WYKA
AD 3
I. Podstawowe wiadomości o budowie układu nerwowego człowieka:
Układ nerwowy człowieka jest układem zbudowanym z tkanki nerwowej, integrującym działalność
organizmu, rejestrującym bodz
ce, przetwarzającym zawartą w nich informację oraz sterującym
czynnościami organizmu: ruchem mięśni oraz wydzielaniem hormonów.
Czynności obwodowego układu nerwowego można umownie podzielić na dwie kategorie:
ż Układ nerwowy somatyczny (łac. soma  ciało) nastawiony na łączność ze światem zewnętrznym,
odbiera z niego różnorodne informacje za pośrednictwem narządów zmysłów oraz zarządza aparatem
ruchowym, umożliwiając poruszanie się w przestrzeni i reagowanie w sposób celowy na bodz
ce
zewnętrzne
ż Układ nerwowy autonomiczny lub wegetatywny - jego rolą jest sprawowanie kontroli nad przemianą
materii oraz prawidłowym działaniem narządów wewnętrznych.
Działalność obu tych układów koordynowana jest na wyższych piętrach układu nerwowego
ż sympatyczny (współczulny) układ nerwowy  mediatorem jest acetylocholina i
noradrenalina
ż parasympatyczny (przywspółczulny) układ nerwowy  mediatorem jest acetylocholina
Podział topograficzny obejmuje:
ż Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy
ż Mózgowie (kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, móżdżek, rdzeń przedłużony)
ż Rdzeń kręgowy
ż Obwodowy układ nerwowy
ż Nerwy czaszkowe
ż Nerwy rdzeniowe
II. Mechanizmy działania leków wpływających na układ nerwowy:
ż wpływanie na procesy biosyntezy neuroprzekaz
ników
ż wpływanie na transport neuroprzekaz
ników do przestrzeni synaptycznej
ż wpływ na enzymy rozkładające neuroprzekaz
niki (hamowanie lub stymulowanie produkcji)
ż możliwość blokowania receptorów błony postsynaptycznej ligandem nie posiadającym aktywności
wewnętrznej
ż konkurowanie z mediatorem o połączenie się z receptorem
Wpływ leków działających na OUN na organizm człowieka:
ż mogą zmieniać nastrój i usposobienie człowieka
ż mogą wpływać na jego stosunek do otoczenia, na osobowość, psychikę i sprawność umysłową
ż leki te działając na czynności OUN pośrednio wpływają na czynność wszystkich lub niektórych narządów
wewnętrznych
Podział leków działających na OUN:
Farmakologiczny podział leków, działających na OUN, zależy przede wszystkim od tego, czy działają one depresyjnie,
czy pobudzająco, a także od tego, na które struktury w mózgu czy rdzeniu kręgowym jest skierowane ich działanie
1. leki działające pobudzająco na OUN:
a. analeptyki
b. leki przeciwdepresyjne
c. leki psychoenergizujące
2. leki działające depresyjnie na OUN:
a. leki uspokajające i nasenne
b. środki znieczulenia ogólnego (narkotyki chirurgiczne)
c. leki przeciwdrgawkowe i przeciwpadakowe
d. leki psychotropowe (np. p/lękowe)
e. leki przeciwdepresyjne (tymoleptyki)
f. leki przeciwbólowe
g. leki przeciwgorączkowe
III.Leki uspokajające i nasenne
Działanie leków uspokajających, nasennych oraz środków znieczulenia ogólnego związane jest z hamowaniem
różnych struktur mózgowych. Działanie to dotyczy przede wszystkim ośrodków korowych i podkorowych, a także
tworu siatkowatego oraz tzw. miejsca sinawego
Leki uspokajające i nasenne działając łagodnie hamują przede wszystkim czynność kory mózgowej i pozwalają
przywrócić do normalnego fizjologicznego stanu nadmiernie pobudzone ośrodki nie zmieniając czynności innych
narządów.
Leki z tej grupy mogą mieć działanie:
ż uspokajające i nasenne  te same leki mogą mieć różne działanie, w zależności od podanej dawki. W
mniejszych dawkach działają one słabiej, krócej i doprowadzają do uspokojenia pacjenta, natomiast w
większych dawkach ich działanie się wydłuża i mają wówczas zastosowanie jako leki nasenne
ż p/lękowe  w niewielkich dawkach leki uspokajające wykorzystywane są jako środki p/lękowe 
podawane są m.in. przed operacjami w czasie tzw. premedykacji  ma to na celu złagodzenie napięcia i
usunięcie leku u pacjenta przed zbliżającym się zabiegiem chirurgicznym, a następnie zmniejszenie
pobudzenia wywoływanego wprowadzeniem środka znieczulającego ogólnie
Podział leków uspokajających i nasennych pod względem chemicznym:
ż bromki
ż alkohole i aldehydy
ż alifatyczne amidy i ureidy
ż ureidy cykliczne  barbiturany
ż pochodne diketopiperydyny
ż związki o różnej budowie
1. Bromki
Do najczęściej stosowanych bromków zalicza się:
ż bromek sodowy (Natrium bromatum - NaBr)
ż bromek potasowy (Kalium bromatum  KBr)
ż bromek amonowy (Ammonium bromatum  NH Br)  najrzadziej stosowany, gdyż jest związkiem
4
nietrwałym i w miarę upływu czasu zawiera coraz więcej wolnego bromu, który po podaniu działa bardzo
silnie drażniąco
ż bromek wapniowy (Calcium bromatum  CaBr )  stosowany przede wszystkim w pediatrii w leczeniu
2
tężyczki (połączony z uzupełnieniem jonów wapniowych)
Mechanizm działania bromków:
Uspokajające działanie bromków polega na wypieraniu przez nie jonów chlorkowych. Występuje to dopiero po
zastąpieniu ok. 30% chlorków, znajdujących się w płynach i tkankach. Zostaje wówczas naruszona fizjologiczna
równowaga jonowa tzw. izojonia.
Jony bromkowe podane w roztworze wodnym dość szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego, co
pozwala wyeliminować ich drażniące działanie na błonę śluzową żołądka
2. Alkohole i aldehydy
Działanie nasenne alkoholi uzależnione jest od następujących czynników:
1. ilość węgli w łańcuchu alkoholu
ż siła nasennego działania alkoholi na OUN zwiększa wraz ze wzrostem ich masy cząsteczkowej i
osiąga maximum przy heksanolu  oktanolu, a następnie ponownie maleje
ż np. alkohol cetylowy  C H OH jest już praktycznie nieaktywny farmakologicznie
16 33
ż wraz ze wzrostem długości łańcucha węglowego rośnie również toksyczność
2. rozgałęzienie łańcucha alkoholowego
ż im bardziej alkohol jest rozgałęziony, tym większe wykazuje działanie
ż najsilniej działają alkohole III-rzędowe, słabiej  II-rzędowe, a najsłabiej I-rzędowe
3. obecność chlorowca w cząsteczce alkoholu
ż chlorowce jako podstawniki powodują wzrost aktywności alkoholi zależy od liczby
wprowadzonych atomów chlorowca oraz jego masy atomowej
ż wraz ze zwiększeniem znaczenia chlorowca rośnie również toksyczność środka leczniczego
ż monochlorowcopochodne działają słabiej od di- oraz tri pochodnych, a te z kolei od
odpowiednich pochodnych bromowych
4. obecność wiązań nienasyconych
ż powodują one zwiększenie aktywności nasennej alkoholi
ż najsilniejszy wpływ na aktywność alkoholi mają wiązania potrójne
5. wzrost liczby grup hydroksylowych w cząsteczce
ż wprowadzenie większej liczby grup hydroksylowych prowadzi do osłabienia, a nawet zupełnego
zaniku właściwości nasennych
ż przykładem są cukry proste  w miarę zwiększania się liczby grup  OH rośnie rozpuszczalność w
wodzie, maleje w lipidach, a tym samym maleje powinowactwo do tkanki nerwowej
Przykłady alkoholi o działaniu nasenno-uspokajającym:
1. alkohol izoamylowy
ż alkohol III-rzędowy znany jako wodzian lub wodnik amylenu (Amylenum hydratum)
ż wodzian amylenu jest mało toksyczny, działa szybko i krótko, a więc jest lekiem nasennym ułatwiającym
zasypianie
ż dość łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego
ż wydala się częściowo przez płuca, nadając oddechowi charakterystyczną woń
ż obecnie nie jest stosowany!
CH3
H3C CH2 CH3
OH
2. chlorobutanol (chlorobutanolum, chloreton, 2,2,2-trichloro-1,1-dimetyloetanol)
ż chlorowcopochodna
ż wyszedł z użycia na skutek toksycznego działania na narządy miąższowe
Cl CH3
Cl C OH
Cl CH3
3. Metylopentynol (methylpentinolum, 1-etylo-1-metylo-2-propynyl-1-ol)
ż mało toksyczny i słabo metabolizowany alkohol III-rzędowy
ż ma 6-krotnie silniejsze działanie niż wodzian amylenu
ż lek uspokajający i nasenny  działa szybko i krótko (ok. 2 godzin)
ż jest stosowany również w leczeniu chorób nerwowych, zwłaszcza nerwic
ż jest mało toksyczny, ale ze względu na drażniące działanie na błonę śluzową żołądka musi być podawany
w kapsułkach
ż nie pozostawia następstw ponarkotycznych, może jednak wystąpić przyzwyczajenie do tego leku
OH
H3C CH2 C CH
CH3
4. Etochlorwinol (Ethchlorvynolum, 1-etylo-1/2-chlorowinylo-2-propen-1-ol)
ż stosowany jako lek uspokajający lub nasenny
CH3
Cl HC CH C CH
OH
5. Centalun (1-fenylo-2-metylo-3-butyrylo-1,2-diol)
ż zastosowanie takie same jak w przypadku etochlorwinolu
ż dodatkowo stosowany jest do leczenia zaburzeń psychosomatycznych oraz snu
OH OH
CH C C CH
CH3
6. Oblivon C (karbaminiany metylpentynolu, karboaminian 1-etylo-1-metylo-2-propynyl-1-olu)
ż estryfikacja nienasyconych alkoholi kwasem karbaminowym pozbawia jest nieprzyjemnego zapachu i
przedłuża czas działania
ż niektóre z karbaminianów alkoholi nienasyconych oprócz działania nasennego ma działanie
trankwilizujące
O
O NH2
H3C CH2 C CH2
CH3
7. Erynamat (Valmid, Ethinamatum, karbaminiany 1-etynylo-1-cykloheksanolu)
ż wykazuje podobne właściwości jak Oblivon C
O
O C
NH2
C CH
Aldehydy jako środki uspokajające i nasenne:
Aldehydy, jako produkty utleniania alkoholi, działają depresyjnie na OUN. Jednak duża reaktywność chemiczna
grupy aldehydowej sprawiaj, że są to związki toksyczne. Niższe aldehydy denaturują białko i są stosowane jako
środki dezynfekujące
Przykłady aldehydów o działaniu nasenno-uspokajającym:
1. Paraldehyd (2,4,6-trimetylo-1,3,5-trioksan)
ż Jest produktem polimeryzacji 3 cząsteczek aldehydu octowego
ż zablokowanie grupy aldehydowej przez polimeryzację lub uwodnienie pozwala otrzyma związki mniej
toksyczne, które znalazły zastosowanie w lecznictwie
ż paraldehyd był swego czasu bardzo popularnym środkiem nasennym, obecnie wyszedł z użycia (do
niedawna stosowany był w weterynarii)
H
O
CH
O O
H3C C
3
H3C CH CH CH3
OH
O
kwas octowy paraldehyd
2. Wodzian chloralu (Chloralum hydratum)
ż pierwszy lek nasenny
ż obecnie jest nie stosowany, ale znalazł zastosowanie jako wzorzec, do którego siły działania porównuje
się aktywność innych leków nasennych
ż sam chloral jest również farmakologicznie czynny, ale ze względu na dużą toksyczność nie może być
stosowany i dopiero uwodnienie grupy aldehydowej zmniejsza jego drażniące działanie
Cl
Cl
OH
O
+ H O
2
Cl C
Cl C
3
OH
H
Cl
Cl
chloral wodzian chloralu
3. Alifatyczne amidy i ureidy jako leki o działaniu uspokajającym i nasennym
Wprowadzenie grupy karboksylowej do cząsteczki węglowodorów zmniejsza ich powinowactwo do tkanki
nerwowej  maleją wówczas właściwości uspokajające i nasenne. Wiąże się to z zasadniczą zmianą
rozpuszczalności i powoduje zmianę kierunku działania farmakologicznego  kwasy, dysocjując w roztworach
wodnych, zmieniają odczyn środowiska, działają p/drobnoustrojowo.
Uniemożliwienie dysocjacji grupy karboksylowej przez jej zablokowani przywraca pierwotne właściwości
węglowodorów  silniejsze powinowactwo do tkanki nerwowej wykazują aminy.
Aktywność farmakologiczna amin rośnie wraz ze:
ż wzrostem liczby węgli w cząsteczce związku chemicznego
ż rozgałęzieniem łańcucha
ż wprowadzeniem wiązań nienasyconych
ż wprowadzeniem podstawników halogenowych
Ureidy tworzą się w wyniku zablokowania grupy karboksylowej mocznikiem:
R-COOH + H N-CO-NH = R-CO-NH-CO-NH + H O
2 2 2 2
mocznik ureid
Ureidy o działaniu uspokajającym i nasennym:
NH R
C O
NH2
Nazwa leku Rodnik
C2H5
Karbromal
OC C Br
adalina, ureid kwasu bromoetylooctowego
C2H5
CH3
Bromizowal
OC CHHC
bromural, ureid kwasu ą-bromoizowalerianowego
CH3
Br
H2C CH CH2
Apronalid OC CH
CH3
sedormid, izopropyloalliloacetylomocznik
HC
CH3
Właściwości ureidów:
ż ureidy, jako pochodne mocznika, są bardzo szybko rozkładane w organizmie człowieka, zatem ich działanie
jest krótkie
ż związki te są mało toksyczne, nawet w 10-krotnie większych dawkach
ż związki z tej grupy były dość powszechnie stosowane przede wszystkim jako leki uspokajające, rzadziej jako
nasenne i ułatwiające zasypianie
ż bromizowal stosowany dłużej powoduje lekozależność
ż ureidy pochodne kwasu fenylooctowego działają depresyjnie również na OUN, zwłaszcza na sferę ruchową
kory mózgu  znajdują zastosowanie w leczeniu padaczki
ż w roku 1864 Bayer otrzymał syntetyczne ureidy, które powstają z kwasu dikarboksylowego
skondensowanego z mocznikiem - barbiturany
4. Cykliczne ureidy  barbiturany
Właściwości barbituranów:
ż kwas barbiturowy i jego pochodne należą do ureidów o łańcuchu zamkniętym  są one ureidami kwasu
malonowego i często nadaje się im nazwę pochodnych malonylo-mocznika:
OH
O
O
N
H2N C NH2
HO
HN NH
N
HOOC CH2 COOH
O O
OH
H H
kwas malonowy malonylomocznik produkt enolizacji
kwas barbiturowy
2,4,6-trioksoheksahydropirymidyna
ż podstawienie jednego atomu wodoru w położeniu 5 nie ma większego wpływu na dysocjację ani działanie
farmakologiczne takich jednopodstawionych pochodnych, ale zastąpienie obu wodorów w tym położeniu
znosi aromatyczny charakter pierścienia
ż tak silnie obniżony stopień dysocjacji sprawia, że dipodstawione pochodne kwasu barbiturowego
są kwasami słabszymi od kwasu węglowego
ż zwiększa się przy tym litofilność takich podstawionych i silniej zaznacza się ich działanie
farmakologiczne
ż wprowadzenie dodatkowych elektrodonorowych podstawników przy jednym z atomów azotu jeszcze
bardziej osłabia charakter kwasowy  zwiększa się aktywność farmakologiczna
ż hydrofobowość podstawników przy węglu 5 ma największy wpływ na zdolności transportowe barbituranów
 rzutuje to bezpośrednio na powinowactwo barbituranów do liofilowych tkanek, zwłaszcza niektórych
struktur mózgowych
ż obecność ugrupowań  CO-NH w pierścieniu wpływa na zdolność barbituranów do tworzenia wodorowych
wiązań z zasadami kwasów nukleinowych
ż wprowadzenie do cząsteczki wiązań nienasyconych skraca działanie i jednocześnie je pogłębia
ż dalsze zwiększenie liofilowości oraz pogłębienie efektu farmakologicznego uzyskano przez przedłużenie
łańcucha tylko jednego z podstawników
ż rozgałęzienie podstawnika prowadzi do skrócenia czasu działania
Pochodne kwasu barbiturowego o działaniu uspokajająco-nasennym:
O
H
N R1
O
N R2
H
O
Nazwa preparatu Rodnik I Rodnik II
Barbital
-C H -C H
2 5 2 5
Veronalum, kwas 5,5-dietylobarbiturowy
Fenobarbital
-C H
2 5
Luminalum, kwas 5-fenylo-5-etylobarbiturowy
CH3
Aprobarbital
HC
-CH
2-CH=CH
2
Speda, kwas 5-allilo-5-izopropylobarbiturowy
CH3
Cyklobarbital
Cyklobarbitalum, Phanodorm, kwas 5-cykloheksynylo-5- -C H
2 5
etylobarbiturowy
Allobarbital
-CH -CH
2-CH=CH
2 2-CH=CH
2
Dwuallyl, kwas 5,5-diallilobarbiturowy
Sekobarbital
-CH -CH(CH )-CH
2-CH=CH
2 3 2-CH
2-CH
3
Seconal, kwas 5-allilo(1 -metylobutylo)-barbiturowy