic złego. Skoro ludzie są tak szlachetni, tak sobie oddani, przysięgam, iż nigdy nie tknę już człowieka i żywić się będę tylko tym, co znajdę w lasach i wśród skał.
Dwa pozostałe niedźwiedzie, też poruszone zasłyszaną rozmową, zgodziły się ze swym wodzem. Postanowiły więc zostać już na zawsze przyjaciółmi człowieka i nie czynić ludziom nic złego. Podjąwszy tę decyzję weszły do jamy, a widząc strach na twarzach bezbronnych ofiar, najstarszy niedźwiedź rzekł:
Nie bójcie się. Serca bestii-niedźwiedzi nie są tak nikczemne, jak sądzą ludzie. Przyszliśmy tu, by was rozszarpać, ale teraz weszliśmy do tej jamy, by was uwolnić. Młodzieniec i dziewczyna, którzy w obliczu śmierci miast myśleć o sobie myślą o tym, że cierpi drugie, zasługują na życie w radości i szczęściu przez długie lata. Na mą moc czynienia czarów, niechaj pękną wasze więzy! Idźcie wolni tam, dokąd zechcecie. ,
W tej samej chwili w wejściu do jamy ukazał się cień. Błysnął uniesiony wysoko miecz i w jego odblasku ukazała się twarz młodszego brata.
Stój! krzyknął Słoneczny Blask, Powstrzymaj swój miecz, bracie.
Księżycowy Blask zatrzymał się w pół kroku i nieufnie spoglądał na bestie.
Kim jesteś? zapytał najstarszy niedźwiedź.
Jestem bratem tego oto młodzieńca! zawołał Księżycowy Blask. Usłyszałem, że brat mój jest w niebezpieczeństwie, i przyszedłem uwolnić go lub zginąć wraz z nim.
A więc i ty zasługujesz na szczęście odparł niedźwiedź albowiem dzielne masz serce i nieulękłe. Idźcie wszyscy w spokoju i pamiętajcie, że odtąd bestie-niedźwiedzie są nie wrogami, lecz przyjaciółmi człowieka.
Węzły pękły, worki opadły, Słoneczny Blask i księżniczka
76
byli wolni. Padli sobie w objęcia, potem razem uściskali brata i wyszli z jamy.
__. A potem? Co było potem?! zawołał książę, gdy zapadło milczenie i tylko wiatr huczał wokół jego głowy.
Potem Ś zachichotał Szidikur księżniczka ze swym ukochanym i jego bratem poszła do dalekiej groty za czerwonymi drzwiami, do pustelnika. Tam żyli kilka miesięcy. Tymczasem król leżał ciężko chory z żałości, że skazał na śmierć swą ukochaną córkę. Już był bliski śmierci, gdy tajemną drogą doszła go wieść, iż dziecko jego żyje w pustyni. Zwołał cały swój dwór i isam na czele dostojników udał się w daleką drogę. Nikt nie opisze radości spotkania ojca i córki. Wszyscy razem wrócili do pałacu i tu sprawiono podwójne huczne wesele, Księżycowy Blask bowiem zakochał się w przyrodniej siostrze księżniczki.
Spełniła się też przepowiednia odczytana z gwiazd ciągnął Szidikur. Ś Tylko że odczytano ją błędnie i król niepotrzebnie przez wiele lat się martwił. Utracił on swój tron i koronę na rzecz cudzoziemca, ale cudzoziemcem był jego zięć, któremu na starość sam przekazał władzę w swym królestwie. Przekonał się bowiem, że książę jest równie mądry, jak urodziwy, i pragnął zobaczyć, jak rozsądnie rządzi on swym państwem. I jeszcze jedno. Zanim, stary król umarł, ziemie, którymi władał zięć, rozrosły się. Słoneczny Blask bowiem udał się z wizytą do swego ojca i zastał go starego i chorego ze smutku za utraconym synem. Zła królowa-macoł-cha umarła zatruta jadem, który był w jej sercu. A młodzi żyli długo i szczęśliwie i lud pod ich rządami błogosławił ich każdego dnia.
To rzekłszy Szidikur zaśmiał się wesoło. __ A teraz żegnaj, książę, raz jeszcze, albowiem jestem wolny jak wiatr i tęskno mi za szmaragdowym drzewem. Słabą masz, książę, wolę, miast bowiem milczeć, otwierasz usta i łamiesz nakaz świątobliwego Nagardżuny. Żegnaj!
77
I znikł w oddali, a książę miotając przekleństwa na swą głowę zawrócił raz jeszcze i poszedł na spotkanie dziwów i przygód, które kończyły się tam, gdzie na szmaragdowym drzewie opodal ogrodu duchów dzieci wypoczywał Szidikur.
I znów wiele dni upłynęło, zanim niosąc na plecach ciężki worek szedł drogą, na której znał już każdy kamień.
Opowiem ci historię powiedział Szidikur - bardzo starą i bardzo ciekawą. Jest to historia o księciu, który był równie dzielny i mądry jak ty, przyjacielu. Czy chcesz posłuchać?
Książę postanowiwszy w duchu, że tym razem nawet największa ciekawość nie zmusi go do wymówienia jednego słowa, pokiwał głową. Szidikur zaś nie zwlekając rozpoczął.
OPOWIEŚĆ PIĄTA Złotousty książę
Działo się to przed wielu, wielu laty w kraju, którym rządził król mądry i dobry, wielce miłowany przez swoich poddanych. Kiedy król pojawiał się na ulicach miasta, ludzie otaczali go ciasnym kręgiem, każdy starał się dotknąć królewskich szat, ujrzeć uśmiech na twarzy władcy i dać jakiś dowód swej czci i uwielbienia. Nikt jednak nie kochał króla tak gorąco i szczerze jak jego żona, szlachetna królowa, i młody, ale dzielny i odważny syn, Byłą to chyba najszczęśliwsza rodzina na ziemi. Wspólne były ich radości i smutki, wspólne roizrywki i myśli, w każdej sprawie radzili się siebie nawzajem. A lud brał z nich przykład i też zażywał szczęścia rodzinnego życia.
Jedną tylko troskę miał król i jego rodzina. Wielką troskę, która była nieszczęściem całego kraju. Pola tego królestwa
78
nawadniały wody szerokiej i bystrej rzeki. Póki wody w rzece było pod dostatkiem, kraj rozkwitał, gdy jednak rzeka wysychała, marniały zasiewy na polu i ludzie ginęli z głodu i pragnienia. A działo się tak dlatego, że u źródeł tej rzeki zamieszkały dwa żmijobogi, szkaradne poczwary, równie wstrętne, jak niegodziwe. Co roku żmijobogi żądały daniny jednego młodzieńca lub dziewczyny na pożarcie. Jeśli w oznaczonym dniu nie otrzymywały żądanej ofiary, zatrzymywały wody rzeki u źródeł i zemsta ich zabijała wielu ludzi w tym kraju.
Nie raz i nie sto razy zwoływał król najmądrzejszych doradców i długie godziny rozważał z nimi, co począć, jak pozbyć się szkaradnych bestii i jak uratować życie młodych chłopców i dziewcząt, nie narażając na śmierć setek innych ludzi. Nieraz obrady trwały całą noc i król powracał z nich do swej sypialni zmęczony i smutny, z głową zwieszoną i bólem w spojrzeniu. Nikt bowiem nie umiał znaleźć sposobu pozbycia się żmijobogów i choć zarówno króla, jak i jego doradców bolały serca, zgadzali się w końcu, że lepiej już, by' zginął jeden młodzieniec lub jedna dziewczyna niżby ginąć miały setki kobiet, mężczyzn i dzieci.
Zbliżał się właśnie termin złożenia okrutnej ofiary. W całym kraju zapanował smutek i przygnębienie. Ucichły wesołe pieśni śpiewane po żniwach, umilkły śmiechy dzieci bawiących się na łąkach. Ojcowie i matki młodych ludzi płakali, nikt bowiem nie wiedział, kogo zażądają bestie, kto w tym roku będzie musiał pójść brzegiem rzeki, aż do dalekich źródeł, i tam wejść do pieczary żmijobogów czekających na krwawą ucztę. Nie mniej od innych rozpaczał król, śmierć bowiem każdego młodzieńca i każdej dziewczyny sprawiała mu ból, jakby to jego dziecko składano w ofierze krwiożerczym potworom. Wraz z królem, smuciła się królowa i cały
dwór.
Królewicz Szalu, tak bowiem brzmiało jego imię, widząc, jak troska gryzie jego ojca, nie mógł znaleźć chwili spokoju i wciąż rozmyślał, co uczynić, by kraj uwolnić od zmory.
79
Wieczorami, gdy zapadał zmrok, a wraz z nim cisza ogarniała cały pałac, królewicz wychodził na dach i spoglądając na dalekie gwiazdy rozmawiał z sobą:
Nie ma rzeczy, której nie zdoła dokonać człowiek wiedząc, iż jest to niezbędne. Musi być jakiś sposób, który uwolniłby kraj od nikczemnych żmijobogów i przywrócił memu ojcu spokój i radość. Nie mogę już dłużej patrzeć na cierpienia ludzi, gotów jestem uczynić wszystko, co jest w mocy człowieka, by odnaleźć ten sposób.
Chociaż jednak królewicz rozmyślał długie godziny, choć rozważał setki sposobów, żaden pomysł nie przychodził mu do głowy. A tymczasem straszliwy termin był coraz bliższy, aż nadszedł wieczór poprzedzający dzień, w którym w stolicy króla zjawić się miał wysłannik żmijobogów i oznajmić imię żądanej ofiary.
Tej nocy Szalu, nie mogąc usnąć, kręcił się wciąż na swyrn posłaniu. Myśl o tragicznym jutrzejszym dniu nie pozwoliła mu nawet zmrużyć oka. Wyobraził sobie, co by to było, gdyby żmijobogi zażądały właśnie jego. "Rzecz jasna, że to się stać nie może rozmyślał Szalu nie ośmieliłyby się bowiem one żądać syna królewskiego, mimo iż są złe i krwiożercze. A jednak, gdyby tak się stało... Tu królewicz oczyma wyobraźni ujirzał rozpacz rodziców i aż zadrżał z żałości. Pomyślał też o sobie, jakim przerażeniem powitałby okrutną wieść. A przecież myśl księcia wciąż krążyła wokół tej jednej sprawy ani ja, ani moi rodzice nie różnimy się od innych ludzi. Rozpacz innych ojców i matek jest równie głęboka i bolesna jak moich własnych rodziców. Mój strach nie różniłby się niczym od strachu, który padnie jutro na tego, kogo zażądają żmijobogi. Wszyscy jesteśmy tacy sami..."
Nagle Szalu podskoczył w łóżku. Poszerzonymi oczyma wpatrzył się w ciemność, jakby właśnie tarn dostrzegł świa,-tło myśli, która pojawiła się nagle jak błyskawica na niebiosach.
Ja, ja sam pójdę do pieczary potwornych żmijobogów! zawołał, zapominając, że głos jego może obudzić króla i kró-
80
Iową. Zreflektował się jednak od razu i szeptem, dokończył: Właśnie ja, syn króla, zjawię się przed nimi i oddam im siebie w ofierze, jeśli przyrzekną mi, że nigdy więcej nie zażądają już krwawej ofiary.
Resztę nocy pochłonęły rozmyślania, w których Szalu przedstawiał sobie, jak zjawi się w pieczarze bestii, jak będzie z nimi rozmawiał, jakimi słowami przekona je, że muszą zgodzić się na jego propozycję i zaprzestać krwawych żniw w zamian za życie królewskiego syna. Dodając sobie odwagi, wyobrażał sobie scenę swej śmierci a umrzeć chciał godnie, jak przystało na królewicza.
U schyłku nocy, gdy niebo zaczęło się już przejaśniać, ale słońce nie zdążyło jeszcze wyjść na ścieżkę swej codziennej . wędrówki, Szalu zerwał się z łoża, włożył szaty wojownika królewskiego rodu i cicho, by nikogo nie zbudzić, wymknął się z pałacu. Uszedł jednak niedaleko, gdy usłyszał odgłos ścigających go kroków. Obejrzał się i zobaczył nadchodzącego Tsarana. Był to rówieśnik królewicza, którego zabrano dzieckiem do pałacu, gdzie rósł wraz z księciem jako jego sługa i powiernik, towarzysz zabaw i przyjaciel. Przyjaźń ich z biegiem lat stała się głęboka i szczera, tak że nie umieli już obejść się jeden bez drugiego.
Mistrzu mój i przyjacielu powiedział Tsaran zrównawszy krok swój z krokiem księcia. Wybacz mi, że ośmieliłem się wyjść za tobą z pałacu, choć nie wzywałeś mnie i nie kazałeś szykować się do drogi. Widziałem na twojej twarzy cień mroczny jak noc bezgwiezdna, ciężki jak żelazny topór. Dzisiejszej nocy słyszałem, jak miotałeś się w swym łożu, i czuwałem nad tobą. A gdy ujrzałem, że opuszczasz po kryjomu pałac, serce rzekło mi, że grozić ci może wielkie niebez-pieczeństwo, a ja mogę ci być pomocny. Ośmieliłem się więc udać za tobą.
Tu Tsaran skłonił głowę, jakby czekając na gniew swego pana i przyjaciela. Królewicz w pierwszej chwili przeraził się, że w pałacu wiedzą już o jego decyzji, gdy jednak spojrzał na Tsarana, poczuł, że nigdy wierny i mężny druh nie
6 Opowieści Szidikura 01
był mu tak potrzebny jak w tej właśnie, być może, ostatniej godzinie życia. Otworzył więc przed nim serce i w krótkich słowach powtórzył swą decyzję.
Jestem królewiczem i do mnie należy troska o szczęście naszego ludu zakończył. Postanowiłem poświęcić swoje życie po to, by nigdy już żmijobogi nie żądały krwawych ofiar. Oto moja decyzja.
Królewicz obawiał się, że Tsaran zacznie odwodzić go od tej myśli, namawiać, by wrócił do pałacu, ale przyjaciel wysłuchał w milczeniu wszystkiego, a gdy Szalu skończył, rzekł głosem drżącym z przejęcia:
Mistrzu mój i przyjacielu. Widzę, że serce masz szlachetne i dzielne, jak przystało królewiczowi. To, co postanowiłeś, jest słuszne i nie będę namawiał cię, byś wrócił do pałacu swego ojca. Chwała twego czynu nigdy nie zostanie zapomniana. O jedno cię tylko proszę, drogi Szalu, i wierzę, że mi nie odmówisz. Pozwól, bym ci towarzyszył i złożył również swoje życie w ofierze żmijobogom. Wiesz dobrze, że życie bez ciebie będzie dla mnie stokroć gorsze od śmierci. To jedno. Po drugie zaś, jeśli obaj oddamy życie bestiom, być może, chętniej przyjmą twe warunki i na zawsze zostawią w spokoju nasz biedny lud.
Szalu próbował odwieść Tsarana od tej myśli. Prosił, groził, zaklinał bezskutecznie. Tsaran na wszystkie argumenty miał jedną tylko odpowiedź:
< Skoro ty idziesz i moja droga prowadzi ku źródłom rzeki.
Widząc, że przyjaciel nie ustąpi, Szalu uściskał go serdecznie, mówiąc:
Kocham ciebie jak brata, dziś jednak przekonałem się, że jesteś mi więcej niż bratem.
W dalszą drogę ruszyli więc we dwójkę. Szli cały czas brzegiem zwężającej się rzeki, aż zbliżyli się do jej źródeł. Poznali to po wąskim korycie, którym płynęła tu woda, a także po skałach piętrzących się tu i ówdzie opodal brzegu. Zwolnili kroku i szli teraz uważnie i cicho, rozglądając się wokoło. Żaden kamyk nie zachrzęścił pod ich stopami. Postanowili bo-
82
wiem, jeśli to się tylko uda, przyj rzec się najpierw bestiom, przyzwyczaić do ich widoku, a dopiero potem wyjść im na spotkanie i powiedzieć, z czym przyszli.
Trzciny gęsto porastające brzeg rzeki dostarczyły im schronienia. Wiatr, jakby sprzyjając ich zamiarom, szeleścił trzcinami, tak że szmer też ich nie zdradzał. Tak doszli do miejsca, gdzie trzciny się nieco przerzedziły. Widać stąd było piaszczystą łachę i kilka dużych kamieni, a dalej mroczną czeluść pieczary. Obok kamieni, grzejąc się w słońcu, leżały dwie potworne bestie żmijobogi. Poczwara leżąca bliżej wody była bardzo długa i gruba, podobna do smoka. Grzbiet jej pokrywały tarcze ze zmatowiałego złota. Druga bestia, nieco mniejsza, miała na grzbiecie tarcze zielone niby szmaragd. Żmijobogi nie zauważyły podglądających młodzieńców i leniwie ruszając ogonami, wiodły głośną rozmowę.
83
Dziwne to i śmieszne, mój bracie odezwał się większy, złotogrzbiety. Ludzie mieszkający w tym kraju są tak pracowici, a tak głupi zarazem i posłuszni...
A niechby spróbowali być nieposłuszni zarechotał mniejszy. Wiedzą dobrze, że jeśli nie złożą nam ofiary z tego, kogo zażądamy, osuszymy koryto rzeki i śmierć z głodu i pragnienia zbierze obfite żniwa. Nie mają rady.
To prawda rzekł pierwszy. Śmieszy mnie jednak, że głupi ludzie nie wiedzą, jak łatwo jest nais zabić. Boją się, jakbyśmy byli niezwyciężeni.
A czyż nie jesteśmy niezwyciężeni?! butnie zawołał drugi. Pamiętasz, przed kilku laty przysłali tu całą armię. Czy nie rozgromiliśmy zuchwalców i nie wymordowaliśmy ich w pień? Nikt z żołnierzy nie uszedł z. życiem dodał dumnie, uderzając ogonem, aż obłok kurzu wzniósł się nad rzeką.
Bo chcieli zwyciężyć nas, walcząc mieczami, dzidami i łukami powiedział w zamyśleniu złotogrzbiety żmijobóg a to dobre w walkach ludzi przeciw ludziom. Gdyby jednak wiedzieli, że wystarczy uzbroić się do boju z nami w gruby, dębowy kij... Jeden dobrze wycelowany cios w łeb takim właśnie kijem i żegnaj, bracie, musimy wracać do brzucha ziemi. Na szczęście ludzie o tym nie wiedzą.
Masz rację! zachichotał zielonogrzbiety. Możemy tu spokojnie wylegiwać się i żyć przez wiele stuleci, bo ludzie są głupi i nigdy nie dowiedzą się, jak nas zwyciężyć.
Pierwszy żmijobóg owinął swe chrzęszczące cielsko wokół kamienia i ziewnął. Drugi walił ogonem o ziemię dla rozrywki.
Gdyby ludzie wiedzieli! zaśmiał się złotogrzbiety, a od jego śmiechu kamień drżał na, piasku. Gdyby ludzie wiedzieli, jakie korzyści przyniesie im nasza śmierć! Ten, kto mnie zabije i utnie mi łeb, będzie mógł ugotować taką potrawę, jakiej nie zna najpotężniejszy monarcha na ziemi. Ale nie smak jest tu najważniejszy. Człowiek, który by zjadł mój łeb, posiadłby cudowną siłę. Gdyby rzekł: "Niech z ust mych posypie się złoto!", za każdym razem życzenie byłoby spełnione.
84
Ś A ten, kto zje mój łeb zachichotał drugi też posiądzie magiczny dar. Jeśli powie: "Niech z ust mych posypią się szmaragdy", zbierze za każdym razem tyle klejnotów, że można by za nie kupić całe królestwo.
Spać mi się chce mruknął pierwszy. Wyobrażani sobie, jak rozpaczają teraz ludzie, skoro nasz wysłannik już przybył.
Szalu i Tsaran nie czekali na dalszy ciąg rozmowy. Ostrożnie, by nie zdradzić swej obecności, odpełzli dalej między trzciny i biegiem pomknęli do lasu. Tu padli sobie w ramiona, tańcząc i ściskając się z wielkiej radości, że poznali tajemnicę żmijobogów. Nie tracąc czasu wyrąbali mieczami mocne, dębowe kije i zbrojni w nie wrócili nad rzekę. I tym razem szli cicho, by nie spłoszyć zawczasu bestyj, które leżały wciąż w tym samym miejscu, prowadząc nadal leniwą, senną rozmowę.
Z dzikim okrzykiem wyskoczyli Szalu i Tsaran z zarośli i rzucili się na nie oczekujące ataku żmijobogi. Walka trwała krótko. Żmijobogi próbowały się bronić, usiłowały uderzać śmiałków grubymi jak drzewa ogonami, otwierały paszcze chcąc zmiażdżyć napastników, ale obaj młodzieńcy mieli się na baczności i mierzyli pałkami tylko w łby bestyj. Już pierwsze uderzenia zamroczyły je, a następne, celniejsze, pozbawiły życia. Gdy żmijobogi padły, młodzieńcy odtańczyli zwycięski taniec i odśpiewali pieśń zwycięstwa. Potem dopiero, zmęczeni, z trudem chwytając oddech siedli na chwilę na kamieniu, który dotąd służył złotogrzbietemu żmijobogowi.
A teraz musimy rozpalić wielkie ognisko powiedział Szalu i dębowym kijem, którym zabił większego żmijoboga, zakreślił krąg. Ugotujemy sobie pyszną potrawę. Przekonamy się, czy bestie mówiły prawdę.
Postanowili, że Szalu, który zabił złotogrzbietego żmijoboga, ugotuje i zje jego łeb, Tsaran zaś winien spożyć łeb bestii ze szmaragdowymi tarczami na grzbiecie. Jak postanowili, tak uczynili. Rozpalili ogromne ognisko, ucięli łby, a gdy upiekły się, zjedli je zgodnie z umową. Obaj musieli przy-
85
znać, że nigdy jeszcze nie kosztowali potraw o tak delikatnym smaku. Spierali się nawet, czyja potrawa jest smaczniejsza, ale żaden nie spróbował nawet okruszyny z łba cudzej bestii.
Ś Czas teraz rzekł książę Szalu, gdy już najedli się i odpoczęli sprawdzić, czy czar działa. Niech z mych ust posypie się złoto!
Ledwie książę wymówił te słowa, z ust jego posypał się grad szczerozłotych monet. Trwało to tak długo, dopóki książę nie zamknął ust, a że ze zdumienia zapomniał o tym, u jego stóp wyrósł spory złoty kopczyk. Młodzieńcy zgarnęli tyle, ile się dało do sakiewek i za pazuchę, resztę zaś zostawili na piachu.
Kolej na mnie! zawołał Tsaran. Muszę sprawdzić, czy moja bestia nie skłamała i czy czary będą działać. Niech z ust mych posypią się szmaragdy!
I natychmiast deszcz szmaragdów spadł z jego ust na ziemię. I znów młodzieńcy zebrali tylko część klejnotów.
Uderz mnie mocno poprosił Tsaran księcia albowiem zdaje mi się, że śnię.
A i ty mnie uderz odrzekł Szalu Ś bo czegoś takiego nawet we śnie nie widziałem.
Przyjaciele wybuchnęli śmiechem. Pierwszy opanował się Tsaran.
A teraz oświadczył z powagą musimy wracać do pałacu. Król i królowa z pewnością umierają z niepokoju
0 ciebie. Uszczęśliwisz ich swym powrotem i wieścią o tym, czego dokonaliśmy. Pokażemy im również dar czynienia cudu, który posiedliśmy zjadłszy łby żmijobogów.
Szalu pokręcił jednak przecząco głową. Walka ze żmijoboga-mi, zwycięstwo, czary wszystko to opanowało jego serce
1 odwróciło myśli od domu. Zapragnął udać się w świat w poszukiwaniu dalszych przygód. I choć Tsaran odradzał, choć namawiał do natychmiastowego powrotu, Szalu z uporem żądał udania się na wędrówkę.
Nie chcę jeszcze wracać tłumaczył. Jedna przygoda to dopiero próg, za którym zaczyna się tajemna kraina
86
przygód. Skoro udało nam się wstąpić na ścieżkę cudownych wydarzeń, idźmy dalej tą drogą. Nie musimy przejść jej aż do końca, ale przekonajmy się, co szykuje nam jeszcze los. Sądzę, że doświadczymy jeszcze czegoś ciekawego, zwłaszcza że posiedliśmy dar sypania złotem i klejnotami. Chodź ze mną, mój dobry Tsaranie, a z pewnością nie będziesz tego żałował. Tsarana też nęciły nieznane przygody, uległ więc namowom księcia i obaj przyjaciele raźnym krokiem ruszyli przed siebie. Było im lekko i wesoło na duszy. Wybrali ścieżkę wiodącą przez nieznaną krainę. Nie mieli pojęcia, dokąd ich zaprowadzi, ale szli wytrwale przed siebie, spotykając czasem karawany, czasem samotnych wędrowców. Nic dziwnego jednak im się nie przytrafiło.
Słońce przebyło już połowę swej dziennej drogi, gdy doszli do dużego wzgórza. W zboczu jego otwierało się wejście do
groty.
Tam odpoczniemy, gdyż tęskno mi już za cieniem i chłodem rzekł Szalu wskazując grotę.
Gdy jednak podeszli bliżej, usłyszeli okrzyki dolatujące z groty i odgłosy zaciekłej bójki. Czym prędzej więc wpadli do środka i tu w blasku palącego się łuczywa ujrzeli kilkunastu mężczyzn walczących z sobą zaciekle.
Ś Słuchajcie! zawołał książę chcąc zapobiec przelewowi
krwi.
Walczący nie słyszeli jego głosu i nadal rozdzielali między
siebie razy.
Słuchajcie! powtórzył książę jeszcze głośniej, by przekrzyczeć hałas bójki. Zaprzestańcie walki i powiedzcie, co jest powodem waszej sprzeczki.
Mężczyźni nie zwrócili na to uwagi.
Słuchajcie krzyknął z całej siły Szalu zaprzestańcie walki, a pokażę wam cud, jakiego nie tylko w życiu, ale nawet we śnie nie widzieliście!
Tym razem głos jego dotarł do walczących. Hałas ucichł i spojrzenia wszystkich skierowały się na księcia i Tsarana. Jeden z walczących przed chwilą zbliżył się o krok i warknął:
87
Czego tu szukacie? Który z was mówił o cudzie? Nikt nie może dokonać cudu większego nad ten, który stał się naszą własnością.
O! zawołał Szalu. Czy dobrze słyszę? A więc macie coś cudownego? Zgoda więc, założymy się. Jeśli mój cud jest wspanialszy od waszego, oddacie mi to, co zdobyliście, jeśli zaś wasz okaże się dziwniejszy, dam wam tyle złota, ile każdy z was zdoła zmieścić w obu dłoniach.
Zgoda! zawołali mężczyźni. Niech tak będzie. Pokaż im krzyknęli do swego przywódcy a złoto stanie się nasze! Ś : ;
Ustawili się w koło, a przywódca podniósł z ziemi starą, brudną, wyświeconą czapkę.
Ś Oto cud rzekł pokazując księciu czapkę. O to właśnie walczymy, gdyż każdy z nas chce tę czapkę posiąść na własność. Jest to bowiem niezwykła czarodziejska czapka. Ten, kto ją włoży, stanie się niewidzialny dla otoczenia i wszystko, czego dotknie, też będzie niewidzialne tak długo, póki czapki nie zdejmie z głowy. Czyś słyszał kiedy o takim cudzie? Pokaż nam teraz, głupcze, twój cud, a potem dawaj złoto.
Szalu powiedział w duchu: "Niech z ust mych posypie się złoto", otworzył usta i natychmiast grad złotych monet spadł na ziemię. Widząc to mężczyźni z dzikim wrzaskiem rzucili się, by zbierać błyszczące krążki. Wszczęła się nowa bójka. Szalu trącił przyjaciela i patrząc z pogardą na kotłujących się chciwców, rzekł:
Chodźmy stąd. Oni nie są warci szczęścia, jakie im wpadło w ręce. Nie są godni posiadania cudownej czapki-niewidki. Zresztą, mój cud jest wspanialszy i czapka należy do mnie.
To mówiąc, Szalu podniósł porzuconą przez wściekle walczących mężczyzn czapkę, włożył ją na głowę i wziął za rękę Tsarana. Natychmiast obaj stali się niewidzialni i ominąwszy kłębowisko chciwców wyszli z groty, udając się w dalszą wędrówkę.
Gdy odeszli spory kawał drogi, książę zdjął czapkę i schował ją za pazuchę.
Ś Oto cenna zdobycz,, dla której warto byłoby nawet pójść na koniec ziemi powiedział z zadowoleniem,. Ciekawi mnie, jaka nas teraz spotka przygoda.
Nie uszli jednak zbyt daleko, gdy usłyszeli znów hałas, odgłosy bójki i gromkie przekleństwa. Pośpieszyli w tym kierunku i ujrzeli chmurę kurzu, która wznosiła się nad skrzyżowaniem dróg. Stamtąd właśnie dolatywały owe groźne odgłosy. Przyjrzeli się uważnie i zobaczyli, że za zasłoną piachu i pyłu walczy zaciekle kilkunastu pokracznych karłów. Każdy starał się ugryźć innego, chwycić go za gardło, rzucić na ziemię.
Teraz kolej na ciebie powiedział Szalu do Tsarana wskazując karłów. To będzie twoja przygoda.
Tsaran skinął głową i podbiegł bliżej do zmagających się karłów.
Stójcie! zawołał, ale głos jego zagłuszyły ryki walczących. Stójcie! krzyknął głośniej, ale i tym razem bezskutecznie. Stójcie zakrzyczał z całej siły a pokażę wam cud, jakiego nie widzieliście!
Gdy wyrzekł słowo "cud", karły zaprzestały bójki i obejrzały się na Tsarana i Szalu.
Czyś to ty mówił o cudzie? zapytał wódz karłów. Ty? zaśmiał się patrząc na Tsarana z pogardą. Nic mnie nie obchodzi twój cud, nie ma bowiem cudu większego nad ten, który myśmy zdobyli.
To ciekawe Ś odparł spokojnie Tsaran. Jeśli udowodnisz mi, że tak jest w istocie, każdy z was otrzyma tyle szmaragdów, ile zdoła zagarnąć oburącz.
Słysząc to karły wybuchły śmiechem.
- Pokaż mu! Pokaż temu pyszałkowi! wołały szturchając swego wodza. A potem zabierzemy wszystkie szmaragdy, jakie ma, jeśli tylko ten nędznik nie kłamie.
Wódz skinął ręką, karły ustawiły się rzędem, a on podniósł z ziemi parę starych, dziurawych butów.
Ś Oto cud rzekł potrząsając butami. Ten, kto włoży
89
te buty na nogi, ba, nawet jeśli włoży jeden tylko, znajdzie się natychmiast tam, gdzie zapragnie. Nie ma takiego miejsca na ziemi, dokąd nie zaniosłyby go buty, zanim zdąży mrugnąć jedną powieką.
Zaiste, cud to nie byle jaki odparł z uśmiechem Tsa-ran. Muszę zapłacić tak, jak obiecałem, choć klnę się, że ani buty, ani szmaragdy nie są wam potrzebne.
W duchu powtórzył zaklęcie zasłyszane od żmijoboga i otworzył usta. Deszcz szmaragdów spadł na ziemię. Zdumione karły patrzyły, jak z ust wędrowca wypadają klejnoty, i z wrażenia nie mogły się nawet ruszyć. Gdy jednak Tsaran zamknął usta, z wrzaskiem i piskiem rzuciły się na ziemię, by zbierać skarby. Wydzierały sobie nawzajem klejnoty, rzucały się sobie do oczu, gryzły, mocowały, chcąc zdobyć jak najwięcej.
Spieszmy się powiedział Tsaran do księcia. Włóż czapkę-niewidkę i weź mnie za rękę, abyśmy odeszli stąd nie zauważeni. Cudowne buty przydadzą nam się bardziej niż tym głupim karłom.
Korzystając z zamieszania Szalu i Tsaran włożyli po jednym bucie i dzięki cudownej czapce odeszli nie zauważeni, zanim karły zaprzestały bójki o klejnoty.
Gdy znaleźli się z dala od skrzyżowania dróg, odezwał się Tsaran:
Powinniśmy teraz wypróbować, jak działają te buty. Trzeba wyrazić jakieś pragnienie, a przekonamy się, czy buty te przeniosą nas tam, dokąd zażądamy.
Zgoda odparł Szalu. Pragnę znaleźć się w takiej krainie, której mieszkańcom potrzebny jest król.
Nie przebrzmiały jeszcze słowa księcia, gdy obaj przyjaciele poczuli, jak porywa ich tajemna siła i unosi w przestworza. Pędzili z taką szybkością, że nie mogli oczu otworzyć. Nie widzieli nic, tylko szaleńczy wiatr huczał im w uszach. Po chwili wiatr zaczął ścichaó i poczuli, że lot ich zniża się. Ta sama tajemna siła łagodnie postawiła ich na ziemi. Otworzyli
90
oczy i zobaczyli, że znaleźli się w dziwnej, nieznanej krainie. Wszędzie wokół pełno było kwiatów, barwnie zdobiących rozległe, zielone łąki. W oddali na wzgórzu widniały domy miasta, nad którym wznosiły się złocone dachy pałacu.
Ruszyli w tym kierunku, ale zanim uszli sto kroków, ujrzeli idący im na spotkanie ogromny tłum mężczyzn, kobiet i dzieci. Wszyscy byli ubrani w barwne szaty, a na czele tłumu szedł starzec z długą, śnieżnobiałą brodą, w białych szatach i biar-łej czapce. Ludzie szli śpiewając błagalną pieśń, a gdy zbliżyli się do miejsca, gdzie stali Szalu i Tsaran, zatrzymali się i umilkli. Wtedy starzec wysunął się naprzód i głosem drżącym z przejęcia przemówił:
Jesteście wędrowcami, przybyłymi z obcych krain, a my czekamy na was. Zaklinam was, powiedzcie, czy jesteście w stanie dokonać jakiegoś cudu? Czy możecie dać nam jakiś magiczny dowód tego, że jesteście tymi, na których czekamy, że nie jesteście podobni do innych ludzi?
91
Dziwnie do nas przemawiasz, dostojny starcze odparł Szalu. Jesteśmy ludźmi takimi samymi jak wszyscy na ziemi. Sam to widzisz. Los jednak był dla nas łaskawy i właśnie dziś posiedliśmy dar czynienia pewnych cudów.
Uczyń je, uczyń je! zawołał podniecony tłum.
Szalu włożył czapkę i znikł ująwszy Tsarana za rękę. Tłum zafalował. Zabrzmiały okrzyki zdumienia, zachwytu i przerażenia:
Oto cud!
Gdzie oni są? Gdzie oni są?
Odeszli od nas. Szukajcie ich!
Oni są tymi, których oczekiwaliśmy.
Nie odeszliśmy stąd! zawołał Szalu zdejmując czapkę. Chcę jednak wiedzieć, dlaczego was to obchodzi? Dla,-czego chcecie poznać naszą moc czynienia cudów?
Tłum bardziej wzburzony i podniecony niż przed chwilą nawoływał:
Pokaż jeszcze! Chcemy jeszcze cudu!
Starzec w białej szacie usiłował uspokoić ludizd, ale widać było, że i on oczekuje nowych dziwów.
Te buty Szalu podniósł je nad głową choć brzydkie i stare, są również cudowne. Zaniosą nas każdej chwili tam, gdzie zechcemy, nawet na koniec ziemi. I cała podróż trwa krócej niż mrugnięcie jedną powieką. Dzięki tym właśnie butom zjawiliśmy się tutaj.
Nie wkładaj ich, nie wkładaj! zawołał ktoś z tłumu.
Wierzymy ci, nie wkładaj! zawtórowali mu inni, wznosząc błagalnie ręce i bijąc niskie pokłony.
I jeszcze jeden cud z uśmiechem ciągnął Szalu widząc, jak tłum zbliża się coraz bardziej. Ja i mój przyjaciel pokażemy wam teraz dziw nad dziwy.
Trącił Tsarana. Obaj równocześnie wyszeptali zaklęcie i równocześnie otworzyli usta. Posypał się grad złota i szmaragdów. Przyjaciele chwytali monety i klejnoty w dłonie i, rzucali ludziom. Tłum jęknął z podziwu, rozległy się okrzyki uznania.
92
Nikt jednak nie schylił się po złoto ani po szmaragdy. Siwo-brody starzec pokłonił się księciu i rzekł:
Pozwól oddać ci cześć, wędrowcze czyniący cuda. Jestem czarodziejem i magiem. Odczytałem proroctwo z gwiazd i ksiąg tajemnych, że kraj nasz, od wielu lat pozbawiony władcy, pewnego dnia zyska króla młodego i mądrego, dzielnego i roztropnego, bohaterskiego i sprawiedliwego. Dzięki tajemnym praktykom dowiedziałem się, że królem ma zostać wędrowiec czyniący cuda, który zjawić się ma na tej właśnie drodze w dniu dzisiejszym. Cała ludność wyszła przekonać się, czy spełni się przepowiednia. Pozwól, o panie, powitać cię jako nowego króla naszego kraju. Rządź nami mądrze i sprawiedliwie, a twój przyjaciel niechaj będzie głównym doradcą. Panuj nam długo i szczęśliwie!
Póki starzec mówił, tłum trwał w milczeniu i słuchał uwa^-żnie, gdy jednak przebrzmiały ostatnie słowa, wybuchł radosny okrzyk unosząc się aż ku niebu.
Panuj nam! Rządź! Bądź naszym królem! wołali ludzie.
Chwycili Szalu i Tsarana i na ramionach, przy wtórze radosnych śpiewów, zanieśli obu do pałacu. Tam najstarsi i najdostojniejsi posadzili Szalu na tronie i włożyli mu na głowę koronę. Tsaran zaś od razu otrzymał kołpak i strój pierwszego doradcy. Tak skończyły się przygody księcia Szalu i jego przyjaciela Tsarana.
Skończyła się bajka, głos Szidikura zamilkł.
A biedni rodzice! zawołał wzburzony książę. Czyżby Szalu był tak złym synem, że zapomniał o ojcu i matce, umierających, być może, z troski o jego życie?
O nie! odrzekł Szidikur. Szalu był dobrym synem. Natychmiast po koronacji włożył cudowne buty i wrócił do swych rodziców. Możesz sobie wyobrazić radość zrozpaczonego króla i łzy szczęścia zbolałej matki, gdy ujrzeli ukochanego Szalu. Nie ma też słów, którymi można by opisać radość ludu
93
uwolnionego na zawsze od krwiożerczych żmijobogów. Cieszyli się wszyscy, że mądry i dobry książę został królem bogatej krainy, a jego wierny przyjaciel pierwszym doradcą.
Ale obawiam się roześmiał się Szidikur szturchając księcia w ramię obawiam się, że ty, książę, nigdy nie zdobędziesz chwały i królestwa. Zbyt łatwo zapominasz o nakazie milczenia. Czyżby Nagardżuna się pomylił? Bądź zdrów, wracam wolny do siebie, a drzewo szmaragdowe użyczy mi cienia i chłodu!
Książę nie zdążył nawet zauważyć, jak Szidikur wymknął się z worka i znikł w oddali. Usiadł na chwilę, by odpocząć i posilić się, ale gorycz nowej porażki zatruła mu smak jadła. "Jak to być może rozmyślał czyżby Szidikur miał rację i Nagardżuna rzeczywiście pomylił się powierzając mi spełnienie tak trudnego zadania? Ileż to już razy przemierzam tę samą drogę, ile razy postanawiam, że wracając nie otworzę ust, choćby słowa dusiły, a ciekawość paliła jak ogień! Nigdy chyba nie będę tak roztropny jak Szalu i nigdy nie osiągnę tego stopnia mądrości, który jest niezbędny dla dobrego króla. Ale biadolenie na nic się nie zda. Choćbym musiał sto razy odbyć tę samą trudną wędrówkę, doprowadzę Szidikura do pustelni Nagardżuny".
Tak postanowiwszy wstał i ruszył drogą wiodącą ku pieczarze Szidikura.
Na twoim miejscu odezwał się Szidikur po wielu dniach wędrówki w worku na plecach księcia poddałbym się losowi i zaprzestał tej bezpłodnej męki. Wychudłeś, osłabłeś. Oczy twe płoną w gorączce.
Książę milczał i uparcie szedł przed siebie.
Skoro decyzja twa jest niewzruszona ciągnął dziwny złoto-szmaragdowy twór nic nie sitoi na przeszkodzie, bym dla umilenia podróży opowiedział ci ciekawą historię. Znam wiele legend o Szalu i Tsaranie i uśmiechnął się złośliwie starczy ich na wiele wędrówek. A teraz, jeśli nie będziesz się sprzeciwiał, opowiem ci o tym, jak mądry Szalu zdobył żonę.
94
OPOWIEŚĆ SZÓSTA
Ś Ś . . . Ś i
Żona mądrego Szalu
Szalu rządził w swym nowym królestwie mądrze i sprawiedliwie. Tsaran, wierny druh, był dobrym i roztropnym doradcą. Kraj rozkwitał, pola rodziły obficie, mnożyły się stada na pastwiskach. Ludzie żyli w dobrobycie i spokoju, gdyż nikt z sąsiadów nie ośmielał się napaść na kraj, którego władca słynął z odwagi i mądrości.
Poddani miłowali swego króla i składając ofiary bogom, błagali ich o zdrowie i pomyślność dla władcy. Codziennie w rozległej sali tronowej zjawiało się wielu ludzi i każdy przedkładał królowi swą sprawę, a władca rozstrzygał spory, udzielał rad i nikt nie odchodził z pałacu zgorzkniały i zniechęcony. Tak minęło kilka lat.
Pewnego dnia zjawiło się w pałacu kilkunastu dostojników, kupców, rzemieślników i rolników prosząc, by król udzielił im posłuchania. Szalu, jak zwykle, kazał wprowadzić ich do sali tronowej i łagodnym uśmiechem zachęcił, by wyłożyli, co ich sprowadza.
Królu nasz i panie odezwał się najstarszy wiekiem wysuwając się przed innych pozwól, iż ja, jako najstarszy, przemówię w imieniu wszystkich.
Mów, przyjacielu, bez lęku odparł król otworzę uszy i serce twym słowom. Spełnię niechybnie wasze prośby, jeśli są sprawiedliwe i słuszne.
Królu nasz i panie rzekł tedy najstarszy przyszliśmy tu jako wysłannicy twego wiernego ludu. I nie tyle o nasze, ile o twoje dobro prosić chcemy. Od lat mieszkasz wśród nas i rządzisz tym krajem tak sprawiedliwie i mądrze, iż inne ludy zazdroszczą nam wielkiego króla. Jedno nas tylko gnębi. Oto minęło już siedem lat, odkąd zasiadłeś na tym tronie, a dotąd nie mamy królowej. Błagamy cię, królu i panie, wyszukaj wśród księżniczek najpiękniejszą i najgodniejszą, weź
95
ją za żonę, by szczęście rodzinne zamieszkało w twym pałacu. Małżonka powije ci syna i ród twój nie wygaśnie, a gdy nastanie chwila wyznaczona przez bogów, zasiądzie on na tronie i rządzić zacznie równie sprawiedliwie jak ty.
Słowa wysłanników ludu wzruszyły Szalu. Odprawiwszy delegację pogrążył się w myślach. Rzeczywiście, nadszedł już czas rozejrzenia się za żoną. Opowiedział też o wszystkim Tsa-ranowi.
Królu mój i przyjacielu zawołał pierwszy doradca królewski z ust wyjęli mi te słowa! Chciałem z tobą pomówić
0 tym dziś przy wieczerzy. Dla swego szczęścia i dobra swych poddanych winieneś wprowadzić do pałacu żonę.
Postanowił więc Szalu wyszukać księżniczkę najpiękniejszą
1 najgodniejszą. Po naradzie z Tsaranem przyszło mu na myśl, że sprawa nie jest trudna, skoro się ma czarodziejskie buty i czapkę. Codziennie więc odwiedzał różne królestwa i księstwa i nie widziany przez nikogo, obserwował księżniczki, słuchał ich rozmów i śpiewów, patrzył, jak tańczą, przyglądał się ich zabawom. Żadna jednak nie przypadła mu do gustu. Ta miała głos gruby, inna oczy zbyt małe, jeszcze inna jadła zbyt łapczywie. Czasem, gdy zdawało mu się, że już odnalazł księżniczkę, którą pojąłby za żonę, w ostatniej chwili dostrzegał w niej coś, co go zniechęcało. Mijały dni, lud czekał na królową ii szykował się do radosnego, weselnego ceremoniału, ale król wciąż powracał samotny, coraz smutniejszy, coraz bardziej zgnębiony. I lud tracił nadzieję. Jeden tylko Tsaran zachęcał swego przyjaciela wciąż do nowych wypraw, wierząc, iż któregoś wieczoru Szalu przywiezie godną siebie księżniczkę.
Pewnego wieczoru Szalu wracał z kolejnej nieudanej wyprawy w poszukiwaniu żony. Przy strumieniu, opodal swej stolicy, zdjął czarodziejskie buty i czapkę i dosiadł rumaka czekającego tu, jak zwykle, na powrót pana. Szalu jechał wolno, a myśli czarne jak kruki targały jego sercem. Smętny wzrok króla błądził po okolicy. I nagle Szalu drgnął. U podnóża pagórka, blisko traktu, zobaczył chatkę, której nigdy
T

dotąd nie dostrzegał. Ale nie chatka spowodowała, że serce króla zabiło mocniej. Na progu stało dziewczę tak urodziwe, że księżyc wydałby się przy niej brzydki. Nieznajoma miała oczy wielkie i czarne jak niebo o północy, usta czerwone jak zachód słońca, policzki różowe niby blask jutrzenki. Postać jej była smukła i zgrabna jak młode drzewo, które omija wiatr, by nie zeszpecić cudnego pnia. Król poczuł, że jakiś czar pada na niego, nie mógł oderwać od nieznajomej wzroku. Dłuższą chwilę nie był w stanie ruszyć z miejsca, a gdy wreszcie targnął uzdą, skierował konia w stronę chatki, gdyż zrozumiał, że nieznajoma jest dziewczyną, której bezowocnie szukał przez tyle dni i tygodni. Właśnie ona, wiejska, ubogo odziana dziewczyna, będzie jego żoną. Nigdy więcej nie będzie szukał księżniczek. Oto na progu chatki stoi jego szczęście i on go nie ominie. Zbliżył się i zapytał:
Kim jesteś?
Jestem prostą, wiejską dziewczyną odrzekła cicho, wbijając wzrok w ziemię i drżącą ręką odrzuciła kosmyk długich, czarnych włosów z czoła.
Próżno wypytywał ją król o rodziców. Dziewczyna milczała. Ale serce króla biło mocno i posadziwszy dziewczynę przed sobą na konia, wrócił z nią do swej stolicy.
Wola króla jest prawem i musiano ją uszanować. W pałacu przygotowano wszystko do ślubu, w całym kraju ogłoszono święto i biedna, nieznana dziewczyna została królową. Byli tacy, co oburzali się na decyzję Szalu, ale ich głos zagłuszały radosne okrzyki tłumów zachwyconych urodą i łagodnością królowej.
Szczęście króla było jednak krótkotrwałe. Szalu nie szczędził dowodów miłości. Dostarczał młodej żonie najzabawniejszych rozrywek, sprowadzał do pałacu grajków i tancerzy, czynił wszystko, by czuła się szczęśliwą, by uśmiech rozjaśniał jej twarz. Ale królowa, od pierwszej chwili małomówna, ledwie jedno lub dwa słowa wymawiała dziennie. Oczy jej utraciły ciepły blask. Spoglądała na swego męża dziwnie oboi-
7 Opowieści Szidikura
97
jętnie. Chwilami we wzroku jej odczytać można było ból i rozpacz. Twarz jej zbladła, postać wychudła. Szalu kazał lekarzowi użyć całej swej umiejętności, by przywrócił królowej zdrowie. Na nic zdały się jednak i te wysiłki. Lekarz orzekł, że choroba królowej jest niepojęta dla ludzi i nieuleczalna.
Najbardziej bolała jednak Szalu obojętność królowej. Choć starał się uzyskać od niej choćby skromny dowód miłości, ona patrzyła na niego chłodno, unikała pieszczot. Król usiłował wyjaśnić tajemnicę, odnaleźć, co spowodowało przepaść, która oddzieliła go od żony bezskutecznie. Z każdym dniem smutek jego pogłębiał się, czuł się coraz bardziej nieszczęśliwy. Z rozpaczą przyglądali się temu ludzie dworscy, kochający króla, ale najbardziej cierpiał wierny przyjaciel, Tsaran. Widząc, że stan zdrowia króla jest coraz gorszy i nie wiedząc, jak mu dopomóc, wszczął pewnego dnia taką rozmowę:
Królu mój i przyjacielu. Czarna, gradowa chmura legła na mym sercu. Sen porzucił mnie, a uśmiech jest dziś dla mnie tylko wspomnieniem. Oczy me nie mogą dłużej patrzeć, jak ty, najlepszy z ludzi i najszlachetniejszy z królów, zadręczasz się i rozpaczasz. Błagam cię, pozwól mi przyjść ci z pomocą. Pozwól mi mówić.
Słucham cię, wierny druhu odrzekł król, ciężko i boleśnie wzdychając.
Przypuszczam ciągnął Tsaran że troska jakaś wkradła się w serce królowej i zamroziła w nim żar miłości. Być może, jakieś siły nieznane rzuciły na nią czar. W przeciwnym wypadku byłaby przecież dobrą i kochającą żoną. Gdyby udało nam się wyjaśnić, co< gnębi królową, znaleźlibyśmy klucz do jej serca i zaznałbyś u jej boku szczęścia, na jakie zasługujesz.
Mój dobry Tsaranie drżącym głosem odparł Szalu wiesz dobrze, że nieraz pytałem królowej o to, co ją gnębi. Wiesz, że starałem się zdobyć jej serce i miłość. Skłaniałem ją do rozmów szczerych i serdecznych. Cóż z tego, skoro usta jej milczą!
98
Więc pozwól mnie, królu mój i przyjacielu, zająć się tą sprawą! gorąco zawołał Tsaran. Coś mówi mi, że zdołam odkryć tajemnicę i uwolnić was oboje od trosk ii smutków. Wierz mi, że potrafię uczynić to tak oględnie, by królowa o niczym się nie dowiedziała.
Dobrze, Tsaranie, rób, co chcesz zgodził się król, ale głos jego świadczył, iż nie żywi żadnej nadziei.
Tak więc Tsaran zajął się wyjaśnieniem tajemnicy królowej. Od tego dnia nie spuszczał z niej oka. Czapka czarodziejska czyniła go niewidzialnym. Tsaran nie jadł i nie spał chcąc przez cały czas być blisko królowej, widzieć, co ona robi, jak się zachowuje. Nic jednak w jej postępowaniu nie wskazywało na przyczynę dziwnego zachowania. Nie zauważył, by choć raz; roześmiała się lub zapłakała, ucieszyła się czy zasmuciła. Obojętna i zimna przechodziła obok ludzi, milcząc jak cień.
Tsaran chciał już zrezygnować z dalszej obserwacji, gdy pewnego wieczoru zauważył zmianę w zachowaniu królowej. Prysł dotychczasowy spokój. Królowa wciąż spoglądała na niebo, jakby czegoś wyczekiwała. Krzątała się bez celu po komnatach pałacowych, a jednocześnie wyglądała jak człowiek poruszający się we śnie. Gdy zapadł zmierzch, wróciła do swej sypialni i odesłała pokojowe. Ledwie została sama, miast włożyć nocne szaty, nałożyła długą, czarną suknię, na głowę zaś narzuciła czarny szal, zakrywając nim również twarz. Ostrożnie, oglądając się, czy nikt jej nie śledzi, wyszła do ogrodu i udała się ku starej, nie używanej od dawna furtce. Tsaran szedł o krok za nią. Oboje wyszli na drogę i w tej samej chwili królowa znikła. Próżno rozglądał się przyjaciel króla królowa jakby rozpłynęła się w powietrzu. Tsaran pobiegł do pałacu, wpadł do skarbca i wyciągnął stamtąd czarodziejskie buty. W pośpiechu włożył je i wyszeptał:
Chcę znaleźć się tam, gdzie przebywa teraz królowa. Przez chwilę wiatr gwizdał mu w uszach, a pęd powietrza
zapierał dech. Gdy otworzył oczy, znajdował się znów na zie-
99
mi w rozległym, pięknym, a zarazem dziwnie tajemniczym ogrodzie. W powietrzu unosił się upajający zapach, wszędzie kwitły cudowne kwiaty, oświetlone blaskiem księżyca. Ogromne georginie potrząsały wiehrzastymi głowami, wynosząc się ponad swe skromniejsze i mniej strojne siostry. Smuga księżycowego światła legła na ścieżce między klombami i Tsaran zobaczył ciemną plamę. To ubrana w czerń królowa szła szybkim krokiem w stronę widniejącego w głębi ogrodu pałacu. Tsaran ruszył za nią. Niska furta prowadziła na wewnętrzny dziedziniec. Tu królowa przeszła pod ciemnym sklepieniem szerokolistnych drzew i skryła się za drzwiami. Tsaran w swej czarodziejskiej czapce wśliznął się za nią.
Znalazł się w rozległym pokoju o ścianach ze srebra i złota. Z sufitu zwisały ogromne brylanty rozsiewając oślepiający blask i oświetlając komnatę niby słońce. Podłoga pokoju była z turkusów, sufit ze szmaragdów. Pachniało tu wonnymi kadzidłami, które żarzyły się w złotych wazach, ustawionych w rogu komnaty. Dym kadzidła wił się smugami i gromadził w przesycony czerwienią obłok, przedzielający komnatę, niby kurtyna, na dwie połowy. Tsaran był tak zdumiony, że przez chwilę zapomniał, po co tu przyszedł. Jakież było jego zdziwienie, gdy otrząsnąwszy się, ujrzał królowę już po drugiej stronie zasłony z kadzidła. Zdążył tylko zauważyć, że gdy królowa przechodziła przez dym, jej czarne szaty znikły. Po drugiej stronie miała już na sobie płomienno-czerwoną suknię, haftowaną złotem i ozdobioną wspaniałymi turkusami. Królowa podeszła do największej kadzielnicy ustawionej blisko okna i zaczęła wykonywać nad nią wdzięczne ruchy rękami, wymawiając przy tym niezrozumiałe słowa, które układały się w jednostajną melodię. Po chwili umilkła i tylko ręce jej niby skrzydła kołysały się w obłoku dymu. Rozległ się przejmujący gwizd i przez otwarte okno wleciał do komnaty wielki, czerwonopióry ptak. Trzykrotnie zanurzył się w dymie bijącym z kadzielnicy. Błysnęło światło, ptak znikł, a na jego miejscu pojawił się ubrany po książęcemu młody mężczyzna o surowej twarzy, skażonej grymasem gniewu.
100
Królowa, jak gdyby zamarła stała nieruchoma jak posąg, z rękami rozpostartymi, lekko schylona, z półotwartymi ustami.
Czy wykonałaś mój rozkaz?! zawołał przybysz. Królowa milczała, wciąż zastygła w bezruchu.
Czy wykonałaś mój rozkaz?! głos przybysza brzmiał złowieszczo.
Królowa, jakby we śnie, potrząsnęła przecząco< głową.
Co?! krzyknął przybysz tupiąc w zapamiętaniu nogą. Czyżby król wciąż jeszcze był człowiekiem? Czyżby wciąż jeszcze posiadał dar sypania złotem na każde zawołanie? Czy po to uczyłem cię wiedzy tajemnej? Jakże śmiesz stawać przed moim obliczem nie wykonawszy rozkazu? Zmuszę cię do pokory i uległości, niewdzięcznico! Nie myśl, że uda ci się mnie oszukać. Dałem ci sławę i siłę, uczyłem cię mądrości czarów tylko po to, byś mężowi swemu odebrała ludzką postać i wydarła mu jego czarodziejskie bogactwa.
Nieszczęsna królowa ukryła twarz w dłoniach.
Nie mogę tego zrobić szepnęła nie mogę przemiennie króla w psa i pozbawić go siły magicznej. Nie, nie, nigdy się na to nie zdobędę.
Przybysz wybuchnął zjadliwym śmiechem.
Dlaczego nie możesz?! Przecież nie kochasz króla. Moje czary skuły twe serce lodem. Pozbawiłem cię uczuć.
Tsaran obserwował uważnie całą scenę i słuchał przebiegu rozmowy. Gdy przybysz wypowiedział ostatnie słowa, Tsaran z wrażenia nieopatrznie wydał okrzyk zdumienia. A więc jego przypuszczenia sprawdziły się. Złe czary nie pozwoliły królowej być dobrą i kochającą żoną. "Nikczemny czarowniku zawołał w duchu zemszczę się na tobie za smutek i ból mego króla!"
Zarówno przybysz, jak i królowa usłyszeli okrzyk Tsarana. Przybysz rozejrzał się po pokoju, potem wyjrzał przez okno. Nikogo i niczego jednak nie zobaczył, gdyż Tsaran wciąż miał na głowie czarodziejską czapkę. Kilka chwil trwało pełne wyczekiwania milczenie, wreszcie przybysz zawołał ze złością:
201
Dosyć tego! Słyszysz? Szarpnął królową boleśnie za rękę. Dość! Teraz ja się tym zajmę. Jutro spełni się los króla. Zjawię się w pałacu jako wąż i oplotę króla magiczną pajęczyną. Znajdzie się całkowicie w mojej władzy i uczynię z nim to, co mi się spodoba.
Nie chcę jęknęła królowa.
Milcz! krzyknął przybysz. Mocą swych czarów nakazuję ci milczenie. I wiedz, gdy zniszczę króla, postanowię, jak ciebie ukarać.
Królowa wyciągnęła ręce, jakby chcąc powstrzymać przybysza, ale w tej samej chwili błysnął płomień i czerwonopióry ptak wyleciał przez okno.
Tsaran widział, jak królowej ręce opadły, a twarz jej zastygła niby maska. Wolnym krokiem ruszyła ku wyjściu. Gdy przechodziła przez zasłonę z dymu, znikła czerwona suknia i znów obleczona w czerń królowa wyszła do ogrodu. Tsara-nowi wydało się, że słyszy cichy płacz. Serce jego wypełniły żałość i gniew. Żal mu było królowej i zaprzysiągł, że uwolni ją z rąk złego czarownika.
Następnego dnia Tsaran kazał rozpalić wielkie ognisko w sali tronowej pałacu. Poprosił też króla, by wraz z żoną zajęli miejsce na tronie za ogniskiem. Tymczasem w przedsionku zabrzmiał gwar i do sali wśliznął się wielki wąż pokryty ciemnozielonymi łuskami, Z rozwartej paszczy wysuwał się długi, rozdwojony język. Oczy węża były czerwone i miotały błyskawice. Wąż przysiadł na ogonie, uniósł wysoko łeb i złymi oczami wpatrzył się w Szalu. Król usiłował odwrócić wzrok, ale spojrzenie węża było silniejsze. Szalu zbladł, głowa opadła mu na piersi. Wąż kołysał się wsparty na ogonie, kiwał łbem, wysuwał rozdwojony język i mamrotał dziwne, niepojęte słowa. Zanim jednak zakończył swe czary, Tsaran, który stał obok, zamachnął się grubym, dębowym kijem i ciosem w łeb ogłuszył czarownika. Trwało to krótką chwilę, wąż bowiem otrząsnął się, odwrócił i z wściekłością rzucił na Tsarana. Ten jednak, przygotowany na to, zadał jeszcze jeden potężny cios. Zaczęła się walka toczona tuż przy ogniu. Chwi-
102
lami zdawało się, że wąż wepchnie Tsarana do ognia, chwilami zaś, że płomień pożre złego czarownika. Walczyli zaciekle, wydając groźne okrzyki. Nagle wąż uskoczył i prześliznąwszy się między nogami Tsarana opasał jego prawe ramię. Otworzył paszczę chcąc chwycić królewskiego doradcę za głowę, ale w tej samej minucie królowa zerwała się ze strasznym krzykiem, jakby przebudzona ze snu, i chwyciwszy oburącz węża za szyję szarpnęła mocno. Wąż rozluźnił sploty wokół ramienia Tsarana, chcąc rzucić się na nowego przeciwnika, W mgnieniu oka królowa rzuciła go do ognia. Buchnął kłąb czarnego
103
dymu, rozległ się straszny krzyk, jaki wydają złe duchy uznając się za zwyciężone, i z płomieni wynurzyła się bezkształtna, czarna postać, która wlokąc za sobą smugi dymu wyleciała przez okno. Zapanowała cisza i tylko skóra węża, porzucona przez czarownika, skwierczała w ogniu, zamieniając się w' popiół. Król siedział na tronie jak nieżywy.
Szidikur zamilkł. Nastąpiła cisza, w której wyraźnie słychać było chrzęst piachu pod stopami księcia i jego przyśpieszony zmęczeniem oddech. Szidikur poruszył się niespokojnie w worku.
Co powiedziałeś? zapytał trącając księcia. Powtórz, bo nie dosłyszałem.
Książę głośno przełknął ślinę i obejrzał się. Szidikur roześmiał się serdecznie. Wargi księcia były ściśnięte rozszczepionym kawałkiem drzewa, co uniemożliwiało otwarcie ust i wypowiedzenie choćby jednego słowa.
� Mądrzejszy jesteś, niż sądziłem rzekł z powagą Szidikur opanowując śmiech. Chciałbym wiedzieć, czy już, zanim zacząłem opowiadać tę historię, ścisnąłeś swe wargi, by uniemożliwić odezwanie się, nawet gdybyś pragnął tego z całego sierca?
Książę skinął potakująco głową.
Szidikur, westchnąwszy ciężko, poruszył się w worku.
Czy wiesz, że ten kawałek drzewa jest czerwony od krwi? Czyżbyś nie czuł bólu?
Książę znów pokiwał głową potakująco.
Wygrałeś, książę westchnął Szidikur. Muszę poddać się losowi. Żegnaj, ukochane szmaragdowe drzewo! Żegnaj, piękny ogrodzie i chłodna groto! Zamieszkam teraz w pobliżu pustelni świątobliwego pustelnika Nagardżuny, w cienistym lesie, u stóp świętej śnieżnej góry.
Gdybyś przemówił podjął po chwili Szidikur zwracając się do księcia usłyszałbyś jeszcze jedną ciekawą ht-
104
storię o Szalu i Tsaranie. Nie usłyszysz jej nigdy. Ale wierzę, że bardzo chciałbyś wiedzieć, jak się skończyła ta, którą ci teraz opowiedziałem. Wiedz zatem, że król długo siedział ma fotelu bez ruchu. Wezwany lekarz nie umiał pomóc swemu władcy. Nie pomogły też łzy królowej. Wówczas Tsaran zapytał jej, czy nie słyszała od złego ducha o czarodziejskim kamieniu "lajne", i ku swej wielkiej radości dowiedział się, że tak. Zły duch miał ten kamień i przechowywał go w największej kadzielnicy koło okna. W mgnieniu oka Tsaran, dzięki czarodziejskim butom, znalazł się w pałacu ducha i niewidzialny, bo nie zapomniał i o czarodziejskiej czapce, zabrał "lajne". Ledwie dotknął nim czoła Szalu, król ocknął się. Zły duch utracił na zawsze władzę nad królową i Szalu żył z nią szczęśliwie przez długie lata. Oto koniec opowieści o żonie mądrego króla Szalu,
Twarz księcia opromienił uśmiech. Przyśpieszył kroku i zanim słońce przebyło połowę swej codziennej drogi, ujrzał w oddali blask bijący od wierzchołka świętej śnieżnej góry.
105
Teraz, książę rzekł z powagą Szidikur zbliżamy się do kresu naszej podróży. Pamiętaj o niej zawsze, była bowiem ona wielką lekcją milczenia. Posiadłeś tę sztukę po wielu trudach, po wielu bolesnych i ciężkich doświadczeniach. Wiedz, że ten, kto wiele myśli, a mało mówi, jest mędrcem. Król, który posiadł sztukę milczenia, będzie dobrym władcą, a lud pod jego rządami żyć będzie szczęśliwie w pokoju i dobrobycie. Pamiętaj o tym, a gdy będziesz miał syna, naucz go milczeć i myśleć dużo, a mówić mało i rozsądnie.
DŻANU DŻIMEJLODŻI
Przed wielu, wielu laty rządził w pewnej dalekiej krainie książę dzielny i sprawiedliwy imieniem Gesan Dżimejlodżi. Księstwo jego było niewielkie, ale bogate, gdyż mądry książę poczynał zawsze tak, by poddanym jego dobrze się działo, by nikomu nie brakło ani tsamby, ani herbaty z masłem i solą. Kochali go za to ludzie i błogosławili i jedno ich tylko martwiło. Książę miał za żonę kobietę złą i niegodziwą, mściwą czarownicę, znienawidzoną przez lud. Jeden tylko człowiek nie wiedział o tym wszystkim sam książę. Nieraz zdarzało się, że któryś z doradców czy wysokich urzędników dworu wspomniał w rozmowie o niecnych praktykach czarodziejskich księżny, ale Gesan Dżimejlodżi wybuchał wówczas gniewem, podejrzewając intrygi, wietrząc knowania i oskarżając wszystkich o niechęć da swej żony.
Ale i księcia trapiło zmartwienie: nie mógł doczekać się ani syna, ani córki, obawiał się więc, że na nim wygaśnie ród. Wezwał do siebie mądrego astrologa i kazał mu odczytać z gwiazd wyroki boskie. Astrolog, mąż świątobliwy i mądry, zamieszkał przez kilka miesięcy w pustelni na zboczu wysokiej góry i po długich rozmyślaniach i modłach zajął się obserwacją gwiazd.
Książę mój i władco rzekł po zakończeniu długotrwałych badań żona twoja nie da ci następcy. Gwiazdy mówią, iż, zgodnie z obyczajem, winieneś pojąć drugą małżonkę, a ona da ci syna i córkę i smutek nie będzie już gryzł twego serca.
Wyprawił książę swoich wiernych doradców do różnych okolicznych księstw, by wyszukali mu drugą żonę zacnego rodu, dobrego serca i urody. Wrócili jednak doradcy sami, bez
107
księżniczki, tyle bowiem było zacnych i urodziwych, że nie wiedzieli, która miła będzie sercu księcia. Pewnego dnia Gesan Dżimejlodżi wyprawił się w drogę sam i zanim księżyc zdążył urosnąć, wprowadził do swego zamku drugą żonę, spokojną, łagodną i dobrą. Na spotkanie wyszli wszyscy dwór i poddani, tylko pierwsza żona zamknęła się w swej komnacie knując zemstę. Najpierw postanowiła, że tej samej nocy siłą czarów zamieni nową księżnę w żabę. Potem pomyślała, by prze^ mienić rywalkę w kamień. Wezwała nawet na naradę złe duchy i jeden z nich rzekł:
Po co masz nową żonę księcia zamieniać w żabę lub kamień? Książę przeboleje jej stratę i znajdzie sobie inną żonę. Poczekaj! Niech przyjdą na świat dzieci i przeciw nim skieruj swą zemstę.
Spodobała się ta myśl niegodziwej księżnie-czarownicy. Odprawiła złe duchy i przystroiwszy się pięknie, z uśmiechem jadowitym na twarzy wyszła, by powitać swego męża i jego nową żonę. Odtąd życie jej stało się czekaniem na dzień zemsty.
Minęło kilka lat. Przyszedł na świat chłopak, którego nazwano Dżanu Dżimejlodżi, i dziewczynka, której dano imię Dżowa Sanmu. Dzieci rosły na pociechę swego ojca i matki, ku wściekłości i gniewowi czarownicy. Książę kochał syna i córkę i tkliwą opieką otaczał ich matkę. Pierwsza żona zaś, choć wciąż zajmowała miejsce na tronie po lewej ręce króla, czuła się pokrzywdzona i myślała tylko o jednym jak zabić dzieci.
Któregoś wieczora pierwsza żona przysłała swe sługi do księcia z wieścią, że jest chora. Gesan Dżimejlodżi przybiegł od razu i zaniepokojony prosił, by pozwoliła zbadać się lekarzowi.
O nie! rzekła księżna wijąc się w udawanych boleściach. Boję się twego lekarza. To przyjaciel twojej drugiej żony i gotów mnie zabić.
Jakże możesz tak mówić, kochana? oburzył się książę. Wiesz dobrze, że ona kocha cię i szanuje jak starszą siostrę, a usłyszawszy o twej chorobie przestraszyła się bardzo i zbladła.
108
Nie wierz jej, nie wierz, książę jęczała czarownica. Wszystko to kłamstwo. Przestraszyła się, że, być może, podejmiesz jakieś kroki, które zniweczą jej czary rzucone na mnie. Zbladła, by ukryć radość, iż jestem chora. O niegodziwa! Czuję, że to ona zesłała na mnie straszną chorobę. Nie chcę lekarza, wolę umrzeć.
Błagam cię, nie mów tak prosił książę. Jutro będziesz zdrowa, gorączka podsuwa ci myśli i słowa, których jutro będziesz żałowała.
O ja nieszczęsna zaniosła się łkaniem czarownica mój mąż miast boleć nad moją niedolą grozi mi! Idź, idź stąd zawołała porywczo do księcia zostanę sama, by umrzeć w spokoju! Wezwę jedynie świątobliwych łamów, by ktoś przyjazny był przy mnie w godzinie śmierci.
Ledwie zgnębiony książę odszedł, zerwała się i z pomocą czarów wezwała złe duchy. Zjawiły się od razu pokraczne, odrażające, czarne.
Czego chcesz od nas, siostro? zapytał pierwszy.
Czyńcie swą powinność rozkazała i cichym szeptem wyłożyła swój plan.
Dobry pomysł zaśmiał się pierwszy duch, a pozostałe zawtórowały mu wstrętnym chichotem.
Przypadkiem podczas rozmowy księżnej-czarownicy z demonami przelatywał obok okna dobry duch, czuwający nad zamkiem książęcym. Posłyszał on rozmowę i zrozumiał, jak okrutną zemstę wymyśliła zła księżna. Czym prędzej więc poleciał do ogrodu, gdzie nad strumieniem pod okiem czułej matki bawiły się książęce dzieci.
Ukryj swe dzieci! Ukryj swe dzieci! usłyszała księżna dziwny głos.
Obejrzała się, ale nikogo prócz niej i dzieci nie było w tej części ogrodu. A głos brzmiał w jej uszach natrętnie. Pomyślała więc, że to bogowie dają jej znak, i chwyciwszy dzieci za ręce pobiegła z nimi ku zapomnianej przez wszystkich grocie. Tu kazała im się ukryć, milczeć i nie odzywać się, póki ona po nie nie przyjdzie.
109
T
dzieciom. Okno było wysoko i nieszczęsna matka nie mogła wydostać się ze swego pokoju.
O bogowie załkała jeśli potrzebne jest wam ludzkie życie, weźcie moje, a zlitujcie się nad mymi dziećmi!
Błaganie nieszczęsnej matki dotarło do uszu bogów. Zanim czarownica doszła do groty, dobry duch obudził dziewczynkę i wyprowadził ją za miasto.
Dżanu Dżimejlodżi przebudził się od hałasu. Zobaczył nad sobą wykrzywioną gniewem twarz księżny-czarownicy.
Gdzie twoja siostra, mały psie?! krzyknęła.
Chłopak nie przeląkł się jej głosu. I choć biła go długo i boleśnie, milczał i rozmyślał, co się stało z jego siostrzyczką. Był pewien, że zła księżna jej nie znalazła, ale martwiło go tajemnicze zniknięcie dziewczynki.
Weźcie go! zawołała czarownica zmęczona biciem chłopca. Ś Zaprowadźcie na wysoką górę i strąćcie w przepaść.
Żołnierze schwycili chłopca i powlekli na wysoką górę. Tam postawili go na skraju skały. Chłopak bez strachu spoglądał w twarz swoim prześladowcom.
Cóż z tego, że zginę powiedział śmierć moja będzie pomszczona.
Ś Milcz, mały psie! zawołał jeden z żołnierzy lękając się, by słowa chłopca nie dotarły do uszu bogów, i pchnął z całej siły swą ofiarę.
Tymczasem nieszczęsna matka, szlochając przy oknie, błagała bogów o pomoc. Próżno mocowała się z drzwiami, próżno usiłowała wyskoczyć przez zakratowane okno.
O bogowie wołała weźcie moje życie w zamian za życie moich dziatek, uczyńcie ze mną, co chcecie, byleby one ocalały!
Gdy powtórzyła to po raz dziewiąty, posłyszała głos:
ŚŚ Śpiesz na pomoc swemu synowi. Córce twej bowiem nie
grozi już niebezpieczeństwo.
W tej samej chwili poczuła, że zmienia się jej postać. Stała
się wielkim, czarnym orłem i niby błyskawica frunęła ku wy-
112
sokiej górze. Podstawiła duże, czarne skrzydło, by na nie, a nie na ostre kamienie, spadł Dżanu Dżimejlodżi. Odniosła zemdlonego chłopca daleko w góry i złożyła go ostrożnie pod kamieniem nad brzegiem potoku. I znów usłyszała tajemniczy głos:
Oto spełniło się to, o co błagałaś. Wiedz jednak, że jeśli chcesz uchronić dzieci swe przed zemstą złej czarownicy, czekają cię jeszcze ciężkie cierpienia.
Matka chciała zawołać, że gotowa jest na wszystko, byle tylko dzieciom nie stała się krzywda. Była jednak orłem i nie mogła prócz skrzeku wydobyć innego głosu. Załopotała skrzydłami na znak, że słyszy i zgadza się na wszystko.
Musisz teraz odezwał się ponownie głos pożegnać syna. Wrócisz nie jako orzeł, ale jako kukułka na okno komnaty księcia. Wiedz też, że póki nie spełni się to, co spełnić się powinno, musisz siedzieć na oknie i kukać. Jeśli przerwiesz na chwilę kukanie albo odlecisz, zemsta czarownicy dosięgnie twych dzieci. Wolno ci jedynie o świcie, gdy niebo na wschodzie rozjaśnia się czerwienią poranku, trzy razy odbyć lot do strumienia i z powrotem, by przynieść wody dla twego nieszczęsnego męża. Wolno ci jedynie umilknąć w dnie, gdy niebo pokryje się chmurami ale bacz, byś nie zapomniała zakukać, gdy pierwszy promień słońca przebije obłoki.
Ledwie przebrzmiał głos, wielki czarny orzeł przemienił się w szarą kukułkę, która żałośnie kukając frunęła ku wysokiemu, zakratowanemu oknu książęcej komnaty.
Dżanu Dżimejlodżi ocknął się, gdy słońce wzniosło się wysoko nad górami i ciepłym promieniem musnęło' mu twarz. Rozejrzał się po dzikiej, nieznanej okolicy. Napił się wody i ujrzawszy w potoku swoją twarz, zrozumiał, że nie umarł. Radość jego trwała jednak krótko. Przypomniał sobie ukochaną siostrzyczkę i zapłakał nad jej niedolą.
Gdzie jesteś, droga moja, mała Dżowa Sanmu? biadał. Wiem, że żyjesz, ale nie wiem, gdzie cię szukać i jak odna-
114
leźć. Biada mi, żem spał tak mocno i nie słyszał, kiedy wyszłaś z groty! Przemierzę całą ziemię od końca do końca i nie spocznę, póki ciebie nie odnajdę.
Z tym postanowieniem, ruszył przed siebie. Szedł długo przez góry i wąwozy, przez śnieżyce i wichury, aż dotarł nad brzeg strumienia, nad którym spotkał trzech pasterzy spierających się o wodopój dla swoich stad. Wszyscy bowiem chcieli paść owce o jednej godzinie i w tym samym miejscu. Spór ich trwał długo, a tymczasem spragnione owce beczały rozpaczliwie.
Dobrzy ludzie zawołał Dżanu Dżimejlodżi zaprzestańcie sporów! Spójrzcie lepiej na owce. Wasze stada chcą pić, a wy trwonicie czas na bezpłodne spory. Lepiej puśćcie stada do wodopoju, a owce pogodzą się, i wy będziecie mogli czuwać nad nimi i dbać o nie lepiej, niż to teraz robicie.
Pasterze obejrzeli się, a widząc chłopca, którego usta wypowiedziały mądrą radę, zapytali:
Kim jesteś, chłopcze, i skąd przybyłeś?
Jestem wędrowcem, który przyszedł stamtąd, gdzie wszystko się kończy odparł Dżanu Dżimejlodżi mając na myśli śmierć, której uniknął w cudowny sposób.
Oni zaś sądząc, iż jest przybyszem z innego świata, pokłonili się i rzekli:
Mądrość jest twoją matką, a rozsądek twym ojcem. Powiedz nam ty, który wyglądasz jak chłopiec, a przemawiasz jak wiekowy mędrzec, co mamy czynić, skoro panowie nasi poróżnili się i każą nam poić owce o tej samej porze i w tym samym strumieniu?
Żli to panowie odrzekł Dżanu Dżimejlodżi skoro wiodą waśnie i zapominają o swoim majątku, źli książęta, którzy walczą z sobą o byle głupstwo, zamiast dbać o dobro swych poddanych. Wy zaś jesteście książętami tych owiec. Myślcie więc o nich, a nie o sporach swych panów. Strumień jest duży i znajdziecie na jego brzegu sporo miejsc płaskich i dogodnych. Wykonacie wówczas i rozkaz swych panów, i zaspokoicie pragnienie swych owiec.
115
Słysząc to pasterze pokłonili się po trzykroć i poprosili: Ś� Pójdź do nas, do naszych szałasów, nieznany wędrowcze, a ugościmy cię tsambą i .czuru *. Widzimy, żeś strudzony daleką drogą. Zostań z nami.
Chłopiec był rzeczywiście zdrożony, chętnie więc przyjął zaproszenie gościnnych pasterzy i spędził u każdego z nich jeden rok, Przez ten czas pomagał im troszczyć się o stada, strzygł wełnę, a że był bardzo mądry i wiele nauczył się, gdy żył jeszcze w pałacu swego ojca księcia, leczył też chore zwierzęta. Pasterze byli bardzo zadowoleni z jego pomocy i opowiadali wszystkim o jego rozwadze i zdolnościach.
Często przechodziły drogą biegnącą opodal pastwiska karawany z dalekich krajów. Dżanu Dżimejlodżi zawsze wychodził im na spotkanie i pytał:
Dobrzy ludzie, skądkolwiek idziecie i dokądkolwiek pośpieszacie, zaklinam was, powiedzcie, czy nie spotkaliście po drodze dziewczynki podobnej do mnie?
Ale nikt nie spotkał nigdzie Dżowa Sanmu. Poganiacze karawan widząc smutek na twarzy chłopca pocieszali go:
Ziemia jest wielka, być może, inna karawana spotkała tę, której szukasz.
Czas jednak mijał, a o siostrze niczego nie mógł się dowiedzieć. Gdy upłynęły więc trzy lata, rzekł do swoich przyjaciół pasterzy:
Czas na mnie, bracia. Muszę przemierzyć całą ziemię od końca do końca i nie spocznę, póki nie znajdę swej siostry. Dzięki wam, bracia, za gościnę. W waszych ba odpocząłem, wyrosłem, nabrałem sił do dalekiej wędrówki. A gdy nadejdzie dzień, który nadejść musi, nie zapomnę o was.
Dobrzy pasterze namawiali Dżanu Dżimejlodżi, by został u nich. Tłumaczyli mu, że tędy przechodzą karawany, od których prędzej niż od kogokolwiek dowie się czegoś o swej siostrze. Ale on, pomny ślubowania, stęskniony za siostrą,
* Czuru ser wyrabiany z mleka owiec lub jaków.
116
nie zmienił swej decyzji i odprowadzony przez pasterzy, ruszył w daleki świat.
Szedł trzy lata. Zwiedził wiele krajów. Wszędzie wypytywał
0 Dżowa Sanmu, ale nikt mu nic nie umiał powiedzieć. Pewnego dnia, gdy stroskany szedł drogą wiodącą ku krańcom ziemi, spotkał karawanę. Zapytał o swą siostrę kupca jadącego na pięknym koniu. Ten wyśmiał go. Zapytał starszego poganiacza jadącego na mule i ten roześmiał się w odpowiedzi. Zapytał poganiacza kiwającego się sennie na o^ odpowiedział mu wzruszeniem ramion. Zatrzymał tedy p niacza, który szedł pieszo za karawaną. 1*�
Słyszałem odparł poganiacz że w dalekich krajacnv* tu wskazał ręką kierunek przeciwny temu, w którym podążał Dżanu Dżimejlodżi widziano dziewczynę wędrującą od miasta do miasta i śpiewającą pieśni, jakich nikt nigdy nie słyszał. Powiadają, że kto usłyszy jej śpiew, musi zapłakać, tak rzewne są jej słowa. Ale nie wiem, o czym śpiewa, bo sam jej nie słyszałem. Żegnaj teraz, bo karawana już poszła
1 kupiec gniewać się będzie na mnie za niedbalstwo!
Dżanu Dżimejlodżi zawrócił i udał się tam, gdzie jak mówił poganiacz widziano dziewczynę śpiewającą pieśni, jakich nikt nigdy nie słyszał. Po trzech latach dotarł do miasta, gdzie powiedziano mu:
Była tu niegdyś dziewczyna śpiewająca pieśni, jakich nikt nigdy nie słyszał. Nie wiadomo, skąd przyszła i nie wiadomo, dokąd odeszła. Powiadają, że była ona córką bogów, która nie umie odnaleźć drogi do swego domu w niebie. Potem zabrał ją do siebie stary pustelnik. Oto tam, na górze, jest grota, w której spędził swe bogobojne życie. Podobno dopomógł on córce bogów odnaleźć drogę do niebieskiego domu. Gdy zmarł, weszliśmy do jego groty i nie zastaliśmy już jej. Nie szukaj więc na próżno i zostań w naszym mieście.
Dżanu Dżimejlodżi podziękował ludziom, a nazajutrz o świcie udał się na górę do groty pustelnika. Nie znalazł tam nic i zapłakał gorzko, zrozumiał bowiem, że owa dziewczyna była jego siostrą i nigdy już jej nie odnajdzie. Nie pozostał je-
117
dnak w tym mieście, ale ruszył w dalszą wędrówkę i szedł jeszcze cały rok, aż znalazł się w rozległej dolinie, nad którą górował zbudowany na wzgórzu zamek. Udał się więc tam, chcąc, jak zwykle gdyż tego zwyczaju nie zarzucił zapytać o swą siostrę.
Zanim jednak zbliżył się do miasta, u stóp zamku zobaczył tłum kobiet zgromadzonych na łące. Usłyszał też ich płacz. Podszedł do nich, a one otoczyły goi kołem.
Kim jesteś, piękny młodzieńcze? zapytała najstarsza niewiasta. Skąd idziesz i dokąd zmierzasz?
Ś Jestem wędrowcem odrzekł Dżanu Dżimejlodżi smutnym głosem. Idę stamtąd, gdzie nie znalazłem tego, czego szukałem. A dokąd? Sam nie wiem. Powiedzcie mi jednak, dobre kobiety, czy nie widziałyście kiedy dziewczyny pięknej i smutnej, śpiewającej pieśni, jakich nikt nigdy nie słyszał?
Nie widziałyśmy odparły kobiety. Ale dlaczego' jej szukasz?
Nie chcę kłopotać was swymi sprawami westchnął Dżanu Dżimejlodżi widzę was bowiem w smutku i żałości. Powiedzcie, czemu jesteście same, gdzie wasi mężowie?
Szlachetny młodzieńcze zawołała kobieta jakże dobre masz serce, skoro widząc cudzy ból, zapominasz o własnym! Ale nim powiemy ci o sobie, odpowiedz na nasze pytanie. Czy dziewczyna ta jest żoną twoją, czy narzeczoną?
Nie, to moja siostra, której szukam od dziesięciu lat.
Jakże szlachetny jest człowiek, który dziesięć lat życia poświęca poszukiwaniu siostry! zawołały kobiety.
Nie trapcie się o mnie powstrzymał je Dżanu Dżimejlodżi. Chcę wiedzieć, co was gnębi, albowiem wiele wędrowałem i wiele widziałem i, być może, znajdę radę i na waszą niedolę.
Wysłuchaj nas Ś odezwała się pierwsza niewiasta. Choć wyglądasz jak ubogi wędrowiec, twarz twoja, postawa i słowa mówią, iż jesteś zacnego rodu. Jesteśmy same, albowiem ojcowie nasi, mężowie i bracia walczyć poszli z sąsiadami. Książę nasz, władca samolubny, niegodziwy, a zarazem
118
tchórzliwy, wysłał wszystkich mężczyzn na wojnę, dzieci jedynie i kobiety zostawiając w mieście.
Biada mu! zawołał oburzony Dżanu Dżimejlodżi. Zły to bowiem władca, który wysyłając swych poddanych na bój sam chroni się w komnatach zamku. Niegodziwy to człowiek, niegodny władzy książęcej.
Sprawiedliwie mówi! krzyknęły kobiety. Oto szlachetny i mądry młodzian.
Słowa twe są sprawiedliwe przytaknęła pierwsza niewiasta, gdy ucichł gwar. I księcia naszego spotkała kara. Żarłok ten, żarłokiem bowiem był również, objadł się wczoraj i opił tak, że pękł.
Powinnyście więc cieszyć się, że bogowie uwolnili was od złego władcy, i obrać spośród najgodniejszych mężów tego, który władać będzie waszą krainą powiedział Dżanu Dżimejlodżi.
Ale zostałyśmy same zapłakały kobiety. Nie ma nad nami żadnego władcy: ani złego, ani dobrego.
Ś Szlachetny młodzieńcze! odezwała się znów pierwsza niewiasta. Nie chcesz nam zdradzić ni imienia swego, ni rodu, widzimy jednak, żeś mądry i sprawiedliwy. Błagamy cię, zostań z nami i póki ojcowie nasi, mężowie i bracia nie wrócą z wojen, rządź w zamku.
Zostań z nami. Zostań, o szlachetny! Rządź w naszym kraju błagały kobiety, a ich żałosne prośby poruszyły serce Dżanu Dżimejlodżi.
Zamyślił się głęboko. Strudzony był nieustanną wędrówką, zwątpił, czy znajdzie siostrę, a tu nieszczęsne, samotne kobiety błagały o pomoc i opiekę. Postanowił więc zostać i udać się w dalszą drogę, gdy wrócą ich mężowie.
Dobrze rzekł głośno. Zgadzam się i spełnię waszą prośbę. Wiedzcie jednak, iż gdy Śwrócą ojcowie wasi, mężowie i bracia, przekażę władzę najgodniejszemu z nich i pójdę swoją drogą.
Tak więc Dżanu Dżimejlodżi został księciem i choć wiedział, że niedługo to potrwa, rządził sprawiedliwie i roztropnie.
119
Rozdzielił pracę, kazał naprawić kanały, którymi płynęła na pola woda, polecił zająć się zaniedbałymi stadami. Wysłał też dwie kobiety po mężów, nakazując, by część wróciła do domów, reszta zaś starała się zakończyć zwycięsko walkę. Kobiety jednak nie powtórzyły mężom słów nakazanych przez swego władcę. Powiedziały mężom natomiast, że dają sobie radę i że zły książę zabrania mężczyznom wracać do domów.
Gdy nadszedł czas żniw, żony rolników zebrały plon tak obfity, że nie miały co robić z ziarnem; gdy nadszedł czas strzyżenia owiec, żony pasterzy usypały z wełny góry. Tak mądrze rządził Dżanu Dżimejlodżi swym nowym księstwem.
Ledwie żniwa się skończyły, ledwie ostrzyżono owce, wrócili z wojen mężczyźni. Jakże ogromne było ich zdumienie, gdy zobaczyli, jak rozkwitł ich kraj, jak obficie rodzi ziemia, jakie bogactwa zgromadziły ich żony, matki i siostry w ich domach.
Ś To on, nasz książę mądry i sprawiedliwy, którego obrałyśmy w czasie waszej nieobecności, sprawił, że biedny kraj nasz 'Stał się krainą dostatku rzekły kobiety.
Niechaj więc rządzi nami przez długie lata zawołali mężczyźni i niech zostawi potomka, który będzie naszym księciem, gdy on, odejdzie wezwany przez bogów!
I nie było nikogo, kto by nie chciał, by Dżanu Dżimejlodżi nadal był władcą tej krainy. Próżno książę wymawiał się, prosił, tłumaczył. Jego poddani odpowiadali:
Nigdzie na ziemi nie ma lepszego władcy. Rządź nami! Wówczas wyznał im Dżanu Dżimejlodżi, kim jest i jakie go
trapią troski.
Nie martw się, władco odparli jeśli rozkażesz, ruszymy do księstwa twego ojca i ukarzemy nikczemną czarownicę.
Książę zamyślił się i odrzekł:
Dobrze więc, zostanę, ale pamiętajcie, że trzeba na wszystkich rozstajnych drogach postawić straże, by pytały przechodniów o moją siostrę. A gdy nadejdzie dzień zemsty, ruszycie tam, dokąd wam powiem, i wykonacie to, co wam rozkażę.
120
Sława kraju mądrego księcia rozeszła się po świecie. Zjeżdżali się kupcy, wiedząc, że znajdą tu chętnych i zamożnych nabywców i towary, które sprzedadzą w innych okolicach. Nikt jednak nie słyszał o siostrze księcia.
Pewnego wieczoru wbiegło do komnaty księcia kilku poddanych, roniąc gorzkie łzy.
Kto was skrzywdził? zapytał książę. Nikt w moim księstwie nie powinien być smutny. Powiedzcie, a winowajców spotka surowa kara.
Nikt nas nie skrzywdził, książę. Płaczemy, bo pod murami twego zamku stoi dziewczyna śpiewająca rzewne pieśni, których nikt nigdy nie słyszał.
Porwał się książę na równe nogi i drżącym głosem rozkazał:
Wprowadźcie ją tu! Prędzej! Prędzej!
Zdumiał się książę i zasmucił, gdy stanęła przed nim kobieta cała w czerni, z twarzą osypaną kurzem, pokrywającym zmarszczki. Zdumiał się i zasmucił. Oto stała przed nim ta, której szukał przez tyle lat a jednak nie była to ona. Oczekiwał widoku młodej, pięknej dziewczyny, a tu weszła do zamku stara, obca, wędrowna śpiewaczka. Nie, to nie była jego siostra. Zniechęcony odwrócił się, ale wstyd mu było odprawić tak bez słowa wezwaną kobietę. Stała przed nim z głową zwieszoną, zmęczona, milcząca.
Słyszałem, że śpiewasz pieśni, jakich nikt nigdy nie słyszał odezwał się książę.
Tak, władco, śpiewam takie pieśni cicho odrzekła kobieta.
Książę drgnął słysząc głos młody i silny, nie licujący z postacią śpiewaczki. Zabrzmiał mu w uszach jak dawno zapomniany czyjś głos nie mógł sobie tylko uświadomić czyj.
Mówią o tobie, że jesteś dziewczyną i głos twój brzmi młodo, ale masz twarz starej kobiety powiedział książę. Jakże to się mogło stać?
Władco odparła nieznajoma chyląc głowę w kornym pokłonie. Nie jestem stara, ale los powiódł me życie drogą
121
niedoli. Spotykałam na tej drodze sto razy po sto złych ludzi, którzy nie szczędzili mej młodości. Tyle zmarszczek na mej twarzy, ile razy zadano mi cierpienie.
Książę odwrócił wzrok od nieznajomej, by ukryć wzruszenie i litość.
Ś Chcę posłuchać twej pieśni rzekł cicho, uważnie patrząc na nieznajomą.
Kobieta pokłoniła się i zaczęła śpiewać. Głos miała piękny i mocny jak głos pasterek w górskich dolinach, a zarazem słodki jak szmer potoku i szum liści w ogrodzie. Ale nie głos jej zwracał uwagę, tylko słowa pieśni. Śpiewała o małej dziewczynce, która znalazła się na szczycie góry. O domu nieznanym i zapomnianym. Śpiewała o dalekich wędrówkach, o samotności, o lęku przed złymi duchami, o tęsknocie za matką, która płacze za zaginionymi dziećmi. Każde słowo tej pieśni budziło w księciu zapomniane obrazy domu, dzieciństwa. Czuł, jak serce wali mu w piersiach, jak drżą usta i ręce.
Kim jesteś, jak się nazywasz?! zawołał chwytając kobietę za ręce i przerywając jej śpiew.
� Jestem odpowiedziała głosem słodkim i cichym córką tej, która nie mogła obronić swych dzieci, siostrą tego, który znikł pewnej nocy. A imię moje jest Smętna Pieśń.
Ś Nie, nie! zawołał książę tuląc do piersi pieśniarkę. Imię twoje brzmi Dżowa Sanmu!
Kobieta drgnęła, oczy jej poszerzone ze zdziwienia patrzyły uważnie na księcia.
Dżowa Sanmu? powtórzyła i twarz jej opromienił uśmiech. Skąd wiesz? Kiedyś tak wołali na mnie moi rodzice. I tak nazywał mnie brat mój ukochany, Dżanu DżimejlO'-dżi, który...
...który stoi przy tobie! zawołał radośnie książę. Siostro moja, a więc to ty! Nareszcie jesteśmy razem!
Nikt nie opisze radości brata i siostry, którzy smotkali się po tylu latach. Przez trzy noce i trzy dni opowiadali sobie nawzajem o przygodach, jakie spotkały ich w latach rozłąki
122
Czwartego dnia książę zawołał swych żołnierzy i na ich czele wyruszył do krainy swego ojca, by dokonać zemsty. Schwytano czarownicę i spalono ją, by więcej nikomu nie szkodziła. Gdy dopaliło się ognisko, kukułka siedząca wysoko na oknie sfrunęła na ziemię i przybrawszy swą właściwą 'postać, przytuliła do matczynej piersi odzyskane dzieci. Uwolniono starego księcia spod miedzianego zamka i odtąd żyli wszyscy w szczęściu, pokoju i radości.
SPRAWIEDLIWY SĘDZIA
Zył niegdyś w Lhasie kupiec imieniem Bema. Był to człowiek poczciwy i ubogi. Nie miał nawet własnego straganu, tylko kosz, w którym składał swój towar, i niosąc go na plecach, wędrował ulicami miasta, wykrzykując:
Ludzie dobrzy, wyjrzyjcie przez okna! Ludzie dobrzy, wyjdźcie na ulicę! Mam jedwab na sprzedaż, najpiękniejszy jedwab. Kto kupi, da dowód swej mądrości. Kto kupi, kto kupi?
Niewiele sztuk jedwabiu miał w swym koszu Bema. Był przecież ubogi. Czasem trzy, czasem dwie, a najczęściej jedna sztuka miała być zachętą dla kupujących. Skoro Bema miał niewiele, więc i sprzedawał niewiele. Zdarzało się, że w ciągu miesiąca nosił w swym koszu jedną jedyną, wciąż tę samą sztukę materiału, a i tej nie mógł sprzedać.
W owym czasie do Lhasy przyjechał pewien nikczemny złodziej. Chodził po ulicach w przebraniu pielgrzyma i tylko wypatrywał, kogo by tu zabić, kogo okraść. Pewnego dnia zbójca spotkał kupca Bema i aż zatrzymał się z wrażenia tak byli do siebie podobni. Dwie krople wody z jednego strumienia, dwa ziarnka piasku z jednej góry mniej były do siebie podobne niż ów złodziej i ów kupiec.
Ukrył się zbójca w tłumie i uważnie przyglądał się Bemie jak jest ubrany, jak zachwala swój towar, z kim rozmawia po przyjacielsku, kogo omija. W głowie bowiem jego zrodził się niecny plan. Bema zaś wcale nie zwrócił uwagi na rzekomego pielgrzyma.
Minęło kilka dni. Złodziej sporządził sobie odzież niczym nie różniącą się od ubrania kupca i czatował na swoją ofiarę.
Chodził krok w krok za handlarzem, wypatrując dogodnego miejsca i odpowiedniej chwili. Szczęście mu sprzyjało, Bema bowiem szedł .ze swoim koszem uliczką pustą i bezludną. Zbójca rzucił się na kupca, obalił go na ziemię i wyrwawszy kosz zaczął uciekać. Bema zerwał się i z krzykiem pobiegł za złodziejem, który ukradł mu jedyną sztukę jedwabiu i kosz.
Trzymajcie złodzieja! krzyczał Bema ścigając napastnika.
Ale ten nie był głupi i uciekając wołał:
Ratunku, pomocy! Ten nikczemnik chce mnie okraść! Słysząc krzyki, ludzie wypadli na ulicę i schwytali obu.
On mnie okradł skarżył się Bema.
To on mnie chciał okraść! zawodził zbójca.
A ludzie zdumieni bo dwie krople wody z jednego strumienia i dwa ziarnka piasku z jednej góry mniej są do siebie podobne, niż byli ci dwaj nie wiedzieli, co począć.
Który z was jest kupcem Bema? zapytali ludzie.
Ja jestem Bema! zakrzyknęli obaj równocześnie.
Jakże to tak? zdziwili się ludzie. Jednego tylko kupca imieniem Bema znamy. Zawsze nosił na plecach kosz i gromkim głosem zachwalał swój jedwab.
To ja jestem! zawołał kupiec. Czyż nie poznajecie mnie, sąsiedzi i bracia?
To ja jestem powiedział złodziej i chytrze dodał: Czyż nie poznajesz mnie, bracie Mima? Wszak to tobie wczoraj proponowałem, byś kupił piękny, czerwony jedwab dla córki na bluzkę.
Sprytny to był złodziej, podpatrzył i podsłuchał poprzedniego dnia rozmowę kupca z kowalem Mima i teraz to wykorzystał.
Kłamie jęknął kupiec. To ja z tobą rozmawiałem, bracie Mima.
Kto kłamie? oburzył się złodziej. Jakże nikczemny jest ten łajdak, który chciał mnie okraść. Gdyby nie wasza pomoc, bracia pochlebił otaczającym go ludziom niechybnie odebrałby mi mój kosz i kto wie, może nawet zabił. Oddajcie go w ręce sędziego, a ja pójdę spokojnie dalej.
124
125
Ludzie nie wiedzieli jednak, któremu z tych dwóch uwierzyć, i postanowili, że obu zaprowadzą przed sędziego, by rozsądził, kto jest kupcem, a kto złodziejem.
Sędzia zdziwił się bardzo na widok dwóch ludzi podobnych do siebie bardziej niż dwie krople wody z jednego strumienia czy dwa ziarnka piasku z jednej góry. Przystąpił: jednak od razu do wyjaśnienia sprawy.
Jak się nazywasz? zwrócił się do kupca.
Jestem Bema, kupiec, handluję jedwabiem odparł Bema.
A ty? spytał sędzia złodzieja.
Jestem Bema, kupiec, handluję jedwabiem odpowiedział złodziej.
Sędzia pokiwał głową na znak że nic nie rozumie, i spytał ludizi, kto z nich zna kupca z Lhasy imieniem Bema, albot-wiem sędzia nie może znać wszystkich, którzy handlują jedwabiem. Odrzekli ludzie, że znają kupca imieniem Bema, ale nie mogą odróżnić, który z tych dwóch jest nim naprawdę, a który podszywa się pod niego. Sędzia kazał wszystkim milczeć, a sam zamyślił się, jak rozstrzygnąć zawiłą historię. Po chwili wyjął z kosza sztukę jedwabiu, rozpostarł ją na podłodze i tak rzekł:
Oto jedwab, który należy do jednego z was. Chwyćcie każdy z innego końca i ciągnijcie, a przekonam się, kto mówi prawdę, a kto jest nikczemnikiem i zasługuje na chłostę.
Chwycili tedy obaj z dwóch końców i zaczęli ciągnąć. Bema, który wiedział, że jedwab jest drogi, ciągnął ostrożnie, by nie zniszczyć materiału. Bał się, że może go podrzeć, a wtedy nikt mu nie zwróci straty. Bandyta zaś szarpał z całej siły, chcąc wyrwać jedwab z rąk kupca.
Uważaj! wołał Bema słysząc, jak pęka materiał. To jedwab, a nie żelazo!
Milcz, głupcze ryczał rozwścieczony złodziej i puść moją własność!
Wtedy wstał sędzia i kazał odłożyć jedwab.
Już wiem rzekł. Ten, czyją własnością jest materiał,
126

nigdy nie zechce go zniszczyć. Ty więc wskazał na kupca nazywasz, się Bema i handlujesz jedwabiem. Ty zaś palcem wskazał bandytę jesteś nikczemnym złodziejem, który napadł na spokojnego człowieka i chciał go okraść. Będziesz za to ukarany. Weźcie go zawołał do strażników wyprowadźcie na plac, a nie żałujcie kija, by nikczemnik nie ważył się więcej na takie postępki! A dołóżcie mu jeszcze i za to, że sędziego chciał okpić i imię uczciwemu człowiekowi ukraść.
Tak więc Bema wrócił do domu ze zniszczoną sztuką jedwabiu, bandyta zaś w oczach tłumu został obity i pohańbiony. Nikczemnik ten poprzysiągł jednak zemstę nieszczęsnemu Bemie. Ledwie minął ból, wyszedł znów na ulicę, by wytropić kupca. Dopadł go w pustej uliczce i nagłym ciosem pozbawił życia. Kupiec padł nieżywy na ziemię. Bandyta zaś wyrzucił zakrwawiony nóż i w pośpiechu zaczął się oddalać. Przypadek chciał, że w chwili gdy bandyta wyrzucał narzędzie zbrodni, jeden z mieszkańców wyszedł ze swego domu. '
Stój, nikczemny morderco zawołał zabiłeś człowieka! Pomocy!
Na ten krzyk zbiegli się ludzie.
Kto zabił? zapytali.
Jakże możecie pytać? z udanym oburzeniem wykrzyknął bandyta. Oto niegodziwiec stoi jeszcze nad swą ofiarą. Winę chce zwalić na mnie. Chwyćcie go i oddajcie w ręce sędziego.
Ś Jak śmiesz! zawołał niewinnie oskarżony. Widziałem, jak wyrzuciłeś zakrwawiony nóż, dlatego wszcząłem alarm. Mordercą jesteś, mordercą.
Ludzie nie wiedzieli, kto jest naprawdę winien zbrodni, i obu zaprowadzili przed oblicze sędziego.
Który z was jest zbrodniarzem, niech się przyzna rozkazał sędzia.
Oto morderca odrzekł niewinny. Wyszedłem z domu i ujrzałem leżącego na ziemi człowieka. Ten oto osobnik miał w ręku zakrwawiony nóż. Widziałem, jak wyrzucił go
127
i w pośpiechu zaczął się oddalać. Zawołałem więc ludzi na po-moc. Oto wszystko, co wiem, i każde słowo moje jest prawdziwe.
Kłamie! krzyknął morderca i zaczął miotać na świadka swej zbrodni przekleństwa. Szedłem spokojnie ulicą, nagle usłyszałem bałaś. Obejrzałem, się i zobaczyłem, jak ten niegodziwiec zabija człowieka. Gdy ujrzał mnie, krzyknął, by w ten sposób odwrócić od siebie uwagę i winę za zbrodnię na mnie zwalić.
Zamyślił się sędzia, bo nie wiedział, jaki wyrok wydać. Kazał strażnikom pilnować obu, sam zaś wyszedł do drugiego pokoju. Po godzinie wrócił do sali sądowej i tak rzekł: - Nikt prócz was nie mógł zabić, nikt prócz was nie widział zbrodni, nikt prócz was nie wie, kto jest prawdziwym mordercą. Wiedzcie jednak, że bogowie byli świadkami zbrodni i oni wskażą zabójcę. Idźcie tedy do ciemnego pokoju i pozostańcie tam tak długo, póki nie pozwolę wam wyjść. Wówczas dowiemy się, kto zabił, bowiem na plecach zbrodniarza będzie napisane ZABÓJCA.
Strażnicy wprowadzili obu do ciemnego pokoju i zamknęli drzwi. Niewinnie oskarżony miał czyste sumienie, usiadł więc na podłodze i spokojnie czekał. Bandyta zaś bardzo się niepokoił. Obawiał się, że ten, na kogo rzucił podejrzenie, może napisać na jego plecach słowo "zabójca" albo że sędzia zostawił w pokoju kogoś, kto tego dokona, albo wreszcie że sami bogowie mogą to uczynić. Poszedł więc po omacku do ściany i oparł się o nią plecami. Stał tak bez ruchu, póki nie otworzyły się drzwi, Gdy sędzia wezwał ich, by wyszli, zebrani tłumnie ludzie ujrzeli na plecach bandyty napis "zabójca".
Tyś zabił! gniewnie zawołał sędzia i morderca przyznał się do winy.
Któż to napisał? zdumieli się ludzie. Czyżby bogowie?
Wówczas sędzia otworzył drzwi do pokoju i odsłonił okna.
Ujrzano ściany pokryte słowem "zabójca", wypisanym tysiąc razy.
To ja napisałem rzekł sędzia ten bowiem, kto ma sumienie nieczyste, lękał się i chronił plecy. Człowiek zaś o czystym sumieniu nie miał się czego obawiać.
Niewinnie oskarżonego wypuszczono, natomiast bandytę zakuto w kajdany i wypędzono precz na pustynię, gdzie zginął z głodu lub został pożarty przez dzikie zwierzęta. A sędziego uznano za mędrca, wyroki bowiem, jakie wydawał, były zawsze słuszne i sprawiedliwe.
128
BIEDAK I BOGACZ
W pewnej wiosce żyły w najbliższym sąsiedztwie dwie rodziny. Pierwsza miała dom wysoki i obszerny. Kilkunastu pasterzy doglądało jej stad. Kilkanaście rodzin chłopskich pracowało na jej polach. Była to można i bogata rodzina.
Druga rodzina miała domek mały i ciasny. Ani jednego jaka nie wyganiano na pastwiska, jedynie kilka wychudzonych dzo *. Ziemi miała ta rodzina tak niewiele, że całe pole zmieściłoby się chyba w domu bogaczy. Była to uboga i nieszczęśliwa rodzina.
Jednego dnia i o jednej godzinie w obu domach przyszli na świat synowie. Ponieważ domy te sąsiadowały ze sobą, obaj chłopcy zapoznali się, razem bawili, razem łobuzowali. Przyjaźń ich była wielka i prawdziwa, tak że nikt nigdy nie widział we wsi, by choć chwilę spędzili oddzielnie.
Nie baw się z tym nędzarzem krzyczała matka na swego syna wstyd, by syn bogatego i poważanego ojca hańbił się znajomością z biedakiem!
Ale Adun bo takie było imię bogatego chłopca nie zwracał na to uwagi i wciąż bawił się ze swoim ulubionym kolegą, Pubu.
Chłopcy najczęściej siadali na zboczu wysokiego, porosłego krzewami wzgórza, które wznosiło się za wioską, i tam w grocie, wśród skał, marzyli o przyszłości.
Jesteś moim przyjacielem, Pubu mówił Adun. Co moje, to twoje. Kiedy dorosnę i stanę się gospodarzem
* D z o zwierzę pochodzące ze skrzyżowania jaka z krową.
130
bogactw mego ojca, połowę majątku oddam tobie. Wybierzemy sobie najpiękniejsze dziewczęta za żony i będziemy razem, jak bracia, żyć w jednym domu, jeść z jednej miski, pić z jednej filiżanki.
Dobry jesteś, Adunie Ś wzdychał Pubu. Nie mam przyjaciół prócz ciebie. Bliższy mi jesteś niż rodzony brat. Ale cóż ja mogę ci ofiarować, jedno chyba tylko, co mam życie. Będzie ono należało do ciebie. Będziemy jednym, sercem bijącym w dwóch ciałach, jedną myślą zrodzoną w dwóch głowach.
Lata mijały, chłopcy dorośli, stali się młodzieńcami. Cori rzadziej spotykali się, bo biedny musiał dźwigać brzeiri nędzy, a bogaty miał zbyt wiele czasu zajętego rozrywkami^ Coraz rzadziej w krótkich rozmowach Adun mówił o swej przyjaźni do Pubu. A gdy nadszedł dzień, w którym Adun stał się głową swej rodziny dziedzicząc majątek po ojcu i wprowadził do swojego domu żonę, wśród gości pijących czan * nie było Pubu. Nie dlatego, że musiał iść na wysoką górę po suche gałęzie krzewów i wątłych drzewek, nie dlatego, że musiał chodzić od chaty do chaty i pytać, kto kupi chrust na opał.
Stało się talk, ponieważ Adun go nie zaprosił.
Nie zaprosił go też następnego dnia ani trzeciego, ani czwartego. Zapomniał o swym biednym przyjacielu Pubu, zapomniał o przysiędze przyjaźni wieczystej, o obietnicy, iż życie ich i mar jatek będą wspólne. Nawet gdy wychodził przed swój wielki dom, by skrzyczeć wolno pracujących parobków, zdawał się nie zauważać biednego Pubu, krzątającego się wokół swej wpół-rozwalonej chatki.
Z każdym dniem rósł dostatek w domu Aduna, z każdym dniem coraz większa bieda wyzierała z czterech kątów lepianki Pubu. Pomór padł na bydło w stadach Aduna ucierpiało tylko kilka jaków, ale wszystkie dzo Pubu zdechły. Adun wysyłał dziesiątki karawan z jęczmieniem do Lhasy, Pubu
* Czan napój tybetański przypominający kwaskowate piwo.
131
zbierał ze swego poletka tyle, że ledwie trzy miesiące mógł wyżywić swoją rodzinę i siebie.
Jedynym źródłem utrzymania Pubu stało się zbieranie gałęzi na wysokiej górze. Każdego dnia o świcie wyruszał w drogę. Spieszył się, choć dech zapierało mu w piersiach, by przed południem zejść ze szczytu z ciężkim naręczem chrustu i sprzedać, choć trochę, zamożniejszym sąsiadom. Góra była wysoka i stronią, trudno było wspiąć się na jej szczyt, ale niełatwo też było zejść z niej wlokąc na plecach spory ciężar. W połowie drogi powrotnej zatrzymywał się Pubu i odpoczywał. W tym właśnie miejscu, na zboczu góry, znajdował się wykuty w skale lew. We wsi mówiono, że przed wielu, wielu laty przywędrował tu z dalekich krajów święty pustelnik i zamieszkał w samotni w połowie drogi na szczyt góry. Przez całe życie palcami kształtował skałę, a że bogowie pokochali go i zechcieli nagrodzić, dali palcom jego siłę ogromną. W taki to dziwny sposób znalazł się na zboczu kamienny lew.
Pubu każdego dnia przystawał obok lwa i by ulżyć zbolałym ramionom, opierał ciężką wiązkę o grzbiet zwierzęcia. Stał tak zawsze kilka minut i wypocząwszy ruszał dalej.
Pewnego dnia, wracając ze sporym naręczem gałęzi, Pubu zatrzymał się przy posągu i oparł, jak zwykle, swoje brzemię o grzbiet lwa. Dzień był gorący, słońce prażyło i twarz Pubu zalewał pot. Dyszał ciężko. Nagle usłyszał głos:
Jakże mi ciężko!
Obejrzał się, ciekaw, kto skarży się na swój los. Nie zauważył jednak nikogo. Pomyślał więc, że to pewnie on sam bezwiednie wypowiedział głośno skargę swego serca. Już chciał odejść, gdy znów zabrzmiał głos:
Jakże mi ciężko, człowieku!
Pubu zląkł się i spojrzał na kamiennego lwa. Nikt inny nie mógł przecież przemówić na tym pustkowiu.
Wybacz, kamienny lwie powiedział unosząc swój ciężar. Wybacz mi śmiałość. Nie wiedziałem, że odczuwasz ciężar drew, które niosę do wsi. Wybacz, żem tylekroć trudził cię. Nigdy już tego nie zrobię.
132
Pokłonił się nisko chcąc odejść, ale wstrzymał go głos:
Poczekaj, Pubu. Pot spływa z twego czoła. Oprzyj śmiało chrust o mój kamienny grzbiet. Jesteś dobry i serce masz czułe. Przekonałem się o tym przed chwilą i chcę cię za to nagrodzić. Ale powiedz mi najpierw, czemu to chodzisz na wysoką górę i wracasz z niej objuczony drwami niby jak?
Pokłonił się Pubu i odparł:
Ś Cóż mam począć, kamienny lwie? Nędza zamieszkała w mym domu, padły moje dzo, skąpo rodzi moje małe pole. A w domu wszyscy chcą jeść. Muszę więc zbierać drwa i sprzedawać je zamożnym sąsiadom. Jeden da mi za to nieco tsamby, inny trochę herbaty, jeszcze inny garść soli. Tak żyjemy.
Ciężkie jest twoje życie, Pubu powiedział lew. Dlaczego nie pójdziesz do swoich przyjaciół? Oni cię wspomogą. Czyżbyś nie miał przyjaciół?
Mam jednego przyjaciela ożywił się Pubu ale posmutniał i westchnął nie ma on czasu, zajęty jest licznymi sprawami. Nie chcę go frasować swymi kłopotami,
A może on nie chce ci pomóc?
O nie! zawołał Pubu, bo serce miał dobre i nie chciał nawet w myślach skrzywdzić Aduna. To prawdziwy przyjaciel, ale nie mogę mu zawracać głowy.
Lew wydał dźwięk, który zabrzmiał ni to jak śmiech, ni to jak jęk.
Posłuchaj, Pubu, co ci powiem odezwał się po chwili milczenia. Pamiętaj jednak, że nie wolno ci nikomu powtórzyć tego, co usłyszysz ode mnie. Wsadź rękę w moją paszczę, a znajdziesz w niej coś, co przyniesie radość tobie i twej rodzinie. Uczyń tak.
Pubu postąpił tak, jak mu kazał lew. Jakież było jego zdumienie, gdy wyciągnął z paszczy kamiennego lwa spory kawałek złota. Biedak nigdy jeszcze nie widział takiego bogactwa.
Potężny, kamienny lwie zawołał przejęty jakże jesteś łaskawy! Ale wybacz^ zbyt 'szczodry jesteś dla mnie, człowieka, który opierał swój ciężar o twój grzbiet i sprawiał
133
ci ból i trud. Nie potrzeba mi tyle złota. Pozwól, że zwrócę ci je, a jeśli chcesz mi dopomóc, daj mi jedną tylko monetę, bym kupił odzież dla dzieci.
Nie, Pubu, to wszystko jest twoje odrzekł lew. Weź to i idź do miasta. Sprzedaj złoto złotnikowi i kup wszystko, czego ci trzeba, a gdy wydasz pieniądze, wracaj do mnie i znów znajdziesz złoto w mej paszczy. Zbuduj sobie dom, kup jaki, żyj dostatnio. Zasłużyłeś na to, bo serce masz dobre i wierne i nie ma w nim chciwości.
Ze łzami w oczach dziękował Pubu kamiennemu lwu. Błogosławił jego wspaniałomyślność, wysławiał hojność.
Idź, Pubu rzekł lew bo chcę odpocząć i pomyśleć
0 różnych sprawach. Ale pamiętaj, jeśli cię ktoś zapyta, skąd masz pieniądze, nie mów o mnie. Odpowiedz: "Praca mi je dała". Żegnaj i gdy będziesz chciał złota, wróć tutaj!
Uszczęśliwiony Pubu szybkim krokiem pobiegł do domu. Kazał żonie przygotować woreczek tsamby i nie mówiąc, co się stało, poszedł do Lhasy. Wrócił po kilku dniach przywożąc na grzbietach jaków cinke *, sól i odzież dla rodźmy.
Uleciała bieda z chaty Pubu. Naprawił dom, kupił owce
1 jaki, stał się człowiekiem zamożnym. Tylko trzy razy chodził do lwa i brał z jego paszczy złoto. Zył bowiem skromnie i pracowicie.
Ludzie we wsi dziwili się: skąd biedak Pubu "zdobył tyle pieniędzy? Pytali go o to nieraz i zawsze odpowiadał: "Praca dała mi pieniądze". A że znano pracowitość Pubu, wierzono mu i stawiano wszystkim za przykład.
Oto piękna nagroda mówiono we wsi. Biedny Pubu tyle się namęczył, że zasłużył sobie na lepsze życie.
Jeden tylko człowiek nie mógł zaznać spokoju. Powodzenie Pubu spędziło mu sen z powiek. Nie wierzył, że to praca dała biedakowi pieniądze.
Kryją się za tym jakieś czary mówił do żony. Ona zaś, równie chciwa, podjudzała go:
* Cinke
jęczmień.
134
� Dowiedz się, dowiedz, jakie to czary. Może i ty zdobędziesz dużo pieniędzy i wtedy zbudujemy sobie piękny zamek i będziemy najbogatszymi ludźmi w całej okolicy.
Tymi zawistnymi ludźmi byli Adun i jego żona. Aby wywiedzieć się, skąd Pubu ma pieniądze, Adun przypomniał sobie nagle o łączącej go z sąsiadem przyjaźni. Począł więc odwiedzać jego dom, zapraszał go do siebie. Witał go na ulicy okrzykiem: "bracie i przyjacielu!" Dobroduszny Pubu nie przeczuwając podstępu ucieszył się, że dawna przyjaźń odżyła. Chętnie opowiadał Adunowi o wszystkim. Jedną tylko sprawę pomijał milczeniem. Gdy Adun wypytywał go rzecz jasna, ostrożnie i okrężną drogą skąd ma pieniądze,1 Pubu odpowiadał krótko, że z pracy.
Byłeś bardzo zajęty tłumaczył Pubu ale wiesz chyba, że chodziłem przez długi czas po drwa, zbierałem je na wysokiej górze i potem sprzedawałem. Skądże jeszcze mógłbym mieć pieniądze?
Ale Adun kręcił głową i wzdychał:
Zły z ciebie przyjaciel, Pubu, oszukujesz mnie, ukrywasz coś przede mną. Czy zapomniałeś o przysięgach, jakie dawałeś, gdy byliśmy chłopcami?
Pubu cierpiał z tego powodu, trapił się, że nie jest szczery wobec przyjaciela, ale bał się złamać nakaz kamiennego lwa. Tymczasem Aduna paliła ciekawość i chciwość. Zaczął więc po kryjomu śledzić Pubu. Szedł za nim wszędzie jak cień, kryjąc swą twarz. Pewnego dnia usłyszawszy, że przyjaciel wybiera się nazajutrz na wysoką górę, pobiegł tam przed świtem i ukrył się wśród skał w połowie zbocza. Czekał długo, aż zobaczył nadchodzącego Pubu. Ukrył się więc jeszcze głębiej, bacząc pilnie na każdy krok tamtego. Sądził, że Pubu pójdzie dalej. Ku swemu najwyższemu zdumieniu zobaczył, jak Pubu podchodzi do kamiennego lwa, wsadza mu rękę do paszczy i potem chowa ją szybko za pazuchę.
Ledwie Pubu odszedł, Adun wyskoczył ze swej kryjówki i czym prędzej pobiegł do lwa. Posąg miał jednak paszczę
135
szczelnie zamkniętą i Adun nie zauważył nigdzie żadnego otworu, w którym mogłaby isię zmieścić ręka.
"Nie może być pomyślał widziałem wszystko na własne oczy. To nie sen. Pubu na pewno wyciągnął coś z pyska tego lwa. Ale co? I jak to zrobił? Taki głupiec, taki nędzarz, poznał cudowną tajemnicę zdobywania bogactwa! Cóż to za niesprawiedliwość, że ja, syn możnego rodu, nic o tym nie wiem!" wściekał się w duchu.
Kiedy Adun wrócił do wsi, Pubu już nie było. Jego żona odpowiedziała, że wyjechał do Lhasy za interesami.
"Ciekawe, jakie to mogą być interesy oburzał się Adun. Na pewno związane z tajemnicą kamiennego lwa".
Po kilku dniach Pubu wrócił i Adun czym prędzej pobiegł do niego.
Jakże załatwiłeś swoje interesy? zapytał. Ś Dzięki ci, przyjacielu, pomyślnie.
Bardzo mnie to raduje pokiwał głową Adun. Wiedz jednak, Pubu, że nie jesteś dobrym przyjacielem, skoro ukry--wasz coś przede mną. Weź ze mnie przykład. Moje serce i myśli stoją przed tobą otworem, podobnie jak drzwi mego domu. A ty zamknąłeś przede mną serce i myśli. Tak, tak westchnął sądziłem, że mam przyjaciela.
Jak możesz tak mówić, bracie zawołał Pubu wiesz przecież!...
� Wiem, że nie jesteś ze mną szczery przerwał Adun. Masz jakieś tajemnice. Jedna z nich związana jest z kamiennym lwem.
Słysząc to Pubu zbladł. Nie chciał kłamać, a równocześnie bał się powiedzieć prawdę. Na nic nie przydały się jednak tym razem wykręty. Adun przyparł go do muru.
Widziałem, jak rozmawiałeś z lwem i wyjąłeś mu coś z pyska powtarzał uporczywie, wpatrując się w pobladłą twarz Pubu.
Musiał więc Pubu wyznać przyjacielowi całą prawdę. Opowiedział o swej dziwnej przygodzie, o rozmowie z lwem i cudownie znajdowanym w jego pysku złocie.
136
Jaki ty jesteś głupi! Ś jęknął Adun. Trzeba było codziennie brać złoto. Ty głupcze, gdybyś mi o tym wcześniej powiedział, bylibyśmy już dziś najbogatszymi ludźmi na ziemi.
Próżno jednak Adun namawiał Pubu, by ten natychmiast poszedł do lwa.
Mam dość bogactw odpowiedział Pubu. Nie potrzeba mi więcej. Mam swoje stado i dobry dom, i jedzenie, i odzież dla całej rodziny. Nie pójdę więcej do lwa po złoto.
Rozzłoszczony Adun pobiegł do domu. Następnego dnia o świcie przebrał się w odzież swego najbiedniejszego parobka i poszedł na wysoką górę. Zebrał tam gałęzie i wracając oparł wiązkę o grzbiet lwa. Robił tak przez kilka dni z rzędu, ale lew milczał. Chciwy Adun nie wytrzymał. Któregoś dnia kładąc chrust na grzbiecie kamiennego lwa zaczął narzekać:
O nieszczęsna moja dola! Jakże biedny jestem, jakże nieszczęśliwy! W moim domu głód i płacz. Dzieci moje od trzech dni nic nie jadły. Żona umiera ciężko chora, a nie mogę nawet poprosić łamów, by modłami wybłagali dla niej u bogów zdrowie, bo jaką ofiarę zaniosę do świątyni? Nie mam bydła, słońce wypaliło moje maleńkie pole. O ja biedny, o ja nieszczęśliwy! Muszę codziennie wspinać się na wysoką górę i zbierać drwa. Ale nikt nie chce mi za nie zapłacić. Ledwie trzymam się na nogach. Tylko kamienny lew jest świadkiem mego smutku i niedoli. Oto, by wypocząć i odsapnąć, o jego grzbiet opieram ciężką wiązkę chrustu. Czyż nikt się nade mną nie zlituje?
Co znaczą twoje słowa? rozległ się głos lwa. Ucieszony Adun, dumny z udanego podstępu, powtórzył
swe słowa, dodając jeszcze wiele innych, równie nieprawdziwych szczegółów.
Czy wszystko, co powiedziałeś, jest prawdą? zapytał lew. Czy nie skłamałeś, by wzbudzić we mnie litość?
Jakżebym śmiał krzyknął z udanym oburzeniem Adun oszukać ciebie, potężny, kamienny lwie! Każde moje słowo jest prawdziwe i jeśli nie pomożesz mi, zginę ja i moja rodzina.
137
ŚHM1
Włóż tedy rękę do mego pyska powiedział lew. Adun czym prędzej wsadził rękę do otwartej paszczy lwa.
Ledwie jednak uczynił to, lew zamknął paszczę. Próżno Adun usiłował wyciągnąć rękę. Kamienne zęby trzymały ją mocno. Zaczął więc błagać, prosić, płakać nic nie pomogło. Lew milczał i nie puszczał ręki. Tak minął dzień, potem noc i znowu wzeszło słońce.
Litości! szeptem już błagał Adun, osłabły z głodu i wyczerpania. Pozwól mi odejść, puść moją rękę, kamienny lwie. Nigdy więcej nie przyjdę do ciebie. Nigdy nie będę nikogo oszukiwał. Chciwość moja została ukarana, puść mnie.
Ale lew milczał.
Żona Aduna, niespokojna o męża, postanowiła sprawdzić, co mu się przytrafiło. Wiedziała, dokąd i po co poszedł, udała się więc na wysoką górę. Gdy ujrzała Aduna uwięzionego przez lwa, zapłakała gorzko. Potem pobiegła z powrotem
do wsi i naszykowała jedzenie. Przyniosła to na górę i płacząc karmiła męża.
Oto kara za naszą chciwość jęczała, Mój biedny Adunie, co teraz będzie z nami?
Błagała i ona lwa o litość. Ale kamień był niewzruszony. Poprosiła Pubu, by on wstawił się za Adunem u swego dobroczyńcy, lecz prośby Pubu, choć szczerze pragnął on uwolnienia niegodziwego przyjaciela, też nie zostały wysłuchane.
Mijały dni, tygodnie, miesiące. Zmęczony Adun był coraz słabszy. Jego żona przynosiła coraz mniej jedzenia, majątek ich bowiem, pozbawiony gospodarza, tajał z każdą godziną. Nadszedł wreszcie dzień, gdy żona przyniosła Adunowi ledwie garść tsamby i rzekła:
Zabrałam to dzieciom, bo nic już nie zostało w domu. Gorzko zapłakali oboje, rozumiejąc, że nadszedł kres życia.
Żegnaj, żono! rzekł Adun. Moja wina, że spadło na nas to nieszczęście.
Ś Żegnaj, mężu! łkała żona. ŚŚ To moja wina, bo byłam równie chciwa jak ty. s
Gdy tak żegnając się płakali, otwarła się nagle paszcza lwa.
- Idźcie precz! zabrzmiał jego głos. Jesteście wstrętni i niegodziwi. Żal mi jednak waszych dzieci.
Adun i żona wrócili więc do domu. Odtąd żyli w ubóstwie i jeden tylko człowiek we wsi pomagał im w biedzie. Był nim dobry i szlachetny Pubu.
DLACZEGO W TYBECIE PIJĄ HERBATĘ Z SOLĄ
Działo się. to dawno, bardzo dawno temu, kiedy Ziemia była jeszcze młoda, a ludzie silniejsi od największego,, żyjącego dziś mocarza. Działo to się wtedy, gdy mieszkańcy Ziemi umieli rozmawiać z bogami i nie zapomnieli sztuki czynienia czarów. A więc było to nieskończenie dawno temu.
Przepływała przez Ziemię rzeka ogromna. Wody jej kipiały bystrym nurtem. Porywała ona skały i góry całe wraz z rosnącymi na nich lasami. Straszna to była rzeka. Ale były miejsca, gdzie koryto jej zwężało się. Nawet dzieckoi mogłoby tam przerzucić kamień z brzegu na brzeg. Nie tylko jednak dziecko, lecz nawet najmężniejszy wojownik nie ośmielał się stanąć w takim miejscu na jej brzegu. Wody spętane wąskim korytem ryczały, miotały słupy fontann, szalały, jakby tysiąc demonów obrało tu sobie siedlisko.
Nad brzegami tej rzeki żyły dwa plemiona. Woda oddzielała od siebie nie tylko ich ziemie, ale i serca. Jedno* plemię mówiło o drugim z pogardą i nienawiścią, choć nikt nie wiedział, dlaczego tak się dzieje. Ludzie jednego plemienia mówili o sobie, że są śmiali, drugiego zaś że są dzielni. Tak też ich nazywano: Plemieniem Śmiałych i Plemieniem Dzielnych.
Na czele każdego z tych plemion stali wodzowie. Każdy starał się rządzić tak, by plemię jego było bogate, miało jak najwięcej stad i by żaden wróg nie odważył się wedrzeć w jego granice. Słowo wodza było dla ludzi rozkazem i nikt nie ośmielił się uczynić nic wbrew jego woli.
Wódz Plemienia Śmiałych miał syna urodziwego i zręcznego młodzieńca imieniem Lobsan. Wódz Plemienia Dziel-
140
nych miał córkę piękną i zgrabną dziewczynę zwaną Cyryn Dżolkar, co oznacza Długie Życie Białej Bogini.
W obu plemionach obyczaje panowały jednakowe. Młodzi ludzie czy to chłopcy, czy dziewczęta wspólnie paśli stada swych plemion. Jedynie dzieci wodzów miały prawo chodzić samotnie z powierzonymi im stadami. Codziennie o świcie Lobsan wyprowadzał swe stado na pastwiska na wysokim brzegu rzeki. Trawa była tu soczysta i zielona, a nie wątła jak na pastwiskach dalej od rzeki. Ziemie bowiem Plemienia Śmiałych zasobne były w sól i trawa nie wszędzie smakowała jakom. Chociaż inni bali się zbliżać do rzeki, Lobsan nie znał lęku. Przyprowadziwszy swe stado, siadał na skale zwisającej nad spienioną rzeką, śpiewał i rozglądał się po okolicy.
Pewnego razu zobaczył na przeciwległym brzegu ludzką postać. Zerwał się i zaczął głośno rzucać wyzwiska, wielka bowiem była jego nienawiść do ludzi z Plemienia Dzielnych. W odpowiedzi usłyszał wesoły, dziewczęcy śmiech. To śmiała się Cyryn Dżolkar, która przyprowadziła swe owieczki na drugi brzeg rzeki, bo nie rosły tu krzewy herbaty, której mnóstwo dojrzewało na ziemiach jej plemienia.
Zawstydził się Lobsan, że zamiast mężczyzny dziewczynę obrzucił wyzwiskami, i czym prędzej ukrył się za skałą. A Cyryn Dżolkar usiadła na brzegu i zanuciła swą ulubioną piosenkę. Lobsan słuchał jej z ukrycia i im dłużej słuchał, tym bardziej mu się podobała.
Nazajutrz Lobsan ze swoimi jakami przyszedł w to samo miejsce. Po chwili na przeciwległym brzegu ukazała się smukła postać dziewczyny. Przez długi czas przychodzili tak co dnia i w milczeniu patrzyli na siebie lub śpiewali pieśni. Potem zaczęli rozmawiać, ale szum rzeki zagłuszał ich słowa.
Tak upłynęło wiele dni. Raz Lobsan usłyszawszy śpiew dziewczyny pobiegł w dół ku wodzie. Batem na jaki uderzył rzekę. Wody się rozstąpiły i młodzieniec przebiegł na drugi brzeg. Ledwie dotknął go koniuszkami stóp, wody zwarły się i ze stokroć większą siłą runęły przed siebie. A Lobsan biegł ku oczekującej go dziewczynie. Zatrzymał się i zapatrzył
141
w milczeniu tak była śliczna i tak radosny uśmiech zdobił jej twarz.
Jakże przeszedłeś przez rzekę? spytała Cyryn Dzolkar. Ś Chciałem ujrzeć cię z bliska odrzekł Lobsan. Nie
wystarczy mi już przyglądać ci się z drugiego brzegu. Rzeka nas dzieliła, więc uderzyłem ją batem, którym poganiam jaki, i wody się rozstąpiły.
Jesteś śmiały szepnęła zachwycona dziewczyna.
Jestem synem wodza Plemienia Śmiałych odparł z dumą Lobsan. Nie znam lęku.
A ja równie dumnie odpowiedziała Cyryn Dzolkar -L-jestem córką wodza Plemienia Dzielnych. I w moim sercu nie ma miejsca na lęk.
Zdawało się, że za chwilę oboje wybuchną gniewem. Ale silniejsze od gniewu, który dzielił oba plemiona, było uczucie, które kazało Lobsanowi przejść przez rzekę, a rzece rozstąpić się przed śmiałkiem. Zamiast błyskawic gniewu w oczach jego ukazał się blask radości. I oczy dziewczyny zajaśniały szczęściem.
Upływał czas, słońce przewędrowało nad zachodni brzeg rzeki, schyliło zmęczoną głowę nad wysokimi górami, jakby szykując się do snu, a Lobsan i Cyryn Dzolkar wciąż rozmawiali trzymając się za ręce. Zapomnieli O1 wszystkim, tak dobrze im było z sobą.
Nie odejdę od ciebie nigdy przysięgał Lobsan. Ty jesteś moja, a ja jestem twój. Nic nas nie rozdzieli!
A rzeka? spytała cicho Cyryn Dzolkar.
Rzeka! zaśmiał się chłopiec. Cóż znaczy rzeka? Moja miłość jest tak wielka i tak silna, że i rzeka musi przed nią ustąpić.
A rodzice? jeszcze ciszej pytała dziewczyna. Straszna jest walka między naszymi plemionami. Czyż zgodzą się nasi rodzice?
Spochmurniał Lobsan słysząc te słowa. O tym właśnie zapomniał. Przecież nie rzeka ich dzieliła, tylko odwieczna nienawiść plemion.
Mój ojciec i moja matka odparł po namyśle kochają mnie nad życie. Jeśli im powiem, że ty jesteś moim szczęściem i życiem, zgodzą się na nasz ślub. Mój ojciec jest wodzem plemienia, jeśli rozkaże zaprzestać walk, nienawiść pójdzie w zapomnienie.
Moi rodzice też mnie kochają westchnęła dziewczyna ale w sercu mojej matki płonie gniew przeciw twemu plemieniu. Jej ojciec zginął od strzał waszych wojowników. Ona nie zapomniała i nie zapomni!
A potem znów mówili o swej miłości i dopiero smętne beczenie owieczek, przestraszonych zapadającą ciemnością, przypomniało dziewczynie, że czas już wracać do domu. Pożegnali się czule, a ona poczekała, aż wrócił na swój brzeg rzeki.
Do jutra, ukochany! wołała Cyryn Dzolkar.
� Do jutra, ukochana! wołał Lobsan, a echo niosło ich słowa nad górami.
Późnym wieczorem wróciła tego dnia Cyryn Dzolkar do domu swych rodziców. Powitała ją matka i gniewnym głosem zapytała:
Gdzie byłaś?
Byłam, mateczko, daleko na pastwisku. Owieczki znalazły smaczną trawę, a ja śpiewałam pieśni.
Ale czemu wróciłaś tak późno? gniewała się matka. Baliśmy się już o ciebie. Mogli cię napaść nicponie z Plemienia Śmiałych.
Wróciłam tak późno, mateczko odrzekła dziewczyna bo po drodze są góry wysokie i strome. Jakże miałam przedostać się, gdy one zagradzały mi drogę?
Przeklęte góry rozzłościła się matka. To przez nie lęk wkradł się w moje serce, przez nie mąż mój nie pił dziś wieczór herbaty. Zemszczę się na was, wstrętne góry!
Wezwała sto tysięcy wojowników. Chociaż była już noc, na rozkaz żony wodza stawili się wszyscy.
Idźcie rzekła żona wodza i zniszczcie góry. Daję wam czas do rana i niechaj żadna góra wam się nie ostoi. Nie chcę, by córka moja wracała tak późno. Weźcie się szybko
142
143
do roboty, a kto będzie pracował źle, niech pożegna się z życiem.
Przez całą noc sto tysięcy wojowników Plemienia Dzielnych niszczyło góry. Rozbijali kamienie tak starannie, że nie zostało ziarnka większego od ziarnka cinke. A gdy słońce wypłynęło na niebo, ani jednej góry nie było już w krainie Plemienia Dzielnych.
Żona wodza wyjrzała z domu i zawołała córkę.
Bierz owce i idź na pastwisko. Oto nie ma już gór, które mogłyby stanąć na twej drodze. Pamiętaj, wróć o zachodzie słońca, bym nie musiała niepokoić się o ciebie.
Pobiegła dziewczyna ku rzece. Zadyszana stanęła na brzegu, patrzy, a jej ukochany już uderza batem spienione wody i śpieszy ku niej. Znów przeminął dzień, a oni wciąż rozmawiali trzymając się za ręce.
Nie widziałem nigdy piękniejszej dziewczyny. Jesteś jak młody księżyc nad górami mówił Lobsan.
144
i
1
- Nie znałam nigdy piękniejszego chłopca. Jesteś jak słońce, które ciepłem swym budzi życie odpowiadała Cyryn Dżolkar.
Gdy słońce oparło głowę o dalekie szczyty, Cyryn Dżolkar przypomniała sobie o gniewie matki.
Ś. Znowu się spóźnię, mój miły poskarżyła się Lobsano-wi. Moja matka bardzo się za to gniewa. Ale nie martw się. Jesteś mój i myśl o tobie doda; mi sił i otuchy.
I znów echo niosło przez świat słowa ich pożegnania.
Gniew matki był większy niż poprzedniego dnia.
Gdzie byłaś, wstrętna dziewczyno?! zawołała.
Pasłam owieczki na dalekich łąkach odpowiedziała Cyryn Dżolkar.
A dlaczego spóźniłaś się, niegodna? Twój ojciec znów nie pił wieczorem ulubionej herbaty, a moje serce zamierało z przestrachu. Czyż nie kazałam usunąć wszystkich gór, by nie zagradzały ci drogi? Czyż nie kazałam ci wrócić do domu
0 zachodzie słońca?
Cyryn Dżolkar chciała powiedzieć prawdę, ale gniew matki powstrzymał ją i znów wymyśliła kłamstwo.
Chciałam wrócić na czas, mateczko, bardzo się śpieszyłam, ale dwie rzeki głębokie zagrodziły mi drogę i nie mogłam znaleźć brodu.
Rozzłościła się matka i wezwała sto tysięcy wojowników, a gdy stawili się, mimo iż ciemno już było, tak im rzekła:
Idźcie wszyscy i zasypcie dwie rzeki, skierujcie ich wody w inną stronę. Daję wam na to czas do rana. Nie chcę, by moja córka wracała tak późno. I niechaj nikt nie próżnuje, gniew mój bowiem spadnie na jego głowę.
Przez całą noc sto tysięcy wojowników zasypywało dwie rzeki. A gdy o świcie słońce ukazało rąbek swej rumianej twarzy, matka wyprawiając córkę na pastwisko znów nakazała jej wrócić przed zachodem słońca.
Bez tchu przybiegła Cyryn Dżolkar na brzeg groźnej rzeki.
1 znów ledwie pojawiła się na zboczu, ujrzała Lobsana przechodzącego między dwiema zastygłymi ścianami wody. Dzień
10 Ś Opowieści Szidikurs
145
upłynął im szybko i gdy Cyryn Dżolkar przypomniała sobie o nakazie matki, słońce chyliło się ku zachodowi.
- Nie chcę od ciebie odchodzić, ukochany westchnęła żegnając Lobsana,
I ja nie chcę zostać bez ciebie, najdroższa odpowiedział wzdychając Lobsan.
Sięgnął za pazuchę i wydobył stamtąd piękną bransoletkę wyrzeźbioną z kawałka soli.
Weź to rzekł wkładając swój podarek na rękę dziewczyny. Niechaj wydaje ci się, że jestem przy tobie.
Cyran Dżolkar, zachwycona pięknym podarkiem, zdjęła z iszyi talizman z liści herbaty i założyła go Lobsanowi.
A to niechaj przypomina ci zawsze o mnie uśmiechnęła się. Nic i nikt nie zdoła nas rozdzielić. Jestem twoja, a ty jesteś mój!
I pobiegła za owcami do domu.
Dlaczego wróciłaś tak późno?! krzyknęła matka na widok córki i uderzyła ją boleśnie w twarz,
Biegnąc do domu Cyryn Dżolkar postanowiła, że wyzna całą prawdę, ale postępek matki napełnił serce jej oburzeniem.
. Spóźniłam się odrzekła bo w drodze do domu rosną gęste lasy. Zabłądziłam między drzewami.
Nie będzie lasów rozzłościła się matka i wezwawszy sto tysięcy wojowników, kazała im w ciągu nocy wyrąbać wszystkie drzewa.
Nazajutrz nie pozwoliła córce iść z owcami.
Zostaniesz w domu i będziesz robiła porządki oświadczyła.
Jakże ciężko było Cyryn Dżolkar! Serce jej wyrywało się do ukochanego, myśli jej były przy nim. Ale musiała usłuchać
matki.
Sprzątając zakasała rękawy bluzy, a bojąc się matki, zdjęła z ręki bransoletę otrzymaną od Lobsana i schowała ją do kieszeni fartucha. Od czasu do czasu, gdy nikogo nie było w pobliżu, patrzyła na nią i przykładała do ust, powtarzając w duchu słowa miłości do Lobsana.
146
W pewnej chwili, gdy zamiatała podłogę w pokoju matki, bransoletka wypadła jej z kieszeni. Schyliła się, by ją podnieść, ale matka ubiegła ją i pierwsza schwyciła podarek Lobsana.
Co to jest? Skąd to masz? To zrobione jest z soli, którą dobywają przeklęci ludzie Plemienia Śmiałych.
To podarunek... wyszeptała struchlała dziewczyna.
Kto ci to dał?! krzyczała matka bijąc ją z całej siły. Cóż miała począć biedna Cyryn Dżolkar? Powiedziała wszystko o sobie i Lobsanie.
Kocham go i on mnie kocha. Nikt i nic nas nie zdoła rozdzielić rzekła na zakończenie.
O niegodziwa, o nikczemna! krzyczała matka tupiąc ze złości nogami. Jakże mogłaś, wyrodna, pokochać czło^-wieka z przeklętego Plemienia Śmiałych? Czyż nie wiesz, że ci nikczemnicy czyhają na nasze głowy, że chcą zagarnąć ziemie naszego plemienia? Nigdy nie będziesz jego żoną! Jutro nie będzie już żył!
Przez całą noc płakała Cyryn Dżolkar. Obmyślała sto sposobów ucieczki z domu, ale matka pilnowała jej i ojciec, i bracia, i sługi. Nie pozwolono jej nawet na krok oddalić się z domu.
Rankiem matka wezwała najstarszego syna,
Wiesz już, że nikczemny Lobsan z przeklętego Plemienia Śmiałych ukradł serce twej siostrze. Idź teraz na brzeg wielkiej rzeki, a gdy ujrzysz tego nędznika, zabij go.
Nie czyń tego, bracie kochany! Nie zabijaj go! wołała nieszczęsna Cyryn Dżolkar. Jeśli jego> zabijesz i mnie pozbawisz życia.
Milcz! krzyknęła matka. A ty idź nakazała synowi i zrób tak, jak powiedziałam. Biada ci, jeśli nie wykonasz mego rozkazu!
Najstarszy syn miał dobre serce. Żal mu było pięknej Cyryn Dżolkar. Nie czuł też nienawiści do Lobsana. Znał jednak swoją matkę i wiedział, jak straszny będzie jej gniew, jeśli nie zrobi tego, co mu kazała. Przez cały dzień błąkał się z dala
147
od domu i myślał, jak postąpić. Zaczaił się na brzegu, zobaczył Lobsana, ale choć łuk miał napięty, nie wypuścił strzały. Widział, jak Lobsan wypatruje Cyryn Dżolkar, słyszał jego tęskny śpiew, brzmiący jak wołanie. Wreszcie Lobsan nie mogąc doczekać się swej ukochanej odszedł. W tej samej chwili nad głową brata Cyryn Dżolkar zakrążył ptak. Młodzieniec chwycił łuk. Ugodzony śmiertelnie jastrząb padł na ziemię. Młodzieniec wyciągnął strzałę z zabitego ptaka, schował ją i poszedł do domu.
Czyś zrobił to, co ci kazałam? zapytała matka.
Tak, matko, oto strzała jeszcze wilgotna, od krwi odparł najstarszy syn.
Z płaczem padła Cyryn Dżolkar na ziemię. Jej rozpaczliwe krzyki wzruszyły serce brata. Pochylił się nad nią i cichutko szepnął:
Nie płacz, nie zabiłem twego chłopca.
Cyryn Dżolkar uspokoiła się od razu i wstała. Wzbudziło to podejrzenie matki. Obrzucając syna i córkę gniewnym spojrzeniem, wyszła do drugiego pokoju i kazała wezwać sprytnego czarownika. Gdy zjawił się, dała mu strzałę i spytała, czyja krew jest na jej ostrzu. Czarownik długo oglądał strzałę i rzekł:
Ś Ta strzała przebiła serce ptaka. Ptasia krew jest na jej ostrzu.
Idź precz z moich oczu! krzyknęła matka do najstarszego syna. Idź precz z naszego domu, na który rzuciłeś cień hańby! Zadrżała ci ręka, gdy zmierzyć się miałeś z wrogiem twej matki. Idź precz i nie wolno ci wrócić przed upływem trzech lat.
Następnego dnia wezwała matka drugiego syna.
Idź i zabij niecnego Lobsana z przeklętego Plemienia Śmiałych. Ukradł serce twej siostrze i za to winna go spotkać kara.
Nie zabijaj go, bracie kochany błagała Cyryn Dżolkar. i Jeśli jego zabijesz i mnie pozbawisz życia.
Milcz! wrzasnęła matka na córkę. A ty zwró-
148
ciła się do syna idź i biada ci, jeśli nie wykonasz mego rozkazu.
Dobre serce miał drugi syn. Żal mu było siostry, bo widział, jak cierpi. Postanowił więc, że i on nie zabije Lobsana. "Cóż myślał jeśli matka wypędzi mnie z domu, tak jak brata, pójdę w szeroki świat szukać przygód". Postanowienie to umocnił w nim widok Lobsana wołającego Cyryn Dżolkar i śpiewającego rozpaczliwe pieśni. Wracając do domu ustrzelił s: kę i strzałę poplamioną jej krwią oddał matce.
Gdy zobaczyła to Cyryn Dżolkar, z rozpaczy zaczęła głową o ścianę. Wzruszony brat zbliżył się do niej i szep:
Nie zabiłem go. Krew ptaka jest na strzale. Wezwany czarownik rozpoznał jednak oszustwo-.
To nie krew człowieka na ostrzu rzekł do matki. Strzała przebiła serce ptaka.
Straszny był gniew matki. Kazała drugiemu synowi iść precz z domu i zabroniła powrócić przed upływem dziesięciu lat.
Nazajutrz o świcie wezwała najmłodszego syna,
Weź łuk i strzały i zabij Lobsana powiedziała, a głos jej brzmiał jak grzmot skalnej lawiny w górach. Ten przeklęty pies z Plemienia Śmiałych ukradł serce twej siostry. Przez niego dom opustoszał r dwaj synowie poszli w świat. Zemsta musi się spełnić. Wiedz, że jeśli nie zabijesz. Lobsana, zatopię w twoim sercu nóż.
Poszedł najmłodszy syn ku rzece, odprowadzony gniewnym krzykiem matki i rozpaczliwym szlochaniem siostry. Nie wiedział, co począć. Znał matkę i rozumiał dobrze, że jeśli, jak bracia, przyniesie strzałę umazaną krwią ptaka, nie uniknie śmierci. Jeśli natomiast zabije Lobsana, siostra, którą bardzo kochał, umrze z rozpaczy. Usiadł i długo myślał. Widział, jak na drugim brzegu Lobsan wypatruje ukochanej, słyszał, jak śpiewa pieśni tak smutne, że łzy z oczu same płyną.
"Wiem, co zrobić postanowił wypuszczę strzałę w nogę Lobsana. Rana zagoi się prędko, złość matki może przeminie i wszyscy będą szczęśliwi".
149

Opowiedział Lobsanowi, po co przyszedł i co postanowił uczynić. Lobsan zgodził się i ledwie strzała utkwiła w jego nodze, wyrwał ją i przerzucił na drugi brzeg rzeki. Uradowany najmłodszy brat wrócił do domu, nie wiedział jednak, że matka tym razem dała mu strzały zatrute.
Spełniłem twój rozkaz, matko rzekł oddając matce strzałę.
A gdy czarownik potwierdził, że ludzka krew jest na ostrzu, matka roześmiała się uradowana.
Oto spełniła się moja zemsta. Jesteś dobrym i wiernym synem.
Biada mi! jęknęła Cyryn Dżolkar i padła zemdlona na ziemię.
Przestraszony brat ukląkł przy niej i szepnął jej do ucha:
Nie rozpaczaj, siostrzyczko. Nie zabiłem twego chłopca, zraniłem go tylko w nogę. Zobaczysz, że będzie zdrów.
Następnego dnia Cyryn Dżolkar pobiegła nad rzekę. Próżno jednak wypatrywała i wzywała Lobsana. Zeszła więc ku wodzie i zapłakała.
� Rzeko potężna, wody gniewne! Serce me umiera z rozpaczy. Chcę zobaczyć ukochanego, ale nie mogę przejść do jego domu. Puść mnie, rzeko potężna, pozwólcie mi przejść, gniewne wody.
W tej samej chwili rzeka wstrzymała bieg, wody rozwarły się i Cyryn Dżolkar suchą nogą przeszła na drugi brzeg. Zdyszana wpadła do domu Lobsana i nie zwracając na nikogo uwagi, uklękła przy jego łożu.
Lobsanie, ukochany mój, jakże strasznie musisz cierpieć zapłakała.
Jak to dobrze, że przyszłaś, Cyryn Dżolkar, a myślałem, że już nigdy cię nie zobaczę. Jad pali moje ciało i śmierć zagląda mi w oczy.
Nie, nie! zawołała Cyryn Dżolkar. Stanę tu przy tobie i osłonię cię przed niedobrą śmiercią, a jeśli nie zechce odejść, niech zabierze i mnie z sobą. Nic i nikt nie zdoła nas rozdzielić.
150
Nie płacz, ukochana pocieszał ją Lobsan jeszcze żyję, być może, nie umrę. Spojrzyj jutro na niebo. Jeśli zobaczysz białe obłoki, wiedz, że żyję, jeśli zaś niebo zasnują czarne chmury wiedz, że umarłem, a ostatnia myśl moja była
0 tobie.
Ś Nawet śmierć nas nie rozdzieli odparła dziewczyna odchodząc od łoża ukochanego.
Przez całą noc Cyryn Dżolkar nie zmrużyła oka. Błagała bogów o życie dla Lobsana. O świcie wybiegła przed dom
1 ujrzała na niebie czarne chmury. Z krzykiem rozpaczy pobiegła ku rzece.
Tymczasem w domu wodza Plemienia Śmiałych ukończono już przygotowania do pogrzebu Lobsana. Na placu przed domem zebrano stos drew, polano je masłem, obłożono suchymi gałęziami. Na szczycie stosu ułożono ciało Lobsana, odzianego w najpiękniejsze szaty. Wokół stosu zebrało się Plemię Śmiałych. Pierwszy krąg stanowili kapłani, za nimi wkoło stanęli wojownicy, trzeci krąg wokół stosu utworzyły kobiety. Zabrzmiała pieśń zaintonowana przez najstarszego kapłana.
W tej samej chwili na plac wbiegła Cyryn Dżolkar.
Puśćcie mnie, dobre kobiety! wołała przedzierając się ku stosowi. Jam jest najnieszczęśliwsza! Skrzydła smutku przyniosły mnie do ukochanego!
Rozstąpiły się kobiety, a Cyryn Dżolkar wołała:
Puśćcie mnie, mężni wojownicy! Jam jest najnieszczęśliwsza! Skrzydła smutku przyniosły mnie do ukochanego!
Przepuścili wojownicy zrozpaczoną dziewczynę.
Puśćcie mnie, dostojni kapłani! poprosiła Cyryn Dżolkar. Jam jest najnieszczęśliwsza! Skrzydła smutku przyniosły mnie do ukochanego!
I oto znalazła się u stóp stosu, który już buchał płomieniami.
Ś O ukochany! zawołała. Przyszłam do ciebie. Nikt i nic nas nie rozdzieli. Skoro nie mogliśmy razem żyć, śmierć połączy nas na zawsze.
Z tymi słowami wstąpiła na stos. Języki płomieni liznęły
153

strop niebios, słup białego dymu uniósł się wysoko i roztopił wśród chmur.
Tłum wybuchnął płaczem. Nikt jeszcze dotąd nie słyszał o tak wielkiej i wiernej miłości.
Ś Ich prochy rzekł ojciec Lobsana pochowamy razem, bo taka była ich wola.
Nigdy! rozległ sią głos matki Cyryn Dżolkar, która właśnie nadbiegła. Nigdy na to nie pozwolę. Nie chcę, by popioły dziewczyny z Plemienia Dzielnych zmieszane były z popiołami człowieka z Plemienia Śmiałych.
Jakże rozdzielić zmieszane popioły? zdumieli się ludzie. Ś Mam na to swój sposób odparła matka Cyryn Dżolkar. Powiedzcie, jakiego zwierzęcia bał się Lobsan,
Żmii odrzekli rodzice.
A moja córka żaby. Przynieście więc żmiję i żabę. Położymy je obok popiołów. Prochy wówczas się oddzielą.
Nie pomogły prośby ludzi, matka Cyryn Dżolkar nie ustąpiła. Uczyniono więc tak, jak kazała, i rzeczywiście prochy rozdzieliły się.
Prochy chłopca pochowano na jednym brzegu rzeki, popioły dziewczyny na drugim. Po kilku dniach na obu mogiłach wyrosły dwa drzewa. Ich konary zamiast rosnąć w górę, rosły ku sobie. I zanim upłynął tydzień, oba drzewa splotły nad rzeką swe gałęzie niby dwoje ludzi obejmujących się ramionami.
Gdy usłyszała o tym matka Cyryn Dżolkar, wpadła w okrutny gniew.
Nie będzie zawołała tak, jak chce moja córka! Stanie się moja wola.
I kazała zrąbać drzewa. Po tygodniu jednak na tym samym miejscu wyrosły dwa nowe, jeszcze potężniejsze drzewa i jeszcze mocniej splotły swe konary nad rzeką. Na drzewach zaś zagnieździły się dwa ptaki, które od świtu do zmroku śpiewały razem tęskną pieśń.
Idź i zabij ptaki kazała matka najmłodszemu synowi bo nóż zatopię w twym sercu.
152
Ledwie jednak chłopak wykonał rozkaz matki, na drzewach pojawiły się dwa nowe ptaki i podjęły pieśń w tym samym miejscu, w którym zabite ptaki przerwały.
Przez całą noc obmyślała matka, co zrobić, by rozdzielić Cyryn Dżolkar i Lobsana.
Nazajutrz kazała zrąbać drzewo na mogile córki, wykopać jej popioły i przenieść je daleko od rzeki, tam gdzie rośnie herbata. Rozgniewani rodzice Lobsana postąpili tak samo. Prochy syna kazali pochować z dala od brzegu, tam gdzie dobywa się sól.
Od tego czasu upłynęło wiele stuleci. Nikt nie pamięta, gdzie płynęła rzeka, nad którą poznali się Cyryn Dżolkar i Lobsan. Nikt nie wie, gdzie zostali pochowani. Ale pamięć o ich wielkiej miłości żyje w Tybecie. Nawet czas nie zdołał ich rozdzielić, żyją w legendzie, a mieszkańcy Tybetu piją od tego czasu zawsze herbatę z solą. Bo nic nie rozdzieli ludzi, którzy tak się kochają jak Cyryn Dżolkar i Lobsan.
O STOLARZU I MALARZU
Przed wielu, wielu laty żyli stolarz i malarz. Przyjaźnili się ze sobą, lubili, ale nie była to przyjaźń prawdziwa i serdeczna. Zawsze jeden drugiemu starał się spłatać jakiegoś figla i gniewali się potem na siebie dłuższy czas. A przyu jaciele zawsze od razu wybaczają sobie takie rzeczy.
Pewnego razu stolarz postanowił zażartować ze swego przyjaciela Ś malarza, Przez cały tydzień siedział w domu i nikogo do siebie nie wpuszczał. Nawet malarzowi nie otwierał drzwi mówiąc, że jest bardzo zajęty i nie ma czasu.
Ósmego dnia stolarz wyszedł na ulicę, przespacerował się i niby przypadkiem zajrzał do malarza.
Coś robił, bracie spytał malarz że przez tyle dni ukrywałeś się w domu?
Miałem pilną robotę odparł stolarz. Książę kazał mi coś wykonać, a czasu miałem niewiele.
To siadaj zaprosił malarz pogadamy, bośmy się dawno nie widzieli.
Teraz się śpieszę odrzekł stolarz. Mam jeszcze coś niecoś do załatwienia, ale przyjdź do mnie za dwie godziny. Napijemy się herbaty i pogadamy.
Po dwóch godzinach malarz przyszedł do domu stolarza. Ledwie przestąpił próg, zatrzymał się osłupiały. W pokoju obok gospodarza stała piękna, młoda dziewczyna.
"A to łobuz z tego stolarza pomyślał. Ożenił się z młodą dziewczyną i nawet na wesele nie zaprosił. To dlatego przez cały tydzień ukrywał się w domu".
Zdziwiło go tylko jedno, że żona stolarza wciąż milczy. Choć przywitał się z nią grzecznie, nie odpowiedziała mu ani słowa.
155
Dotknięty tym usiadł obok stolarza i zaczął rozmawiać. Wciąż jednak nie spuszczał oczu z pięknej dziewczyny.
"Szczęściarz z tego stolarza myślał z zazdrością. Takiej ładnej kobiety nie widziałem jeszcze nigdy w życiu. Ha, gdybym to ja ją poznał pierwszy, niechybnie byłaby dziś moją żoną. Jest tak śliczna, że można się w niej zakochać od pierwszego wejrzenia. Kiedy patrzę na nią, serce bije mi mocno. Czyżby zdobyła już moje serce?"
Stolarz zdawał się nie dostrzegać ognistych spojrzeń malarza. Opowiadał różne historie, których malarz nawet nie słuchał.
Potem stolarz wstał, objął kobietę ramieniem i powiedział:
Podaj nam herbatę.
Malarz widział, jak żona przyjaciela wzięła dzbanek, przeszła drobnym kroczkiem przez pokój i napełniła gorącą herbatą filiżanki przyjaciół. Ale i teraz nie powiedziała ani słowa.
Odtąd codziennie malarz, niby to przypadkiem lub za jakimś zmyślonym interesem, wpadał do stolarza. Uśmiechał się do pięknej żony, prawił jej miłe słówka, ona jednak uporczywie milczała.
"Pewnie jest niemową doszedł do wniosku malarz. To przykre, ale jest tak piękna, że to mi nie przeszkadza. Chętnie zabrałbym ją do swego domu i wystrychnął stolarza na głupca".
Tak upłynęło kilka dni. Raz malarz wpadł nieoczekiwanie do domu stolarza. Zawołał od progu, ale nikt mu nie odpowiedział. "Pewnie stolarza nie ma" pomyślał i wszedł do środka. Zobaczył, że piękna żona stoi w kącie izby. Malarz ukłonił się, ale zamiast wyjść, zbliżył się do żony przyjaciela i zaczął mówić, jak bardzo mu się podoba. Ponieważ milczała, ręką objął ją w pasie. Uczynił to jednak bardzo gwałtownie. Kobieta przechyliła się, upadła na ziemię i... pękła.
Na ten hałas wyskoczył z drugiego pokoju stolarz i zanosząc się od śmiechu, zawołał:
Jakiś ty głupi! Czyżbyś nie poznał, że ta, którą nazywałeś moją żoną, jest zwykłą lalką wyrzeźbioną z drzewa? Przez
156
cały tydzień robiłem ją, a że nauczyłem się wiele, moja lalka umiała chodzić i nalewać herbatę.
Malarz, zawstydzony, nie wiedział, co odpowiedzieć, a stolarz ciągnął:
Nie jesteś jednak dobrym człowiekiem, skoro ośmieliłeś się namawiać żonę przyjaciela, by porzuciła swój dom i została twoją żoną.
Jeszcze bardziej zawstydził się malarz, a że był człowiekiem złym, więc wyszedł bez słowa, zaprzysiągłszy stolarzowi zemstę.
Po paru dniach dowiedział się, że stolarz musi na jeden dzień wyjechać. Przyszedł więc, udał, że o tym nie wie, i wdał się w przyjacielską pogawędkę nie wspominając o tym, co między nimi zaszło.
Muszę teraz wyjechać rzekł stolarz wybacz, że nie mogę ci dłużej towarzyszyć.
To przykre westchnął malarz. Wysłałem sługę po farby do sąsiedniej wsi i zapomniałem zabrać klucz od mieszkania. Sądziłem...
Nie ma o czym mówić przerwał stolarz. Czuj się jak we własnym domu. Przenocuj na moim posłaniu.
Ledwie stolarz wyszedł, malarz wezwał swego sługę, który czekał z farbami ukryty niedaleko. Przez resztę dnia i całą noc malarz malował na ścianie nad posłaniem swoją podobiznę naturalnej wielkości. Narysował też hak i sznur. Wszystko jakby prawdziwe. Nie czekając na powrót stolarza opuścił jego dom.
Stolarz wrócił nazajutrz z rana. Sądząc, że malarz jeszcze nie wyszedł, zawołał od progu:
Witaj, przyjacielu!...
Słowa zamarły mu na ustach. Na wprost niego, nad posłaniem, wisiał na sznurze przerzuconym przez hak... malarz. Twarz miał siną, nie ruszał się. Z okropnym krzykiem wypadł stolarz na ulicę.
Ludzie dobrzy wołał jestem zbrodniarzem, przeze mnie powiesił się mój przyjaciel! O ja niegodziwy! Jakże jestem podły!
157
Tak dobiegł do pałacu księcia i choć straż nie chciała go wpuścić, wdarł się do środka, Rzucił się do stóp władcy i płacząc opowiedział księciu całą historię.
Jam winien, władco zakończył. To przeze mnie, przez moją złośliwość nie żyje dobry malarz. Nie mógł przeżyć hańby, nie ścierpiał zarzutów, jakie mu postawiłem, i dlatego się powiesił. Ukarz mnie, władco, ukarz surowo!
Najpierw trzeba się przekonać, czy malarz rzeczywiście umarł roztropnie orzekł książę i wysłał urzędnika, by sprawdził, co się stało z malarzem.
Nie minął kwadrans, a urzędnik stał przed księciem i tłumiąc śmiech opowiedział księciu, co zobaczył,
Malarz wcale się nie powiesił mówił urzędnik. Namalował siebie jak żywego. Gdy wszedłem do izby stolarza, przeraziłem się na widok wisielca. Pomny twego rozkazu przemogłem w sobie strach i zbliżyłem się, by sprawdzić, czy może jeszcze żyje. Przekonałem się, że to tylko malowidło.
Słysząc to książę wybuchnął śmiechem.
Widzisz, twój przyjaciel jest równie zdolny i pomysłowy jak ty, stolarzu. Idź do domu.
Stolarz tak ucieszył się, że malarz żyje, iż nie pomyślał nawet o tym, jak to teraz ludzie będą się z niego śmieli. Odpłacił mu malarz żartem za żart i na tym koniec. Ale malarz nie zrezygnował z zemsty. Nie wybaczył stolarzowi doznanej obrazy i uszczypliwych słów, jakich nie szczędził mu przyjaciel po historii z lalką.
Pewnego dnia malarz znikł. I nikt nie wiedział, co się z nim stało. Nawet książę gniewał się, że jego poddany oddalił się, nie pytając o zezwolenie. Stolarz tymczasem pracował wiele, zarabiał dobrze, ożenił się. W domu jego panował do^ statek i radość.
Minął rok i malarz znów pojawił się w mieście. Wypytywał o stolarza. Gdy dowiedział się, że tamtemu powodzi się dobrze, złość jeszcze gorętszym ogniem rozpaliła się w jego sercu. Udał się na dwór księcia i tak rzekł:
Wybacz, książę, żem odszedł nie pytając ciebie o ze-
158
zwolenie. Nie moja w tym jednak wina. Równo rok temu, w nocy, w mym pokoju zjawił się młodzieniec niezwykłej urody. Jasność biła z jego twarzy, a postać zdawała się być nie z mięsa i kości, lecz z jakiegoś szlachetnego metalu. "Jestem rzekł do mnie ów dziwny gość wysłannikiem niebios. Książę Niebiański usłyszał o twym kunszcie i przysłał mnie po ciebie. Chce, byś namalował freski w jego pałacu. Chodź ze mną". Nie chciałem iść. "Jakże spytałem mogę odejść, nie wiedząc, czy mój władca nie ma dla mnie jakiejś roboty?" "Czyż nie wiesz odparł wysłannik niebios że rozkaz Niebiańskiego Księcia jest stokroć ważniejszy od woli najpotężniejszego króla na Ziemi?" Cóż miałem począć, książę, wziąłem farby i poszedłem za wysłannikiem Niebiańskiego Księcia.
I byłeś w niebie? zdumiał się książę.
Naturalnie z dumą odrzekł malarz. Właśnie stamtąd powracam.
Aż do wieczora opowiadał malarz władcy o dzdwach pałacu Niebiańskiego Księcia, o podłodze z błękitnych klejnotów, o ścianach ze złota, o sufitach ze srebrnych chmur. Dziwił się książę i dziwili się możni urzędnicy jego dworu. A gdy malarz skończył swą opowieść, długo kiwali głowami na znak zachwytu,
Jeszcze jedno, władco odezwał się malarz. Niebiański Książę kazał mi poprosić cię o drobną przysługę. Słyszał, że masz na swym dworze znakomitego stolarza. Ponieważ chce mieć w swym pałacu piękne meble, prosił, byś na rok przysłał do niego stolarza.
Prośba Niebiańskiego Księcia zawołał władca jest rozkazem dla człowieka! Powiedz tylko, jak stolarz doistanie się do nieba.
Malarz kryjąc uśmiech zadowolenia, że podstęp się udał,
| odparł:
| To też powiedział mi Niebiański Książę. Trzeba, by sto-| larz położył się na ziemi. Nad nim należy ułożyć stos I drewna polanego masłem i podpalić. Gdy pierwszy słup dymu
159
uniesie się w górę, trzeba uderzyć w sto gongów. Im więcej będzie dymu, tym głośniej trzeba bić w gongi, tak by dźwięk ich doleciał do nieba. Dym odniesie stolarza do pałacu Niebiańskiego Księcia. Dźwięk gongów uprzedzi odźwiernych, że trzeba otworzyć wrota.
Nazajutrz książę wezwał stolarza i powtórzył mu "wszystko, co usłyszał od malarza. Stolarz początkowo słuchał zdziwiony, potem przestraszył się, a wreszcie oburzył na niegodziwość tego, kogo uważał za swego przyjaciela. Nie dał jednak po sobie poznać, że zrozumiał podstęp malarza.
Dobrze, książę powiedział pokornie. Stanie się tak, jak każesz. Pozwól mi jednak udać się do Niebiańskiego Księcia za dwa tygodnie. Pobyt mój w niebie może potrwać dość długo, a chcę skończyć zaczętą robotę.
Dobrze zgodził się książę. Poczekamy dwa tygodnie.
I o jeszcze jedno cię proszę, władco pokłonił się stolarz. Wiesz, że szczęśliwa jest podróż, jeśli człowiek udaje się w nią ze swego domu. Pozwól, bym wyruszył do nieba z miejsca, które przed moim domem wybiorę.
Dobrze odparł książę. Zgadzam się i na to. Cieszy mnie twa gorliwość i roztropność. A teraz wracaj do domu i bierz się do roboty, bo Niebiański Książę może rozgniewać się na mnie za zwłokę.
Stolarz wrócił do domu i opowiedział o wszystkim żonie. Ta zapłakała gorzko.
O mój mężu! Niegodziwy malarz chce ciebie zabić. Dlaczego nie powiedziałeś tego księciu?
Gdybym mu to powiedział odrzekł stolarz nie uwierzyłby mi. Słowa chytrego malarza były tak piękne, że nasz władca pewien jest prawdziwości tej historii z Niebiańskim Księciem. Nie płacz jednak, żono. Mam pomysł, który uchroni mi życie.
Przez dwa tygodnie stolarz i jego żona w tajemnicy przed wszystkimi kopali obszerną jamę pod podłogą mieszkania. Wykopali też podziemny korytarz od tej jamy aż do miejsca, które stolarz obrał za najdogodniejsze dla ułożenia stosu.
160
Otwór w ziemi przykrył gałęziami i posypał piaskiem, tak że nikt nie mógł się domyślić podstępu.
Piętnastego dnia z rana książę ze swoim dworem i wszyscy mieszkańcy miasta zebrali się przed domem stolarza. Przybyli też lamowie z gongami.
Stąd, książę powiedział stolarz pokazując miejsce, gdzie kończył się podziemny korytarz chcę wyruszyć w drogę do niebios.
Władca kazał mu włożyć piękne szaty, które przynieśli dworscy urzędnicy, dał mu skrzynkę z darami dla Niebiańskiego Księcia i na dany znak rozpoczęła się ceremonia. Stolarz w książęcej odzieży, trzymając skrzynkę z podarkami położył się na ziemi. Ułożono nad nim wysoki stos z drewien podanych masłem i podpalono gałęzie.
Gdy stolarz usłyszał bicie w gongi, czym prędzej rozgrzebał cienką warstwę ziemi i ukrył się w podziemnym korytarzu. Stamtąd pobiegł do jamy, która odtąd przez pół roku służyła mu za mieszkanie.
Podczas gdy stos płonął, malarz stojący obok księcia wołał:
Patrzcie, patrzcie, czy widzicie, jak dym unosi stolarza do nieba?
Nikt nie chciał przyznać się do tego, że nie widzi, i wszyscy krzyczeli: "Widzimy, widzimy!"
Zadowolony z dokonanej zemsty, malarz wrócił do domu, stolarz zaś siedział w swej jamie. Posłał żonę na targ, gdzie sprzedała złotnikom stopione w piecu dary księcia. Przez pół roku jadł obficie i tylko w nocy wychodził na powietrze, dni całe spędzając w jamie.
Po pół roku wyszedł na ulicę w nowych, jeszcze piękniejszych niż podarowane przez księcia, szatach i udał się do pałacu. Ludzie witali go okrzykami podziwu.
Patrzcie wołali oto stolarz wrócił do domu! Jakże dobrze wygląda! Nie skąpił mu Niebiański Książę jadła! Spójrzcie na niego i na jego szaty. Takich nawet nasz książę nie ma.
Usłyszał o tym malarz. W pierwszej chwili nie chciało mu się wierzyć, że to możliwe był przekonany, że stolarz spa-
li Opowieści Szidikura
161
lił się pod stosem. Pobiegł jednak na ulicę i zobaczył tego, kogo chciał zabić.
Czy to ty, przyjacielu? zapytał przyglądając się uważnie stolarzowi.
A któż by inny zaśmiał się stolarz wszak widzisz, że to ja. Sam przyniosłeś naszemu władcy prośbę Księcia Niebios, bym tam przybył, sam widziałeś, jak dym unosił mnie do nieba. Czemu więc pytasz o to?
Podrapał się malarz za uchem. Zazdrość go ogarnęła na widok szat i klejnotów stolarza. "Cóż to może oznaczać? pomyślał. Czyżbym mimo woli, zamiast pozbyć się stolarza, przysporzył mu zaszczytów i bogactw? Sam byłem świadkiem, jak podpalano stos, Niechybnie bogowie zabrali go do siebie i wszystko to, co zmyśliłem, okazało się prawdą. Muszę za wszelką cenę i ja dostać się do nieba".
Posłuchaj, bracie szarpnął stolarza za rękaw. Muszę ci coś powiedzieć, zanim stawisz się przed obliczem władcy.
Odeszli na bok i malarz cicho, by nikt nie posłyszał, poprosił:
Przyjacielu, wiesz, że mnie tylko zawdzięczasz powodzenie. Gdy byłem u Niebiańskiego Księcia, wcale nie prosił o ciebie. Pomyślałem jednak, że takiemu przyjacielowi jak ty muszę wyświadczyć przysługę. Nie wyszedłeś na tym źle, bo Niebiański Książę dał ci piękne szaty i klejnoty. Chcę, byś mi się teraz odwdzięczył.
Jakże mam to uczynić? spytał stolarz.
Gdy opowiesz naszemu władcy o wszystkim, co widziałeś przez pół roku pobytu w pałacu Niebiańskiego Księcia, wspomnij o tym, że władca niebios ma jeszcze dla mnie ja-kowąś pracę i życzy sobie, bym wrócił na pół roku do niego.
Ależ to będzie kłamstwo zawołał stolarz bogowie mogą się rozgniewać i zginiesz!
Czyżbyś żałował mi powodzenia? z przekąsem spytał malarz. Boisz się, że Niebiański Książę wynagrodzi mnie sowiciej niż ciebie? Zapominasz o wdzięczności. Wiedz tedy,
162
że będę się na tobie mścił, a że mam posłuch u księcia, postaram się o to, by skrócił cię o głowę.
Dobrze więc odrzekł stolarz, oburzony podłością malarza. Zrobię to, o co mnie prosisz.
Udał się stolarz do pałacu księcia i tak powiedział:
Wykonałem to, co mi kazałeś, a teraz, władco, Niebiański Książę czeka na malarza. Prosi, byś go wysłał w ten sam sposób, co i mnie.
Próżno książę żądał, by stolarz dokładnie opisał mu pałac Niebiańskiego Księcia. Tamten wymigiwał się półsłówkami. Wreszcie władca się rozgniewał:
Jesteś głupi mruk. Poślę malarza, a ten opisze mi po powrocie wszystko tak dokładnie, że zobaczę to, jakbym sam był w niebie.
I kazał wezwać malarza.
Niebiański Książę chce, byś znów przybył do jego pałacu oświadczył. Pamiętaj, że musisz pracę wykonać sumiennie, a potem opowiedzieć mi o wszystkim, co w niebie zobaczysz i przeżyjesz. A teraz powiedz, kiedy będziesz gotów do drogi.
Wielki to dla mnie zaszczyt! zawołał zachwycony malarz. Nie przyniosę ci wstydu, władco. Gotów jestem wyruszyć w drogę jeszcze dziś.
Było jednak późno. Następnego więc dnia na placu przed domem malarza stanął stos. Przy dźwiękach gongów dym uniósł się słupem w niebo. Ale na próżno czekał książę na powrót swego malarza. Nie wrócił ani po pół roku, ani po roku, ani nigdy.
PRAWDOMÓWNY TADZY
Po obu brzegach rzeki Tsangpo * żyły niegdyś dwa plemiona. Jedno z nich nazywano Północnym, drugie zaś Południowym, rzeka Tsangpo bowiem płynie z: zachodu na wschód. Każde plemię miało swego wodza, a był nim jak nakazuje obyczaj człowiek na j mężniej szy, najroztropniej-szy, najsprytniejszy. Oba plemiona żyły w zgodzie i przyjaźni starczyło im własnych pól i stad, nie musiały więc napadać na sąsiadów. Obaj wodzowie mieli tyle samo wojowników. Żadne z tych dwu plemion nie było ani słabsze, ani silniejsze, ani odważniej sze od drugiego. Aby jednak wynieść swe plemię ponad plemię sąsiednie, wodzowie starali się o coś niezwykle cennego i zdumiewającego. Nie oręż, lecz dziw miał rozstrzygnąć, które z plemion jest bardziej godne szacunku.
Spotkali się raz obaj wodzowie, zasiedli przy filiżance herbaty, zjedli po pół udźca jaka i zaczęli rozmowę.
Czym możesz zadziwić ludzi naszego plemienia? zapytał wódz z północnego brzegu.
Mam odparł wódz południowy, a w głosie jego dźwię-czała duma i pewność zwycięstwa konia, który umie mówić ludzkim głosem.
Jakże koń może przemawiać ludzkim głosem? zdumiał się pierwszy. Nigdy o tym nie słyszałem.
Więc chodź ze mną, a przekonasz się zaprosił wódz południowy swego sąsiada.
Przeprawili się przez rzekę Tsangpo i poszli do domu wodza Południowego Plemienia. Gospodarz kazał przyprowadzić
ŚTsangpo nazwa górnego biegu rzeki Bramaputry.
164
��ŚIII
konia. I oto przed wodzami stanął gniady rumak o mądrych oczach, pogrzebał kopytem ziemię i rzekł:
Ś Witaj, dostojny gościu!
Wódz północny pokiwał z uznaniem głową.
Zaiste - powiedział. Wielki to i niespotykany dziw. Nigdy nie widziałem gadającego konia.
Czy przyznajesz teraz pierwszeństwo mojemu plemieniu? zapytał sąsiad.
O, nie! zawołał wódz północny. Koń umiejący mówić ludzkim głosem to dziw bardzo rzadki, ale my możemy pochwalić się czymś jeszcze bardziej niezwykłym.
Czym? zaperzył się wódz południowy.
Mamy w naszym plemieniu młodzieńca imieniem Tadzy. Słynie on z tego, że nigdy jeszcze żadne kłamstwo nie wyszło z jego ust.
Roześmiał się wódz południowy i śmiechem wybuchnęli wszyscy ludzie Południowego Plemienia przysłuchujący się rozmowie. Któż to słyszał, żeby człowiek nigdy nie skłamał?
Nigdy w to nie uwierzę! zawołał wódz południowy. Nie ma na ziemi człowieka, który nie kłamie. Wydaje ci się tylko, dostojny sąsiedzie, że twój Tadzy jest prawdomówny. Na pewno jego kłamstwa są tak zręczne, że zdają się być prawdą. Przegrałeś, bracie, i musisz uznać, że dziw, który ci pokazałem, jest największy.
O, nie! sprzeciwił się wódz północny. Nasz Tadzy jest prawdomówny. Nigdy nie kłamie. Zresztą możesz się o tym sam przekonać. Zgadzam się, byś poddał go każdej próbie, jaką sam wyznaczysz.
Dobrze zaśmiał się gospodarz. Posłucham twej rady, a wtedy sam nazwiesz swego Tadzy kłamcą i przyznasz mi rację w obecności wszystkich ludzi twego i mego plemienia.
Na tym skończyła się rozmowa wodzów.
Przez kilka dni wódz Południowego Plemienia obmyślał, jakiej to próbie poddać prawdomówność Tadzy. Wreszcie zaświtał mu w głowie dobry pomysł. Wezwał córkę i tak do niej przemówił:
165
Słyszałaś o naszym sporze z wodzem Północnego Plemienia. Chełpi się on, że człowiek imieniem Tadzy nigdy nie kłamie. Nie mogę w to uwierzyć. Być może, kłamie rzadko, ale na pewno i jemu zdarza się powiedzieć nieprawdę. A gdyby nawet był najbardziej prawdomównym człowiekiem na ziemi, trzeba znaleźć sposób, by zmusić go do kłamstwa. Jesteś moją córką, spryt twój znany jest i ceniony w plemieniu. Musisz więc iść do Tadzy i uczynić wszystko, by skłamał w obecności ludzi swego i naszego plemienia. A teraz idź i zrób to, Co ci kazałem.
Nazajutrz przed ba, w którym mieszkał Tadzy, usiadła piękna, młoda dziewczyna i zaczęła nucić pieśń o miłości. Tadzy wyszedł zwabiony pieśnią i ujrzał córkę wodza Południowego Plemienia.
Witaj! powiedział grzecznie. I powiedz mi, co sprowadziło cię przed mój dom?
Ś Witaj, Tadzy! odparła dziewczyna. Posłyszałam o twej prawdomówności. Potem widziałam, jak celnie strzelasz z luku i jak odważnie dosiadasz dzikiego konia. Pokochałam cię i przyszłam., by pozostać w twoim ba jako żona.
Wielki to dla mnie zaszczyt, że najpiękniejsza dziewczyna z południowego brzegu Tsangpo, córka wodza, chce zostać moją żoną odrzekł Tadzy. Wybacz jednak, ale nie chcę wzbudzać gniewu w sercu twego ojca. Musisz wrócić do siebie, do swego ba.
Mój ojciec też słyszał o tobie, Tadzy, i z pewnością nie potępi mnie za to, co zrobiłam. Jeśli jednak nie chcesz mnie wziąć za żonę, wiedz, że nie odejdę sprzed twego ba. Kocham cię nad życie i tylko śmierć może mnie stąd zabrać.
Tadzy nie wiedział, co począć. Bał się wprowadzić dziewczynę do swego ba, a jednocześnie chętnie pojąłby ją za żonę. Przez trzy dni i trzy noce córka południowego wodza siedziała przed domem Tadzy. Czwartego dnia weszła do ba jakt5 żona człowieka, który nigdy nie kłamał.
Upłynęło wiele dni. Tadzy bardzo kochał swoją żonę. Opowiadał jej wiele ciekawych rzeczy. Troszczył się o nią, spra-
wił jej piękny fartuch, kupił ozdoby, by wpięła je we włosy. Dziewczyna, która przychodząc pod jego ba myślała tylko
0 wykonaniu polecenia ojca, poczuła, że Tadzy stał się jej bliski, że kocha go coraz bardziej. Ale ojciec przypominał jej wciąż o obowiązku i żądał, by zmusiła swego męża do kłamstwa.
Pewnego dnia, gdy Tadzy wrócił z pastwiska, zastał żonę chorą. Leżała na posłaniu smutna i blada. Tadzy bardzo się przeląkł.
Co ci dolega, kochana żono? zapytał patrząc na nią
z niepokojem. Ś Czym ciebie wyleczyć, czym ucieszyć? ^
Chora jestem, Tadzy, ciężko chora. Mądry kapłan mego '^^ ojca, który dziś mnie odwiedził, orzekł, że nie ujdę sm.ierci.fgjf
Ś To być nie może! zawołał przerażony Tadzy. Nie\S%-v" pozwolę ci umrzeć. Czyżby mądry lama nie powiedział ci, \ � jakie lekarstwo może cię uratować?
Powiedział westchnęła ale nie wiem, czy zgodzisz się na to. Tylko ty bowiem możesz to lekarstwo dla mnie zdobyć.
Mów więc czym prędzej, kochana poprosił Tadzy. Wiesz dobrze, że gotów jestem uczynić wszystko, by znów ujrzeć cię w zdrowiu.
Nie mogę ci powiedzieć, bo jeśli odmówisz, umrę w tej samej chwili. Tak powiedział lama.
Mów, mów, kochana, a przysięgam, że uczynię, co trzeba, dla ratowania twego zdrowia i życia.
Słuchaj więc powiedziała żona ojciec mój, wódz Południowego Plemienia, ma konia mówiącego ludzkim językiem. Musisz pójść w nocy do zagrody mego ojca, po kryjomu zabić konia i wyjąć mu serce. Jeśli je zjem, będę zdrowa.
Żono moja! zawołał ze smutkiem Tadzy. Jakże mogę to uczynić? Ojciec twój ceni tego konia nade wszystko
1 uważa go za największy, przynoszący zaszczyt i sławę twemu plemieniu dziw.
Wiem o tym westchnęła znów żona. Gdyby ojciec mój dowiedział się o tym, straszny byłby jego gniew. Musisz
167
więc rzecz całą zachować w tajemnicy, w przeciwnym wypadku życiem przypłacisz swój postępek.
Zamyślił się Tadzy.
Ś I jeszcze jedno powiedziała żona. Biada, jeśli dasz mi do zjedzenia serce innego konia, kłamiąc, że zabiłeś tego, który mówi.
Wiesz przecież oburzył się Tadzy że nigdy nie kłamię. A teraz czas na mnie, zmrok zapada. Dzisiejszej nocy dostaniesz lekarstwo i będziesz zdrowa.
Tadzy wziął nóż i wyszedł ze swego ba. Przeprawił się przez rzekę i gdy sen ogarnął ziemię, wszedł do zagrody południowego wodza. Stało tam wiele koni. Tadzy podchodził do każdego i pytał:
Czy to ty jesteś koniem mówiącym ludzkim językiem? Gdy wreszcie stanął przed gniadym rumakiem i usłyszał
jego odpowiedź, sięgnął po nóż. Ale ręka mu opadła, żal mu było zabić tak piękne i mądre zwierzę. Odszedł więc i usiadł na kamieniu, wzdychając ciężko. Koń popatrzył na niego uważnie i powiedział:
Wiem, że masz mnie zabić. Dlaczego się wahasz?
Mądry koniu drżącym ze wzruszenia głosem rzekł Tadzy jakże mam to uczynić? Żal mi ciebie i nie chcę gniewu wodza ściągać na swą głowę. Ale kocham żonę i nie chcę, by umarła. Ciężko mi zadać śmiertelny cios, bo wiem, że jesteś jedynym koniem mówiącym ludzkim językiem.
Jesteś szlachetny, Tadzy odpowiedział koń. Nikt nie uniknie jednak swego losu. Zawsze stanie się to, co ma się stać. Zabij mnie i przestań się smucić. Trzecie źrebię, które przyjdzie na świat w tej zagrodzie, a stanie się to za miesiąc i dziesięć dni, będzie umiało mówić.
Tadzy zabił mądrego konia i wyjął mu serce. Gdy szedł ku rzece, niebo zaciągnęło się chmurami i spadł deszcz i grad, co, jak wiadomo, oznacza wielki smutek.
"Oto nawet niebo zasmucone moim postępkiem płacze pomyślał. Ale skoro lituje się nade mną, być może, wybar-czony mi będzie mój czyn".
168
Ledwie to pomyślał, chmury rozwarły się i blask księżyca legł u jego nóg. Ucieszył się Tadzy, bo ujrzał w tym niechybny dowód zmiłowania niebios. Spiesząc do swego domu, myślał: ; ; Ś : ; j ; |;j Ś- [
"Żałość i smutek zamieszkały w mym sercu, niebo polało mnie łzami. Ale smutek nie trwa wiecznie, kiedy chmury ustąpią, słońce ogrzeje ziemię i znów zapanuje radość. I radość wróci do mego domu, bo moja ukochana znów będzie zdrowa i jutro pieśnią mnie powita".
Tadzy oddał serce mówiącego konia swej żonie, a ona zjadła je i od razu udała, że jej wracają siły, wstała z łoża i rzekła:
Ś Jestem zdrowa, dobry Tadzy. Ale co teraz poczniesz? Ojciec mój zauważy brak konia i zacznie szukać winowajcy. Co powiesz?
Powiem mu prawdę twardo postanowił Tadzy.
Ś O nie, mężu, nie! Błagam cię, nie mów ojcu o tym, bo niechybnie zabije cię w wielkim gniewie. W Tybecie jest wiele zwierząt dzikich i krwiożerczych. Powiedz memu ojcu, że to zły zwierz rozszarpał konia. Albo powiedz, że koń spadł z wysokiej góry, nie mów tylko, że to ty zabiłeś. Nie chcę utracić ciebie teraz, skoro przywróciłeś mi zdrowie.
Przez kilka dni namawiała męża do kłamstwa i uczyła go, co ma powiedzieć ojcu. Tadzy smutny i zrozpaczony gdyż doszły go wieści, że wódz okrutnie boleje nad stratą konia i obiecuje uciąć głowę zabójcy słuchał jej w milczeniu. Uznała więc, że Tadzy pogodził się z koniecznością kłamstwa, i gdy minął tydzień od owej nocy, której Tadzy zabił konia, wróciła do domu swego ojca. Opowiedziała mu wszystko, a wódz zadowolony, że teraz będzie mógł udowodnić swemu sąsiadowi, iż nie ma człowieka, który nigdy nie kłamie, pochwalił ją za roztropność. Następnego dnia zaprosił wodza Północnego Plemienia na ucztę. Gdy już zjedli i wypili, tak rzekł do swego gościa:
Spieraliśmy się, kto z nas ma dziw nad dziwy. Twierdziłeś, że w twoim plemieniu jest człowiek imieniem Tadzy, którego usta nigdy nie wyrzekły kłamstwa. Nadszedł czas, by
169
rozstrzygnąć spór. Wezwij tedy ludzi swego plemienia, ja zawołam swoich i niechaj stanie przed nami Tadzy.
Zgoda odparł wódz Północnego Plemienia.
Naszykowano jadła i picia dla wszystkich. Zebrało się mnóstwo ludzi. Obaj wodzowie zasiedli pośrodku wielkiego koła. Tadzy kazano, by stanął przed nimi.
Czy jesteś tym, o którym mówią, że nigdy nie kłamie i nazywają Prawdomównym? zapytał wódz południowy.
Tak, wodzu, to o mnie tak mówią. Imię moje brzmi Tadzy.
Czy nigdy nie skłamałeś?
Nie, wodzu. Obecni tu ludzie mogą temu przyświadczyć.
I nigdy nie wyrzekniesz kłamstwa?
Nigdy, wodzu twardo odrzekł Tadzy.
Zadam ci zatem jedno pytanie powiedział wódz. Słyszałeś chyba, że miałem konia, który umiał mówić. Jakiś niegodziwiec zabił go i wydarł mu serce. Obiecałem, że złoczyńca poniesie karę. Oto nóż mówiąc te słowa podniósł ostry i cienki kindżał który zatopię w sercu tego, kto ośmielił się zabić mego konia. Czy wiesz, kto to uczynił? Czy znasz imię tego nikczemnika? zapytał wódz i wyżej podniósł nóż, jakby przypominając młodzieńcowi, jaki los spotka zabójcę konia.
Znam, wodzu. Ten człowiek stoi przed tobą. To ja, Tadzy, zabiłem twego konia.
W tej samej chwili z ba wodza wybiegła córka i rzuciwszy się ku swemu mężowi, objęła go mocno rękami.
Nie zabijaj go! zawołała. Nie zabijaj!
Nie zabijaj go powtórzyli za nią ludzie obu plemion. Bardziej kocha prawdę niż własne życie. Dał dowód, że nigdy nie kłamie.
Zamyślił się wódz Południowego Plemienia i odłożył nóż.
Prawdę rzekłeś powiedział do wodza Północnego Plemienia. Oto człowiek, który nigdy nie kłamie. Szkoda,
170
że po to, by przekonać się o tym, musiałem stracić ulubionego konia. Nigdy już nie będę miał takiego.
Nie, wodzu odezwał się milczący przez cały czas Tadzy. Trzecie źrebię, które przyjdzie na świat w twej zagrodzie, będzie umiało mówić ludzkim językiem. Tak mi powiedział przed śmiercią twój gniady rumak.
Nie mam synów rzekł wstając wódz ale ten oto człowiek, który stał się mężem mej córki, będzie wodzem mego plemienia, gdy ja umrę. Czy chcecie tego? zwrócił się do ludzi.
Chcemy, chcemy! zawołali wszyscy.
I po wielu latach, gdy stary wódz zmarł, prawdomówny Tadzy, izostał-wodzem jego ludzi, a sława jego przysporzyła Plemieniu Południowemu wiele chwały. Bo niewielu jest ludzi na świecie, którzy nigdy nie kłamią.
UKARANA NIEWDZIĘCZNOŚĆ
Zył niegdyś w pewnym księstwie człowiek imieniem Dżasi. Mieszkał w niewielkiej wiosce, a cały jego majątek stanowiło maleńkie pole. Jęczmienia rodziło się na nim mniej niż trzeba, by utrzymać jednego człowieka, a Dżasi miał rodzinę: matkę, żonę i siostrę. Ciężko pracował na polu, by zdobyć choć trochę ziarna, a gdy kończyły się prace przy żniwach, szedł do okolicznych wiosek i wynajmował się zamożnym gospodarzom, chcąc zarobić nieco pieniędzy.
W roku Barana i Drzewa słońce wypaliło pole Dżasi. Nie obrodziło na nim nawet ziarnko jęczmienia. Głód zajrzał do chaty Dżasi. Wówczas żona powiedziała mu:
My sobie jakoś damy radę, a ty, mężu, idź, poszukaj zarobku.
Dżasi postąpił tak, jak radziła żona. Wziął garść tsamby w skórzanym woreczku i poszedł brzegiem rzeki szukać pracy. W jednej osadzie wzięto go na poganiacza karawany. Przez dwa tygodnie wędrował przez góry, zanim doszedł do miejsca, gdzie na karawanę czekali kupcy. Potem, gdy towar został sprzedany, przez dwa tygodnie wracał. Zarobione pieniądze schował i poszedł z powrotem do swej wsi. Wtedy właśnie zaczęła się powódź. Aż strach było spojrzeć na rzekę. Wody jej zakipiały, ściemniały, płynęły z głuchym i groźnym hukiem. Najpierw zalały pola, potem runęły na wioski. Ludzie miotali się ratując swe domostwa i bydło, ale bezlitosna rzeka porywała wszystko.
Dżasi pomagał nieszczęśliwym, przenosił sprzęty i odzież z zalanych domów na wzgórza. W pewnej chwili zobaczył wśród wirów wodnych człowieka wzywającego pomocy. Bez
172
namysłu wskoczył do wody, a że był bardzo silny i umiał pływać, udało mu się wyratować tonącego. Wyratowany nazywał się Lhaba, Ledwie dopłynęli do brzegu, rozległ się żałosny pisk. Dżasi obejrzał się i zobaczył, że fale niosą małą myszkę. Żal mu się zrobiło bezbronnej myszki, więc znów skoczył do wody i wysoko uniósłszy przerażone, zziębnięte stworzonko, dopłynął z nim do brzegu. Chciał pobiec do ogniska, by się ogrzać, ale z rzeki znów doleciało błaganie o pomoc. Dżasi zauważył wśród fal wielkie drzewo, wyrwane z korzeniami przez potężny żywioł. Na isiterczącej z wody gałęzi siedziała sroka i trzepocząc zmoczonymi skrzydłami, które nie mogły jej unieść w powietrze, krzyczała żałośnie. Obok niej tonąca żmija wysuwała z wody łeb. Dżasi nie wahał się ani chwili i znów pośpieszył na ratunek. W ten sposób w krótkim czasie ocalił on człowieka imieniem Lhaba, mysz, srokę i żmiję. Ale nie tylko wyratował ich z wody. Wysypał tsambę z woreczka i każdemu dał nieco do zjedzenia. Lhaba zjadł najwięcej, potem wstał i odszedł bez słowa. Mysz, sroka i żmija pięknie podziękowały za ratunek i smaczną tsambę, po czym udały się swoją drogą. Gdy Dżasi zobaczył, że nikomu więcej nie jest potrzebna już jego pomoc, ruszył do domu.
Garść tranka *, które przyniósł, nie starczyła na długo, a tu, jak na złość, nigdzie nie potrzebowano parobka. Codziennie wyruszał Dżasi w poszukiwaniu pracy i co wieczór wracał głodny i bez zarobku. Wreszcie zabrakło mu sił do wędrówki.
Tego dniai sroka latając między niebem a ziemią zajrzała do wsi. Ponieważ sroki wszędzie muszą wścibić dziób, więc zaglądała do wszystkich chat. Zajrzała też do lepianki Dżasi i zobaczyła, że leży on słaby i głodny, a matka, żona i siostra płaczą z głodu. Sroka czym prędzej poleciała do swoich przyjaciół myszy i żmii.
Posłuchajcie, co wam powiem > zaskrzeczała zdyszana. Byłam dziś we wsi i widziałam naszego zbawcę. Czy
* Tranka moneta tybetańska.
173
wiecie, że nasz dobry Dżasi umiera z głodu? Nie możemy zostawić go bez pomocy. Co robić? Co robić?
To straszna nowina syknęła żmija. Dżasi uratował nas od śmierci. Teraz my musimy go ratować.
I ja tak myślę! pisnęła myszka. Zróbmy coś,- by ulżyć doli dobrego Dżasi.
Radziły długo i postanowiły, że sroka winna natychmiast polecieć i znaleźć coś, co uratuje Dżasi i jego rodzinę od głodowej śmierci. Sroka nie zwlekając machnęła skrzydłami i poleciała. Nigdzie jednak nic nie mogła znaleźć. Doleciała wreszcie do zamku księcia, władcy tego kraju. Zajrzała do pierwszego okna pusto, do drugiego pusto. Trzecie okno należało do pokoju księżniczki. Córka księcia stroiła się właśnie, bo do zamku przyszli goście. Sroka zobaczyła na jej kolanach piękne gau * ze szczerego złota, wysadzane turkusami i koralami. Kiedy księżniczka podniosła ręce, by spiąć włosy, sroka frunęła do pokoju, porwała gau i zanim dziewczyna zdążyła krzyknąć, sroki już nie było.
Zasapana sroka śpieszyła do wsi. Nie chcąc, by dobry Dżasi zauważył ją i zaczął wypytywać, skąd ma tak piękne gau, postanowiła poczekać, aż zaśnie. Dżasi nie mógł jednak spać, smutek spędzał mu sen z powiek. Noc była księżycowa i gdy sroka, sądząc, że Dżasi już śpi, wleciała do pokoju i położyła gau na podłodze, Dżasi ją zauważył. � Co to jest?! zawołał.
Ale sroka już uciekła. Dżasi obejrzał klejnot przy blasku księżyca. Nigdy w życiu nie widział czegoś tak pięknego. Dopiero jednak z rana zobaczył, że piękny przedmiot przyniesiony przez srokę jest ze szczerego złota. Zdumiał się niepomiernie, zawołał matkę, żonę i siostrę i opowiedział im o nocnej wizycie ptaka.
Sroka jest dobra powiedziała matka. Posłyszała pewnie o naszej biedzie i zapragnęła ci pomóc. Idź, Dżasi,
* Gau ozdoba z klejnotów, zawieszana na szyi. Służy jednocześnie do przechowywania talizmanów.
174
do bogatego sąsiada i sprzedaj mu klejnot. Da ci za to dużo pieniędzy i nigdy już nie będziemy głodni.
Stało się tak, jak powiedziała matka. Bogaty sąsiad dał Dżasi mnóstwo tranka. Odtąd w chacie Dżasi nie brakło dla nikogo ani tsamby, ani herbaty z solą.
Kiedy książę dowiedział się od swej córki o tym, co zrobiła sroka, oburzył się okrutnie i powiedział:
Na pewno ktoś kazał sroce ukraść tak piękne gau. Niechaj ogłoszą całemu ludowi, że łotr, który ukradł gau, winien natychmiast je zwrócić. Jeśli tego nie uczyni, wtrącony zostanie na całe życie do ciemnicy. Niechaj ogłoszą też, że ktokolwiek zobaczy gau księżniczki, musi zawiadomić o tym urzędników książęcych, a spotka go za to niemało zaszczytów i otrzyma mieszek pieniędzy.
Upłynęło kilka dni, nikt jednak nie odniósł gau ani też nie wskazał, kto może być poszukiwanym przez księcia złodziejem. Wtedy książę kazał jeszcze raz ogłosić ludowi, iż złodzieja, jeśli nie zwróci gau, spotka największa kara, tego zaś, kto wskaże złoczyńcę, nagrodzi się sowicie i powoła na urząd dworski.
Do małej wioski, w której żył Dżasi, rozkaz książęcy nie dotarł. Dowiedział się jednak o nim Lhaba, człowiek, którego Dżasi uratował podczas powodzi. Ciekawą nowiną Lhaba postanowił podzielić się ze znajomymi, a ponieważ dawno już nie był u Dżasi, przyszedł do niego w odwiedziny. Dżasi ucieszył się widząc gościa, posadził go na honorowym miejscu, ugościł tsambą i ozorem jaka, poczęstował herbatą z solą i do-brym masłem. Lhaba jadł, pił i rozglądał się po izbie ze zdumieniem. Skąd u biedaka Dżasi taki poczęstunek?
Zaszły u ciebie wielkie zmiany, bracie Dżasi rzekł Lhaba sapiąc z przejedzenia. Kiedy byłem u ciebie ostatnim razem, odjąłeś sobie od ust miseczkę tsamby, by mnie ugościć. Hm... a dziś nie brak tu ani jadła, ani picia. I nowy dywan widzę na posłaniu, i nowy garnek do gotowania. Cóż to, bogowie zamiast ulewy zesłali na twój dom deszcz srebrnych tranka?
175
� Prawie, że odgadłeś, bracie Lhaba roześmiał się Dża-si. Wszystko, co mam, spadło mi z nieba. Posłuchaj, co się zdarzyło. Pewnej nocy, kiedy sądziłem, że śmierć zaczaiła się u drzwi mej chaty, wraz z promieniem księżyca wleciała przez okno sroka, położyła na podłodze klejnot i uciekła.
Ś Klejnot, powiadasz? zerwał się Lhaba, Przestraszył się jednak, że zbyt gwałtownie reaguje na te słowa i dodał siadając: Klejnot przyniesiony przez ptaka? To jakiś cud. I co z tym zrobiłeś?
Słusznie powiadasz, że to cud. Bogowie widać ujrzeli moją nędzę i przysłali mi ten dar, bym nie umarł z głodu. Sprzedałem klejnot bogatemu sąsiadowi i, jak widzisz, powodzi mi się dobrze,
A jakiż to był klejnot, bracie? zapytał chytrze Lhaba. Pewnie pierścień.
O nie!... Nie zgadłeś.
Może bransoleta?
Też nie ze śmiechem odparł Dżasi. To był bardzo duży i cenny klejnot.
Chyba nie gau? udał zdziwienie Lhaba.
Właśnie gau. A żebyś wiedział jak duże i piękne. Ze szczerego złota. Wysadzane turkusami i koralami. Prawdziwie boskie gau zachwycał się Dżasi.
Lhaba wysłuchał uważnie, wypytał jeszcze o szczegóły i drżąc z niecierpliwości pożegnał Dżasi. Nie zwlekając pobiegł do pałacu księcia. Zapomniał o wdzięczności, jaką winien był Dżasi, zapragnął zaszczytów i nagrody obiecanej przez księcia.
Władco zawołał padając do nóg księcia zjawiłem się, by wykonać, co rozkazałeś! Znam imię łotra, który ukradł gau twej córki.
Nazwij go odrzekł książę a otrzymasz mieszek srebrnych monet i mianuję cię urzędnikiem dworu.
Imię jego Dżasi powiedział nikczemny Lhaba. To on posłał srokę i kazał jej ukraść klejnot, a gdy przyniosła mu gau księżniczki, sprzedał je bogatemu sąsiadowi
176
i jeszcze opowiada wszystkim, że to bogowie przysłali mu tak cenny podarek.
To, co powiedział Lhaba, jeszcze bardziej wzmogło gniew księcia. Kazał żołnierzom iść natychmiast do wsi i przyprowadzić złodzieja.
Do chaty Dżasi wdarli się żołnierze, zbili go, związali i przywiązanego do konia powiedli do zamku. Biedny Dżasi nie mógł zrozumieć, co się stało. Próżno tłumaczył, że jest uczciwy, że nigdy nie sprzeciwiał się rozkazom władcy. Kazano mu milczeć i dziękować bogom za to, że jeszcze żyje. Wepchnięto go do komnaty księcia i rzucono na twarz.
Czy to ty jesteś Dżasi? zapytał książę, a w głosie jego dźwięczała groźba.
Tak, władco. To moje imię odparł Dżasi. Jestem biednym...
Milcz! krzyknął książę. Czy to ty, nikczemny łotrze, ukradłeś gau mojej córki?
Nie ukradłem, władco jęknął Dżasi. Wcale nie wiedziałem, że księżniczce ukradziono gau. Nigdy...
Milcz, złodzieju! ryknął książę, aż zadrżały ściany pałacu. Straszny jest mój gniew, jesteś bowiem nie tylko złodziejem, ale i kłamcą. Powiedz zaraz, komu sprzedałeś skradzione gau.
Władco zapłakał Dżasi nie ukradłem żadnego gau. Wysłuchaj mnie! I opowiedział całą historię.
Książę wysłuchał go z drwiącą miną. Wysłał żołnierzy, którzy odnaleźli bogatego sąsiada i odebrali mu gau.
Ś A więc ty je ukradłeś, łotrze! zawołał książę do nieszczęsnego Dżasi i rozkazał: Wtrącić go do ciemnicy i niechaj oczy jego nigdy już nie widzą słonecznego blasku.
Ledwie żołnierze wyprowadzili szlochającego biedaka, książę wezwał oskarżyciela Lhabę.
Oto twoja nagroda powiedział wręczając mu mieszek od dziś mieszkać będziesz w zamku. Jesteś uczciwym człowiekiem, Lhaba.
Biedny Dżasi został więc wtrącony do ciemnicy, niewdzię-
12 Opowieści Szidikiira
177
^li^HIIi^
czny zaś Lhaba stał się urzędnikiem dworu i zaufanym księcia. Lhaba całe dni spędzał w książęcym parku, jego oczy cieszył przepych kwiatów, jego żołądek pęczniał od smacznych potraw. Dżasi zaś leżał w ciemnicy, dokąd nie docierał nawet najsłabszy odblask słońca, wokół niego panowały nieprzeniknione ciemności, żołądek jego kurczył się boleśnie z głodu.
W tym Śwłaśnie czasie mysz wędrująca podziemnymi korytarzami zawadziła o ciemnicę w zamku księcia. Poznała od razu, że ktoś tam jest, zapytała więc piskliwym głosikiem:
Kto siedzi w ciemnicy?
To ja, Dżasi westchnął jeniec.
Usłyszawszy to mysz pobiegła od razu do swoich przyjaciółek: sroki i żmii. Ledwie żywa z pośpiechu i przejęcia, opowiedziała, jakie nieszczęście spotkało ich zbawcę.
Musimy mu pomóc orzekły we trójkę i postanowiły, że mysz wygryzie w murze więziennym dziurę, przez którą sroka będzie mogła przynosić jedzenie. Mysz natychmiast pobiegła z powrotem do zamku, sroka poleciała na poszukiwanie jedzenia, żmija zaś popełzła na przeszpiegi, by dowiedzieć się, czy coś więcej nie grozi ich przyjacielowi.
Jakże wielka była radość Dżasi, gdy posłyszał chrobotanie za ścianą i piskliwe wołanie myszy:
Ś Bądź dobrej myśli, nasz wybawco, zaraz wygryzę duży otwór w ścianie, a sroka przyniesie ci jedzenie!
Tego dnia wieczorem mysz, sroka i żmija znów zeszły się na naradę.
Trzeba ukarać nikczemnego Lhabę syknęła żmija. Dziś w nocy wpełznę do jego posłania i ugryzę go tak mocno, że od razu umrze.
Słusznie mówi żmija pisnęła mysz. Trzeba ukarać niewdzięcznika.
Poczekajcie zaskrzeczała sroka, która była najmądrzejsza i niejedno już na świecie widziała. Jaką korzyść odniesie nasz dobry Dżasi, jeśli zabijemy niewdzięcznika? Musimy najpierw uwolnić Dżasi, a potem myśleć o ukaraniu Lhaby. Oto, co mi przyszło do głowy. Niechaj żmija wpełznie
178
do łoża księżniczki i ukąsi ją lekko, tak by księżniczka zachorowała, ale nie umarła. Książę wezwie różnych lekarzy chcąc ratować córkę, oni jednak nie będą znali lekarstwa. Nauczymy naszego wybawcę, jak można przywrócić zdrowie księżniczce, rozgłosimy wieść, że tylko Dżasi może ją wyleczyć, a wtedy książę uwolni go. Gdy Dżasi będzie wolny, ukarzemy Lhabę.
Jak postanowiły, tak uczyniły. Tej samej nocy żmija wpełzła do łoża księżniczki i lekko ugryzła ją w nogę. Nazajutrz księżniczka nie mogła wstać, nogę miała spuchniętą i twardą jak drzewo. Zaniepokojony książę wezwał lekarzy. Jedni mówili, że w ciele księżniczki zagnieździł się zły duch, inni, że ktoś rzucił na nią czar. Jeden tylko lekarz rzekł, że ugryzła ją żmija, wypróbował różne leki, poił księżniczkę ziołami, ale nic nie pomogło. Noga puchła i twardniała, żar palił wnętrzności dziewczyny. Książę ogłosił, że ten, kto uratuje księżniczkę, otrzyma w nagrodę trzy mieszki srebrnych tranka i zo^-stanie urzędnikiem dworu. Nikt jednak nie umiał wyleczyć jego córki.
Teraz czas na nas postanowiła sroka i kazała myszy i żmii nauczyć Dżasi, co ma robić, by przywrócić księżniczce zdrowie, sama zaś poleciała do księcia. Siadła na oknie komnaty, w której książę, zasmucony chorobą córki, rozmyślał, co począć, i zaskrzeczała:
Ś Ja wiem, kto może uratować księżniczkę, ja wiem, ja wiem!
Obejrzał się książę szukając, kto by to mógł powiedzieć, i ujrzał srokę.
Czy wiesz, kto zdoła wyleczyć moją córkę? zapytał zdumiony. Jeśli tak, to błagam cię, nie zwlekaj i powiedz mi imię tego człowieka, a otrzyma on w nagrodę nie trzy mieszki i urząd dworski, ale wszystko, czego zapragnie, a ty zamieszkasz w moim ogrodzie i nigdy nie zaznasz głodu ni chłodu.
� Twoją córkę może uratować tylko Dżasi zaskrzeczała sroka Dżasi, Dżasi. Tylko Dżasi... i odleciała.
179
*................MMMI....................
Książę zwołał swój dwór.
Dowiedziałem się oświadczył że tylko człowiek imieniem Dżasi może wyleczyć księżniczkę. Czy ktoś z was zna to imię, zna tego człowieka?
Książę zapomniał już, że kazał wtrącić człowieka imieniem Dżasi do ciemnicy. Zapomnieli też o tym jego urzędnicy. Jeden tylko Lhaba zrozumiał, o kogo chodzi, ale postanowił milczeć, bojąc się, że jeśli Dżasi uratuje księżniczkę, zdobędzie łaskę księcia i zemści się za niegodziwość.
Nie znamy tego człowieka! zawołali ludzie.
Rozkazał więc książę ogłosić w całym kraju, że wzywa człowieka imieniem Dżasi lub tego, kto wskaże miejsce jego pobytu, obiecując sowitą nagrodę.
Zgłosiło się stu ludzi, z których każdy nazywał się Dżasi, żaden jednak nie umiał wyleczyć księżniczki. A stan chorej pogarszał się z każdym dniem.
W nocy myszka przyszła do strażnika książęcej ciemnicy i pisnęła mu do ucha:
Wstań, idź do ciemnicy i spytaj więźnia, jak się nazywa. Strażnikowi wydało się, że słyszał to we śnie. Głos brzmiał
jednak tak wyraźnie, że nie zwlekając udał się do ciemnicy. Uderzył w drzwi i zawołał:
Ś Hej, więźniu, jak się nazywasz?!
Nazywam się Dżasi.
Jak? powtórzył swe pytanie strażnik. Czyżbyś nazywał się Dżasi?
Moje to imię odparł więzień.
A czy potrafisz wyleczyć naszą księżniczkę?
� Wiem, co trzeba uczynić odrzekł Dżasi, pomny pouczeń żmii.
Strażnik pobiegł do zamku, wpadł do komnaty władcy i zbudził go.
� Władco, znalazłem człowieka imieniem Dżasi, który twierdzi, że może córce twej przywrócić zdrowie.
Przyprowadź go natychmiast, a nie minie cię nagroda rozkazał książę zrywając się z łoża.
180
Strażnik pędem wrócił do ciemnicy, wypuścił więźnia i razem udali się do zamku. Książę nie pytając o nic kazał natychmiast wprowadzić Dżasi do księżniczki. A gdy słońce wzeszło nad zamkiem, księżniczka mogła już chodzić.
Uszczęśliwiony książę uściskał zbawcę córki i zapytał:
Czego pragniesz, dobroczyńco? Każda twa prośba będzie spełniona.
Niczego nie chcę, władco odrzekł Dżasi prócz wolności. Nic mi po pieniądzach, skoro nie mogę patrzeć na słońce, cieszyć się życiem i wędrować po górach.
Ś Czyż nie jesteś wolny? zdumiał się książę.
Wtedy Dżasi opowiedział mu wszystko o sobie: o tym, jak wyratował człowieka, mysz, żmiję i srokę z szalejącej rzeki, jak sroka przyniosła mu gau, o którym nie wiedział, że jest własnością księżniczki, jak został schwytany przez żołnierzy i wtrącony do ciemnicy.
Ś Gdzie jest Lhaba? zapytał książę w wielkim gniewie, a gdy sprowadzono niewdzięcznika, władca wybuchnął: Jesteś nikczemnym łotrem! Zapłaciłeś złem za uratowanie ci życia. Oznacza to, że nie cenisz swego życia, że nie jest ono nic warte. Weźcie go zwrócił się do żołnierzy i strąćcie w przepaść.
Ś Władco! zawołał Dżasi i rzucił się do nóg księcia. Nie zabijaj go! Wolę spędzić resztę życia w ciemnicy niż cierpieć, że z mego powodu zginął człowiek.
Jesteś sprawiedliwym i dobrym człowiekiem, Dżasi powiedział po namyśle książę. A ty zwrócił się do- Lha-by padnij do stóp swemu wybawcy. Po raz drugi uratował ci życie. A potem idź precz z mego zamku!
Książę mianował Dżasi swoim głównym doradcą. Nie zapomniał też o wiernych przyjaciołach: myszy, żmii i sroce. Odtąd w Tybecie nikt nie zabije myszy, nawet jeśli zagnieździ się ona w jego domu, nikt nie rozdepce żmii, jeśli spotka ją na swej drodze, i każdy wędrowiec widząc srokę pozdrawia ją, jakby była świątobliwym mędrcem.
CHCIWIEC DZIAMBO
W pewnej wsi żyli dwaj przyjaciele. Jeden z nich nazywał się Guba, drugi Dziambo. Guba był człowiekiem poczciwym, wesołym, nigdy nikomu nie szkodził, Pracował ciężko, by utrzymać rodzinę, ale choć ubogi był jego namiot, nie odmówił nigdy nikomu gościny, nie skąpił poczęstunku. Dziambo też nie był bogaty, ale rzadko który wędrowiec zatrzymywał się w jego ba. Dziambo bowiem słynął jako skąpiec i chciwiec, który stara się okpić przejezdnych i wydrwić od nich choćby tranka.
Któregoś dnia Dziambo i Guba poszli razem do sąsiedniej wsi. Dzień był upalny, droga pusta. Gdy przed wieczorem wracali, Guba zobaczył, że coś błyszczy w piasku, Schylił się, rozgrzebał piach i znalazł piękną, złotą miskę. Na ten widok oczy Dziambo zabłysły z chciwości.
Ach, cóż za wspaniałą miskę znaleźliśmy! zawołał, bojąc się, że Guba zechce zatrzymać to, co znalazł, tylko dla siebie. Nigdy nie widziałem czegoś tak pięknego. Mamy szczęście, przyjacielu, bogowie są dla nas łaskawi i teraz będziemy bogaci.
Guba nawet nie pomyślał, że to, co znalazł, należy tylko do niego. Uważał, że jest sprawiedliwie, by złota miska należała w równej mierze do niego, jak i do Dziambo. Odrzekł więc wielce uradowany:
Słusznie mówisz, przyjacielu. Teraz będziemy mieli dość pieniędzy, by kupić żywność i odzież dla siebie i dla naszych rodzin.
Ledwie to powiedział, Dziambo ogarnęła jeszcze większa chciwość zapragnął mieć miskę wyłącznie dla siebie. My-
182
ślał jedynie o tym, jakby odebrać ją Gubię i sprzedać, by jemu tylko przypadły pieniądze.
Droga była daleka, zapadał zmierzch. Przyjaciele, zmęczeni, usiedli pod wysokim, samotnym drzewem, by odpocząć i naradzić się.
Najlepiej sprzedać miskę bogatemu kupcowi i podzielić pieniądze powiedział Guba.
Masz rację, przyjacielu ożywił się Dziambo. Wiedz jednak, że pora jest już późna. Zanim wrócimy do wsi, bę^ dzie już noc, a jak wiesz, różni łotrzykowie po zmroku czyhają na drodze. Mogą napaść na nas i zabrać złotą miskę. Lepiej więc ukryjmy ją gdzieś, a jutro wrócimy po nią i razem sprzedamy.
Guba odpowiedział na to, że od dawna nie słyszał o zbójach na tej drodze i że bez obawy można zabrać miskę do domu. Jeden z nich zaopiekuje się nią przez noc, a nazajutrz razem pójdą do kupca.
Nie zgadzam się z tobą, przyjacielu z obłudną troskliwością mówił Dziambo. Łatwo jest powiedzieć, trudniej wykonać. Kto z nas ma wziąć na przechowanie miskę? A jeśli złodzieje ukradną ją w nocy albo dziecko wrzuci do głębokiej jamy z wodą? Wolę już, żebyśmy schowali znaleziony skarb gdzieś tu. Spójrz na to drzewo. Jest w nim spora dziupla. To najlepszy schowek dla naszej złotej miski.
183
Guba nie chcąc dłużej się spierać przystał na pomysł Dziambo. Ukryli miskę w dziupli i poszli do wsi. Pożegnali się i umówili, że jutro o świcie razem pójdą po miskę. Ledwie jednak Guba wszedł do swego namiotu, Dziambo pobiegł przez step. Wrócił pod drzewo, wyciągnął miskę i zaniósłszy ją do domu, zakopał pod piecem.
Skoro świt Dziambo zjawił się przed namiotem Guby i zawołał:
Wstawaj, przyjacielu, czas w drogę!
Przyszli razem pod drzewo, zajrzeli do dziupli, a tani pusto, ani śladu złotej miski. Zmartwił się. Guba.
Ś A mówiłem powiedział z wyrzutem do przyjaciela że trzeba zabrać złotą miskę do domu. Chyba ktoś zauważył, że chowamy ją w dziupli, i zabrał nasz. skarb.,
Niegodziwy kłamco! wybuchnął Dziambo. Wiesz dobrze, że nikt prócz nas nie wiedział o znalezionej misce. Nikogo nie było w pobliżu. Nikt prócz nas nie wiedział, gdzie ukryty jest skarb. Ty, ty krzyczał z udanym oburzeniem przybiegłeś w nocy i ukradłeś miskę!
Jakże możesz mnie tak krzywdzić?! zawołał Guba. Nawet mi przez myśl nie przeszło, że mógłbym oszukać przyjaciela.
Kłamiesz, udajesz uczciwego człowieka, a jesteś złodziejem krzyczał Dziambo oddaj mi moją miskę, oddaj mi pieniądze, za które chciałem kupić żywność dla rodziny!
Nie mogąc rozstrzygnąć sporu udali się do wodza. Dziambo oskarżył Gubę o kradzież wspólnie znalezionej złotej miski i prosił wodza o sprawiedliwość. . Guba zaś oświadczył, że Dziambo mówi nieprawdę, i żądał znalezienia złodzieja.
Skoro obaj powiadacie, że nikt was nie widział, gdy znaleźliście złotą miskę i nikogo nie było w pobliżu, gdy chowaliście ją w dziupli orzekł wódz złodziejem i oszustem może być tylko jeden z was. Przyznajcie się więc, który z was zabrał złotą miskę.
To on ukradł! zawołał Dziambo wskazując palcem Gubę.
184
Nie ukradłem miski odrzekł Guba bo uznałem sam, że należy ona do nas obu. Nie jestem chciwy cudzej własności.
Idźcie więc do domu oświadczył wódz a ja pomyślę, co trzeba zrobić. I wy też zastanówcie się do jutra. Wtedy podejmę decyzję.
Wieczorem Guba poszedł spać pewny swej uczciwości. Dziambo zaś usiadł obok swego ojca, równie jak on chciwego, i zaczęli się obaj naradzać.
Jeśli się okaże, że tylko Guba mógł ukraść miskę mówił Dziambo szeptem wódz każe mu za karę zapłacić tyle pieniędzy, ile wart jest znaleziony skarb. Guba nie ma pieniędzy, zabierzemy więc jego jaki i owce i będziemy bogaci.
Chciwy ojciec pochwalił syna za spryt.
Ale jak przekonasz wodza, że to Guba ukradł miskę? spytał.
Ś Zastanowiłem się nad tym odrzekł Dziambo. Powiem wodzowi... i tu objaśnił ojcu swój pomysł, po czym obaj zadowoleni, że nie ominie ich bogactwo, zasnęli.
Z rana Dziambo i Guba udali się znów do wodza.
Czy wymyśliliście sposób na wykrycie złodzieja? spytał wódz. A może ten z was, który zabrał miskę, chce się przyznać, oddać wspólną własność i pogodzić się z przyjacielem?
Ś Nie wziąłem miski rzekł Guba. Nie sądzę też, by mój przyjaciel Dziambo był tak podły i zabrawszy to, co należy do nas obu, mnie oskarżył o kradzież. To na pewno ktoś obcy nas okradł.
Jakże bezczelny jest ten łotr, Guba! - zawołał Dziambo. Tego by jeszcze brakowało, żeby ośmielił się mnie oskarżyć o kradzież. Ukarz go, wodzu, i odbierz mu moją złotą miskę.
Wódz westchnął ciężko, bo nie wiedział, co zrobić.
Zastanowiłem się, tak jak kazałeś powiedział przymilnie Dziambo i oto, co mi przyszło do głowy. Prócz nas
285
jedynym świadkiem rozmowy i schowania miski było drzewo. Ono też widziało złodzieja. Chodźmy razem i spytajmy drzewa o to, kto ukradł miskę.
Pomysł Dziambo spodobał się wodzowi. Włożył swój kołpak i we trójkę poszli na miejsce wyjaśnić, co się stało z miską.
Drzewo mądre, drzewo widzące rzekł wódz, gdy znaleźli się w cieniu konarów oto stoją przed tobą Dziambo i Guba, dwaj ludzie, którzy znaleźli złotą miskę. Ukryli ją w twojej dziupli chcąc nazajutrz sprzedać ją kupcom. Gdy przyszli po miskę, nie znaleźli jej tam, gdzie schowali. Powiedz, drzewo mądre, drzewo widzące, czy wiesz, kto ukradł miskę?
Wtedy z głębi drzewa zabrzmiał głos:
Ś Wiem.
Wszyscy trzej padli na twarz, dziw bowiem to był wielki, że drzewo przemówiło ludzkim głosem. Gdy ochłonęli z wrażenia, wódz znów zapytał:
Drzewo mądre, drzewo widzące, czy możesz nam powiedzieć imię tego, kto ukradł złotą miskę?
I znów z głębi drzewa zabrzmiał głos: � Ten, kto ukradł złotą miskę, nazywa się Guba. � A mówiłem! zawołał Dziambo. Ty łotrze, ty niegodziwcze, kłamałeś, wykręcałeś się, ale drzewo widziało i powiedziało nam prawdę.
Sądziłem, że jesteś uczciwym człowiekiem, Guba rzekł wódz z wyrzutem. Oszukałeś przyjaciela, Za karę musisz mu oddać złotą miskę albo tyle pieniędzy, ile jest ona warta, albo jeśli wydałeś te pieniądze jaki twoje i owce staną się własnością Dziambo.
Rozgniewał się Guba widząc, jaka niesprawiedliwość go spotyka.
Niedobre drzewo zawołał z oburzeniem jakże mo^-żesz kłamać i oskarżać mnie o czyn, którego nie popełniłem! Wierzyłem, że jesteś mądre i sprawiedliwe, że cień twych ko-
186
narów jest radością dla wędrowców. Przekonałem się jednak, że kłamiesz i oskarżasz niewinnych. Nie jesteś warte, by stać tu i zwabiać przechodniów złudą cienia i wypoczynku.
To mówiąc Guba skrzesał ogień i podpalił drzewo. Buchnął płomień i wtedy z dziupli wraz z kłębami dymu wyskoczył stary ojciec Dziambo.
Odtąd powiadają w Tybecie: "Nie bądź chciwy, bo ogień spali twego ojca".
M
D
O
D
N
Działo się to przed wielu stuleciami. Panował wówczas w Tybecie potężny król, który nad życie kochał swą córkę Medodin : co po tybetańsku znaczy "piękny kwiat". Imię to było jakby dla niej stworzone. Żaden kwiat nie mógł się równać z nią urodą i wdziękiem. Ktokolwiek ujrzał ją raz, unosił w sercu jej obraz na całe życie. Włosy miała długie i czarne jak ramiona nocy, kibić smukłą jak dziaba *, oczy jarzące się blaskiem gwiazd, usta czerwone jak płatki królewskiej georginii. Król nie miał więcej dzieci i całą swą miłość przelał na Medodin. Czegokolwiek zapragnęła król spełniał jej życzenie.
Dla niej właśnie kazał wokół pałacu stworzyć ogród tak piękny, że wspanialszego nie było na ziemi. Przepływały tam bystre potoki i leniwe strumyki, nad krzewami pochylały się główki georginii o różnobarwnych płatkach, drzewa rzucały na ziemię cień w znojne godziny. W parku Medodin spędzała wiele godzin bawiąc się ze swymi przyjaciółkami, śpiewając pieśni, tańcząc na polankach.
Pewnego dnia, gdy niebo było błękitne i czyste, król wyszedł do parku razem z Medodin. Długo spacerowali ścieżkami wśród kwietnych krzewów, aż doszli do polanki nad brzegiem małego strumyczka. Tu usiedli, by nieco odpocząć. Nagle rozległ się grzmot. Król spojrzał na niebo zdziwiony, ale zamiast chmur ujrzał ognistą smugę pędzącą ku ziemi. W tej samej chwili dał się słysizeć łopot potężnych skrzydeł, potem zabrzmiał rozpaczliwy krzyk Medodin i przerażony
* Dziaba tybetańska odmiana topoli.
188
król zobaczył ogromnego smoka unoszącego jego ukochaną córkę,
Na krzyk króla zbiegli się dworzanie i wojownicy, nikt je>-dnak nie mógł już uwolnić królewny. Próżno król krzyczał w rozpaczy i błagał smoka o litość. Niebo znów było błękitne i bezchmurne.
W pałacu ogłoszono dni smutku. Astrolodzy królewscy badali gwiazdy, bo może one umiałyby powiedzieć, gdzie znajduje się Medodin. Czarodzieje przyzywali na pomoc dobre du-chyj. A król wydał rozkaz, ogłoszony w całymi kraju, że ten, kto odnajdzie królewnę, otrzyma jej rękę i zostanie następcą tronu.
Przez dziesięć dni ogłaszano rozkaz króla z rana i wieczo-
189
rem. Niewielu jednak śmiałków wyruszyło na poszukiwania. Któż bowiem odważy się stanąć do walki ze strasznym, ognistym smokiem?
O nieszczęściu, które spotkało króla, i o jego rozkazie dowiedzieli się dwaj młodzieńcy. Byli oni przyjaciółmi i zwali się: starszy Dobdie, młodszy Tendżu Jende. Nie brakło im ani odwagi, ani śmiałości, ani siły, ani zręczności, ani humoru, ani pomysłów. Jednego tylko poskąpiło im życie pieniędzy. Utrzymywali się z tego, co udało się zarobić w wędrówkach od wsi do wsi.
Nie brak nam. niczego prócz bogactwa rzekł Dobdie. Nie mamy nic do stracenia. Dlaczego więc nie mielibyśmy udać się na poszukiwanie królewny? Może los będzie nam sprzyjał i uda nam się wyzwolić Medodin, a wtedy staniemy się sławni i bogaci.
Młodszy zgodził się od razu. Zawsze przecież wędrowali razem, jedli tsanibę z jednej miseczki, pili herbatę z jednego naczynia, nic nie mogło ich rozdzielić.
Ruszajmy więc powiedział a na pewno czeka nas niemało przygód i niemało trudności, które razem będziemy pokonywać.
Jedno tylko sprawiło im kłopot nie wiedzieli, w którą stronę wyruszyć. Po naradzie postanowili udać się na wschód i szukać w dolinach i na szczytach gór, nad brzegami rzek i w skalistych wąwozach. I jeszcze postanowili wszędzie pytać ludzi, czy nie widzieli lub nie słyszeli o ognistym Dżu *, który porwał córkę potężnego króla.
Skoro świt ruszali w drogę, odpoczywając tylko raz w cią>-gu dnia, by odsapnąć i zjeść trochę tsamby. Wędrówkę kończyli o zmroku i w grotach lub w cieniu drzew, pod skałą lub wśród traw stepowych spędzali noc. Przemierzyli dziesiątki dolin, spoglądali w głąb wielu jezior, wdarli się na dziesiątki stromych gór, zajrzeli do setek grot, pieczar i wąwozów. Ale nigdzie nie znaleźli ani śladu ognistego smoka. Pytali ludzi,
Dżu
smok.
290
nikt jednak nie widział smoka ani nie wiedział, gdzie go szukać. Mijały dni, tygodnie, miesiące. Po zimie nastąpiła wiosna, potem nadeszło lato i ustąpiło władzy nad ziemią jesieni. Dobdie i Tendżu Jende byli już bardzo zmęczeni, odzież ich zdarła się, a nie rnieli pieniędzy na kupno nowej. Okolice, przez które wędrowali, były coraz bardziej dzikie i pustynne, coraz rzadziej spotykali wioski, a nawet samotnych wędrowców, dzielących się z nimi pożywieniem.
Raz gdy usiedli, by wypocząć, i ze smutkiem myśleli o pustym woreczku, z którego wczoraj wygarnęli resztki tsamby, ujrzeli starca-pielgrzyma. Poprosili go, by usiadł obok nich i dał wytchnienie strudzonemu ciału. Tendżu Jende zebrał trochę korzonków i zjedli je wspólnie z pielgrzymem. Gdy ukończyli skromny posiłek i popili wodą z pobliskiego źródła, starzec zapytał, skąd i dokąd idą. Opowiedzieli mu o swych przygodach i zamiarach.
Chyba jednak będziemy musieli wrócić zakończył opowieść Dobdie. Nie wiemy, gdzie szukać smoka i, być może, nie znajdziemy go do końca życia.
Nigdy nie trzeba zawracać w połowie drogi rzekł stary pielgrzym albowiem tego, kto zaczyna coś i nie kończy, spotkać może nieszczęście. Skoro podjęliście się trudu odszukania ognistego Dżu i uwolnienia Medodin, nie możecie przerwać poszukiwań. Jedno wam mogę doradzić. Czy słyszeliście wiosną grzmoty? To Dżu wyłazi wtedy ze swego zimowego legowiska. Zimę bowiem spędza on na dnie jeziora, ukryty pod grubym pancerzem lodu. Latem i jesienią miesizka w górach. Szukajcie tedy w górach, a gdy usłyszycie jesienne grzmoty, wiedzcie, że Dżu przeniósł się już na dno jeziora.
Przyjaciele podziękowali pielgrzymowi za mądrą radę, pokłonili mu się z szacunkiem i poszli dalej, w wysokie góry.
Wspinali się po zboczach najeżonych skałami, brnęli przez wędrujące piachy, nieraz musieli ukrywać się w głębokich grotach przed skalnymi lawinami, a potem długie godziny odwalać kamienie tarasujące wyjście. Wdzierali się na najwyższe szczyty, schodzili do straszliwych przepaści i znów wra-
292
cali na wierzchołki, zaglądając do każdej szczeliny. Śmierć zdawała się czyhać na każdym kroku, jakby broniąc dostępu do krainy, którą zamieszkuje ognisty smok. Pamiętali jednak słowa starego pielgrzyma i żywili nadzieję, że mirnoi największe trudności odnajdą Dżu i wtedy Bitaną z nim do walki o uwolnienie Medodin.
Któregoś dnia, gdy zdawało się im, że obejrzeli już cały ogromny łańcuch górski, że nie uszła ich uwagi żadna grota, żadne zagłębienie, żadna szpara między skałami, Tendżu Jende zawołał nagle głośno:
Ś Spójrz tu, Dobdie!
Dobdie podpełzł do przyjaciela znajdowali się bowiem na bardzo stromym zboczu i Tendżu Jende pokazał mu wąską szczelinę, której przedtem nie zauważyli.
Tam, w dole, jest przepaść powiedział Tendżu Jende.
Słychać śpiew wiatru.
Dobdie przyłożył ucho do szpary i usłyszał szum wiatru.
Trzeba zajrzeć, a nuż tu właśnie zamieszkał ognisty smok oświadczył Tendżu Jende i zaczął od razu mocować się z kamiennymi bryłami.
Z wielkim trudem udało im się nieco odsunąć skały i poszerzyć szczelinę. Gdy zajrzeli, zobaczyli głęboko w dole kamieniste dno.
Ś Spójrz szepnął przejęty Tendżu Jende. Właśnie promień słońca wpadł przez szparę i oświetlił mrok przepastnego leja. Tam, na dnie, widać barwną plamę. Tak, tak zawołał radośnie widzę doskonale! Toi piękna córka króla. Znaleźliśmy ją, przyjacielu. Cieszę się, że zauważyłem szparę między skałami.
Ale jak wyciągnąć stamtąd królewnę? zamyślił się Dobdie.
Ś Nie martw się, przyjacielu pocieszył go Tendżu Jende.
Ta szczelina jest dostatecznie szeroka, bym się mógł przez nią przecisnąć. Ty jesteś zbyt tęgi. Jak to dobrze, że mamy z sobą długi i mocny sznur.
292
Opasał się sznurem i wręczając Dobdiemu luźny koniec, powiedział:
Teraz mocno trzymaj sznur i powoli opuszczaj mnie na dół. Gdy znajdę się na dnie, przywiążę królewnę. Ją wyciągniesz pierwszą, a gdy usadowisz ją w bezpiecznym miejscu na skale, rzuć linę po raz drugi. Pamiętaj tylko, nie trać czasu, gdyż smok może powrócić lada chwila, a wtedy stracimy nie tylko nadzieję na uratowanie księżniczki, ale i własne życie.
Tendżu Jende opuścił się na sznurze na dno leja i widząc przerażenie na pięknej twarzy księżniczki Medodin, zawołał:
Ciesz się, królewno! Oto przyszliśmy ci z pomocą. Twój ojciec wezwał śmiałków, by wydarli cię smokowi. Ciesz się, bo za chwilę będziesz wolna.
To mówiąc przewiązał królewnę w pasie sznurem i krzyknął:
Ciągnij, Dobdie, ciągnij mocno i ostrożnie!
Dobdie powoli nawijał sznur na występ skalny. Im bliżej była królewna, tym ciemniejsze myśli wypełzały z duszy Dobdie. "Przecież wszystko, co zrobiliśmy dziś dla uratowania Medodin, proponował Tendżu Jende myślał ciągnąc sznur. Ja mu tylko pomagałem. Prawda, Tendżu Jende jest dobrym i wiernym przyjacielem. Nagrodą królewską podzieli się ze mną sprawiedliwie, ale król przyrzekł nie tylko pieniądze. Wybawca Medodin ma zostać jej mężem i następcą tronu. Szczęście to spotka tylko jego". I zazdrość, jak żmija, ugryzła go w serce, wszczepiając jad w jego myśli.
Ledwie Medodin wydostała się przez szczelinę, Dobdie powitał ją i odprowadził w miejsce bezpieczne, po czym poszedł do szpary. Chwilę stał trzymając sznur w ręku. Ale zazdrość czuwała i raz po raz kłuła go w serce. Odrzucił więc sznur i wrócił do Medodin.
A gdzie mój wybawca? spytała Medodin.
Ja jestem twoim wybawcą odparł Dobdie. Zapamiętaj to na zawsze. Nikt inny, tylko ja jestem twoim wybawcą.
Kłamiesz! Twój przyjaciel uwolnił mnie z pieczary smo-
13 Opowieści Szidikura
193
ka. Ty tylko ciągnąłeś sznur. Gdzie on jest? Wyciągnij go natychmiast!
Milcz! On już nie żyje. Sznur pękł i ten, którego nazywasz swymi wybawcą, spadł na dno przepaści.
Zabiłeś go!... zapłakała Medodin.
Milcz i słuchaj! w głosie Dobdie brzmiała nie ukrywana groźba. Ja jestem twoim wybawcą. Ojciec twój przyrzekł, że ten, kto uwolni cię, zostanie twym mężem i następcą tronu. Przysięgnij mi, że nigdy nie zdradzisz nikomu, iż nie sam ciebie uwolniłem.
'Ś Nie jęknęła Medodin? Powiem, że jesteś oszustem i że uratował mnie twój przyjaciel, którego zabiłeś.
Milcz! krzyknął Dobdie i chwycił królewnę za włosy. Jeśli nie złożysz zaraz przysięgi, zabiję cię i wrzucę do pieczary smoka.
Długo płakała królewna i sprzeciwiała się groźbom, Dobdie. Bała się jednak, że może ją naprawdę zabić lub wrzucić do pieczary. Nie mając więc innego wyjścia złożyła przysięgę, jakiej żądał.
I oto nadszedł dzień tak długo oczekiwany przez nieszczęśliwego króla. Wieść o bohaterze, który uwolnił królewnę i^wraca z nią do ojca, dotarła do zamku wcześniej niż Dobdie i Medodin. Cały dwór z królem na czele wyjechał im na spotkanie. Ogromny tłum witał radosnymi okrzykami niezwykłego bohatera i piękną królewnę. Ze łzami w; oczach przytulił ojciec odzyskane dziecko, potem równie serdecznie objął zbawcę.
Wieczorem odbył się ślub Dobdie i Medodin. Król wydał wspaniałą ucztę, o jakiej nikt w kraju nigdy nie słyszał. Jedno tylko niepokoiło władcę smutek W' oczach Medodin. Gdy pytał ją o powody, królewna milczała.
Kiedy Tendżu Jende zobaczył wysoko w górze przeciskającą się przez szparę królewnę, z radości zaklaskał w dłonie. "Spełniło się nasze marzenie pomyślał. Odprowadzimy królewnę do zamku, otrzymamy piękną nagrodę i resztę ży-
194
cia spędzimy w spokoju, zażywając chwały bohaterów. Ale król obiecał, że wybawca zostanie następcą tronu i otrzyma rękę ślicznej Medodin". Westchnął żałośnie, królewna bowiem bardzo mu się podobała. "Trudno powiedział do siebie w myślach albo zdamy się na wybór Medodin i kogo ona zapragnie, ten zostanie jej mężem, albo będę musiał ustąpić przyjacielowi, gdyż jest starszy. A zresztą obaj jesteśmy wybawcami". Spojrzał w górę w oczekiwaniu, kiedy w jasnej szparze, przez którą widać było wąskie jak wstążka od włosów pasmo błękitu, ukaże się cień postaci przyjaciela i sznur opuści się na dno rozpadliny. Czas płynął, a sznura nie było widać. Tendżu Jende zaczął się niepokoić. Czyżby Dobdie porzucił go i odszedł? "Podły jestem zganił siebie za tę myśl. Jakże mogę przyjaciela posądzać o taką niegodziwość! Na pewno odprowadzi królewnę do groty u stóp góry, ukryje ją tam i wróci po mnie".
Godziny jednak mijały, a Dobdie nie wracał. W szparze nad głową Tendżu Jende błysnęły gwiazdy. Upłynęła noc, znów zbudził się dzień i znów zapadł mrok nocy i wtedy Tendżu Jende zrozumiał, że Dobdie okazał się łotrem i zdrajcą, że zabrał królewnę i porzucił go, skazując na głodową śmierć.
"A ona? Czyżby córka króla zgodziła się na taką niegodziwość? zapytał siebie i sam sobie odpowiedział: Skoro zdradził przyjaciel, czyż nie może zdradzić obca kobieta?"
Tendżu Jende nie chciał się jednak pogodzić ze śmiercią. Najpierw próbował po występach skalnych dotrzeć do szpary, ale nawis kamienny zatarasował drogę. Począł więc szukać w ścianach jakiejś szczeliny, w nadziei, że może tym sposobem wydostanie się ze swego więzienia. Gdy tak oglądał kamienie, usłyszał ciche chrobotanie. W pośpiechu zaczął odrzucać w tym miejscu kamienie. Jakże wielkie było jego przerażenie, gdy odrzuciwszy ostatnie odłamki ujrzał poruszający się w mroku ogon smoka. Uskoczył, chcąc zamknąć otwór kamieniami, ale usłyszał łagodny, dziewczęcy głos:
Dzięki ci, mężna istoto, nie wiem bowiem, kim jesteś:
195
człowiekiem, duchem czy zwierzęciem. Dzięki ci, żeś mnie uwolnił z tej szczeliny.
Ktoś ty? spytał zdumiony Tendżu Jende,
Ze szczeliny wysunęła się młoda dziewczyna. Jeszcze chwila, a ukazał się i ogon smoka. Była to bp wiem jedna z Lu pół ludzi, pół smoków.
Jestem Lu, córka Lu, władcy wód. A ty, jak widzę, jesteś człowiekiem. Dzięki ci więc, człowieku, za to, żeś mnie uwolnił.
Ale jakże się tu dostałaś? zdziwił się młodzieniec. Słyszałem, że Lu żyją w wodzie. Jak więc dostałaś się do tej szczeliny, córko władcy wód?
Wysłuchaj mnie, a to, co ci się wydaje dziwne, stanie się jasne i zrozumiałe. Jeden z moich braci zachorował. Trzeba było przynieść mu lekarstwo zioła rosnące na tej właśnie górze. Ojciec mój, władca wód, kazał mi przynieść je czym prędzej. Przepłynęłam jezioro, przeleciałam nad szczytami i zaczęłam zrywać zioła. Wtedy właśnie drgnęła ziemia. Poczułam, że zapadam się, skały z hukiem przeleciały nade mną i znalazłam się w tej oto szczelinie, z której mnie uwolniłeś, dobry człowieku.
Tendżu Jende roześmiał się z goryczą.
Śmieszne jest to, co mówisz, córko wód. Uwolniłem cię ze szczeliny po to, byś wraz ze mną znalazła się w rozpadlinie bez wyjścia. Spójrz wokół tylko ta wąska szpara prowadzi na zewnątrz. Ale przestrzeń tu zbyt mała, byś mogła rozpo'-strzeć skrzydła i unieść się tak wysoko. Nie uwolniłem ciebie, lecz z jednej niewoli wprowadziłem w drugą.
Nie martw się, dobry człowieku pocieszyła go Lu będziemy wolni. Ognisty Dżu przyleci tu niedługo, by zabrać królewnę.
Ale królewny nie ma, uwolniliśmy ją wraz z Dobdie, który mnie zdradził i porzucił! zawołał przerażony młodzieniec i opowiedział Lu całą historię.
Nie obawiaj się odrzekła Lu i nie przerywaj mi. Oto nadchodzi kres jesieni, ognisty Dżu jest już senny i oblatuje teraz swoje pieczary. Zawita i do tej, w której myśmy
296
się znaleźli, rozsunie skały, a gdy zobaczy, że królewny nie ma, odleci. My zaś polecimy w ślad za nim.
Do tego czasu umrę z głodu westchnął Tendżu Jende. Ś Weź to rzekła Lu podając mu wyschnięty korzonek.
Odgryź kawałeczek, a poczujesz się od razu syty.
Tendżu Jende zrobił tak, jak powiedziała córka władcy wód, i rzeczywiście wydało mu się, że zjadł obfity obiad. Potem położył się spać uszczęśliwiony, że nie zginie, lecz wróci na ziemię, odszuka Dobdie i ukarze go za zdradę.
Minęło kilka dni i oto rozległ się huk straszliwy. Rozsunęły się skalne ściany, buchnął żar to smok Dżu przyleciał do swej pieczary, by zabrać królewnę. Lu, usłyszawszy grzmot, ukryła się przezornie wraz z Tendżu Jende za odłamkiem skały w małej szczelinie. Usłyszeli tylko żałosny ryk. Po krótkiej chwili wyjrzeli oboje. Smoka już nie było, natomiast wąska szczelina poszerzyła się znacznie i Lu, rozwinąwszy ukryte skrzydła, frunęła w górę wraz z Tendżu Jende. Zanim nastąpił wieczór, znaleźli się na brzegu rozległego jeziora. Tendżu Jende zeskoczył na ziemię.
Dzięki ci, dobra córko władcy wód! powiedział. Czas na mnie, muszę odszukać tego, który się mienił moim przyjacielem, i ukarać go za zdradę.
Ś Poczekaj, dobry człowieku poprosiła Lu. Zawdzięczam ci życie i wolność. Ten, kto cię zdradził, nie uniknie kary, nie umknie. Zemsta twoja na pewno dosięgnie go, ale teraz, proszę cię, pójdź ze mną do pałacu mego ojca, bym mogła mu o wszystkim opowiedzieć. Kto wie, może mój ojciec powie ci, gdzie masz szukać niegodziwego zdrajcy i jak go ukarać.
Tendżu Jende pomyślał, że Lu ma rację. Dobdie nie ucieknie, a obejrzeć pałac władcy wód to zaszczyt nie lada. Żaden człowiek nie dotarł tam nigdy.
Zgadzam się odparł ale jakże ja, człowiek, dostanę się na głębinę do pałacu twego ojca?
Zdaj się na mnie roześmiała się Lu. Usiądź na mo-
297
_J
im grzbiecie, zamknij oczy i wstrzymaj oddech, póki ci nie powiem, że wolno ci patrzeć i oddychać.
Usiadł więc Tendżu Jende na grzbiecie córki władcy wód, zamknął oczy, nabrał powietrza w płuca. Wydało mu się, że tonie, ale pomny ostrzeżenia chwycił się tylko mocniej włosów dziewczyny-smoka. Kiedy na rozkaz swej przewoźniczki otworzył oczy, oślepiła go jasność. Stał u wrót pałacu władcy wód. Zaprowadzono go do środka. Nawet w bajkach nie ma takich dziwów jak te, które zobaczył Tendżu Jende wokół siebie. Były tu klejnoty świecące blaskiem słońca i klejnoty, od których szedł blask księżyca, drzewa o liściach ze złota i kwiatach ze srebra. Długo szli przez komnaty i korytarze, aż dotarli przed oblicze władcy wód.
Witaj, dobry człowieku! powiedział boski władca, a głos jego brzmiał jak huk rozkołysanych huraganem fal. Uratowałeś moją córkę. Jestem ci za to wdzięczny i nazwę cię swym synem. Zamieszkaj w naszym pałacu i niechaj szczęście i radość nigdy cię nie opuszczą.
Dzięki ci, wielki Lu, który jesteś początkiem i końcem wszystkich wód na ziemi! odrzekł z wdzięcznością Tendżu Jende, Wielki to dla mnie zaszczyt i wielkie błogosławieństwo. Wybacz jednak, jestem człowiekiem i muszę wrócić na ziemię. Nie tylko ja uratowałem twoją córkę, boską Lu, ale i ona mnie uratowała, Nie masz więc za co mi dziękować.
Ś Jesteś skromny i sprawiedliwy, mój synu w głosie władcy wód brzmiało zadowolenie. Stanie się tak, jak pragniesz. Wybierz więc sobie prezent, a córka moja odwiezie cię do brzegu.
Poproś o czarne pudełeczko z pałeczką z czerwonego drzewa szepnęła córka Lu i Tendżu Jende uczynił, jak mu powiedziała.
Jesteś mądry i nie chciwy, mój synu odrzekł władca wód. Weź to pudełko i wiedz, że gdy będziesz czegokolwiek potrzebował, wystarczy, byś uderzył pałeczką z czerwonego drzewa w czarne pudełko, a każde twe życzenie będzie spełnione.
198
IHHIłr
Ledwie Tendżu Jende znalazł się na brzegu i podziękował córce władcy wód za pomoc, ruszył do stolicy. Postanowił rozejrzeć się i posłuchać, co mówią ludzie o królu, królewnie i Dobdie, a potem dopiero obmyślić sposób ukarania niewiernego przyjaciela. Wmieszał się w tłum kupców, rzemieślników i przechodniów i zręcznymi słówkami naprowadził rozmowę na interesujące go sprawy. Usłyszał, że następca tronu otrzymać ma od króla nowy, piękny pałac, że królewna jest zawsze smutna, a mąż jej bardzo surowy dla ludzi.
Król też martwi się, że zięć jego nie będzie dobrym i sprawiedliwym władcą mówili ludzie. Cóż ma jednak począć? Dobdie uwolnił królewnę i musiał zostać następcą tronu.
Kiedy Tendżu Jende wysłuchał wszystkiego, wrócił za miasto. Teraz postanowił wypróbować czarodziejską siłę czarnego pudełeczka, które mu podarował władca wód. Wyciągnął zza pazuchy pudełko i pałeczkę z czerwonego drzewa i zapukał w wieko. Podniosło się z trzaskiem i na ziemię wyskoczył karzeł z brodą pięć razy dłuższą niż cała jego postać. Spojrzał na Tendżu Jende i głuchym głosem zawołał:
Czego chcesz?! Jakie są twoje rozkazy?
Chcę, żeby tu stanął pałac stokroć piękniejszy od pałacu króla odrzekł po> chwili namysłu Tendżu Jende. Chcę, by przepych tego pałacu zaćmił wszystko, co ludzie i królowie w tym kraju widzieli.
Zamknij oczy powiedział karzeł i otwórz je, kiedy zawołam "już".
Tendżu Jende zamknął oczy, ale' zanim zdążył coś pomyśleć, usłyszał głos karła i uniósł powieki. Ze zdumienia otworzył usta: stał u bram pałacu, którego wieże były z marmuru, bramy ze złota, okna ze srebra. Żaden król na ziemi nie miał równie wspaniałego pałacu.
Czego chcesz jeszcze? spytał karzeł. Czy masz znowu jakieś rozkazy?
Chcę zażądał Tendżu Jende byś urządził w tym pałacu wielką uczitę. Zaproś na nią króla, królewnę i jej męża.
299
I niech przyjdą zaufani doradcy króla i urzędnicy dworu, i wszyscy możni.
Zamknij oczy mruknął karzeł i otwórz je, kiedy zawołam "już".
I znów, ledwie Tendżu Jende zamknął oczy, musiał je otworzyć. Zobaczył ogroimnią salę wspartą o złote kolumny, z podłogą z turkusów, sufitem z korali i ścianami ze szmaragdów, zobaczył tłum ludzi głośno wyrażających zachwyt i zdumienie. Wśród ludzi dojrzał króla, królewnę i tego, który niegdyś mienił się jego przyjacielem.
Tendżu Jende zbliżył się do króla i złożył pełen szacunku pokłon. Zauważył go Dobdie, przyjrzał się uważnie i zbladł. Królewna też spojrzała na młodzieńca w zniszczonej odzieży i od razu go poznała. W oczach jej, szeroko otwartych ze zdziwienia, błysnął promień radości, ale zgasł od razu i dwie łzy stoczyły się po zbielałych policzkach. Dobdie rozejrzał się szukając sposobu ucieczki, gdyż zrozumiał, że zdradzony przyjaciel w cudowny sposób wydostał się z rozpadliny i przyszedł, by się zemścić za zdradę. Królewna chciała zawołać: "Oto mój wybawca", ale pieczęć milczenia zamknęła jej usta, gdyż nikt nie ma prawa złamać przysięgi. Ale król i wszyscy pozostali goście nie wiedzieli, kim jest obdarty, biednie ubrany młodzieniec, jakim sposobem znalazł się w tym czarodziejskim pałacu. Słudzy królewscy chcieli nawet siłą wyrzucić Tendżu Jende, sądząc, że dostał się do pałacu przypadkiem jako żebrak. On jednak podszedł do< Dobdie i spojrzał na zdrajcę z pogardą.
Co słychać, królewiczu? Jak twoje zdrowie, czy o czymś nie zapomniałeś?
Dobdie zbladł jeszcze bardziej, ręce mu się trzęsły, a z drżących ust nie zdołał wydusić dźwięku.
Zdumiał się król słysząc słowa Tendżu Jende, ludzie dworscy zaszeptali między sobą zdziwieni, że nędzarz przemawia do królewicza tak bezczelnie, ten zaś milczy i drży na całym ciele.
Co to ma znaczyć? zapytał król. Kim jest ten że-
200

brak? Jakim prawem odzywa się do mego zięcia i czego tu szuka?
Wybacz, królu uśmiechnął się Tendżu Jende ale gospodarzowi zawsze wolno odzywać się do gości.
Tu dał znak służbie, która natychmiast przyniosła złoty tron, by król mógł spocząć.
Nic nie rozumiem! zawołał król. Więc to ty jesteś właścicielem pałacu, z którym nie może się równać pałac żadnego 'ziemskiego władcy?
Tak, królu, ten pałac należy do mnie.
Powiedz mi więc, szlachetny nieznajomy poprosił król dlaczego ubrany jesteś tak dziwnie i dlaczego tak gniewnie spoglądasz na mego zięcia, który drży i nie może się odezwać?
Długa to historia, królu, ale skoro pragniesz ją poznać, oto ona.
I Tendżu Jende zaczął opowiadać o tym, jak dowiedzieli się z Dobdie o porwaniu królewny, jak szukali jej, co> się stało po uwolnieniu Medodin, skąd się wziął ten wspaniały pałac. Gdy skończył, król zapałał okrutnym gniewem.
' Nikczemniku zawołał do> Dobdie zasłużyłeś sobie na śmierć! A ty? zwrócił się do córki. Jak mogłaś okłamać mnie i cały naród? Czy wiesz, co by się mogło stać, gdyby zdrajca został królem?
Z płaczem rzuciła się Medodin do nóg ojca i opowiedziała, jak Dobdie wymusił od niej przysięgę, że będzie milczała.
Oto jest mój wybawca powiedziała wskazując Tendżu Jende i on winien zostać następcą tronu!
Tego dnia zdrajca Dobdie został wygnany precz z kraju. Przez cały tydzień trwały ceremonie weselne, król bowiem oddał Medodin za żonę Tendżu Jende i jego mianował królewiczem i następcą tronu. A lud cieszył się, że sprawiedliwości stało się zadość, i sławił męstwo i prawe serce Tendżu Jende w pieśniach, które przetrwały stulecia.
w*
o
Y
R
Zył niegdyś chłopiec, którego wszyscy nazywali Czubo Pha, chociaż z pewnością inne miał imię. Czubo Pha, bowiem znaczy "biedny chłopak" a jacyż rodzice zgodziliby się nadać takie wieszczące niedolę imię swemu dziecku? Ale ludzie wołali na niego zawsze Czubo Pha, bo był naprawdę biedny i wtedy, kiedy jego ojciec żył i nosił wodę do> klasztoru, i wtedy, gdy po śmierci ojca on sam, mimo dziecięcego niemal wieku, musiał szukać zarobku, by utrzymać matkę. Nie było dla Czubo Pha pracy, musieli więc z matką wędrować od wsi do wsi i prosić ludzi o litościwym sercu o wsparcie. Gdy udawało im się coś niecoś uzbierać, wracali do swegoi ba.
Mijały lata. Czubo Pha wyrósł na silnego młodzieńca, ale wciąż był biedny i żył w okrutnej nędzy. Pewnego dnia, gdy szedł przez łąkę, na której pasły się jaki należące do wodza rodu, zauważył w trawie coś błyszczącego. W pierwszej chwili wydało mu się, że to słońce zgubiło w swej wędrówce rąbek twarzy. Schylił się i podniósł z ziemi złoty talerz. Któż opisze radość Czubo Pha? Tego wieczoru matka jego rozpłakała się pierwszy raz w życiu nie z bólu i rozpaczy, ale z radości.
Matka i syn postanowili sprzedać tylko kawałek talerza, resztę zaś złota ukryć. Ledwie jednak Czubo Pha odłupał kamieniem kawałek wielkości palca, talerz a był to talerz czarodziejski porósł nową warstwą złota. Za sprzedaną bryłkę złota kupiec dał sporo pieniędzy i w ubogim ba zaczęło się nowe życie. .
Nikt nie wiedział, jak to się stało, że Czubo Pha i jego matka zdobyli pieniądze. Dziwiono się temu, ale nie zazdroszczono.
202
Jeden tylko człowiek pozazdrościł biedakom chciwy i zły wódz rodu. Wezwał matkę i syna do siebie i powiedział:'
Słyszałem, że macie teraz dużo pieniędzy. Przyznajcie się, komu skradliście majątek?
Nigdy nikogo nie okradliśmy zawołała oburzona matka jesteśmy uczciwymi ludźmi!
Uczciwymi ludźmi! zaśmiał się wódz. A jak żyliście do niedawna?
W nędzy odparła matka.
A teraz?
Nie brak nam ani tsamby, ani herbaty.
Więc ukradliście komuś pieniądze oświadczył wódz rodu. Zakuję was w dyby i wypędzę precz z pastwisk naszego rodu.
Przestraszyła się matka tej groźby i opowiedziała o wszystkim, co się przytrafiło Czubo Pha. Wódz rodu rozgniewał się jeszcze bardziej.
Jak śmiałeś zabrać talerz znaleziony na mojej łące? Gdyby dobrzy bogowie tobie chcieli podarować ten talerz krzyczał na Czubo Pha znalazłbyś go w swoim ba! Ten talerz jest mój i jeśli nie oddasz mi go, zabiję cię, gdyż jesteś złodziejem.
W wielkim smutku wrócili matka i syn do swego namiotu. Żal im było oddać znaleziony skarb bogatemu wodzowi, bali się jednak, że zły ten człowiek gotów spełnić swą groźbę. Przez całą noc naradzali się, ale nic nie wymyślili.
Ś To mój talerz, ja go znalazłem i nikomu nie oddam powtarzał z uporem Czubo Pha.
Nazajutrz wódz, widząc, że nie złamie stanowczości młodzieńca najstraszniejszymi nawet groźbami, rzekł:
Jestem wodzem rodu i słowo moje jest dla ciebie rozkazem. Słyszałem, że za wielu górami jest jezioro, a pośrodku jeziora wyspa. Na tej wyspie ukryty jest złoty nóż. Kto spojrzy na złoty nóż, staje się szczęśliwy, kto zaś posiądzie go, będzie potężny i każde jego życzenie spełni się. Musisz udać się w podróż, zdobyć złoty nóż i przynieść go do mnie. Jeśli
203
nie wykonasz rozkazu, każę cię zabić.
Cóż miał począć Czubo Pha?
Nazajutrz rano pożegnał matkę i ruszył na poszukiwanie jeziora, pośrodku którego była wyspa, gdzie miał odnaleźć czarodziejski złoty nóż, Przechodził przez śnieżne góry i piaszczyste kotliny, zielone stepy i skalne wąwozy. Pytał ludzi o wielkie jezioro, pośrodku którego była wyspa, ale choć wielu o tym, słyszało, nikt nie mógł wskazać drogi.
Daleko, daleko mówili. Może na krańcu ziemi!...
Doitarł Czubo Pha do miasta i postanowił tu jeden dzień wypocząć. Ludzie wskazali mu dom bogatego kupca, gdzie można przenocować. Zapukał do drzwi, kupiec wpuścił go, ugościł herbatą. Gdy usłyszał opowieść Czubo Pha, powiedział:
Nieraz słyszałem, że jest na ziemi jezioro, pośrodku niego wyspa i tam ukryty czarodziejski nóż. Ktokolwiek spojrzy raz na ten nóż, będzie szczęśliwy do końca życia. Zaklinam cię, kiedy będziesz wracał, pozwól mi raz tylko popatrzeć na nóż. Wynagrodzę cię za to sowicie, otrzymasz bowiem to, co mam najcenniejszego w domu.
Czubo Pha obiecał, że jeśli zdobędzie złoty nóż, pokaże go kupcowi, i ruszył nazajutrz drogą wiodącą na spotkanie słońca. I znów minęło wiele dni, zanim przez góry i wąwozy, rzeki i doliny dotarł do drugiego miasta. Zaczął szukać domu, gdzie-by mógł przenocować. Spotkał go rzemieślnik i usłyszawszy, że Czubo Pha nie ma dachu nad głową, zaprosił go do swego domu. Gdy napili się herbaty, rzemieślnik zapytał go, dokąd i po co wyruszył Czubo Pha ze swego namiotu.
Idziesz po szczęście! zawołał wysłuchawszy młodzieńca. Jesteś szlachetnym człowiekiem i wierzę, że wracając odwiedzisz mój dom i pozwolisz mi zerknąć na czarodziejski nóż. Otrzymasz w zamian to, co mam najcenniejszego w domu.
Czubo Pha obiecał zadośćuczynić prośbie rzemieślnika i nazajutrz o świcie ruszył w dalszą drogę wiodącą na spotkanie słońca. Przeszedł przez wiele szczytów i jeszcze więcej dolin, aż dotarł do trzeciego miasta. Tu noclegu udzielił mu biedny chłop. Gdy Czubo Pha opowiedział gościnnemu chłopu, dokąd i po co idzie, gospodarz zawołał:
Wielu ludzi wybierało się po złoty czarodziejski nóż, ale nikt nie powrócił! Słyszałem, że tylko człowiek sprawiedliwy, który nigdy nikomu nie uczynił zła, może zdobyć czarodziejski nóż. Jeśli jesteś równie sprawiedliwy jak odważny, wrócisz z nożem, a wtedy, błagam cię, wstąp do mojej chaty i pozwól mi spojrzeć, bym i ja zaznał szczęścia. Dam ci za to rzecz najcenniejszą w moim domu.
Czubo Pha obiecał spełnić prośbę chłopa, a gdy świt rozproszył ciemności nocy, ruszył na spotkanie słońca. Szedł wiele dni, aż zobaczył wysoką górę, a na jej szczycie małą chatkę pustelnika. Rozejrzał się Czubo Pha wygodna droga wiodła prosto na wschód, dokąd zmierzał, natomiast trudna ścieżka prowadziła do pustelni. Czubo Pha bardzo się śpieszył, ale pomyślał, że trzeba odwiedzić pustelnika, który od lat mieszka w swej samotni. Być może, jest chory i nie ma mu kto podać wody do picia.
Trzy dni wspinał się Czubo Pha na górę, zanim stanął przed
205
drzwiami pustelni. Wszedł do środka i pozdrowiwszy biało-brodego pustelnika, spytał, czy mu czego nie trzeba.
Dzięki ci, synu powiedział siwobrody pustelnik. Niczego mi nie trzeba, ale widzę, że jesteś szlachetny i dobry. Od wielu lat nie widziałem człowieka, który wszedłby aż tu, na wysoką górę, by zapytać, czy mi czego nie trzeba. Siadaj, napij się wody ze źródła i powiedz mi, dokąd się wybierasz.
Opowiedział Czubo Pha pustelnikowi o wszystkim: jak znalazł złoty talerz, jak dręczył go zły wódz rodu, jak jego rozkaz wygnał go z rodzinnej wioski od ukochanej matki.
Nie martw się, synu, twoja matka jest zdrowa i czeka na ciebie odrzekł pustelnik. Dobrze się stało, że zajrzałeś do mojej pustelni. Jezioro, którego szukasz, jest niedaleko stąd, ale żaden śmiałek nie przepłynie wód dzielących wyspę od brzegu. A jeśliby nawet ktoś dotarł do wyspy, zginie, zabity przez złe du?hy, które schowały złoty nóż.
Zanim Czubo Pha wyruszył nad jezioro, pustelnik objaśnił mu, co ma zrobić, by unieszkodliwić złe duchy.
Weź ten oto bat powiedział pustelnik wręczając Czubo Pha patyk z przewieszonym rzemieniem ze skóry jaka. Gdy staniesz nad brzegiem jeziora, uderz trzykrotnie mocno wodę, a rozstąpi się przed tobą i będziesz mógł przejść suchą nogą aż na wyspę. Spotkasz tam małego pastuszka pasącego konie. Rzuci ci się na spotkanie, strzeż się jednak, by ciebie nie dotknął, i zadaj mu trzy pytania: "W jaki sposób wygania konie na pastwisko? Jakiej maści są jego konie? Ile ludzi ma w rodzinie?". Gdy odpowie ci na wszystkie trzy pytania, będziesz wiedział, gdzie szukać noża i jak go zdobyć.
Czubo Pha podziękował pustelnikowi i zanim upłynęły trzy dni, stanął na brzegu ogromnego jeziora, pośrodku którego widniała wyspa. Po trzykroć mocno uderzył batem taflę jeziora i wody rozstąpiły się tworząc korytarz wiodący ku wyspie. Ledwie Czubo Pha stanął na jej brzegu, wody za nim zamknęły się z hukiem, a z gęstwiny krzewów wybiegł mu na spotkanie mały chłopak. Czubo Pha pomny przestróg pustelnika
206


odskoczył widząc, że chłopak chce go objąć, i czym prędzej zadał mu pierwsze pytanie:
W jaki sposób wyganiasz konie na pastwisko?
Wcale nie muszę ich wyganiać zaśmiał się pastuszek. Moje konie są mądre i same znają drogę. Kto szuka, ten znajduje.
A jakiej maści są twoje konie?
Mam konie niebieskie, żółte i zielone.
Ile ludzi masz w rodzinie?
Ś Jest nas troje: ojciec, matka i ja odparł pastuszek i poprosił: Chodź, usiądźmy pod krzakiem, a wtedy powiem ci wszystko.
Czubo Pha usłuchał chłopca i usiadł wraz z nim pod krzakiem, zrozumiał bowiem, że zły duch, który przybrał postać pastuszka, został ujarzmiony. Pastuszek od razu zaczął opowiadać o tym, że jego siłą jest niebieski robaczek, ukryty za uchem. Ten, kto zabierze robaczka, odnajdzie drogę do chaty, w której mieszkają ojciec i matka. Nie wpuszczają oni nikogo prócz pastuszka do domu i poddają go za każdym razem próbie: ojciec wylewa mu na głowę garnek wrzącego mleka. Wtedy nie wolno jękiem zdradzić bólu. Potem matka przykłada rozżarzony pogrzebacz do ręki i też nie wolno pisnąć. Potem dopiero podaje się obiad, po którym matka i ojciec idą spać. Matka śpi w kuchni, koło glinianego garnka. Jeśli garnek się stłucze, matka nie będzie mogła się przebudzić. Ojciec śpi w pokoju, a przed jego łóżkiem tkwi sto wbitych w podłogę igieł. Jeśli ktoś wrzuciłby te igły do pieca, ojciec nie mógłby się przebudzić.
Czubo Pha słuchał uważnie, bojąc się opuścić choć jedno słowo. Potem, gdy pastuszek zmęczony usnął, zabrał niebieskiego robaczka. Pastuszek spał kamiennym snem. Czubo Pha zdjął z niego ubranie, włożył je na siebie i od razu zobaczył ścieżkę wiodącą do niskiej, glinianej chaty. Na progu powitał go brodaty mężczyzna, który bez słowa wylał mu na głowę garnek wrzącego mleka. Gdy Czubo Pha zaciskając zęby, by nie zdradzić bólu, przeszedł przez próg, wybiegła mu na spot-
207
''ŚŚŚI
kanie stara kobieta i rozpalonym do białości pogrzebaczem uderzyła w rękę. I tym razem Czubo Pha udał, że nie czuje bólu. Potem wszyscy troje zasiedli do obiadu. Czubo Pha odczekał, aż starzy pójdą spać, i dopiero gdy po oddechu poznał, że już zasnęli, wszedł do kuchni i stłukł gliniany garnek, stojący u wezgłowia kobiety. Wrócił wtedy do pokoju, w którym spał ojciec, wyciągnął z podłogi sto igieł i wrzucił je do ognia. Spojrzał na śpiącego ducha-ojca, Zobaczył złocisty odblask na jego uśpionej twarzy. Uniósł: oczy i dostrzegł wbity w ścianę czarodziej siki złoty nóż.
Nigdy jeszcze nie widział tak pięknego noża. Blask szedł od niego jak od słońca. Czubo Pha wyciągnął nóż i wybiegł z chaty. Uderzył batem taflę jeziora i wody rozstąpiły się przed nim. Zadyszany dobiegł do brzegu. Ledwie wody zamknęły się za nim z hukiem, usłyszał jękliwe wołanie i zrozumiał, że to złe duchy opłakują stratę noża. Nie zwlekając pobiegł dalej i zatrzymał się dopiero na szczycie wysokiej góry, w chatce pustelnika.
Oto czarodziej skd złoty nóż powiedział Czubo Pha wyciągając zdobycz zza pazuchy. Należy on do ciebie, świątobliwy pustelniku, gdyż bez twojej mądrości i pomocy nie zdołałbym go odnaleźć. Weź to położył nóż na kamieniu i niechaj szczęście będzie twoim udziałem do ostatniego dnia życia.
Nie, mój dobry synu odrzekł pustelnik. Widzę, że serce masz szlachetne jak bogowie. Nóż należy do ciebie. Moim szczęściem jest jasność myśli, zdobyta w tej pustelni. Wiedz, że nikt nie ma prawa odebrać ci tego noża, nawet wódz waszego rodu. A gdyby chciał się na tobie mścić i szkodzić ci, zostanie ukarany. Pamiętaj tylko: jeśli coś obiecałeś komukolwiek dotrzymaj słowa.
Szybkim krokiem wracał Czubo Pha do domu. Tęskno mu było za matką, niepokoił się o jej zdrowie. Nie zapomniał jednak o chłopie, który udzielił mu noclegu. Odwiedził go i pokazał mu nóż.
O jakże jesteś szlachetny! zawołał chłop. Obieca-
208

łem, że dam ci to, co najcenniejsze w moim domu. Oto moja córka, mój największy skarb! to mówiąc wprowadził młodą i ładną dziewczynę. Pójdzie ona z tobą i zostanie twoją żoną. I niechaj zabierze do twego ba pięć igieł, które mogą ci się przydać w trudnej chwili życia.
Podziękował Czubo Pha i w towarzystwie żony ruszył w dalszą drogę. Spieszył się bardzo, ale nie zapomniał o rze<-mieślniku, któremu obiecał pokazać nóż,
Dzięki ci, szlachetny młodzieńcze! zawołał rzemieślnik, uszczęśliwiony widokiem czarodziejskiego noża. Najcenniejsze w moim domu jest moje dziecko. Córka moja będzie twoją żoną i zaniesie do twego ba gliniany talerz, na którym leżą pióra ptaków i źdźbła trawy.
Do domu gościnnego kupca Czubo Pha przyszedł już z dwiema żonami. Opuścił ten dom mając trzecią żonę, kupiec bowiem, wdzięczny za pokazanie mu złotego noża, dał mu swoją córkę oraz srebrny dzban na wodę.
Po wielu dniach wędrówki wrócił Czubo Pha do matki i wprowadził do ba swoje trzy żony.
Gdy wódz dowiedział się o powrocie Czubo Pha, wezwał go do siebie.
Gdzie jest mój nóż? zapytał dzielnego Czubo Pha. Oddaj mi czarodziejski złoty nóż zażądał.
Nie oddam ci noża oświadczył stanowczym głosem Czubo Pha. Przyszedłem tu, żeby ci ten nóż pokazać. Jeśli zechcesz mi go odebrać siłą, nie przyniesie ci szczęścia i będziesz ukarany przez bogów.
Przestraszył się zły wódz, gdyż wiedział, że kto odbierze czarodziejski nóż siłą, nie zazna szczęścia. Zaprzysiągł jednak zemstę i nawet widok noża nie ułagodził jego gniewu.
Ś Nie chcę pozbawić cię noża odrzekł. Musisz jednak wykonywać moje rozkazy i robić to, co ci mówię. Oto moja wola: w naszej dolinie jest rozległa łąka, na której znalazłeś zloty talerz. Chcę, by łąka ta znikła, a na jej miejscu pojawiło się rozległe jezioro. Jeśli nie wykonasz mego rozkazu, zabiję
14 Opowieści Szidikura
209
cię, jeśli zaś wykonasz, puszczę "w niepamięć krzywdy, jakie mi wyrządziłeś.
Zasmucił się Czubo Pha bo czyż człowiek potrafi łąkę zamienić w jezioro? Zrozpaczony wrócił do swego ba i opowiedział o wszystkim matce. Płacz staruszki zwabił najmłodszą żonę. Zapytała o powód smutku i gdy Czubo Pha i jej opowiedział o żądaniu wodza, odrzekła:
Niechaj radość wróci do twego serca! Jutro rano będzie jezioro tam, gdzie dziś jeszcze zieleni się trawa.
Przed świtem wzięła srebrny dzban, napełniła go wodą i wyszła na łąkę. Tu stanęła na skraju i wylała wodę z dzbanka. Step zaczął się zapadać, woda przybierała z bulgotem i po chwili, jak okiem sięgnąć, błyszczało w brzasku jutrzenki gładkie zwierciadło jeziora.
Wódz rodu zbladł ze złości, ujrzawszy, że rozkaz jego został wykonany. Za wszelką cenę chciał przecież zabić Czubo Pha. Wezwał go więc do siebie i obłudnie powiedział:
Szybko i sprawnie wywiązałeś się z zadania. Jestem z ciebie zadowolony, bo jezioro jest rozległe i ładne. Ale cóż to jest jezioro w nagim stepie? Kto powie o nim, że jest piękne? Chcę teraz, by wokół jeziora wyrósł gęsty las, by zamieszkały w lesie ptaki, śpiewem zwiastujące nadejście dnia. Jeśli zrobisz to, czego żądam, puszczę w niepamięć krzywdy, jakie mi wyrządziłeś, jeśli zaś nie zobaczę jutro lasu i nie usłyszę. o świcie ptasich śpiewów zabiję cię.
Smutek jak cień towarzyszył Czubo Pha, gdy wracał do domu. Jakże może człowiek posadzić las i sprowadzić ptaki? Zapłakała matka słysząc, co grozi jej synowi. Ale wtedy weszła do ba druga żona i rzekła:
Nie trap się, drogi mężu, nie płacz, droga matko. Jutro wódz zobaczy to, czego żąda.
Przed świtem udała się nad brzeg jeziora, niosąc gliniany talerz, na którym leżały pióra ptaków i źdźbła trawy. Przechodząc brzegiem rozsypywała je za sobą, a gdy wróciła na miejsce, z którego wyruszyła, wokół jeziora szumiał piękny
210
las. Ledwie słońce przydało niebu rumieńców, przebudziły się ptaki na drzewach i powitały trelami wstający dzień. Zły wódz usłyszał to i wybiegł ze swego domu. W wielkim gniewie zacisnął pięści i wezwał Czubo Pha.
Widzę, że jesteś gorliwy powitał go z udaną radością. Cieszę się widząc tak gęsty las nad brzegiem pięknego jeziora. Pomyślałem jednak, że jezioro i las są niczym, jeśli nie ma w sąsiedztwie pięknego pałacu. Musisz mi teraz zbudować pałac wielki i wspaniały, bym mógł w nim zamieszkać z rodziną. Jeśli spełnisz me żądanie, puszczę cię wolno, jeśli nie spotka cię śmierć.
Wodzu oburzył się Czubo Pha. Dlaczego* gnębisz mnie i prześladujesz? Po raz trzeci przyrzekasz, że jeśli wykonam twój rozkaz, przestaniesz mnie dręczyć. Skąd mogę mieć pewność, że jutro nie zażądasz czegoś nowego?
Idź precz krzyknął wódz albowiem wielki jest mój gniew i mogę zatopić nóż w twym sercu! Idź precz i jeśli ci życie miłe, spełń mą wolę.
' Czubo Pha wrócił do domu smutny i zły.
Nasz wódz jest niedobrym człowiekiem powiedziała pierwsza żona, usłyszawszy jego opowieść. Spotka go za to kara. Jutro przed świtem pójdziesz ze mną i stanie się to, co ma się stać.
Przed świtem Czubo Pha stanął z pierwszą żoną w lesie nad brzegiem jeziora. Żona dała mu cztery igły z pięciu, które przyniosła z domu swego ojca-chłopa, kazała wbić je w ziemię i zamknąć oczy. Gdy Czubo Pha otworzył ponownie oczy, w miejscu gdzie wbił igły stał wspaniały pałac. Ledwie słońce ukazało się nad górami, przyszedł wódz z całą rodziną. Na widok gmachu zapomniał o swym gniewie i wszedł do środka, by czym prędzej obejrzeć wspaniałości pałacu. Żona Czubo Pha weszła za nim i gdy wódz zajrzał do jednej z komnat, wbiła piątą igłę w drzwi. Próżno wódz walił w nie pięściami, próżno prosił, zaklinał drzwi zamknęły się na zawsze.
Czubo Pha z żoną wyszli z pałacu i w tej samej chwili roz-
211
legł się huk i pałac znikł pod ziemią. Przybiegli ludzie i padli przed Czubo Pha na twarz, płacząc z radości.
Ś Jesteś naszym wybawcą! wołali. Dzięki tobie pozbyliśmy się złego i chciwego wodza. Teraz ty będziesz naszym
wodzem.
Odtąd ród miał nowego wodza i wszyscy nazywali Czubo Pha dobrym i sprawiedliwym, nie skąpił bowiem nikomu ani złota, które dawał czarodziejski talerz, ani szczęścia, które przynosił czarodziejski nóż.
DLACZEGO TRZEBA
SŁUCHAĆ RAD ŻONY
Szczęśliwy jest kraj, w którym rządzi mądry i sprawiedliwy król, a jeszcze szczęśliwszy jest kraj, w którym mądry i sprawiedliwy król ma równie mądrego doradcę.
Szczęśliwy jest mąż, który ma żonę roztropną, zdolną przyjść mu z pomocą w trudnej chwili, I biada głupiemu mężowi, jeśli nie usłucha rad mądrej żony.
Wiedzą o tym ludzie od bardzo dawna, od czasów gdy władca pewnego kraju miał wielce mądrego i zręcznego doradcę imieniem Reda. Król rządził mądrze i sprawiedliwie i wszyscy kochali go za to. Ale król zawsze mówił, iż mądrość swą zawdzięcza swemu doradcy, który z najtrudniejszej sytuacji znajdzie wyjście. Poważano więc Redę i sławiono imię jego nie mniej niż imię władcy.
Kiedy umrę i zostaniesz królem mówił zawsze król do swego syna-królewicza słuchaj Redy, albowiem słowa jego warte są gór ze szczerego złota. Gdyby zaś i Redy nie stało, syn jego niechaj zostanie twym doradcą, gdyż mądry człowiek potrafi wiedzę swą i rozsądek przekazać synowi.
Nie wiedział król o wielkim smutku, jaki dręczył Redę. Syn Redy, Hemba, w niczym bowiem nie przypominał ojca. Nie pomagały nauki, rady ani prośby Ś Hemba nie troszczył się o sprawy państwowe, nie zaprzątał sobie umysłu księgami. Martwił się stary Reda, gdyż czuł, że zbliża się godzina śmierci, a nie chciał, by syn jego został złym doradcą i przyniósł nieszczęście krajowi.
Jedno jest tylko wyjście powiedział raz Reda do żony. Muszę znaleźć dla naszego syna kobietę, która wes-
213
prze go (swoim rozsądkiem, tak jak kolumna podpiera strop pałacu.
Poprosił Reda króla, by pozwolił mu odbyć pielgrzymkę nie chciał bowiem przyznać się do lekkomyślności syna i uzyskawszy zgodę władcy, włożył szaty pielgrzyma i udał się w wędrówkę po sąsiednich krajach. Odwiedzał domy możnych i ubogich, rozglądał się pilnie, obejrzał sto razy po sto dziewcząt, ale żadna nie była tak mądra, by mogła pomóc w rządzeniu królestwem.
Po wielu dniach wędrówki przyszedł Reda na łąkę. Środkiem jej płynął potok. Usiadł strudzony drogą Reda pod krzakiem, by odpocząć, i rozejrzał się po okolicy. Zobaczył piękny sad owocowy na drugim brzegu potoku, usłyszał radosny dziewczęcy śmiech. Kilka dziewcząt śpiewało, wesoło tańcząc w korowodzie. Wszystkie były ładne, miłe, wesołe i patrząc na nie Reda westchnął, że nie może znaleźć dla swego syna dziewczyny równie mądrej jak urodziwej.
Rozgrzane tańcem dziewczyny podbiegły do potoku. Zdjęły ciżrny i przeszły w bród przez wodę, śpiesząc do sadu. Jedna tylko dziewczyna weszła do wody nie zdejmując obuwia. Zdziwiło to bardzo Redę i zaciekawiony poszedł cichaczem za dziewczętami, obserwując je z ukrycia. Dziewczęta wspięły się na drzewa i głośno rozmawiając i śmiejąc się zrywały morele. Tylko ta, która weszła do wody nie zdejmując obuwia, nie weszła na drzewo, lecz zbierała opadłe owoce. Spotęgowało to zdziwienie mądrego Redy. Wyszedł z ukrycia i witając dziewczynę pozdrowieniem pielgrzymów, powiedział:
Widziałem, córko, wasze tańce. Widziałem, jak weszłyś-cie do wody. Nie mogę pojąć, dlaczego nie zzułaś ciżem?
To bardzo proste, dostojny starcze roześmiała się dziewczyna. Moje ciżmy nie są nowe, woda nie zeszpeci ich ani nie zniszczy bardziej, niż to już się stało od długiego noszenia. Nogi natomiast mam młode i żal mi ich. Gdybym zzuła obuwie, mogłabym pokaleczyć stopy. Cóż jest więcej warte, nogi, czy stare ciżmy?
214
Widzę, że roztropność jest twoją siostrą, córko rzekł zadowolony z odpowiedzi Reda. Ale wytłumacz mi jeszcze jedną osobliwość. Twoje koleżanki wspięły się na drzewa i siedząc na gałęziach zrywają morele, ty zaś zbierasz owoce, które spadły. Cóż to ma znaczyć?
Nie lenistwo wstrzymało mnie przed wejściem na drzewo, dostojny starcze uśmiechnęła się dziewczyna. Gałąź może się złamać, bo młode są te drzewka i kruche. Zbieram zaś owoce w trawie, gdyż wiem, że te, które same opadły, są już dojrzalsze i smaczniejsze od tych, które trzymają isię gałęzi, by jeszcze dojrzeć.
Jak się nazywasz, dziewczyno? spytał Reda nie zdradzając, jak wielkie wrażenie wywarła na nim ta odpowiedź.
Imię moje brzmi Dżoma Puti * Jestem najmłodszą z pięciu sióstr i rodzice tak mnie nazwali, wierząc, że po mnie przyjdzie na świat syn.
Reda usiadł w cieniu drzewa, rozmyślając o mądrości dziewczyny. Takiej właśnie roztropnej żony pragnął dla swego syna. Przed zachodem słońca wszedł do wsi i odszukał chatę rodziców Dżoma Puti. Starego pielgrzyma przyjęto gościnnie, poczęstowano herbatą z solą i tsambą, wypytując, dokąd zmierza, który klasztor obrał sobie za cel pielgrzymki.
Nazywam się Reda odrzekł królewski doradca. Czy słyszeliście o mnie?
Czyż może być? zdumieli się rodzice. Słyszeliśmy o Redzie, mądrym doradcy potężnego króla sąsiedniego kraju. Dlaczego jednak jesteś sam, bez świty, i nosisz szaty wędrow-ca-pielgrzyma?
Poszedłem w świat, by wyszukać żonę dla mego syna odparł Reda. Nie chciałem, by mnie poznano, albowiem trudno by mi było oddzielić prawdę od kłamstwa, szczerość od obłudy.
'Dżoma Puti przynosząca chłopca. Jeśli rodzice mają wiele córek, imię to nadają najmłodszej, wierząc, że po niej przyjdzie na świat chłopiec.
225
Czemu więc nam mówisz, kim jesteś? Ś zdziwili się rodzice.
Rozmawiałem z waszą córką, Dżoma Puti. Spodobała mi się i chcę, by została żoną Hemby, mego syna.
Radość rodziców była ogromna. Nigdy nie marzyli nawet, że mąż ich córki nawet najładniejszej i najmądrzejszej mógłby być kimś więcej niż zwykłym hodowcą czy rzemieślnikiem. Pokłonili się Redzie i przyrzekli, że dadzą córkę drużbom przysłanym przez Hembę.
Reda uszczęśliwiony, że znalazł dla syna żonę, jakiej szukał, wrócił do domu i opowiedział o wszystkim Hembie. Opisał dziewczynę tak zachęcająco, że Hemba bez zwłoki zwołał swych kompanów i wyprawił ich po narzeczoną.
Wielkie święto nastało we wsi, gdy przed dom Dżoma Puti, o świcie, stanął orszak drużbów. Przywieźli strzałę z wstęgami jako podarek od narzeczonego. Wstęgi: czerwona, biała, zielona i niebieska oznaczały cztery strony świata, wstęga zaś żółta była symbolem środka ziemi. Główny drużba gutsen mówił mądrze i wesoło, zachwalając narzeczonego i zachwycając się narzeczoną. Włożono Dżoma Puti czerwoną czapkę z frędzlami na głowę, potem przyprowadzono białą klacz, ułożono worki cinke i soli, by po nich Dżoma Puti wsiadła na konia. Dziewczyna płakała żałośnie, ale w duszy cieszyła się, że jedzie do męża.
Zanim orszak ruszył w drogę, matka żegnając Dżoma Puti powiedziała:
Oto trzy rady, których udzielam ci, zanim odejdziesz do domu męża: po pierwsze jedz zawsze smaczne posiłki, po drugie - noś zawsze ładne szaty, po trzecie często przeglądaj się w zwierciadle.
Drużbowie usłyszeli słowa matki i bardzo się zdziwili. Nie omieszkali też powtórzyć rad matki swemu przyjacielowi Hembie. Ten bardzo się rozgniewał.
Złą żonę wybrałeś mi, ojcze powiedział powtórzywszy całą rozmowę Redzie. Nauczono ją, by dbała o siebie, nie zaś o dom swego męża i jego rodziców.
226
Poczekaj odrzekł Reda. Sądzę, że rada była mądra i słuszna, tylko my nie pojmujemy jej znaczenia.
Minęło kilka tygodni. Hemba był zdumiony widząc, że młoda żona postępuje odwrotnie, niż nakazała jej matka: najsmaczniejsze kąski oddaje mężowi i jego rodzicom, chodzi wciąż w tych samych szatach, a w jej pokoju nie. ma wcale zwierciadła. Zapytał ją, co to ma znaczyć.
Mój mężu odrzekła Dżoma Puti mylisz się, oskarżając mnie o nieposłuszeństwo wobec matki. Postępuję w myśl jej rad. Kazała mi jeść smaczne posiłki. Cóż to znaczy? Że powinnam nakarmić męża i jego rodziców tak, byrn spokojnie i ze smakiem mogła sama jeść. Kiedy widzę, że jesteście zadowoleni, wtedy i mnie wszystko smakuje.
Mądrze radziła ci matka! zawołał ucieszony Hemba. Ale co z pozostałymi nakazami?
Kazała mi matka ciągnęła Dżoma Puti nosić zawsze ładne suknie. Nie znaczy to wcale, że muszę wciąż wkładać nowe szaty. Winnam dbać jedynie O' to, by suknia, którą noszę, zawsze była czysta.
Ale zwierciadła nie masz w swoim pokoju, choć matka poleciła ci przeglądać się w nim jak najczęściej! zawołał Hemba.
I tej rady nie zrozumiałeś, mężu. Matka kazała mi, bym zawsze była dla siebie zwierciadłem własnych czynów, bym nie zrobiła nigdy niczego, czego musiałabym się wstydzić.
Hemba powtórzył wszystko ojcu, a Reda cieszył się, że ma tak mądrą synowę. Nieraz jeszcze przypominał synowi, by zasięgał u niej rad, gdy zostanie ministrem króla, nikt bowiem tak dobrze nie doradzi jak mądra żona.
W niedługim czasie Reda zmarł i stary król powołał na jt^go miejsce Hembę. Wieść o śmierci Redy rozeszła się po świecie i dotarła do króla Korcuena, władcy sąsiedniego kraju. Kor-cuen od dawna pragnął zagarnąć ziemie sąsiadów, bał się jednak wszczynać wojnę z. krajem, w którym rządził mądry król Timo, a pomagał mu w tym mądry Reda. Teraz jednak
217
śmierć królewskiego doradcy przydała mu odwagi. Zwołał więc swoich ministrów i zapytał, co sądzą o wyprawie wojennej.
Musimy się przekonać rzekł pierwszy minister czy syn Redy, Hemba, jest równie mądry, jak był jego ojciec. Jeśli tak, wojny nie należy wszczynać, jeśli zaś okaże się głupcem, zawojujemy sąsiednie królestwo.
Słuszna to rada rzekł król. Musimy wypróbować Hembę. Obmyślimy trzy zagadki i jeśli odpowie na nie roz^-tropnie, zawrzemy przyjaźń, jeśli nie poślemy wojowników.
Nazajutrz gońcy króla Korcuena wyruszyli do kraju króla Timo prowadząc dwie gniade klacze. Obie były jednakowej maści i wzrostu, nikt nie umiał ich odróżnić. Król Korcuen prosił sąsiada, aby odgadł, która klacz jest matką, a która źrebięciem.
Król Timo zawołał swoich doradców i opowiedział o dziwnej prośbie króla Korcuena.
Kryje się w tym jakiś podstęp, Korcuen chce nas wypróbować powiedział król. Musimy udzielić mu odpowiedzi. Gdyby żył Reda, na pewno znalazłby radę, ale Reda nie żyje, kto więc odgadnie prawdę?
Hemba przypomniał sobie o pouczeniach ojca, rzekł więc:
Pozwól mi, królu, pomyśleć o tym, a być może, jutro rano powiem ci, co czynić.
Wrócił do domu i opowiedział Dżoma Puti o trudnej zagadce.
Oto ledwie zostałem królewskim doradcą, stykam się ze sprawą tak trudną, że nie umiem jej rozstrzygnąć narzekał.
Nie martw się, mężu powiedziała Dżoma Puti. Powiem ci, co trzeba robić, a ty powtórz to jutro królowi, sprawa bowiem nie jest tak trudna, jak ci się zdaje. Wybierzcie jutro dwóch dobrych jeźdźców, niech dosiądą koni przysłanych przez króla Korcuena i popędzą daleko w step. Gdy wrócą na zmęczonych rumakach, podajcie klaczom soczystą
218
trawę w jednym żłobie, Obie będą równie głodne, ale matka zje mniej, bojąc się, że może zabraknąć dla jej źrebięcia.
Dzięki ci, żono! zawołał Hemba. Jutro rano powiem to królowi.
Postąpiono zgodnie z radą Dżoma Puti i trafną odpowiedź przesłano królowi Korcuenowi. Zdumiał się Korcuen.
Czyżby syn Redy, Hemba, dorównywał mądrością ojcu? Widać zbyt łatwa była to zagadka. Poślemy teraz sto patyków równej długości i grubości. Nie mogą się one niczym różnić jeden od drugiego. I niechaj król Timo odpowie nam, jak rosły te patyki, gdy były gałęziami drzew i krzewów, gdzie jest dół, a gdzie wierzchołek.
Gdy król Timo ujrzał posłańców niosących sto patyków, zawezwał Hembę.
Król Korcuen przysłał nam nową zagadkę. Przekonałem się, że jesteś mądry. Idź do domu i namyśl się, a jutro rano chcę znać odpowiedź, jaką musimy przesłać Korcuenowi.
I tym razem Hemba opowiedział wszystko żonie, ta zaś doradziła mu tak:
- Napełnijcie wodą wiadra ze skóry jaków i wrzućcie patyki do wody. Ten koniec, który zanurzy się głębiej, będzie końcem dolnym, bliżej bowiem korzeni drzewo i gałąź mają gęstsze tkanki.
Król Korcuen widząc, że i ta zagadka nie sprawiła trudności, posłał dziesięć wężów zupełnie takich samych i prosił o odpowiedź, które są samicami, a które samcami.
Oto zagadka nie lada powiedział król Timo wezwawszy Hembę. Ty jeden możesz znaleźć odpowiedź.
Wrócił Hemba do domu i mówi żonie:
Teraz nawet ty nie odgadniesz. Przysłał król Korcuen dziesięć wężów tak podobnych do siebie jak dwa ziarnka piasku z tej samej góry. Żąda, byśmy powiedzieli, które z wężów są samcami, a które samicami.
To bardzo łatwe uśmiechnęła się Dżoma Puti. Musicie położyć węże na kawałku barwnego jedwabiu. Samce, które lubią twarde posłanie, uciekną, samice zostaną.
219
Król Timo, uradowany roztropną radą, zwołał swych urzędników i rzekł:
Czas teraz, abyśmy wypróbowali mądrość króla Korcue-na i jego doradców. Musimy wymyślić dla nich równie trudne do odgadnięcia zagadki.
Niechaj Hemba wymyśli orzekli wszyscy. On bowiem odgadł wszystkie odpowiedzi na zagadki Korcuena.
Nazajutrz po rozmowie z Dżoma Puti Hembą tak powie-, dział królowi:
Poproś, władco, by król Korcuen przysłał tu najmądrzejszych doradców, a my zadamy im pytania.
Król Korcuen zgodził się i oto wyznaczeni przezeń mędrcy przybyli do pałacu króla Timo. Hemba, pouczony przez Dżoma Puti, doradził swemu władcy, by zadał wysłannikom Korcuena trzy pytania. Pierwsze z nich brzmiało: "Czy jest możliwe, że zawartość dwóch pełnych naczyń zmieszana ze sobą zmieści się potem w jednym z tych naczyń?"
Przez siedem dni i siedem nocy głowili się mądrzy doradcy króla Korcuena nad odpowiedzią. Ósmego dnia stawili się przed obliczem króla Timo i orzekli:
Potężny władco, zadałeś nam pytanie, na które nikt z nas nie potrafi udzielić odpowiedzi. Próżno głowiliśmy się przez siedem dni i siedem nocy. Nie jest rzeczą możliwą, by coś, co wypełnia dwa naczynia, po zmieszaniu zmieściło się w jednym z tych naczyń.
Król Timo uśmiechnął się i odparł:
Mylicie się, dostojni mężowie, możliwość taka istnieje.
Potężny władco zawołali wysłannicy niechaj więc twoi doradcy objaśnią nas, a wówczas uznamy to za prawdę!
Król Timo roześmiał się wesoło. Poprzedniego bowiem dnia Hemba wyznał mu, że zagadkę tę wymyślił nie on, lecz jego żona.
Nie potrzeba do tego moich doradców rzekł król. Wystarczy kobieta, żona mądrego Hemby, syna Redy. To ona udzieli wam odpowiedzi i kazał wprowadzić Dżoma Puti.
Ta weszła i usłyszawszy, po co ją wezwano, kazała przy-
220
nieść dwa dzbany, z których jeden napełniono po brzegi suchym piaskiem, drugi zaś wodą. Potem łyżką zaczęła przelewać wodę do dzbana z piaskiem. Po pewnym czasie dzban z wodą był pusty, wszystka bowiem woda zmieściła się w dzbanie z piaskiem.
Zdumieli się mędrcy króla Korcuena i gdy król Timo zapytał, czy zechcą odgadnąć jeszcze jedną zagadkę, kłaniając się i wymawiając brakiem czasu odrzekli, że nie. Wrócili czym prędzej do swego władcy i tak powiedzieli:
Niebezpiecznie jest wszcząć wojnę z królem Timo, skoro posiada on nie tylko mądrych doradców, ale nawet żony jego ministrów przemyślniejsze są od nas. Zawrzyjmy lepiej przyjaźń z królem Timo, albowiem to przyniesie radość obu naszym krajom.
Król Korcuen usłuchał swych doradców.
Hemba do końca życia był pierwszym doradcą króla Timo, a następnie jego syna. Albowiem zapamiętał, że mądra żona wspiera swym rozsądkiem męża, tak jak kolumna strop pałacu.

BIAŁA KRÓLOWA SMOKÓW
NGamo, nGamo co znaczy po tybetańsku dawno, dawno temu w pewnym królestwie żył pastuch. Stary był i wiele już widział na świecie. Mieszkał w małym ba, który przenosił ze stepu na step, z łąki na łąkę, by owieczkom nigdy nie zabrakło świeżej, soczystej trawy.
Tak wędrując po wysokogórskich pastwiskach, przyszedł stary pastuch ze swymi owcami nad brzeg rwącej rzeki. Trawa była tu soczysta i pastuch ustawił swój ba. A niedaleko w maleńkiej wiosce żyli trzej rybacy. Nieraz spotykał ich, gdy wracali znad rzeki, i zawsze prosił:
Wypuśćcie ryby, niech żyją w swej rzece. Ale rybacy śmieli się z niego.
Dobre masz serce, stary pastuchu, ale do dobrego serca trzeba jeszcze mieć pełny żołądek. Musimy jeść.
Pewnego razu, gdy słońce oparło już zmęczoną głowę o szczyt wysokiej góry, stary pastuch usłyszał kroki rybaków. Wyszedł ze swego ba i zobaczył, że wiadra pełne są ryb. W jednym z nich trzepotała się duża, biała ryba.
Poprosił pastuch rybaków:
Wypuśćcie białą rybę. Złowiliście dziś tyle, że nie będzie wam potrzebna.
Odrzekli rybacy:
To nasza ryba. Nigdy nie widzieliśmy takiej. Sprzedamy ją bogatemu panu, da nam wdele pieniędzy za tak smaczny kąsek.
Ś Dobrze odparł pastuch a więc sprzedajcie ją mnie. Dam wam za nią trzy owieczki. Ucieszyli się rybacy.
222
Cóż powiedział jeden z nich skoro stary pastuch jest tak głupi, że za jedną białą rybę daje nam trzy owieczki, sprzedajmy ją.
Pastuch wrzucił białą rybę do naczynia z wodą, którą przyniósł sobie do picia, i choć zmrok już zapadł, ruszył nad rzekę. Gdy tak szedł, usłyszał głos dobywający się z naczynia:
Dobre masz serce, stary pastuchu. Uratowałeś mnie i za to ci się odwdzięczę.
Zdumiał się pastuch. Różne dziwy w swym długim życiu widział, o różnych słyszał, ale nigdy nie widział gadającej ryby. Nie mógł przecież wiedzieć, że biała ryba jest matką króla podwodnych smoków. A gdy mu o tym powiedziała, odparł:
Nie wiedziałem, kim jesteś, szczęśliwy jestem, żem uratował ci życie.
Dobre masz serce, stary pastuchu powtórzyła biała ryba. Wdzięczność moja jest tak ogromna jak królestwo mego syna. Chcę, byś wraz ze mną udał się do jego pałacu.
Stary pastuch podziękował białej rybie i zgodził się spełnić jej prośbę.
Usiądź na moim grzbiecie powiedziała biała ryba. Nie bój się| choć jestem mała, starczy ci miejsca. Zamknij oczy i powtarzaj wciąż: "To ja przychodzę, to ja przychodzę". Tylko pamiętaj, nie wolno ci otworzyć oczu. Jeśli nie usłuchasz, zginiesz w bezdennej głębinie.
Stary pastuch zrobił tak, jak mu kazała biała ryba. Zacisnął powieki i siedząc na jej grzbiecie powtarzał tak głośno, jak tylko mógł: "To ja przychodzę, to ja przychodzę".
Płynęli długo, aż wreszcie biała ryba zawołała:
Otwórz oczy!
Pastuch uniósł powieki i zdumiał się. Zobaczył pałac wielki jak góra, jasny jak słońce, przejrzysty jak niebo. Z pałacu śpieszyli słudzy na spotkanie białej ryby, krzycząc radośnie:
Królowa wróciła, królowa wróciła!
Oto ten, komu zawdzięczam życie powiedziała biała ryba i wszyscy powitali starego pastucha głębokim ukłonem.
223
Sam król wyszedł na spotkanie matki, a starego pastucha nazwał przyjacielem.
Zostań z nami poprosiła biała ryba. Mój pałac jest twoim domem. Nie grozi ci tu nic, nie zaznasz ni głodu, ni chłodu.
Zostań z nami rzekł król. > Żyj tu tak długo, jak zechcesz.
I stary pastuch zamieszkał w pałacu króla podwodnych smoków. Chodził po komnatach, zwiedzał posiadłości króla, a każdego wieczora zasiadał do uczty, którą król wydawał na jego cześć.
Ani się pastuch obejrzał, jak minęło wiele księżyców na ziemi. Nieraz prosił matkę króla, białą rybę, by mu pozwoliła wrócić na pastwisko do owieczek, ale stara królowa wciąż go zatrzymywała.
Z tęsknoty za górami i słońcem, niebem i gwiazdami, owcami i zapachem trawy zaczął pastuch chudnąć, chorować. Zobaczyła biała ryba, że jej wybawca jest już bliski śmierci, i rzekła:
Skoro dłużej już nie chcesz i nie możesz pozostać w naszym królestwie, wracaj do swego ba. Nie chcę jednak, byś odszedł stąd z pustymi rękami. Cokolwiek zechcesz mieć, otrzymasz.
Nie wiem powiedział pastuch o co prosić. Niczego mi nie trzeba.
Nie pozwolę ci odejść z pustymi rękami powtórzyła królowa. Rozejrzyj się po pałacu, znajdź coś, co ci się spodoba.
Nazajutrz pastuch od rana chodził po licznych komnatach króla i królowej. Potem wyszedł przed dom i smutny usiadł na kamiennej ławie. Zobaczyła go stara sługa białej ryby i widząc smutek na jego twarzy, spytała:
Pastuchu, który masz dobre serce i uratowałeś życie mej pani, powiedz mi, co cię gnębi? Uczynię wszystko, by ci dopomóc.
Nie wiem, co mam począć odparł pastuch. Twoja
224
pani 'kazała mi, bym zażądał od niej czegoś, co mi się podoba, a wtedy pozwoli mi wrócić do domu.
Głupi jesteś, dobry pastuchu przerwała mu stara sługa. Czyś nie widział pięknego, czerwonego psa?
Widziałem westchnął pastuch ale co mi po czerwonym psie?
Głupi jesteś roześmiała się stara sługa zmuszasz mnie, bym ci to wciąż powtarzała. Ten pies to zaczarowana niebiańska księżniczka. Poproś o psa, a znajdziesz szczęście.
Usłuchał pastuch starej sługi. Gdy matka króla dowiedziała się, jakie jest jego życzenie, kazała sprowadzić czerwonego psa i rzekła:
Weź psa, siadaj na mój grzbiet, a odwiozę cię na brzeg rzeki, tam gdzie stoi twój ba. Tylko pamiętaj, musisz zamknąć oczy i powtarzać wciąż: "To ja odchodzę, to ja odchodzę".
Ledwie dopłynęli do brzegu, biała ryba kazała pastuchowi otworzyć oczy i pożegnała go takimi słowami:
Idź do swego ba, dobry pastuchu, żyj szczęśliwie i pamiętaj, jeśli znajdziesz się kiedy w potrzebie, przyjdź w to miejsce i zawołaj trzy razy: "Biała królowo smoków w głębokich wodach!" Zjawię się wtedy i spełnię twą prośbę.
Rzekłszy to biała ryba skryła się w głębinie, a pastuch z czerwonym psem udał się do swego ba. Gdy je zobaczył, aż ręce załamał. Jego ba zniszczyły wiatry i deszcze, huragany i śnieżyce, jego owieczki rozpierzchły się po dalekich łąkach. Z trudem ledwie kilka z nich odnalazł i przyprowadził do swej zagrody.
Odtąd codziennie o świcie wychodził z owieczkami na pastwisko i wracał o zachodzie słońca. I zawsze na stoliczku zrobionym z płaskiego kamienia znajdował i tsambę, i herbatę z solą i kroplą owczego mleka. Stary pastuch był bardzo zdumiony. Wiedział, że jedzenie szykuje mu czerwony pies, ale nigdy nie widział, jak to się dzieje i kiedy, bo wciąż musiał doglądać swych owiec.
Wiele razy słońce uciekało do swego domu za górami i wiele razy księżyc białym światłem otulał ciemne łąki. A stary
Opowieści Szidikura
225
pastuch ze swym czerwonym zaczarowanym psem wciąż żył w zniszczonym ba.
Pewnego dnia, jak zwykle, popędził owce na pastwisko, ale nie został tam z nimi. Wrócił do swego ba i ukrył się w ciemnym zakamarku zagrody. Przez dziurę w ba podglądał, co robi czerwony pies. A ten właśnie podniósł się na tylnych łapach, otrząsnął i zanim pastuch zdążył krzyknąć ze zdumie>-nia, pies znikł, a pośrodku ba stała dziewczyna tak śliczna, że gdyby słońce ujrzało jej piękno, to pociemniałoby z zazdrości.
Pastuch wyskoczył z ukrycia i wbiegł do ba. Przestraszyła się bardzo dziewczyna i rozgniewała na pastucha. Ten jednak zaczął błagać ją o wyjaśnienie tajemnicy.
Tak powinno być oświadczyła dziewczyna. Ilekroć zechcę, mogę stawać się czerwonym psem. Skończy się to w dniu, w którym wyjdę zamąż.
Westchnął pastuch. Pożałował, że jest już taki stary, gdyby bowiem był młodzieńcem, mógłby się ożenić z dziewczyną.
Wiesz co powiedział następnego dnia bieda u nas i głód. Chodźmy do pałacu króla i w jego oczach przemienisz się z czerwonego psa w dziewczynę. Słyszałem, że król lubi bardzo rzeczy dziwne. Sądzę, że powinien nas wynagrodzić za tak cudowne widowisko i wtedy będziemy się mogli najeść.
Nie chciała dziewczyna przystać na pomysł pastucha, jednak prosił tak długo, aż uległa. Nazajutrz z rana udali się do króla.
Słyszałem, władco rzekł pastuch, gdy dotarł przed oblicze króla że lubujesz się w rzeczach dziwnych i cudownych. Jestem starym, biednym pastuchem, ale mam dziw taki, o jakim nigdy nie słyszałeś.
Pokaż ten dziw, pastuchu rozkazał król, a oczy zabłysły mu z ciekawości.
Oto on powiedział pastuch wskazując czerwonego psa.
Rozgniewał się król.
Cóż to za kpiny sobie urządzasz? Jak śmiesz mówić o psie, że jest to dziw, jakiego nie widziałem? Prawda, że
226

czerwone psy są rzadkością, ale nie takie dziwy mam w swym
pałacu.
Poczekaj, władco odezwał się pastuch i zwracając się do psa krzyknął: Stań się dziewczyną!
Czerwony pies otrząsnął się. i przed tronem pojawiła się śliczna dziewczyna.
Zdumiał się król, bo dziw to był nad dziwy. Bardziej jednak niż czarodziejska przemiana spodobała mu się dziewczyna. "Po co pastuchowi taka pięknotka? pomyślał z zazdrością. Muszę mu ją zabrać".
Posłuchaj mnie rzekł. Nie przystoi zwykłemu pastuchowi mieć to, czego nie posiada władca. Jestem sprawiedliwy i dlatego nie zabiorę ci czerwonego psa, który może przemienić się w dziewczynę, ale założę się z tobą i ten, kto wygra zakład, zabierze psa.
Próżno sprzeciwiał się pastuch, próżno prosił króla, by nie pozbawiał go czerwonego psa. Władca rozgniewał się i krzyknął:
Idź precz i staw się tu jutro z rana! Urządzimy wyścigi: ty dasz swojego biegacza, ja swojego. Który wcześniej dopadnie do mety, tego pan zabierze psa.
Smutny wrócił pastuch do swego ba. Stary już był, nie mógł więc biegać, a nie miał nikogo, kto stanąłby do zawodów w jego imieniu. Ale czerwony pies powiedział:
Nie martw się; pastuchu. Idź nad brzeg potoku i poproś białą rybę o pomoc. Otrzymasz od niej pudełeczko. Przynieś je do mnie, pamiętaj tylko, że nie wolno ci otwierać pudełka, zanim mnie go nie oddasz.
Poszedł pastuch, stanął nad brzegiem potoku i trzy razy zawołał: "Biała królowo smoków w głębokich wodach!" Ledwie przebrzmiał trzeci okrzyk, ujrzał podpływającą do brzegu białą rybę. Opowiedział jej o żądaniu króla i poprosił o pomoc.
Poczekaj tu na mnie nakazała biała królowa smoków i zanim pastuch zdążył trzy razy mrugnąć okiem, wróciła z głębiny, przynosząc w pyszczku czerwone pudełeczko.
227

Pastuch podziękował i poszedł z powrotem. Korciło go, by zajrzeć do pudełka, i gdy ciekawość wzięła górę nad rozsądkiem, pastuch ostrożnie uchylił wieka, Ujrzał na dnie pudełka człowieczka maleńkiego jak robak. Zdumiał się bardzo i zasmucił: "Czy to ten człowieczek ma jutro wygrać wyścigi?" Zamknął pudełko i odniósł je czerwonemu psu, który przybrał postać dziewczyny.
Nie posłuchałeś mego rozkazu rozgniewała się na pastucha. Otwierałeś pudełko. Teraz będę miała przez ciebie robotę. I do wieczora tarła pudełko swoim barwnym, pasiastym fartuchem.
Nazajutrz o świcie dziewczyna otworzyła pudełko. Mały człowieczek wyskoczył na ziemię i od razu zaczął rosnąć, aż stał się olbrzymem.
Teraz możemy iść do króla powiedziała dziewczyna.
Zdumiał się król widząc, że pastuch przyprowadził wielkoluda, który miał zmierzyć się z królewskim biegaczem. A gdy olbrzym pastucha dobiegł do mety, zanim człowiek wyznaczony przez władcę zrobił dziesięć kroków, król popadł w wielki gniew. Bardzo chciał mieć piękną dziewczynę i dlatego gniew jego wzmógł się ogromnie.
Czerwony pies zostanie u mnie powiedział pastuch. Żegnaj, władco!
Nie! zawołał król.
Ależ sam powiedziałeś, władco zdziwił się pastuch że ten, kto zwycięży w zawodach, zatrzyma czarodziejskiego psa. To były twoje słowa.
Tak mówiłem wczoraj zawołał król a dziś postanowiłem, że jutro odbędą się inne zawody! Każdy z nas wystawi jeźdźca z mułem, zawodnicy muszą objechać naokoło górę wznoszącą się obok mego Śpałacu i pies będzie należał do tego, czyj jeździec przybędzie pierwszy.
To rzekłszy król kazał wyrzucić pastucha z pałacu. Smutny i zatroskany szedł stary owczarz do swego ba. Nie miał przecież muła, jakże więc stanie do wyścigu? Oburzyło go też wia-rołomstwo króla. Opowiedział o wszystkim dziewczynie.
228
Nie frasuj się odparła. Idź nad potok i proś białą rybę o pomoc. Dostaniesz od niej pudełko. Tylko pamiętaj, nie otwieraj, zanim nie dotknę go ręką.
Usłuchał pastuch, przyszedł nad potok i trzykrotnie wezwał białą królową smoków z dalekiej głębiny. Opowiedział jej o żądaniu króla i tym razem przyniosła mu odrobinę większe czerwone pudełeczko. Choć pamiętał, co mu nakazała dziewczyna, nie wytrzymał i uchylił wieka. Na dnie ujrzał małego jak robaczek muła i jeszcze mniejszego człowieczka. I znów dziewczyna gniewała się, że nie usłuchał, i znów do wieczora tarła fartuchem pudełko, a gdy z rana otworzyła je, na drogę wyskoczył mały muł i mały człowieczek. Zanim pastuch mrugnął trzy razy okiem, muł i jeździec byli już bardzo wielcy i bardzo silni.
Zdumiał się król widząc, że biedny pasterz przyprowa-
229

dził tak pięknego muła, a gdy jeździec pastucha wygrał wyścig, król ledwie mógł opanować gniew. "Jakże to pomyślał z wściekłością taki nędzarz ma lepszego muła niż muł ze stajni królewskiej? Muszę mieć tę dziewczynę". Głośno zaś oświadczył:
Wygrałeś i tym razem, ale nasze zawody jeszcze nie skończone.
Jakże to, władco! jęknął pastuch. Obiecałeś, że czyj muł pierwszy przybiegnie...
Milcz przerwał mu król stanie się tak, jak rozkażę! Jutro każdy z; nas winien przykryć jedną połowę góry barwnym dywanem. Ten, kto będzie miał dywan tak wielki, że sięgnie od szczytu do podnóża, zabierze czerwonego psa. I kazał wypędzić pastucha z pałacu.
Tym razem rozpacz pastucha była jeszcze większa. Skąd weźmie dywan? Nie miał przecież nawet dywanu, by zasłać podłogę w swoim ba, a cóż dopiero mówić o takim, który pokryje pół góry. Wiedział, że król ma najpiękniejsze i największe dywany na ziemi, ale pocieszyła go dziewczyna, każąc znów udać się po pomoc do białej królowej smoków. Gdy wezwał ją po trzykroć, stojąc nad brzegiem potoku, zjawiła się od razu i dała mu maleńkie pudełko.
Nie wytrzymał pastuch i zajrzał do środka. Zobaczył maleńki skrawek tkaniny. I znów dziewczyna gniewała się i tak jak poprzednio tarła fartuchem pudełko, a gdy z rana otworzyła je, wyciągnęła dywan tak piękny, że na jego widok oczy pastucha zaświeciły radośnie. Dywan był tak długi, że można by nim wyłożyć drogę od jednego krańca gór do drugiego.
Gdy król zobaczył, że i tym razem przegrał, uniósł się gniewem straszliwym i chciał zabić pastucha. Doradcy poradzili mu jednak, by zarządził jeszcze jedną próbę.
Dziś pastuch przyszedł bez psa. Co z tego, że go zabijesz, władco? mówili. Jak sprowadzimy psa do pałacu i skąd pewność, że zechce się przemienić w piękną dziewczynę? Każ
230

pastuchowi przyprowadzić jutro psa, a gdyby owczarz wygrał zakład, powiedz, że chcesz się jeszcze raz przyjrzeć dziewczynie i wręczyć jej upominek. Gdy stanie przed tobą, chwycimy psią skórę, spalimy ją, a pastucha zabijemy.
Tymczasem pastuch zadowolony, że oto już trzeci raz poko^-nał króla, czekał na ostatnie słowo władcy. Jakież było jego zdumienie, gdy usłyszał, że jutro ma przyprowadzić wierzchowca białej maści i jeźdźca w czerwonej opończy. Próbował sprzeciwić się woli królewskiej, ale strażnik uderzył go batem i wyrzucił za bramę.
Jakże niesprawiedliwy i okrutny jest nasz król poskarżył się pastuch oczekującej go dziewczynie. Na jutro kazał mi przyprowadzić wierzchowca białej maści i jeźdźca w czerwonej opończy. Ma on walczyć z wojownikiem wyznaczonym przez króla.
Tylko biała ryba może ci pomóc powiedziała dziewczyna. Bacz jednak, byś nie otworzył pudełka, zanim nie dotknę go ręką. Po trzykroć uniknąłeś nieszczęścia, bacz jednak, byś tym razem nie przypłacił życiem nieposłuszeństwa.
Stanął pastuch na brzegu potoku i po trzykroć wezwał białą królową smoków. Gdy przypłynęła, opowiedział jej o rozkazie króla.
Wiem wszystko rzekła ryba. Król jest niegodziwcem i spotka go sroga kara. Po czym dała mu czerwone pudełko większe nieco niż poprzednie.
Zaciekawiony pastuch, choć bardzo chciał zajrzeć do środka, tym razem zląkł się ostrzeżenia i opanował ciekawość.
Dobrze, że mnie usłuchałeś powiedziała zadowolona dziewczyna. W nagrodę pokażę ci, co przyniosłeś. Uchyliła wieka i pastuch ujrzał dużo robaczków. Jedne podobne były do ludzi, inne do niedźwiedzi, wilków, leopardów. Przeraził się pastuch i czym prędzej zamknął oczy.
Gdybyś był tym razem złamał zakaz rzekła dziewczyna spotkała by cię śmierć, a ponieważ usłuchałeś, stanie się, co ma się stać.
231
Ledwie słońce ukazało się nad górami, dziewczyna zbudziła pastucha.
Czas już szykować się do drogi rzekła. Pójdę z tobą, Weź pudełko i trzymaj je mocno, a gdy król wraz ze swoją świtą zajmą miejsce na dachu pałacu, otwórz je. I niczego się nie lękaj.
Gdy król zobaczył, że pastuch prowadzi tylko czerwonego psa, nie ma zaś konia ani jeźdźca, wybuchnął śmiechem.
Cóż to, przyprowadziłeś psa, a nie stajesz, do zawodów? Strach cię obleciał, nędzarzu? Hej, dworzanie, zabierzcie czerwonego psa, a ty mu rozkaż, by stał się piękną dziewczyną polecił król.
Wtedy pastuch otworzył pudełko. Wyskoczyły stamtąd złe czarne niedźwiedzie, szczerzące zęby wilki, zwinne leopardy, groźni wojownicy z dzidami. Próżno umykał król i jego do-
232
radcy nie ominęła ich kara. Zwierzęta i wojownicy z dzidami zabili króla i jego niegodziwych urzędników.
I nagle stał się cud. Czerwony pies otrząsnął się i przemienił w piękną dziewczynę, a równocześnie stary paistuch odmło-dniał o czterdzieści lat. Zbiegli się ludzie i obwołali go królem, a ją królową.
I odtąd wszyscy żyli szczęśliwie i w pokoju.
'Ś'(
s
E
DO CZYTELNIKA.............. 5
NIEZWYKŁE PRZYGODY KSIĘCIA
O mądrym księciu i jego głupim bracie...... . 7
Książę i Szidikur.............. 18
OPOWIEŚĆ PIERWSZA
Książę Biały Ptak............. . 23
OPOWIEŚĆ DRUGA
O sześciu przyjaciołach poszukiwaczach przygód .... 40
OPOWIgSC TRZECIA
Tajemnica królewskiego fryzjera.......... 55
OPOWIEŚĆ CZWARTA
Słoneczny Blask i Księżycowy Blask......, , 65
OPOWIEŚĆ PIĄTA
Złoiousty książę............... 78
OPOWIEŚĆ SZÓSTA
żona mądrego Szalu............. 95
DŻANU DZIMEJLODŻI............ 107
SPRAWIEDLIWY SĘDZIA........... 124
BIEDAK I BOGACZ.............. 130
DLACZEGO W TYBECIE PIJĄ HERBATĘ Z SOLĄ . ... 140
O STOLAHZU I MALARZU.......... 155
PRAWDOMÓWNY TADZY........... 164
UKARANA NIEWDZIĘCZNOŚĆ.......... 172
CHCIWIEC DZIAMBO............. 182
MEDODIN................ 188
ZŁOTY TALERZ............. . 202
DLACZEGO TRZEBA SŁUCHAĆ RAD ŻONY...... 213
BUŁA KRÓLOWA SMOKÓW.......... 222
Redaktor Maria Nawrotowa Redaktor techniczny Marian Rospierski
Państwowe Wydawnictwo Literatury Dziecięcej
"Nasza Księgarnia"
Warszawa 1957 r.
Wydanie I
Nakład 10 000 + 205 egz. Ark. wyd. 12,7. Ark. druk. 14,75 + 4 wkl.
Papier drak. mat. kl. V, 70 g, 61X86/16 Oddano do składania 16.1 57. Podpisano do druku 13.VI.57
Druk ukończono w czerwcu 1957 r. Łódzkie Zakłady Graficzne, Łódź, ul. PKWN 18 Zam. nr 41 D-7