Uniwersytet w Białymstoku
Wydział Prawa
P R A W O R Z Y M S K I E
Skrypt. Marcin Kononiuk
wg Wołodkiewicz, Zabłocka
Actio
Actio ad exhibendum skarga stosowana przeciwko pozwanemu, który nie chce wdać się w spór I
ukrył rzecz sporną, skarga ta będąca in personam, stwarza obowiązek wdania
-
się w spór.
Actio ad supplendam Przysługiwała spadkobiercom, którzy dostali coś w testamencie, dochodzili
legitimam uzupełnienia zachowku.
Actio aquae pluviae Skarga przeciwko właścicielowi nieruchomości który zmienił naturalny odpływ
arcendae wody deszczowej ze szkodą dla gruntu sąsiedniego
Actio auctoritatis Przysługiwała kupującemu który przegrał proces o rzecz z osobą trzecią,
przeciwko sprzedającemu o podwójną wartość.
Actio conducti Skarga przysługująca najmobiorcy, gdy najmodawca nie wywiązał sie ze
zobowiązania
Actio confessoria Przysługiwała osobie mającą służebność przeciwko właścicielowi który
uniemożliwiał wykonania tej służebności
Actio de arboribus Przysługująca właścicielowi nieruchomości któremu zniszczona rosnące na niej
succissis drzewo lub krzew.
Actio de in rem verso Skierowana przeciw właścicielowi niewolnika za jego zobowiązania
kontraktowe, w wyniku zawartej czynności prawnej majtek właściciela
powiększy się, odpowiada on do wysokości przysporzenia
Actio de iureiurando skarga przeciwko niedotrzymaniu nieformalnej umowy o złożeniu dobrowolnej
przysięgi w postępowaniu iniure
Actio de pauperie Skierowana przeciwko właścicielowi zwierzęcia które wyrządziło komuś szkodę
Actio de peculio Skierowana przeciw właścicielowi niewolnika za jego zobowiązania
kontraktowe, właściciel odpowiadała za zobowiązania zaciągnięte do wysokości
peculium, właścicielowi przysługiwało prawo dedukcji.
Actio de pecunia Przysługująca wierzycielowi z tytułu nieformalnej umowy o wypełnienie
constituta zobowiązania (constitutum debiti)
Actio de positis aut Skarga penalna, przysługująca każdemu, przeciwko osobie która wywiesiła lub
suspensis wystawiła na okapie dachu jakiś przedmiot nad miejscem gdzie zwykle chodzili
przechodnie.
Actio de recepto Skarga przysługująca poszkodowanemu, któremu zniszczono bądz
skradziono
rzeczy wniesione do stajni, statków I zajazdów.
Actio doli Wprowadzone w 66 pne przez Aquiliusa Gallusa, przysługiwała
poszkodowanemu lub jego dziedzicom przeciwko sprawcy szkody wyrządzonej
pod wpływem dolus.
Actio empti Skarga przysługująca kupującemu o wykonanie należności przez sprzedawcę.
Actio ex stipulatu Skarga służąca dochodzenia należności z tytułu stypulacji.
Actio ex testamento Skarga przeciw spadkobiercy który nie wykonał zobowiązania wobec
legatariusza.
Actio exercitoria Skierowana przeciw właścicielowi niewolnika za jego zobowiązania
kontraktowe, zaciągnięte jako kapitan statku, właściciel odpowiadał w pełnej
wysokości, o ile było ściśle związane z powierzoną niewolnikowi czynnością
Actio furtii concepti et Skarga wnoszona przeciwko osobie przechowującą rzecz skradzioną.
oblati
Actio iniuriam Skarga przysługująca osobie znieważonej, przeciw sprawcy deliktu,
aestimatoria
Actio institoria Skierowana przeciw właścicielowi niewolnika za jego zobowiązania
kontraktowe, w przypadku ustanowienie jego kierownikiem przedsiębiorstwa
handlowego, właściciel odpowiadał do pełnej wysokości, , o ile było ściśle
związane z powierzoną niewolnikowi czynnością
Actio iudicati Skarga egzekucyjna.
Actio legis aquiliae Skarga wnoszona przeciwko osobie która wyrządziła szkodę w cudzym
majątku.
Actio negatoria Przysługiwała właścicielowi kwirytalnemu, który nie utracił posiadania, ale był w
inny sposób naruszany w spokojnym wykonywaniu swych uprawnień,
skuteczna erga omnes.
Actio negotiorum Minor mógł pociągnąć do odpowiedzialności kuratora
gestorum
Actio Pauliana Skarga której celem jest unieważnienie czynności prawnych zawartych przez
dłużnika w celu oszukańczego umniejszenia swojego majątku i tym samy
uniemożliwienia zaspokojenia wierzycieli w drodze egzekucji majątkowej.
actio praeiudicium skargi prejudycjalne zawierające jedynie Nominatio i Intentio, w skargach tych
chodziło o sądowe stwierdzenie jakiegoś stanu faktycznego.
Actio praescriptis verbis Skarga prowadząca do zasądzenia odszkodowania za niewykonanie świadczenia
wzajemnego . (prawo klas, ew. prawo just)
Actio pro socio Skarga przysługująca wspólnikom przeciwko wspólnikowi który nie chciał
podzielisz się majątkiem nabytym np. w drodze spadku
Actio Publiciana 59, 60, 164, 196, 202, 203, 390, 398
Actio quanti minoris Skierowana przeciwko sprzedawcy rzeczy obciążonej wadą fizyczną, miała ona
na celu obniżenie ceny 12 mcy
Actio quod iussu Skierowana przeciw właścicielowi niewolnika za jego zobowiązania
kontraktowe, w przypadku czynności związanych z osobą trzecią na polecenie
właściciela, odpowiadał do pełnej wysokości zobowiązania
Actio quod metus causa Przysługiwała poszkodowanemu lub jego dziedzicom przeciwko sprawcy szkody
wyrządzonej na skutek mestus Czyli dokonania czynności prawnej pod
wpływem groz
by.
Actio rationibus Wytaczał sam pupil po dojściu do dojżałości przeciw opiekunowi ustawowemu ,
distrahendis który rozmyslnie sprzeniewierzył jego majątek, o podwójną wartość
sprzeniewierzionego majątku.
Actio receptica Skierowana przeciwko bankierowi który nie wywiązała się z nieformalnego
zobowiązania pokrycia długu klienta wobec osób trzecich.
Actio redhibitoria Skierowana przeciwko sprzedawcy rzeczy obciążonej wadą fizyczną, miała ona
na celu odstąpienie od umowy 6 mcy
Actio rei uxoriae Skarga przysługująca byłej żonie w stosunku do byłego męża o zwrot posagu.
Actio rutiliana Przysługiwała Bonorum Emptorowi przeciwko dłużnikom upadłego dłużnika jeśli
żył, z przestawionymi podmiotami w formułce
Actio servi coruptio Przysługiwała panu niewolnika przeciwko osobie która gorszyła jego niewolnika
Actio serviana Przysługiwała Wydzierżawiającemu który żądał wydania mu zastawionego
inwentarza
Actio tributoria Skierowana przeciw właścicielowi niewolnika za jego zobowiązania
kontraktowe, w przypadku ustanowienie peculium na cele handlowe, jeśli
niewolnik przekroczył wartość peculium, właściciel powinien podzielić to
peculium miedzy wierzycieli, proporcjonalnie do wartości ich wierzytelności
Actio tutelae Skarga infamująca, za pomoca której tak i podopieczny jak i opiekun
dochodzili swych roszczeń.
Actiones divisoriae " actio familia erciscundae  w razie wspólności zachodzącej miedzy
(skargi działowe) współdziedzicami
" actio communi dividundo  w razie wspólności zachodzącej między
współwłaścicielami
" actio finium regundorum - w razie wspólności granic zachodzącej
między sąsiadami
Legis actio per (III w p.n.e.) Lex Silia do dochodzenia ściśle oznaczonych należności
condictionem pieniężnych (certa pecunia), oraz Lex Calpurnia o świadczenie ściśle
określonych rzeczy innych niż pieniądze (certa res). Powód informował przed
pretorem istnienie określonej wierzytelności i zapowiadał iż jeśli pozwany w
ciągu 30 dni nie spełni świadczenia, to powinien zjawić się przed pretorem,
gdzie powód będzie żądał ustanowienia sędziego.
Legis actio per iudicis (przez żądanie sędziego), skarga ta służyła do dochodzenia wierzytelności
vel arbitrive wynikających ze stipulatio, oraz przy rozliczeniach między wspólnikami. Lex
postulationem Licinia dopuściła tę skargę do przeprowadzania rozliczeń z tytułu
współwłasności.
Legis actio per manus (manus iniectio  nałożenie ręki)służyła do dochodzenia zobowiązań
iniectionem wynikających z Iudicatum, z nexum, legatum per damnationem, z niektórych
deliktów. Podstawę wszczęcia legis actio per manus iniectionem zwie się
damnatio. Po dokonaniu manus iniectio pretor zezwalał wierzycielowi na
zabranie dłużnika do swego domu, mógł on go sprzedać w niewole (trans
tiberim), początkowo mógł go nawet zabić, a kilku wierzycieli mogło podzielić
się jego ciałem (partes secanto)
Legis actio per pignoris (zabranie zastawu)., Mos maiorum: żołnierz miał prawo zabrać zastaw osobie
capionem która miała obowiązek wypłacać mu żołd, a tego nie zrobiła; analogicznie, na
zakup konia i jęczmienia. Ustawa: przeciw kto kupił przedmiot ofiarny nie
zapłaciwszy ceny, oraz przeciw tym którzy na mocy jakiejś ustawy nie płacą
narzuconych im podatków.
Legis actio sacramento jest actio generalis, co oznacza że ma zastosowanie w tych sprawach, co do
których w ustawie nie postanowiono inaczej. Było to ustanowienie
sacramentum (zakładu) przez dwie strony na określoną kwotę (50 lub 500),
kwotę tę strona przegrywająca zobowiązywała się wpłacić do kasy państwowej.
O słuszności zakładu decydował sędzia prywatny:
a. legis actio sacramento in rem  przysługiwało właścicielowi rzeczy który
został pozbawiony faktycznego posiadania, możliwe było uznanie obu
sacramento za niesłuszne.
b. legis actio sacramento in personam  przysługiwało wierzycielowi wobec
dłużnika który nie wywiązał się ze świadczenia jakie miał względem wierzyciela,
rozstrzygnięcie stwarzało obowiązek zapłaty sacramentum oraz jako Iudicatum
obowiązek spełnienia świadczenia, który mógł być podstawą wszczęcia
egzekucji.