Wentylacja - jaka jest, a jaka być powinna
Zapewnienie komfortu (cieplnego) użytkowanego lokalu wiąże się ze spełnieniem szeregu warunków
dotyczących: temperatury w pomieszczeniu, temperatury płaszczyzn otaczających, wilgotności
względnej w pomieszczeniu, prędkości powietrza w strefie przebywania ludzi, czystości powietrza,
poziomu hałasu itd. Uznaje się, że są spełnione warunki komfortu, gdy wartości wszystkich
powyższych parametrów mieszczą się w określonych granicach. Odstępstwo choćby jednego z nich w
mniejszym lub większym stopniu odczuwane jest jako dyskomfort. Zapewnienie komfortu cieplnego
związane jest z odpowiednio izolowaną bryłą budynku, poprawnie funkcjonującą instalacją grzewczą
oraz sprawną wentylacją.
O ile mówiąc o efektywności energetycznej budynków (która jest jednym z podstawowych czynników
spełnienia komfortu cieplnego) miało się od dosyć dawna na myśli dobrą izolację i sprawną instalację
grzewczą, o tyle o wentylacji mówiło się mało albo prawie wcale. Sprawą anormalną, jaka wynikła ze
stosowania energooszczędnych rozwiązań jest to, iż przyczyniło się to do znacznego pogorszenia wa-
runków wewnątrz pomieszczeń. Uszczelniona - nowa - stolarka potrafi całkowicie wyeliminować
dotychczas stosowany grawitacyjny sposób wentylacji budynku. Konsekwencją tego jest koncentracja
w pomieszczeniu niepożądanych związków, które przyczyniają się do pogorszenia zdrowia
zamieszkujących ich użytkowników, jak i budynków.
Należy tutaj pamiętać, iż sprawą trudną do pogodzenia jest potrzeba ograniczenia kosztów
eksploatacji (ogrzewania) z potrzebą oddychania zdrowym, świeżym powietrzem (zapotrzebowanie
energetyczne dla celów wentylacji stanowi nawet 50%- ogólnego zapotrzebowania na energię
budynku).
Zdaniem autora, drugi z tych warunków jest nie mniej ważny, jak nie ważniejszy od pierwszego, i
sprawnej wentylacji chciałbym poświęcić fen artykuł.
Wymagania
Warunki, jakie musi spełnić budynek związane z wentylacją zawarte są w normie PN-83/B-03430
 Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej". Zmiany
w normie zostały dokonane w roku 2000 jako PN-83/B-03430/Az3:2000.
Przyjmuje się, iż strumień objętości powietrza wentylacyjnego w budynku mieszkalnym jest określony
przez sumę strumieni powietrza usuwanego z pomieszczeń pomocniczych.
Strumienie te powinny wynosić, co najmniej:
� w kuchni z oknem zewnętrznym, wyposażonej w kuchenkę gazową lub węglową - 70 m3/h
� w kuchni z oknem zewnętrznym, wyposażonej w kuchenkę elektryczną - 30 m3/h w
mieszkaniu do 3 osób i 50 m3/h dla więcej niż 3 osób,
� w kuchni bez okna zewnętrznego wyposażonej w kuchnię elektryczną - 50 m3/h
� w łazience (z WC lub bez) - 50 m3/h
� w wydzielonym WC - 30 m3/h
� w pomocniczym pomieszczeniu bezokiennym -15 m3/h
� w kuchni bez okna zewnętrznego, wyposażonej w kuchnię gazową, obowiązkowo z
mechaniczną wentylacją nawiewno-wywiewną- 70 m3/h
� dla pokoju mieszkalnego oddzielonego od pomieszczeń kuchni, łazienki i WC więcej niż
dwojgiem drzwi lub pokoju znajdującego się na wyższym poziomie w wielopoziomowym domu
jednorodzinnym lub w wielopoziomowym mieszkaniu domu wielorodzinnego - 30 m3/h.
Zalecanym jest projektowanie urządzeń wentylacyjnych, które umożliwiają okresowe zwiększenie
strumieni powietrza do co najmniej120 m3/h.
Norma nie nakazuje stosowania konkretnego systemu wentylacyjnego (grawitacyjny, mechaniczny)
dla budynków niskich.
Poza powyższymi wymaganiami istnieją również wymagania dotyczące wentylacji mechanicznej
zawarte w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002, w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75 z 15 czerwca 2002 r.
poz. 690).
Strumień powietrza wewnętrznego doprowadzanego do pomieszczeń nie będących pomieszczeniami
pracy winien być nie mniejszy niż 20 m3/h na osób przewidywaną na pobyt stały.
Jak to winno funkcjonować w praktyce?
Tradycyjny, grawitacyjny system wentylacji mieszkań ma za zadanie usunięcie zużytego powietrza z
pomieszczeń mogących wydzielać zapachy oraz duże ilości wilgoci, tj. kuchni, łazienek, WC itp. za
pomocą kratek i kanałów wentylacyjnych oraz wyrzuceniu go ponad dach budynku. Świeże powietrze
dopływa przez nieszczelności okien do pomieszczeń  czystych": pokoje, salony. Powietrze przepływa
od pokoi, salonów sypialni, poprzez korytarze do kuchni i łazienek.
Ważne jest, aby każde pomieszczenie było właściwie wentylowane - dochodziła odpowiednia ilość
powietrza, ale również była właściwa cyrkulacja, bowiem ruch powietrza odbywa się grawitacyjnie za
sprawą różnicy ciśnień (powietrza zewnętrznego i wewnętrznego).
I tak, aby wentylacja grawitacyjna funkcjonowała poprawnie:
� okna i drzwi winny być nieszczelne - zapewnić dopływ świeżego powietrza,
� kanały wentylacyjne winny być prawidłowo zaprojektowane i wykonane,
� winna występować różnica temperatur między wnętrzem a otoczeniem. W przypadku różnicy
temperatur konieczny jest na zewnątrz przepływ wiatru.
A jak to jest w rzeczywistości?
Podczas eksploatacji instalacji wentylacji grawitacyjnej przyjmowane założenia teoretyczne -
prawidłowego nawiewu i wyciągu powietrza nie zawsze sprawdzają się w praktyce.
Uzależnienie procesu wymiany powietrza od warunków pogodowych sprawia, że niezwykle trudno jest
nad nim panować a jeszcze trudniej regulować. Dwukrotny wzrost różnicy temperatur powoduje
dwukrotny wzrost wymiany powietrza. Dwukrotny wzrost wiatru przyczynia się do czterokrotnego
wzrostu wymiany powietrza.
W szczelnych domach może pojawić się ciąg odwrotny. Pojawia się on wtedy, kiedy istnieje różnica
temperatur między kuchnią i łazienką. Wtedy w pomieszczeniu o wyższej temperaturze kratka
wentylacyjna działa jako wywiewna, o niższej - jako nawiewna. Może to być niebezpieczne, jeśli
stosujemy w łazience gazowy podgrzewacz wody.
Ze względu na to, iż wielkość ciągu kominowego uzależniona jest od długości kanału, w budynkach
wielokondygnacyjnych mieszkania na wyższych piętrach praktycznie zawsze są gorzej wentylowane.
Uwzględniając porę roku, wentylując powietrzem zewnętrznym w zimie, powietrze w pokojach
zwłaszcza sypialni należy nawilżyć. W pomieszczeniach mokrych mamy zaś do czynienia z
nadmiarem wilgoci, którą trzeba odprowadzić na zewnątrz. W lecie zaś instalacja wentylacji naturalnej
praktycznie nie działa.
Dochodzą jeszcze do tego błędy, jakie popełnia się podczas budowy i eksploatacji wentylacji:
� brak nawiewników w oknach dla nowej, szczelnej stolarki
� brak otworów wyrównawczych w drzwiach do pomieszczeń - brak cyrkulacji powietrza,
� z
le usytuowane wyloty kanałów, zbyt krótkie z
le ocieplone,
� zaklejanie kratek wentylacyjnych,
� prowadzenie kanałów poziomych wentylacji naturalnej.
Wentylacja budynków wielorodzinnych
W mieszkaniach stosuje się model wentylacji ogólnej polegający na traktowaniu mieszkania jako
wydzielonego hydraulicznie obiektu. Traktując w ten sposób mieszkanie należy pamiętać o
następujących sprawach:
� Wentylacja pokoi mieszkalnych
Pokoje mieszkalne muszą mieć zapewniony odpływ powietrza poprzez tzw. otwory wyrównawcze.
Rolę otworów pełnią szczeliny między krawędzią drzwi a sufitem lub ewentualnie między krawędzią
drzwi a podłogą. Przekrój powierzchni wyrównawczych musi wynosić co najmniej 80 cm2.
Warunki te nie muszą być spełnione, jeśli w ramie okiennej zainstalowany jest nawiewnik,
umożliwiający wymianę powietrza między pomieszczeniem a środowiskiem zewnętrznym.
� Wentylacja łazienki i kuchni
A
azienki, ustępy kuchnie i pomieszczenia pomocnicze bez okien muszą być zaopatrzone w piony
wentylacyjne z kratką wywiewną. Pion wentylacyjny musi mieć średnice minimalnie 14 cm i
gwarantować odpływ zanieczyszczonego powietrza (jest wyprowadzone ponad dach). Powietrze do-
pływające dociera do tych pomieszczeń poprzez otwory w dolnych częściach drzwi lub przez szczeliny
pomiędzy dolną krawędzią drzwi a podłogą lub progiem. Przekrój netto otworów lub szczelin powinien
wynosić 200 cm2.
Dodatkowej wentylacji wymaga kanalizacja sanitarna. Każdy pion kanalizacyjny musi być
wyprowadzony na dach (0,5 m ponad powierzchnią dachu) i zakończony rurą wywiewną.
� Wentylacja piwnic i pomieszczeń gospodarczych
Pomieszczenia gospodarcze, takie jak pralnie i suszarnie wymagają osobnego pionu wentylacyjnego.
Nie można łączyć tych pionów i pionów obsługujących mieszkania.
W piwnicy często znajduje się węzeł cieplny lub kotłownia (na paliwa stale lub gazowe). Kotłownia
musi mieć system wentylacji nawiewno-wywiewnej, nie można stosować mechanicznej wentylacji
wyciągowej.
W praktyce rozwiązanie przedstawione powyżej jest bardzo niedoskonałe.  Projektowanie" instalacji
wentylacji ogranicza się do umiejscowienia na rzutach kondygnacji w projekcie architektury
przewodów wentylacyjnych o typowych przekrojach takich samych w odniesieniu do pomieszczeń
znajdujących się na pierwszej i ostatniej kondygnacji. Dopływ powietrza do pomieszczenia przez okna
jest zdecydowanie niewystarczający. Stosowanie prefabrykowanych kanałów wentylacyjnych
przyczyniało się do powstawania błędów w momencie ich budowy (mieszanie strumieni kanałów,
zamurowywanie). Jednocześnie prace modernizacyjne układu grzewczego polegające na instalowaniu
zaworów termostatycznych i urządzeń regulacji pogodowej przyczynia się do znacznego obniżenia
intensywności wentylacji.
Podsumowując, intensywność wymiany powietrza w budynku wielorodzinnym jest wielkością
przypadkową zależną między innymi od:
� jakości wykonania stolarki budowlanej i przewodów wywiewnych,
� aktualnych warunków atmosferycznych - kierunku i prędkości wiatru oraz temperatury
zewnętrznej,
� położenia budynku względem budynków sąsiednich,
� umiejscowieniu mieszkania w budynku,
� zachowań użytkowników mieszkań - częstotliwość i długości okresów wietrzenia przez
otwieranie okien.
Jakie są skutki z
le działającej wentylacji?
Nieprawidłowo działająca wentylacja w budynkach mieszkalnych ma niekorzystny wpływ zarówno na
zdrowie osób w nich przebywających jak również na konstrukcję budynku.
Nieprawidłowo działająca wentylacja przyczynia się do:
� Niewystarczającego odprowadzania wilgoci powstałej w wyniku działalności domowników,
operacji w kuchni i w łazience co stwarza sprzyjające warunki do rozwoju niebezpiecznych
grzybów i pleśni oraz ich zarodników i wzrostu pajęczaków, roztoczy itd. Mikroorganizmy te
wpływają w zdecydowanie negatywny sposób na zdrowie i życie mieszkańców.
� Wzrostu stężenia pyłów i zanieczyszczeń stałych.
� Zwiększenia emisja szkodliwych gazów z materiałów zastosowanych podczas budowy.
Sprawna wentylacja pozwoliłaby na zmniejszenie poziomu tych substancji do bezpiecznego
poziomu.
� Zmniejszenia poziom tlenu. Zmniejszenie ilości tlenu do poziomu poniżej 18% jest szkodliwe
dla człowieka, zaś poniżej 16% śmiertelne.
� Zwiększenia ilości dwutlenku węgla powyżej 0,15% jest niewskazane. Dyskomfort związany z
zwiększoną ilością CO2 powyżej 0,1 % powoduje przygnębienie i spadek wydajności pracy.
Normalne stężenie CO2 jest na poziomie 0,04%.
� Podniesienia zawartości CO (powstaje on podczas niezupełnego spalania paliwa).
Maksymalne stężenie CO do 50 ppm (czyli 0.005%), jednak nawet niewielkie stężenie jest
szkodliwe dla zdrowia.
Wyniki przeprowadzanych badań w budynkach mieszkalnych potwierdzają, iż wskutek hermetyzacji
pomieszczeń zawartość CO2 przekracza 0,5%, a CO przekracza 3-4 razy normy.
Doprowadzenie i odprowadzenie odpowiedniej ilości powietrza nie gwarantuje jeszcze sprawnego
usuwania wilgoci z pomieszczenia (co jest jednym z zadań wentylacji). Równie ważny jest odpowiedni
ruch, czyli cyrkulacja powietrza w pomieszczaniu. Stosując wentylację grawitacyjną może to być
niemożliwe.
A może wentylacja mechaniczna?
Istnieje wiele sposobów realizowania wentylacji mechanicznej. Najprostszą formę wentylacji stanowi
wentylacja wywiewna lub nawiewna. Stanowi ona połowiczne rozwiązanie wentylacji mechanicznej.
Wentylacja wywiewna zapewnia usuwanie zużytego powietrza na zewnątrz. Stosowana być może w
 pomieszczeniach brudnych" (kuchnie, łazienki). Stosowanie wentylacji wywiewnej mechanicznej
obwarowane jest pewnymi ograniczeniami.
Trzeba pamiętać, aby okap w kuchni był podłączony do oddzielnego przewodu wentylacyjnego.
Ponadto okapów i wentylatorów nie wolno stosować w pomieszczeniach, gdzie znajdują się
urządzeniu gazowe z otwartą komorą spalania, które do prawidłowego działania potrzebują powietrza.
W tym przypadku może nastąpić tak duży spadek ilości powietrza w pomieszczeniu, że przebywanie
tam może być niebezpieczne dla zdrowia. Stosując ten system, trzeba szczególnie dbać o
zapewnienie dopływu powietrza.
Wentylacja nawiewna zapewnia dopływ świeżego powietrza do  pomieszczeń czystych" (pokoje).
Stosowanie oddzielnych instalacji wentylacji mechanicznych (nawiewnej i wywiewnej) nie zapewnia
optymalnego doprowadzenia i odprowadzenia powietrza. Sterowanie takimi systemami bywa
utrudnione.
Skuteczniejszą i pozbawioną wad wentylacji mechanicznej nawiewnej i wywiewnej jest system
wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej (z podgrzaniem powietrza nawiewanego) z odzyskiem
ciepła. System wentylacji nawiewno-wywiewnej pozwala na odzyskanie znacznej ilości ciepła z
powietrza usuwanego z pomieszczeń. Głównym elementem systemu wentylacyjnego oprócz
wentylatora jest rekuperator. Zadaniem tego urządzenia jest wymiana ciepła.
Ciepło pobierane jest z powietrza odprowadzanego na zewnątrz i przekazywane powietrzu
napływającemu (do budynku napływa ogrzane powietrze). Dzięki zastosowaniu rekuperatora można
odzyskać nawet do 90% ciepła jakie byłoby stracone, gdyby stosowało się system wentylacji bez
odzysku ciepła. Konstrukcja rekuperatora uniemożliwia mieszanie powietrza usuwanego ze świeżym.
Budowa instalacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciepła.
Instalacja taka składa się z:
� Czerpni oraz wyrzutni, którymi powietrze zasysane jest i odprowadzane z instalacji. Ważna
jest ich wielkość, umiejscowienie i lokalizacja względem siebie.
� Centrali wentylacyjnej z rekuperatorem - będącej sercem systemu i zapewniającej
przygotowanie powietrza oraz jego transport. Winna się ona charakteryzować wysokimi pa-
rametrami eksploatacyjnymi przy prostocie konstrukcji. Sprawą istotną jest okresowa wymiana
lub czyszczenie filtrów.
� Kanały główne oraz doprowadzające mają za zadanie transport powietrza. Mogą być to
kanały zarówno okrągłe, jak i prostokątne, płaskie i spiralne, stalowe i plastikowe. Wybór
zależy od czynników lokalizacyjnych, eksploatacyjnych i upodobań instalatora. Ważną sprawą
jest dobra izolacja kanału, która chroni przed niekontrolowaną ucieczka ciepła, ale również
ogranicza hałas związany z transportem powietrza.
� Anemostaty nawiewne i wywiewne (kratki wentylacyjne) mają na celu odpowiednie
rozprowadzenie, jak też odebranie powietrza z pomieszczenia.
Sprawą istotną jest zbilansowanie wentylacji tak, aby ilość powietrza nawiewanego przewyższała o 5-
10% ilość powietrza usuwanego. Budynek winien być szczelny - likwidacja kanałów wentylacji
grawitacyjnej. Ważna jest izolacja kanałów wentylacyjnych.
Dodatkowo, projektując i budując taką instalację należy zapewnić minimalne opory przepływu
powietrza przez instalację, odpowiednią lokalizację centrali wentylacyjnej, odpowiednie
odprowadzenie skroplin, estetykę instalacji oraz minimalny poziom hałasu emitowany przez instalację.
Zalety wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, to:
� wentylacja przebiega w kontrolowany sposób,
� efektywne dostarczanie świeżego powietrza, jak też odbiór zużytego powiązane z usuwaniem
nadmiaru wilgoci,
� znaczna oszczędność w kosztach ogrzewania poprzez odzysk ciepła z powietrza usuwanego
z pomieszczenia do 75%.