Transport wewnętrzny,

Małe przedsiębiorstwo,

Zarządzanie produkcją

Piotr KISIEL1

WPŁYW ZMIAN W SYSTEMIE ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ NA SYSTEMY

TRANSPORTU WEWNĘTRZNEGO I MAGAZYNOWANIA

Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej i otwarcie się nowych rynków zbytu spowodowało

zmiany w podejściu rodzimych przedsiębiorców do problemu sterowania produkcją. DuŜa

konkurencja wymusiła zwiększenie inwestycji nie tylko w unowocześnianie parku maszynowego, ale

teŜ w zmiany w systemie sterowania produkcją. W artykule przedstawiono zakres zmian

zaproponowany w małym przedsiębiorstwie produkcyjnym.

THE INFLUENCE OF THE CHANGES IN PRODUCTION MANAGEMENT

SYSTEM ON INTERNAL TRANSPORT AND STORAGE

Joining the EU by Poland and opening of the new selling markets caused relevant changes in

attitude of the native producers towards the question of production control. A serious competition

forced the changes not only in the investment increase on the field of the machinery stock

modernization. Moreover the changes had to be carried out in the production control system. In this

article the scope of changes recommended for a small production company was shown.

1. WSTĘP

Otwarcie nowych rynków zbytu w 2004 roku spowodowało zainteresowanie

właścicieli problemem zwiększenia wydajności juŜ posiadanych linii technologicznych,

zwiększeniem elastyczności w realizacji zamówień i co oczywiste zmniejszeniem kosztów

własnych, wymuszonych przez zwiększenie konkurencji. Dlatego coraz częściej spotykamy

się z propozycjami oceny systemów transportowych i magazynowania w małych i średnich

przedsiębiorstwach.

Popyt na wyroby z drewna oraz odpady poprodukcyjne (których głównym odbiorcą są

elektrownie spalające biomasę) sprawił, Ŝe sytuacja finansowa tej grupy firm wyraźnie się

poprawiła. Stąd teŜ firmy te posiadają kapitał na powiększenie asortymentu produkcji

i zmiany w systemie tak technologicznym jak i transportowym oraz magazynowym.

Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział InŜynierii Mechanicznej i Robotyki; 30-059 Kraków; al.Mickiewicza 30.

Tel: +48 12 617-39-63

E-mail: pikisiel@poczta.agh.edu.pl 1

1160

Piotr KISIEL

2. OPIS ZAPROPONOWANEGO SYSTEMU STEROWANIA PRODUKCJĄ

Podstawą

sprawnie

funkcjonującego

przedsiębiorstwa

produkcyjnego

jest

uporządkowany i logicznie działający system produkcyjny.

Sterowanie produkcją zawiera elementy planowania na trzech poziomach zarządzania

(strategicznego, taktycznego, operacyjnego). Natomiast sterowanie przepływem produkcji

zwraca się ku planowaniu operacyjnemu. W związku z tym wyróŜnić moŜna dwa

zasadnicze podejścia:

- nowoczesne- sterowanie produkcją metodami wykorzystującymi nową filozofię

zarządzania produkcją;

- klasyczne- sterowanie przepływem produkcji metodami wykorzystującymi tradycyjne

zasady organizacji produkcji w konwencjonalnych systemach produkcyjnych.”[1]

Nowoczesne podejście do procesu zarządzania przedsiębiorstwem i produkcją zwraca

się ku zintegrowanemu zarządzaniu. Podstawą filozofii zintegrowanego zarządzania jest

logistyka, jako koncepcja planowania, sterowania, organizowania i kontrolowania

fizycznego obiegu towarów, wykorzystująca programy komputerowe do systemowego

ujęcia zarządzania przedsiębiorstwem. Logistyka jest zorientowana na unowocześnienie

systemu organizacyjnego przedsiębiorstwa, łańcucha fizycznego obiegu towarów oraz

obiegu informacji w przedsiębiorstwie i jego otoczeniu.

Natomiast metody klasyczne, które są praktycznie sprawdzone i wykorzystywane

wciąŜ w wielu przedsiębiorstwach w kraju i za granicą, zawierają się w dwóch obszarach:

sterowania międzykomórkowego oraz sterowania wewnątrzkomórkowego:

- sterowanie międzykomórkowe dotyczy kaŜdej komórki produkcyjnej w odniesieniu do

wszystkich stopni złoŜoności w strukturze produkowanych wyrobów;

- sterowanie wewnątrzkomórkowe obejmuje swym zakresem wyznaczanie i kontrolę

przebiegu procesu i realizacji zadań produkcyjnych wyłącznie w podstawowych komórkach

produkcyjnych (stanowiska robocze).

Klasyczne metody zarządzania produkcją jak juŜ nadmieniłem, dzielą się na dwie

grupy: metodę międzykomórkowego sterowania przepływem produkcji oraz metodę

wewnątrzkomórkowego sterowania przepływem produkcji. Bazują one na podstawowych

zasadach sterowania przepływem. Mówią one, Ŝe istnieją dwa typy przepływu:

• przepływ umownie ciągły ( długi w czasie), w którym to moŜemy sterować

za pomocą ilości przedmiotów oraz zapasu (kaŜdym z osobna lub razem);

• przepływ dyskretny (krótki w czasie), w którym to sterujemy za pomocą terminów

dopływu i okresu pobytu przedmiotów (kaŜdym z osobna lub razem).

Metoda międzykomórkowego sterowania przepływem produkcji dotyczy wszystkich

ponadpodstawowych komórek przepływu. Sterowanie polega na wyznaczeniu dla komórek

zadań wynikających z operatywnego planu produkcji przedsiębiorstwa, odpowiednio do ich

specjalizacji i dysponowanych zdolności produkcyjnych. Obejmuje ona równieŜ ustalenie

planów spływu i uruchomienia produkcji dla tych komórek, biorąc pod uwagę aktualne

i wymagane stany zapasów produkcji w toku oraz występującą wielkość braków, a takŜe

kontroli realizacji przebiegu produkcji i podejmowaniu decyzji w przypadku zaistnienia

odchyleń od przyjętych norm sterowania. Rozwój metod z zakresu sterowania

międzykomórkowego nastąpił wraz ze wzrostem stopnia skomplikowania przebiegu

procesów produkcyjnych i rozwoju środków technicznych przetwarzania informacji. Oto

najwaŜniejsze z nich:

WPŁYW ZMIAN W SYSTEMIE ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ …

1161

• metoda sterowania według taktu produkcji;

• metoda sterowania według okresu powtarzalności produkcji;

• metoda sterowania według programu i zapasów;

• metoda sterowania według stanów maksimum – minimum zapasów

magazynowych;

• metoda sterowania według stanów zamówionych zapasów magazynowych;

• metoda sterowania według wyprzedzeń;

• metoda sterowania według cyklu produkcyjnego.

Metoda wewnątrzkomórkowego sterowania przepływem obejmuje prace związane

z wyznaczeniem i kontrolą realizacji zadań produkcyjnych dla podstawowych komórek

produkcyjnych. Polega ona na przygotowaniu i kontroli gotowości środków słuŜących do

wykonania zadań produkcyjnych (materiały, stanowiska, pomoce warsztatowe, obsada,

transport) oraz ewidencji i kontroli wykonania zadań. Oto cele wewnątrzkomórkowego

sterowania przepływem produkcji:

I) Zakończenie prac w planowanym czasie;

II) Skrócenie do minimum cykli produkcyjnych wyrobów;

III) Ograniczenie do minimum czasów przygotowawczo – zakończeniowych.

Klasyczne metody zarządzania produkcją jak juŜ nadmieniłem, dzielą się na dwie

grupy: metodę międzykomórkowego sterowania przepływem produkcji oraz metodę

wewnątrzkomórkowego sterowania przepływem produkcji. Bazują one na podstawowych

zasadach sterowania przepływem. Mówią one, Ŝe istnieją dwa typy przepływu:

• przepływ umownie ciągły ( długi w czasie), w którym to moŜemy sterować

za pomocą ilości przedmiotów oraz zapasu (kaŜdym z osobna lub razem);

• przepływ dyskretny (krótki w czasie), w którym to sterujemy za pomocą terminów

dopływu i okresu pobytu przedmiotów (kaŜdym z osobna lub razem).

Metoda międzykomórkowego sterowania przepływem produkcji dotyczy wszystkich

ponadpodstawowych komórek przepływu. Sterowanie polega na wyznaczeniu dla komórek

zadań wynikających z operatywnego planu produkcji przedsiębiorstwa, odpowiednio do ich

specjalizacji i dysponowanych zdolności produkcyjnych. Obejmuje ona równieŜ ustalenie

planów spływu i uruchomienia produkcji dla tych komórek, biorąc pod uwagę aktualne

i wymagane stany zapasów produkcji w toku oraz występującą wielkość braków, a takŜe

kontroli realizacji przebiegu produkcji i podejmowaniu decyzji w przypadku zaistnienia

odchyleń od przyjętych norm sterowania. Rozwój metod z zakresu sterowania

międzykomórkowego nastąpił wraz ze wzrostem stopnia skomplikowania przebiegu

procesów produkcyjnych i rozwoju środków technicznych przetwarzania informacji. Oto

najwaŜniejsze z nich:

• metoda sterowania według taktu produkcji;

• metoda sterowania według okresu powtarzalności produkcji;

• metoda sterowania według programu i zapasów;

• metoda sterowania według stanów maksimum – minimum zapasów

magazynowych;

• metoda sterowania według stanów zamówionych zapasów magazynowych;

• metoda sterowania według wyprzedzeń;

• metoda sterowania według cyklu produkcyjnego.

1162

Piotr KISIEL

Metoda wewnątrzkomórkowego sterowania przepływem obejmuje prace związane

z wyznaczeniem i kontrolą realizacji zadań produkcyjnych dla podstawowych komórek

produkcyjnych. Polega ona na przygotowaniu i kontroli gotowości środków słuŜących do

wykonania zadań produkcyjnych (materiały, stanowiska, pomoce warsztatowe, obsada,

transport) oraz ewidencji i kontroli wykonania zadań. Oto cele wewnątrzkomórkowego

sterowania przepływem produkcji:

I) Zakończenie prac w planowanym czasie;

II) Skrócenie do minimum cykli produkcyjnych wyrobów;

III) Ograniczenie do minimum czasów przygotowawczo – zakończeniowych.

Przez nowoczesne podejście do zarządzania produkcją rozumie się fakt, Ŝe

przedsiębiorstwo jest całością i dąŜy się do integracji jego systemów. Czynności

techniczne, ekonomiczne oraz psychologiczne w przedsiębiorstwie traktuje się jako

systemy, które mają szereg cech determinujących ich kontakty z otoczeniem, co

przedstawiono schematycznie na rysunku 1.

PRZEDSIĘBIORSTWO

Postać

ZłoŜoność

Zdolność

do Otwartość

Społeczno-techniczna

usprawnień

Rys.1. Podstawowe cechy przedsiębiorstwa

Źródło: opracowanie własne według [6]

Schemat nr 2 ukazuje podstawowe cechy przedsiębiorstwa. Porządkowanie procesów

społeczno-technicznych zachodzących w przedsiębiorstwie odbywa się drogą realizacji

celu przedsiębiorstwa przez ludzi przy uŜyciu środków technicznych. Natomiast złoŜoność

jest to szereg wzajemnie na siebie oddziałujących jednostek o róŜnych wymiarach

i przeznaczeniu. Z powodu złoŜoności przedsiębiorstwa są systemami hierarchicznymi.

Zdolność do usprawnień jest to adoptowanie się do zmieniającego się otoczenia w celu

zaspokojenia potrzeb konsumentów kupujących produkty danego przedsiębiorstwa.

A otwartość przedsiębiorstwa przejawia się w konieczności ciągłej wymiany materiałów,

energii i informacji z otoczeniem.

Przedsiębiorstwa podejmują róŜnorodne działania, których celem jest utrzymanie lub

odzyskanie pozycji zajmowanej na rynku. Mogą tego dokonać poprzez przebudowę

procesów, unowocześnienie systemu zarządzania i organizacji lub przez rozszerzenie gamy

produktów. Zmieniające się warunki funkcjonowania przedsiębiorstw wymagają od nich

coraz większej produktywności i elastyczności.

WPŁYW ZMIAN W SYSTEMIE ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ …

1163

W porównaniu z podejściem tradycyjnym nowoczesne metody sterowania produkcją

oferują przedsiębiorstwu zdecydowanie większe moŜliwości adaptacji do dynamicznych

zmian popytu rynkowego, a to dzięki:

- większej humanizacji procesów produkcyjnych, przejawiającej się wzrostem udziału

pracowników w podejmowaniu decyzji produkcyjnych;

- bardziej elastycznym metodom planowania produkcji, wykorzystującym zarówno nowe

metody prognozowania popytu rynkowego, jak i najnowsze osiągnięcia logistyki

marketingowej;

- usprawnienie realizowanych procesów, czego przejawem jest najczęściej znaczna

redukcja zapasów przedprodukcyjnych, produkcyjnych, zapasów wyrobów gotowych,

a takŜe wzrost niezawodności funkcjonowania systemu przepływu informacji

w przedsiębiorstwie.

Praktyka pokazuje, Ŝe najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie w firmie

zintegrowanego przepływu materiałów [5].

DąŜenie do zwiększenia wydajności produkcji i dostosowania się do warunków rynku

zaowocowało decyzją o wdroŜeniu nowoczesnej metody zarządzania produkcją, jaka jest

tzw. OPT – zoptymalizowana technologia wytwarzania [4].

OPT jest to skrót od angielskich słów Optimalized Production Technology. Jedną

z nowszych metod sterowania produkcją jest metoda OPT, czyli technika optymalnej

produkcji. [3].

Głównym celem systemu OPT jest maksymalizacja wyniku produkcyjnego

w określonych warunkach produkcji, a eliminacja „wąskich gardeł” następuje zgodnie

z optymalnym planem działania. „Wąskie gardło” to ten element procesu produkcyjnego,

w którym kaŜdy zasób, który musi być wykorzystywany dla otrzymania maksymalnej

produkcji jest zuŜywany w 100%. Przez rozbicie zamówień na kilka małych partii

i sporządzenie harmonogramu kolejności ruchu tych minipakietów, czas montaŜu jest

redukowany, a kolejki przy „wąskogardłowych” maszynach lub centrach obróbkowych

zapewniają ciągłe ograniczenie zasobów. Biorąc to pod uwagę, OPT oblicza niemal optymalny

harmonogram. OPT uŜywa zestawu współczynników zarządzania, które określają czynniki

kontrolujące produkcję. W skład nich wchodzą takie elementy, jak: skład produktu, wydajność

fabryki, postęp pracy, wymagalność dat, czasy montaŜu. Dane wejściowe są zbliŜone do tych,

które wykorzystywane są w systemach MRP/MRP II. Na bazie prognoz sprzedaŜy i marszrut

technologicznych tworzona jest sieć zasobów, łącznie z danymi dotyczącymi poszczególnych

stanowisk roboczych (wymagane zasoby robotników i maszyn). System komputerowy

wykonuje szereg testów i sporządza wsteczny harmonogram zasileń (począwszy od terminu

ich realizacji), przy uwzględnieniu nieograniczonych zdolności produkcyjnych. Harmonogram

ten wykorzystuje się do klasyfikacji zasobów na krytyczne i niekrytyczne, w zaleŜności od

stopnia ich wykorzystania. Od tego momentu zasoby krytyczne są traktowane jako „wąskie

gardła”. Następnie stosowany jest tzw. „algorytm właściciela” do sporządzenia „optymalnego”

harmonogramu przebiegu zamówień przez „wąskie gardła” systemu. W końcowym etapie

sporządza się harmonogram przebiegu zamówień przez zasoby niekrytyczne tak, aby nie

naruszać „optymalnego” harmonogramu wykorzystania zasobów krytycznych (m.in.

uwzględnia się rezerwy zdolności produkcyjnych dla kompensacji ewentualnych zakłóceń)[2].

Zasady filozofii OPT mogą być stosowane w przedsiębiorstwie bez wdraŜania

specjalistycznych, informatycznych pakietów programowych. Jest do duŜy plus tego

systemu sterowania, gdyŜ dzięki temu moŜna obniŜyć koszty jego wdroŜenia.

1164

Piotr KISIEL

3. OPIS RZECZYWISTEGO SYSTEM TRANSPORTU WEWNĘTRZNEGO

Rzeczywisty system transportu wewnętrznego w oddziale firmy przedstawiono na rys. 2.

Rys.2. Rzeczywisty system transportu wewnętrznego:1 – stolarnia, 2 – magazyn wyrobów

gotowych, 3 – kotłownia, 4 – suszarnia i sezonownia

WPŁYW ZMIAN W SYSTEMIE ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ …

1165

Materiały i półprodukty dowoŜone są z oddziału pierwszego za pomocą transportu

kołowego. Zaznaczyć w tym miejscu naleŜy, Ŝe transport wewnętrzny oddziału I wykonywany

jest, ze względu na technologie produkcji, za pomocą wąskotorowego transportu szynowego.

Po obróbce materiał jest przeładowywany z wózków na przyczepę samochodu cięŜarowego

i przewoŜony do oddziału II. Mimo, Ŝe oddział I i II oddalone od siebie zaledwie o kilkanaście

metrów, samochód musi pokonać odcinek prawie pięciuset metrów zanim znajdzie się

w oddziale II. Transport międzyoperacyjny w oddziale wykonywany jest za pomocą

wąskotorowych wózków szynowych, natomiast transport międzywydziałowy odbywa się za

pomocą transportu kołowego. Składy materiałów rozmieszczone są przypadkowo na terenie

oddziału.

4. PROPOZYCJE ZMIAN W SYSTEMIE TRANSPORTU WEWNĘTRZNEGO

WdroŜenie systemu sterowania produkcją OPT wymusiło zmiany w systemie transportu

wewnętrznego w oddziale II. W pierwszej kolejności zwraca uwagę fakt eliminacji transportu

drogowego. Jest to związane z tym, Ŝe transport międzyoperacyjny opiera się na transporcie

szynowym. W oddziale pierwszym transport wewnętrzny w całości opiera się na kolei

wąskotorowej. Zakład jest wyposaŜony w wózki, obrotnice i torowiska. Na terenie oddziału

drugiego istnieje moŜliwość zamontowania torowisk na obecnych drogach kołowych. Droga

kołowa wykorzystywana byłaby tylko przez odbiorców wyrobów. Zastosowanie transportu

szynowego pozwoliłoby wyeliminować dwie operacje przeładunku i tym samym zmniejszyć

czas transportu pojedynczego ładunku o 25 minut.

5. PODSUMOWANIE

DąŜenie do uzyskania maksymalnego zysku jest podstawowym bodźcem

wymuszającym poszukiwanie oszczędności. Jak wiadomo największe korzyści przynosi

dąŜenie do maksymalnego wykorzystania parku maszynowego, zmniejszenia ilości operacji

transportowych i manipulacyjnych, czy wreszcie ograniczenie powierzchni magazynowej.

Zastosowanie systemów zarządzania produkcją w małym przedsiębiorstwie przynosi

wymierne efekty ekonomiczne, gdy obejmuje wszystkie aspekty systemu produkcyjnego:

aurządzenia technologiczne, magazyny i bufory oraz drogi isrodki transportowe.

Z przeprowadzonej analizy wynika, Ŝe najwłaściwszym rozwiązaniem dla przedstawionej

firmy bedzie wprowadzenie systemu zarządzania opartego na OPT oraz JiT

Zastosowanie

wyŜej

wymienionych

systemów

zarządzania

doprowadziło

w konsekwencji do modernizacji systemu transportowego. Ujednolicenie systemu

transportowego spowodować powinno zmniejszenie ilości czasochłonnych operacji

przeładunkowych,

oraz

wyeliminowanie

zbędnych

środków

transportowych

z jednoczesnym uporządkowaniem systemu składowania i magazynowania w firmie.

Proponowane rozwiazanie przedstawiono na rysunku 3.

1166

Piotr KISIEL

Rys.3. Proponowane rozwiązanie systemu transportu wewnętrznego: 1 – stolarnia, 2 –

magazyn wyrobów gotowych, 3 – kotłownia, 4 – suszarnia i sezonownia.

4. BIBLIOGRAFIA

[1] Brzeziński M.: Organizacja i sterowanie produkcją. Projektowanie systemów produkcyjnych i

procesów sterowania produkcją, Wydawnictwo PLACET, Warszawa 2002.

[2] Burbidge J.L.: Zasady organizacji produkcji, WNT, Warszawa 1966.

[3]Durlik I.: InŜynieria zarządzania. Strategie organizacji produkcji. Nowe koncepcje zarządzania,

Wydawnictwo PLACET, Warszawa 2004.

[4] Fertsch M. (red.): Słownik terminologii logistycznej, Biblioteka Logistyka, Poznań 2006.

[5] Gara P., Kisiel P., Machnik R., Szymecki P.: Analiza systemu transportu bliskiego w małym

przedsiębiorstwie, Zastosowania teorii systemów, Monografie nr 36, Kraków 2007.

[6] Muhlemann A.P., Oakland J.S., Lockey K.G.: Zarządzanie. Produkcja i usługi. PWN, Warszawa

2001.