na pytania z działu Ćwiczymy
czytanie ze zrozumieniem
podręcznika Aleksandra
Nawareckiego i Doroty Siwickiej
Przeszłość to dziś, kl. II, cz. I*
Mircea Eliade, [ Duch, który przeczy] (s. 20)
_ 1. Mefistofeles jest, zdaniem Eliadego, „ojcem wszelkich przeszkód”, ponieważ
każe człowiekowi zatrzymać się w dążeniu do celu, utrudnia działanie.
_ 2. Działania Mefistofelesa prowadzą do bezruchu, do śmierci za życia i do
potępienia.
_ 3. „Duch negacji”
_ 4. odpowiedź c)
Jarosław Marek Rymkiewicz, Dlaczego romantycy umierali
młodo? (s. 33)
_ 1. odpowiedź c)
_ 2. Fakt, że romantycy umierali młodo, można wytłumaczyć po pierwsze
złymi warunkami higienicznymi i szerzącymi się w tym czasie chorobami zakaźnymi.
Po drugie, romantycy często narażali się na niebezpieczeństwa i szybko
wyczerpywali siły witalne.
_ 3. Romantyczny styl życia polegał na poszukiwaniu intensywnych przeżyć
i podejmowaniu odważnych wyzwań, jak zdobywanie szczytów, spiskowanie,
walka zbrojna.
_ 4. Romantyczny styl życia, zdaniem autora, był wyrazem żądzy poznania
wszystkiego i zaznania wszystkiego.
Maria Janion, [ Wyzwolenie wyobraźni] (s. 47)
_ 1. Romantycy odkryli rzeczywistość wewnętrzną, czyli podświadomość.
_ 2. „bezczelność”, „bezceremonialność”, „chorobliwa (wyobraźnia)”
_ 3. Tworzywem sztuki romantycznej były sny i twory wyobraźni.
_ 4. Współczesne kino – podobnie jak sztuka romantyzmu – czerpie
z podświadomości.
Marta Piwińska, Bunt zakochanych (s. 60)
_ 1. Zakochany jest wolny, ponieważ miłość pozwala mu spojrzeć na świat
subiektywnie, tak jak dyktują mu uczucia, bez liczenia się ze zdaniem innych
ludzi.
_ 2. Wyrażenie „społeczne okulary” oznacza powszechnie przyjęte poglądy,
zapatrywania itd., które wpływają na sposób, w jaki jednostka widzi świat.
_ 3. odpowiedź a)1
_ 4. Miłość ustawia jednostkę w opozycji do zbiorowości. Uświadamia ona sobie
swą odmienność od otoczenia i czuje się w nim obco. Otoczenie nie toleruje inaczej
myślącej jednostki. Nakłania zakochanego do opamiętania się lub go odrzuca.
_ 5. Sformułowanie oznacza, że miłość prowadzi do poznania – zakochany
odkrywa, czym jest świat i czym jest jednostka.
Stefania Skwarczyńska, [ Jak poeci romantyczni widzieli
kolory? ] (s. 78)
_ 1. Przymiotnik „niebieski” dla romantyków nie oznaczał wartości kolorystycznej,
lecz związek z niebem, „błękitny” zaś był nazwą koloru odpowiadającą
znaczeniem dzisiejszemu niebieskiemu.
_ 2. Nazwy kolorów mogą być utworzone od nazw rzeczy, które mają dany
kolor, oraz od nazw materiałów, z których rzeczy są wykonane.
_ 3. W obu przypadkach widzenie koloru wiązało się ściśle z etymologią wyrazów,
które je określały (granatowy był kolorem owocu granatu, a brązowy
kolorem rzeczy wykonanych z brązu).
_ 4. Różnice w pojmowaniu kolorów mogą być przyczyną niezrozumienia
intencji autorów romantycznych, błędów i nieporozumień interpretacyjnych. Te
same kolory bywają w różnych epokach różnie nazywane i odbierane, np. określenie
„majowy”, przez nas odbierane jako metaforyczne, dla Mickiewicza było
zwykłą nazwą koloru zielonego2 .
Gaston Bachelard, Marzenie i kosmos (s. 79–80)
_ 1. odpowiedź b)
_ 2. Spokojna woda jest obrazem trwania; czas przestaje istnieć; widok wody
łączy chwilę obecną ze wspomnieniem (przeszłością) – odpowiedzi wariantowe.
_ 3. Czasownik „medytować” użyty w trzecim akapicie oznacza kontakt duszy
ze światem, stan połączenia ich w całość.
_ 4. Marzyciel widzi w lustrze wody odbicie własnej duszy.
_ 5. Wyobrażenie wody
_ pozwala oddać się marzeniom;
_ zatrzymuje czas, pozwala cofnąć się we wspomnienia;
_ ukazuje odbicie duszy; dzięki niemu człowiek zagłębia się w siebie;
_ znosi przeciwności i dozwala na kontakt z całym światem.
_ 6. Metafora „okiem swoich jezior ziemia spogląda w niebo” oznacza, że wyobrażenie
o wodzie otwiera człowiekowi perspektywę na kosmos, wieczność. Niebo
odbite w lustrze wody jest obrazem nieba zamkniętego w duszy. (ew.: Dzięki
wyobrażeniu wody człowiek uświadamia sobie istotne, uniwersalne prawdy).
Ryszard Przybylski, [ Ubranie jako tekst] (s. 92–93)
_ 1. Sformułowanie „kamizelka i rękawiczki były metonimią dandysa” oznacza,
że dandysa utożsamiano z kamizelką i rękawiczkami. (Słowa „kamizelka”
lub „rękawiczki” zastępowały słowo „dandys”).
_ 2. Autor z ironią odnosi się do postawy dandysów (pejoratywne określa
ich mianem „tego plemienia”; ironiczny jest też zwrot: „z lubością prezentował”).
O gentlemenach wyraża się natomiast pozytywnie („wytworny gentlemen)
_ 3. Chopin, aby odróżnić się od dandysów, odpowiednio dobierał deseń kamizelki
i kolor rękawiczek, starając się, aby były inne niż preferowane przez
dandysów.
_ 4. odpowiedź b)
_ 5. Strój był w intencji kompozytora znakiem przynależności do wyższych
sfer Paryża, miał budzić podziw i szacunek.
_ 6. odpowiedź a)
_ 7. Autor chciał podkreślić, że Chopin musiał wszelkimi środkami zabiegać
o pozycję towarzyską i że strój odgrywał w tych zabiegach ważną rolę.
Andrzej Kijowski, O dobrym Naczelniku i niezłomnym
Rycerzu (s. 118–119)
_ 1. Przekształcenie krypt królewskich w panteon oznacza, że stały się one
miejscem pochówku osób szczególnie zasłużonych dla narodu.
_ 2. Przez sformułowanie „kult bohaterów stawał się instytucją” należy rozumieć,
że przybrał on oficjalne formy.
_ 3. Wydarzenia z życia księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki
wiązały się z ostatnimi latami Rzeczypospolitej i bohaterskim okresem napoleońskim.
Przypominały świetne chwile: ogłoszenie Konstytucji 3 maja, przysięgę
Kościuszki i Racławice, oraz nadzieje pokładane w Napoleonie. Wzbudzały wielkie
emocje: dumy z osiągnięć i zwycięstw oraz żalu z powodu narodowych klęsk.
_ 4. Przejawy kultu Kościuszki i księcia Poniatowskiego to sprowadzenie ich
zwłok do krypt królewskich na Wawelu oraz powszechność ich wizerunków.
_ 5. Fragment czwartego akapitu od słów: „Rewolucja francuska...” do: „Emocje
te szukały sobie byle jakich ujść...”.
_ 6. Mitotwórstwo nie liczyło się z faktami: dowolnie je przekształcano, dostosowując
do wyobrażeń.
Zbigniew Raszewski, Poeci romantyczni i teatr
(s. 141–142)
_ 1. Twórcy dramatów romantycznych mieli wątpliwości, czy ich sztuki powinny
być w ogóle wystawiane w teatrze. Obawiali się bowiem, że dramaty,
w których króluje nieskrępowana wyobraźnia, zostaną zniszczone przez rutynę
i brutalność panujące w ówczesnym teatrze.
_ 2. Reakcją dramatopisarzy na rutynę teatru była obawa przed wystawianiem
sztuk w teatrze oraz wprowadzanie do utworów akcentów szyderstwa wobec
panujących stosunków.
_ 3. W okresie romantyzmu z jednej strony tworzono widowiska, którymi
pasjonowali się ludzie wszystkich środowisk i które oglądały tłumy. Z drugiej
strony powstawały dramaty nieprzeznaczone na scenę – te jako widowiska istniały
jedynie w wyobraźni tworców i czytelników.
_ 4. Teatr polski – podobnie jak teatr europejski – cechuje się dwoistością: z jednej
strony działają teatry, z drugiej zaś – powstają sztuki nieprzeznaczone na scenę.
W Polsce to drugie zjawisko jest szczególnie nasilone. Dramaty pisane przez znakomitych
poetów są niemożliwe do wystawienia z powodu trudności technicznych.
_ 5. Obydwa wyrażenia: „spektakl w fotelu” i „teatr napowietrzny” łączy idea
widowiska, które powstaje w wyobraźni pisarza i czytelnika.
Alina Kowalczykowa, Polska prahistoria
(s. 142–143)
_ 1. odpowiedź a)
_ 2. Nazwa jeziora i imię władcy wskazują na to, że akcja dzieje się w polskich
dziejach bajecznych. Jednak Słowackiemu nie chodziło o rekonstrukcję legendy,
dlatego nieco zmienił imię władcy.
_ 3. odpowiedź a)
_ 4. „Poetyka anachronizmu”
_ zapobiega traktowaniu dramatu jako obrazu konkretnej epoki,
_ pozwala mówić o współczesności,
_ pozwala formułować myśli na temat charakteru dziejów.
_ 5. Dzieje prehistoryczne nie różnią się od współczesności, jeśli wziąć pod
uwagę charakter dziejów i namiętności ludzkie.
Klasa II 5
Jerzy Jedlicki, [ Rząd dusz i pospolitość życia]
(s. 160–161)
_ 1. Metafora „polska kopuła symboliczna” oznacza zespół polskich symboli
narodowych – to, co dla narodu było najwyższą, najświętszą wartością.
_ 2. Dawne polskie symbole narodowe były związane z tradycjami stanu rycerskiego
i szlacheckiej rzeczypospolitej z obieralnym królem. Symbole te uległy
dewaluacji po tym, jak ostatni król abdykował, szlachta nie potrafiła obronić
ojczyzny, a Polska przestała istnieć na mapie.
_ 3. Czasy tuż po rozbiorach zostały określone mianem „żyznego okresu”,
ponieważ wówczas stworzono narodowe symbole i legendy, które pozwoliły narodowi
przetrwać okres zaborów i pozostały żywe do naszych czasów.
_ 4. Paradoksem jest
_ kult Konstytucji 3 maja, która nie zdążyła wejść w życie;
_ kult Tadeusza Kościuszki, który był naczelnikiem przegranego powstania;
_ legenda Napoleona, dla którego tysiące Polaków poniosły daremną ofiarę.
_ 5. Poezja po kongresie wiedeńskim odgrywała rolę moralnego autorytetu,
który umacniał naród w poczuciu tożsamości i woli przetrwania. Poeci byli wieszczami,
czyli narodowymi prorokami, przywódcami narodu, pokrzepiali obietnicą
wyzwolenia, a także udzielali napomnień.
_ 6. Filozofia narodowa miała za zadanie nadać sens wysiłkowi, który na co
dzień podejmowano w kraju pod zaborami.
_ 7. Termin „praca organiczna” oznacza pracę gospodarczą i kulturalną, która
poprzez wzrost poziomu oświaty i wzmocnienie ekonomiczne narodu ma być
drogą do niepodległości.
Mieczysław Tomaszewski, [ Kompozytor i słowo]
(s. 172–173)
_ 1. Poezja i muzyka pełnią odmienne funkcje. Połączenie poezji i muzyki
potęguje ich oddziaływanie.
_ 2. Szczególna właściwość pieśni polega na tym, że tekst poetycki zyskuje
dzięki muzyce większą moc oddziaływania i trwałość.
_ 3. odpowiedź a)
_ 4. Kompozytor, zdaniem romantyków, ma za zadanie uchwycić i wiernie
przekazać sens utworu poetyckiego, a także dopowiedzieć to, czego nie potrafią
wyrazić słowa.