Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Wykład 5
- Rząd jako producent -
dr Maciej Bukowski
Katedra Ekonomii I SGH
22 paz
dziernika 2008
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Transfery społeczne przekazują część produktu wytworzonego przez
jedne gospodarstwa innym,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Transfery społeczne przekazują część produktu wytworzonego przez
jedne gospodarstwa innym,
2
Transfery społeczne stanowią dziś około połowy całkowitych
wydatków publicznych tj. 20-25proc PKB państw rozwiniętych,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Transfery społeczne przekazują część produktu wytworzonego przez
jedne gospodarstwa innym,
2
Transfery społeczne stanowią dziś około połowy całkowitych
wydatków publicznych tj. 20-25proc PKB państw rozwiniętych,
3
Wydatki transferowe państw OECD są silnie skoncentrowane w
obszarze: emerytur, zdrowia i pomocy osobom niepełnosprawnym,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Transfery społeczne przekazują część produktu wytworzonego przez
jedne gospodarstwa innym,
2
Transfery społeczne stanowią dziś około połowy całkowitych
wydatków publicznych tj. 20-25proc PKB państw rozwiniętych,
3
Wydatki transferowe państw OECD są silnie skoncentrowane w
obszarze: emerytur, zdrowia i pomocy osobom niepełnosprawnym,
4
Transfery pozwalają łagodzić niektóre nierówności społeczne
(funkcja egalitarna) oraz sprzyjają indywidualnemu i zbiorowemu
poczuciu dobrobytu,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Transfery społeczne przekazują część produktu wytworzonego przez
jedne gospodarstwa innym,
2
Transfery społeczne stanowią dziś około połowy całkowitych
wydatków publicznych tj. 20-25proc PKB państw rozwiniętych,
3
Wydatki transferowe państw OECD są silnie skoncentrowane w
obszarze: emerytur, zdrowia i pomocy osobom niepełnosprawnym,
4
Transfery pozwalają łagodzić niektóre nierówności społeczne
(funkcja egalitarna) oraz sprzyjają indywidualnemu i zbiorowemu
poczuciu dobrobytu,
5
Nieuchronnie wiążą się z nimi jednak także efekty negatywne:
poszukiwania renty, wypierania i efekt jałowej straty,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Transfery społeczne przekazują część produktu wytworzonego przez
jedne gospodarstwa innym,
2
Transfery społeczne stanowią dziś około połowy całkowitych
wydatków publicznych tj. 20-25proc PKB państw rozwiniętych,
3
Wydatki transferowe państw OECD są silnie skoncentrowane w
obszarze: emerytur, zdrowia i pomocy osobom niepełnosprawnym,
4
Transfery pozwalają łagodzić niektóre nierówności społeczne
(funkcja egalitarna) oraz sprzyjają indywidualnemu i zbiorowemu
poczuciu dobrobytu,
5
Nieuchronnie wiążą się z nimi jednak także efekty negatywne:
poszukiwania renty, wypierania i efekt jałowej straty,
6
Najpoważniejszym ekonomicznym kosztem większości transferów jest
spadek podaży pracy i wzrost oczekiwań płacowych.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
Bezpieczeństwo (policja, sądy, więziennictwo, straż pożarna itp.),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
Bezpieczeństwo (policja, sądy, więziennictwo, straż pożarna itp.),
Ochrona środowiska (składowanie odpadów, oczyszczalnie itp.)
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
Bezpieczeństwo (policja, sądy, więziennictwo, straż pożarna itp.),
Ochrona środowiska (składowanie odpadów, oczyszczalnie itp.)
Kultura, rekreacja i religia (muzea, teatry etc.),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
Bezpieczeństwo (policja, sądy, więziennictwo, straż pożarna itp.),
Ochrona środowiska (składowanie odpadów, oczyszczalnie itp.)
Kultura, rekreacja i religia (muzea, teatry etc.),
Sprawy gospodarcze (infrastruktura, subsydia itp.),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
Bezpieczeństwo (policja, sądy, więziennictwo, straż pożarna itp.),
Ochrona środowiska (składowanie odpadów, oczyszczalnie itp.)
Kultura, rekreacja i religia (muzea, teatry etc.),
Sprawy gospodarcze (infrastruktura, subsydia itp.),
Mieszkalnictwo i gospodarka komunalna (subsydia, kanalizacja),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
Bezpieczeństwo (policja, sądy, więziennictwo, straż pożarna itp.),
Ochrona środowiska (składowanie odpadów, oczyszczalnie itp.)
Kultura, rekreacja i religia (muzea, teatry etc.),
Sprawy gospodarcze (infrastruktura, subsydia itp.),
Mieszkalnictwo i gospodarka komunalna (subsydia, kanalizacja),
2
Ponadto do konsumpcji publicznej kwalifikuje się często dwie
kategorie wydatków, które oznaczają jednocześnie wytworzenie
jakiegoś dobra oraz redystrybucję (transfer) od jednych gospodarstw
domowych do drugich, tzn.:
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
Bezpieczeństwo (policja, sądy, więziennictwo, straż pożarna itp.),
Ochrona środowiska (składowanie odpadów, oczyszczalnie itp.)
Kultura, rekreacja i religia (muzea, teatry etc.),
Sprawy gospodarcze (infrastruktura, subsydia itp.),
Mieszkalnictwo i gospodarka komunalna (subsydia, kanalizacja),
2
Ponadto do konsumpcji publicznej kwalifikuje się często dwie
kategorie wydatków, które oznaczają jednocześnie wytworzenie
jakiegoś dobra oraz redystrybucję (transfer) od jednych gospodarstw
domowych do drugich, tzn.:
Wydatki na edukację (powszechną i wyższą),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Co składa się na nietransferowe wydatki publiczne?
1
Nietransferowe wydatki publiczne obejmują te formy działalności
rządu, które wiążą się z wytwarzaniem na rzecz gospodarstw
domowych dóbr i usług m.in. w takich obszarach jak:
Ogólne usługi (administracja, obsługa długu, nauka)
Obrona (narodowa - wojsko, cywilna),
Bezpieczeństwo (policja, sądy, więziennictwo, straż pożarna itp.),
Ochrona środowiska (składowanie odpadów, oczyszczalnie itp.)
Kultura, rekreacja i religia (muzea, teatry etc.),
Sprawy gospodarcze (infrastruktura, subsydia itp.),
Mieszkalnictwo i gospodarka komunalna (subsydia, kanalizacja),
2
Ponadto do konsumpcji publicznej kwalifikuje się często dwie
kategorie wydatków, które oznaczają jednocześnie wytworzenie
jakiegoś dobra oraz redystrybucję (transfer) od jednych gospodarstw
domowych do drugich, tzn.:
Wydatki na edukację (powszechną i wyższą),
Wydatki na ochronę zdrowia.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Konsumpcja i inwestycje publiczne w liczbach (1)
Tablica: Wydatki na konsumpcję i inwestycje publiczne 2007
Polska UE15 Polska UE15
proc. PKB Struktura
Edukacja 6.0 5.2 22.3 18.5
Ogólne usługi 5.9 6.3 21.9 22.4
Zdrowie 4.7 6.7 17.5 23.8
Sprawy gospodarcze 4.4 3.9 16.4 13.9
Bezpieczeństwo 1.8 1.7 6.7 6.0
Obrona narodowa 1.2 1.6 4.5 5.7
Mieszkalnictwo 1.2 1.0 4.5 3.6
Kultura i rekreacja 1.1 1.0 4.1 3.6
Ochrona środowiska 0.6 0.7 2.2 2.5
Razem 26.9 28.1 100.0 100.0
y
ródło: Eurostat
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Konsumpcja i inwestycje publiczne w liczbach (2)
1
Konsumpcja i inwestycje publiczne to dziś około 27proc PKB państw
rozwiniętych (gdy wliczamy ochronę zdrowia) - lub 20-22proc. gdy
ochronę zdrowia zaliczamy do transferów,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Konsumpcja i inwestycje publiczne w liczbach (2)
1
Konsumpcja i inwestycje publiczne to dziś około 27proc PKB państw
rozwiniętych (gdy wliczamy ochronę zdrowia) - lub 20-22proc. gdy
ochronę zdrowia zaliczamy do transferów,
2
Szczególnie dużo kraje OECD wydają na edukację i ochronę zdrowia,
a także na ogólne usługi publiczne na które przede wszystkim
składają się administracja i obsługa długu,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Konsumpcja i inwestycje publiczne w liczbach (2)
1
Konsumpcja i inwestycje publiczne to dziś około 27proc PKB państw
rozwiniętych (gdy wliczamy ochronę zdrowia) - lub 20-22proc. gdy
ochronę zdrowia zaliczamy do transferów,
2
Szczególnie dużo kraje OECD wydają na edukację i ochronę zdrowia,
a także na ogólne usługi publiczne na które przede wszystkim
składają się administracja i obsługa długu,
3
Nieco mniejsze są wydatki o charakterze gospodarczym w tym
zwłaszcza budowa infrastruktury i subsydia dla firm i gospodarstw
domowych (np. rolnictwa),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Konsumpcja i inwestycje publiczne w liczbach (2)
1
Konsumpcja i inwestycje publiczne to dziś około 27proc PKB państw
rozwiniętych (gdy wliczamy ochronę zdrowia) - lub 20-22proc. gdy
ochronę zdrowia zaliczamy do transferów,
2
Szczególnie dużo kraje OECD wydają na edukację i ochronę zdrowia,
a także na ogólne usługi publiczne na które przede wszystkim
składają się administracja i obsługa długu,
3
Nieco mniejsze są wydatki o charakterze gospodarczym w tym
zwłaszcza budowa infrastruktury i subsydia dla firm i gospodarstw
domowych (np. rolnictwa),
4
Trzecią i czwartą ważną kategorią konsumpcji publicznej są wydatki
na bezpieczeństwo i obronę narodową,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Konsumpcja i inwestycje publiczne w liczbach (2)
1
Konsumpcja i inwestycje publiczne to dziś około 27proc PKB państw
rozwiniętych (gdy wliczamy ochronę zdrowia) - lub 20-22proc. gdy
ochronę zdrowia zaliczamy do transferów,
2
Szczególnie dużo kraje OECD wydają na edukację i ochronę zdrowia,
a także na ogólne usługi publiczne na które przede wszystkim
składają się administracja i obsługa długu,
3
Nieco mniejsze są wydatki o charakterze gospodarczym w tym
zwłaszcza budowa infrastruktury i subsydia dla firm i gospodarstw
domowych (np. rolnictwa),
4
Trzecią i czwartą ważną kategorią konsumpcji publicznej są wydatki
na bezpieczeństwo i obronę narodową,
5
Pozostałe kategorie wydatków (kultura, mieszkalnictwo, ochrona
środowiska) - są już wyraz
nie mniejsze nie przekraczając 1proc PKB,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Konsumpcja i inwestycje publiczne w liczbach (2)
1
Konsumpcja i inwestycje publiczne to dziś około 27proc PKB państw
rozwiniętych (gdy wliczamy ochronę zdrowia) - lub 20-22proc. gdy
ochronę zdrowia zaliczamy do transferów,
2
Szczególnie dużo kraje OECD wydają na edukację i ochronę zdrowia,
a także na ogólne usługi publiczne na które przede wszystkim
składają się administracja i obsługa długu,
3
Nieco mniejsze są wydatki o charakterze gospodarczym w tym
zwłaszcza budowa infrastruktury i subsydia dla firm i gospodarstw
domowych (np. rolnictwa),
4
Trzecią i czwartą ważną kategorią konsumpcji publicznej są wydatki
na bezpieczeństwo i obronę narodową,
5
Pozostałe kategorie wydatków (kultura, mieszkalnictwo, ochrona
środowiska) - są już wyraz
nie mniejsze nie przekraczając 1proc PKB,
6
O ile statystyki dotyczące wydatków publicznych są dobrze dostępne
- to już pomiar ich efektywności jest dokonywany rzadko.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo występuje jako producent?
1
W niektórych obszarach (bezpieczeństwo, obrona narodowa,
ustanawianie i egzekucja prawa) państwo jest naturalnym
monopolistą ze względu na to, że ma monopol na władzę,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo występuje jako producent?
1
W niektórych obszarach (bezpieczeństwo, obrona narodowa,
ustanawianie i egzekucja prawa) państwo jest naturalnym
monopolistą ze względu na to, że ma monopol na władzę,
2
W innych - gdy występuje jako producent (np. transport publiczny,
usługi komunalne, nauka, oświata etc) jego obecność wymaga
dodatkowego uzasadnienia,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo występuje jako producent?
1
W niektórych obszarach (bezpieczeństwo, obrona narodowa,
ustanawianie i egzekucja prawa) państwo jest naturalnym
monopolistą ze względu na to, że ma monopol na władzę,
2
W innych - gdy występuje jako producent (np. transport publiczny,
usługi komunalne, nauka, oświata etc) jego obecność wymaga
dodatkowego uzasadnienia,
3
Zwykle wskazuje się na zawodność rynku w jakimś obszarze
spowodowany istnieniem monopolu naturalnego,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo występuje jako producent?
1
W niektórych obszarach (bezpieczeństwo, obrona narodowa,
ustanawianie i egzekucja prawa) państwo jest naturalnym
monopolistą ze względu na to, że ma monopol na władzę,
2
W innych - gdy występuje jako producent (np. transport publiczny,
usługi komunalne, nauka, oświata etc) jego obecność wymaga
dodatkowego uzasadnienia,
3
Zwykle wskazuje się na zawodność rynku w jakimś obszarze
spowodowany istnieniem monopolu naturalnego,
4
Czy jednak straty generowane przez monopol są wystarczająco duże
by uzasadniać interwencję publiczną?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo występuje jako producent?
1
W niektórych obszarach (bezpieczeństwo, obrona narodowa,
ustanawianie i egzekucja prawa) państwo jest naturalnym
monopolistą ze względu na to, że ma monopol na władzę,
2
W innych - gdy występuje jako producent (np. transport publiczny,
usługi komunalne, nauka, oświata etc) jego obecność wymaga
dodatkowego uzasadnienia,
3
Zwykle wskazuje się na zawodność rynku w jakimś obszarze
spowodowany istnieniem monopolu naturalnego,
4
Czy jednak straty generowane przez monopol są wystarczająco duże
by uzasadniać interwencję publiczną?
5
Niekiedy - np. nauka, edukacja, ochrona środowiska - można mówić
o dodatnich lub ujemnych efektach zewnętrznych.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Problemy z państwem - producentem dóbr
1
Czy obecność państwa w danej sferze nie jest raczej spuścizną
przeszłości niż odpowiedzią na bieżące wyzwania?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Problemy z państwem - producentem dóbr
1
Czy obecność państwa w danej sferze nie jest raczej spuścizną
przeszłości niż odpowiedzią na bieżące wyzwania?
2
Empirycznie rzecz biorąc przedsiębiorstwa państwowe są mniej
efektywne niż prywatne - działają mniej konkurencyjnie w
konsekwencji miękkiego ograniczenia budżetowego,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Problemy z państwem - producentem dóbr
1
Czy obecność państwa w danej sferze nie jest raczej spuścizną
przeszłości niż odpowiedzią na bieżące wyzwania?
2
Empirycznie rzecz biorąc przedsiębiorstwa państwowe są mniej
efektywne niż prywatne - działają mniej konkurencyjnie w
konsekwencji miękkiego ograniczenia budżetowego,
3
Sfera publiczna jest narażona na upolitycznienie - mechanizmy
ograniczające ten efekt mogą być sprzeczne z efektywnością bo
zwiększają bezpieczeństwo zatrudnienia (np. służba cywilna),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Problemy z państwem - producentem dóbr
1
Czy obecność państwa w danej sferze nie jest raczej spuścizną
przeszłości niż odpowiedzią na bieżące wyzwania?
2
Empirycznie rzecz biorąc przedsiębiorstwa państwowe są mniej
efektywne niż prywatne - działają mniej konkurencyjnie w
konsekwencji miękkiego ograniczenia budżetowego,
3
Sfera publiczna jest narażona na upolitycznienie - mechanizmy
ograniczające ten efekt mogą być sprzeczne z efektywnością bo
zwiększają bezpieczeństwo zatrudnienia (np. służba cywilna),
4
W związku ze słabszym nadzorem właścicielskim pracownicy służb
publicznych narażeni sa silnie na pokusę nadużycia - wykorzystania
majątku publicznego dla własnych korzyści,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Problemy z państwem - producentem dóbr
1
Czy obecność państwa w danej sferze nie jest raczej spuścizną
przeszłości niż odpowiedzią na bieżące wyzwania?
2
Empirycznie rzecz biorąc przedsiębiorstwa państwowe są mniej
efektywne niż prywatne - działają mniej konkurencyjnie w
konsekwencji miękkiego ograniczenia budżetowego,
3
Sfera publiczna jest narażona na upolitycznienie - mechanizmy
ograniczające ten efekt mogą być sprzeczne z efektywnością bo
zwiększają bezpieczeństwo zatrudnienia (np. służba cywilna),
4
W związku ze słabszym nadzorem właścicielskim pracownicy służb
publicznych narażeni sa silnie na pokusę nadużycia - wykorzystania
majątku publicznego dla własnych korzyści,
5
Z drugiej strony odpowiedzialność karna/cywilna generuje w
urzędnikach silną awersję do ryzyka i unikanie decyzji,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Problemy z państwem - producentem dóbr
1
Czy obecność państwa w danej sferze nie jest raczej spuścizną
przeszłości niż odpowiedzią na bieżące wyzwania?
2
Empirycznie rzecz biorąc przedsiębiorstwa państwowe są mniej
efektywne niż prywatne - działają mniej konkurencyjnie w
konsekwencji miękkiego ograniczenia budżetowego,
3
Sfera publiczna jest narażona na upolitycznienie - mechanizmy
ograniczające ten efekt mogą być sprzeczne z efektywnością bo
zwiększają bezpieczeństwo zatrudnienia (np. służba cywilna),
4
W związku ze słabszym nadzorem właścicielskim pracownicy służb
publicznych narażeni sa silnie na pokusę nadużycia - wykorzystania
majątku publicznego dla własnych korzyści,
5
Z drugiej strony odpowiedzialność karna/cywilna generuje w
urzędnikach silną awersję do ryzyka i unikanie decyzji,
6
Ludzie są racjonalni - biurokraci maksymalizują własną funkcję celu,
która może być inna niż społeczna funkcja celu.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo zajmuje się oświatą?
1
Edukacja nie jest czystym dobrem publicznym - można wykluczyć z
jej konsumpcji - w związku z tym sektor prywatny może dostarczać
(i dostarcza) usługi edukacyjne,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo zajmuje się oświatą?
1
Edukacja nie jest czystym dobrem publicznym - można wykluczyć z
jej konsumpcji - w związku z tym sektor prywatny może dostarczać
(i dostarcza) usługi edukacyjne,
2
Czy państwo powinno angażować się w edukację, skoro sektor
prywatny to może robić? ,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo zajmuje się oświatą?
1
Edukacja nie jest czystym dobrem publicznym - można wykluczyć z
jej konsumpcji - w związku z tym sektor prywatny może dostarczać
(i dostarcza) usługi edukacyjne,
2
Czy państwo powinno angażować się w edukację, skoro sektor
prywatny to może robić? ,
3
Praktycznie we wszystkich państwach rozwiniętych w szkolnictwie
powszechnym uczy się aż 95proc dzieci - dlaczego?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo zajmuje się oświatą?
1
Edukacja nie jest czystym dobrem publicznym - można wykluczyć z
jej konsumpcji - w związku z tym sektor prywatny może dostarczać
(i dostarcza) usługi edukacyjne,
2
Czy państwo powinno angażować się w edukację, skoro sektor
prywatny to może robić? ,
3
Praktycznie we wszystkich państwach rozwiniętych w szkolnictwie
powszechnym uczy się aż 95proc dzieci - dlaczego?
4
Możliwe odpowiedzi:
W pełni prywatna oświata byłaby sprzeczna z równością szans, bo
nie wszystkich byłoby stać na kształcenie swoich dzieci,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo zajmuje się oświatą?
1
Edukacja nie jest czystym dobrem publicznym - można wykluczyć z
jej konsumpcji - w związku z tym sektor prywatny może dostarczać
(i dostarcza) usługi edukacyjne,
2
Czy państwo powinno angażować się w edukację, skoro sektor
prywatny to może robić? ,
3
Praktycznie we wszystkich państwach rozwiniętych w szkolnictwie
powszechnym uczy się aż 95proc dzieci - dlaczego?
4
Możliwe odpowiedzi:
W pełni prywatna oświata byłaby sprzeczna z równością szans, bo
nie wszystkich byłoby stać na kształcenie swoich dzieci,
Niektórzy rodzice mogliby być krótkowzroczni wbrew interesom
swoich dzieci - a państwo jest odpowiedzialne za wszystkich
obywateli - zarówno dzieci jak i dorosłych,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo zajmuje się oświatą?
1
Edukacja nie jest czystym dobrem publicznym - można wykluczyć z
jej konsumpcji - w związku z tym sektor prywatny może dostarczać
(i dostarcza) usługi edukacyjne,
2
Czy państwo powinno angażować się w edukację, skoro sektor
prywatny to może robić? ,
3
Praktycznie we wszystkich państwach rozwiniętych w szkolnictwie
powszechnym uczy się aż 95proc dzieci - dlaczego?
4
Możliwe odpowiedzi:
W pełni prywatna oświata byłaby sprzeczna z równością szans, bo
nie wszystkich byłoby stać na kształcenie swoich dzieci,
Niektórzy rodzice mogliby być krótkowzroczni wbrew interesom
swoich dzieci - a państwo jest odpowiedzialne za wszystkich
obywateli - zarówno dzieci jak i dorosłych,
Z oświaty płyną nie tylko korzyści prywatne lecz także zewnętrzne -
nie wszystko jest więc wyceniane przez rynek,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Dlaczego państwo zajmuje się oświatą?
1
Edukacja nie jest czystym dobrem publicznym - można wykluczyć z
jej konsumpcji - w związku z tym sektor prywatny może dostarczać
(i dostarcza) usługi edukacyjne,
2
Czy państwo powinno angażować się w edukację, skoro sektor
prywatny to może robić? ,
3
Praktycznie we wszystkich państwach rozwiniętych w szkolnictwie
powszechnym uczy się aż 95proc dzieci - dlaczego?
4
Możliwe odpowiedzi:
W pełni prywatna oświata byłaby sprzeczna z równością szans, bo
nie wszystkich byłoby stać na kształcenie swoich dzieci,
Niektórzy rodzice mogliby być krótkowzroczni wbrew interesom
swoich dzieci - a państwo jest odpowiedzialne za wszystkich
obywateli - zarówno dzieci jak i dorosłych,
Z oświaty płyną nie tylko korzyści prywatne lecz także zewnętrzne -
nie wszystko jest więc wyceniane przez rynek,
Państwo narodowe (a takich jest większość) to pewna wspólnota -
oświata służy jej wzmocnieniu.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Wątpliwości wobec interwencji państwa w edukacji
1
Z publicznym charakterem oświaty wiążą się pytania:
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Wątpliwości wobec interwencji państwa w edukacji
1
Z publicznym charakterem oświaty wiążą się pytania:
Czy efekt jałowej straty nie jest zbyt duży?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Wątpliwości wobec interwencji państwa w edukacji
1
Z publicznym charakterem oświaty wiążą się pytania:
Czy efekt jałowej straty nie jest zbyt duży?
Jaka jest efektywność nakładów - czy kształcimy dobrze?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Wątpliwości wobec interwencji państwa w edukacji
1
Z publicznym charakterem oświaty wiążą się pytania:
Czy efekt jałowej straty nie jest zbyt duży?
Jaka jest efektywność nakładów - czy kształcimy dobrze?
Czy egalitarna funkcja edukacji nie stoi w sprzeczności ze jej jakością?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Wątpliwości wobec interwencji państwa w edukacji
1
Z publicznym charakterem oświaty wiążą się pytania:
Czy efekt jałowej straty nie jest zbyt duży?
Jaka jest efektywność nakładów - czy kształcimy dobrze?
Czy egalitarna funkcja edukacji nie stoi w sprzeczności ze jej jakością?
Czy swoboda wyboru rodziców i dzieci w procesie edukacji powinna
być duża czy mała?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Wątpliwości wobec interwencji państwa w edukacji
1
Z publicznym charakterem oświaty wiążą się pytania:
Czy efekt jałowej straty nie jest zbyt duży?
Jaka jest efektywność nakładów - czy kształcimy dobrze?
Czy egalitarna funkcja edukacji nie stoi w sprzeczności ze jej jakością?
Czy swoboda wyboru rodziców i dzieci w procesie edukacji powinna
być duża czy mała?
Czy argumenty za interwencją publiczną w edukacji są równoznaczne
z argumentami za państwem jako producentem usług edukacyjnych?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Wątpliwości wobec interwencji państwa w edukacji
1
Z publicznym charakterem oświaty wiążą się pytania:
Czy efekt jałowej straty nie jest zbyt duży?
Jaka jest efektywność nakładów - czy kształcimy dobrze?
Czy egalitarna funkcja edukacji nie stoi w sprzeczności ze jej jakością?
Czy swoboda wyboru rodziców i dzieci w procesie edukacji powinna
być duża czy mała?
Czy argumenty za interwencją publiczną w edukacji są równoznaczne
z argumentami za państwem jako producentem usług edukacyjnych?
Czy wszystkie szczeble edukacji powinny być bezpłatne i powszechnie
dostępne, a jeśli nie to które i w jakim stopniu?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Wątpliwości wobec interwencji państwa w edukacji
1
Z publicznym charakterem oświaty wiążą się pytania:
Czy efekt jałowej straty nie jest zbyt duży?
Jaka jest efektywność nakładów - czy kształcimy dobrze?
Czy egalitarna funkcja edukacji nie stoi w sprzeczności ze jej jakością?
Czy swoboda wyboru rodziców i dzieci w procesie edukacji powinna
być duża czy mała?
Czy argumenty za interwencją publiczną w edukacji są równoznaczne
z argumentami za państwem jako producentem usług edukacyjnych?
Czy wszystkie szczeble edukacji powinny być bezpłatne i powszechnie
dostępne, a jeśli nie to które i w jakim stopniu?
2
Różne odpowiedzi na te pytania decydują o różnym kształcie
systemów oświatowych w różnych krajach.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Formy interwencji państwa w oświacie
1
Państwa OECD powszechnie narzucają swoim obywatelom
obowiązek edukacji dzieci i młodzieży w określonym przedziale
wiekowym (6(7)-18(19)) - dlaczego?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Formy interwencji państwa w oświacie
1
Państwa OECD powszechnie narzucają swoim obywatelom
obowiązek edukacji dzieci i młodzieży w określonym przedziale
wiekowym (6(7)-18(19)) - dlaczego?
2
Rządy dostarczają infrastrukturę oświatową i opłacają kadry
nauczycielskie - występują więc w roli producenta,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Formy interwencji państwa w oświacie
1
Państwa OECD powszechnie narzucają swoim obywatelom
obowiązek edukacji dzieci i młodzieży w określonym przedziale
wiekowym (6(7)-18(19)) - dlaczego?
2
Rządy dostarczają infrastrukturę oświatową i opłacają kadry
nauczycielskie - występują więc w roli producenta,
3
Zajmują się też ustanawianiem standardów kształcenia oraz
prowadzeniem egzaminów państwowych,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Formy interwencji państwa w oświacie
1
Państwa OECD powszechnie narzucają swoim obywatelom
obowiązek edukacji dzieci i młodzieży w określonym przedziale
wiekowym (6(7)-18(19)) - dlaczego?
2
Rządy dostarczają infrastrukturę oświatową i opłacają kadry
nauczycielskie - występują więc w roli producenta,
3
Zajmują się też ustanawianiem standardów kształcenia oraz
prowadzeniem egzaminów państwowych,
4
Rządy certyfikują podręczniki, nauczycieli oraz uczniów poprzez
nadawanie dyplomów,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Formy interwencji państwa w oświacie
1
Państwa OECD powszechnie narzucają swoim obywatelom
obowiązek edukacji dzieci i młodzieży w określonym przedziale
wiekowym (6(7)-18(19)) - dlaczego?
2
Rządy dostarczają infrastrukturę oświatową i opłacają kadry
nauczycielskie - występują więc w roli producenta,
3
Zajmują się też ustanawianiem standardów kształcenia oraz
prowadzeniem egzaminów państwowych,
4
Rządy certyfikują podręczniki, nauczycieli oraz uczniów poprzez
nadawanie dyplomów,
5
Finansowanie oświaty odbywa się na ogół z podatków ogólnych i jest
w większości wypadków (także w Polsce) domeną władz
samorządowych - przynajmniej w oświacie powszechnej,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Formy interwencji państwa w oświacie
1
Państwa OECD powszechnie narzucają swoim obywatelom
obowiązek edukacji dzieci i młodzieży w określonym przedziale
wiekowym (6(7)-18(19)) - dlaczego?
2
Rządy dostarczają infrastrukturę oświatową i opłacają kadry
nauczycielskie - występują więc w roli producenta,
3
Zajmują się też ustanawianiem standardów kształcenia oraz
prowadzeniem egzaminów państwowych,
4
Rządy certyfikują podręczniki, nauczycieli oraz uczniów poprzez
nadawanie dyplomów,
5
Finansowanie oświaty odbywa się na ogół z podatków ogólnych i jest
w większości wypadków (także w Polsce) domeną władz
samorządowych - przynajmniej w oświacie powszechnej,
6
Państwa starają się zapewnić egalitarność systemu m.in. poprzez
rejonizację, czy dofinansowywanie oświaty w biedniejszych regionach
- skala selekcji jednak wzrasta wraz z kolejnymi szczeblami edukacji.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Mierzenie efektywności interwencji publicznej w oświacie
1
Jak mierzyć wyniki procesu kształcenia?,
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Mierzenie efektywności interwencji publicznej w oświacie
1
Jak mierzyć wyniki procesu kształcenia?,
Wyniki egzaminów zewnętrznych są dobrą podstawą - nie
uwzględniają jednak efektu selekcji uczniów
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Mierzenie efektywności interwencji publicznej w oświacie
1
Jak mierzyć wyniki procesu kształcenia?,
Wyniki egzaminów zewnętrznych są dobrą podstawą - nie
uwzględniają jednak efektu selekcji uczniów
Konieczne jest więc kontrolowanie umiejętności uczniów na początku
i na końcu edukacji w danej szkole
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Mierzenie efektywności interwencji publicznej w oświacie
1
Jak mierzyć wyniki procesu kształcenia?,
Wyniki egzaminów zewnętrznych są dobrą podstawą - nie
uwzględniają jednak efektu selekcji uczniów
Konieczne jest więc kontrolowanie umiejętności uczniów na początku
i na końcu edukacji w danej szkole
Czynnikami, których nie można pomijać jest także ocena domu
rodzinnego (wykształcenie matki, książki w domu, zamożność),
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Mierzenie efektywności interwencji publicznej w oświacie
1
Jak mierzyć wyniki procesu kształcenia?,
Wyniki egzaminów zewnętrznych są dobrą podstawą - nie
uwzględniają jednak efektu selekcji uczniów
Konieczne jest więc kontrolowanie umiejętności uczniów na początku
i na końcu edukacji w danej szkole
Czynnikami, których nie można pomijać jest także ocena domu
rodzinnego (wykształcenie matki, książki w domu, zamożność),
Przedmiotem pomiaru może być zarówno wiedza, jak i umiejętności
myślenia abstrakcyjnego, czy zdolność stosowania wiedzy w praktyce
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Mierzenie efektywności interwencji publicznej w oświacie
1
Jak mierzyć wyniki procesu kształcenia?,
Wyniki egzaminów zewnętrznych są dobrą podstawą - nie
uwzględniają jednak efektu selekcji uczniów
Konieczne jest więc kontrolowanie umiejętności uczniów na początku
i na końcu edukacji w danej szkole
Czynnikami, których nie można pomijać jest także ocena domu
rodzinnego (wykształcenie matki, książki w domu, zamożność),
Przedmiotem pomiaru może być zarówno wiedza, jak i umiejętności
myślenia abstrakcyjnego, czy zdolność stosowania wiedzy w praktyce
Efekty całego systemu można mierzyć pośrednio poprzez ocenę
produktywności i wynagrodzeń po ukończeniu różnych szczebli
edukacji
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje Produkcja publiczna i administracja
Główne nietransferowe wydatki rządowe Edukacja
Podsumowanie
Mierzenie efektywności interwencji publicznej w oświacie
1
Jak mierzyć wyniki procesu kształcenia?,
Wyniki egzaminów zewnętrznych są dobrą podstawą - nie
uwzględniają jednak efektu selekcji uczniów
Konieczne jest więc kontrolowanie umiejętności uczniów na początku
i na końcu edukacji w danej szkole
Czynnikami, których nie można pomijać jest także ocena domu
rodzinnego (wykształcenie matki, książki w domu, zamożność),
Przedmiotem pomiaru może być zarówno wiedza, jak i umiejętności
myślenia abstrakcyjnego, czy zdolność stosowania wiedzy w praktyce
Efekty całego systemu można mierzyć pośrednio poprzez ocenę
produktywności i wynagrodzeń po ukończeniu różnych szczebli
edukacji
2
Czy forma oceny nie determinuje sposobu kształcenia?
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne
Przypomnienie
Podstawowe informacje
Główne nietransferowe wydatki rządowe
Podsumowanie
Wnioski
Przejęcie przez państwo na siebie roli producenta wielu dóbr i usług
pociąga za sobą poważne ryzyko pojawienia się silnej nieefektywności
rynkowej. Państwo z reguły jest mniej efektywnym wytwórcą niż sektor
prywatny - nie podlega bowiem presji konkurencji i bodz
com cenowym.
Dlatego podjęcie każdej interwencji publicznej wymaga uzasadnienia i
konfrontacji tej idei ze scenariuszem alternatywnym - braku działania.
Jeśli już rząd podjął działania w jakiejś sferze konieczne jest mierzenie ich
skutków i stała ocena tego co przynoszą ponoszone nakłady.
dr Maciej Bukowski Finanse Publiczne