Antarktyda
Antarktyda, środkowa cześć Antarktyki, zajmuje powierzchnie 14,1 mln km2. Obszar
otoczony trzema oceanami: Atlantyckim, Spokojnym i Indyjskim.
Status prawny
1
Na początku XX w. chęć zwierzchnictwa nad Antarktyda skłoniła niektóre państwa do
ogłoszenia aneksji poszczególnych sektorów, powołując się na prawa odkrywców. Nie
zostały one jednak uznane w skali międzynarodowej. W 1959 w Waszyngtonie został
zawarty, ratyfikowany w 1961, Traktat Antarktyki uznający cale terytorium Antarktydy za
neutralna i zdemilitaryzowana strefę, w której zakazane są próby jądrowe i działalność
wojskowa.
Warunki naturalne
Antarktyda jest najwyżej usytuowanym kontynentem świata (przeciętna wysokość - 2040 m
n.p.m.). Dzieli się na Antarktydę Wschodnia i Antarktydę Zachodnia (ze względu na
ukształtowanie i budowę geologiczna). Cały obszar lądowy (z wyjątkiem 0,3% powierzchni)
pokryty jest gruba pokrywa lodowa, przeciętna grubość tej warstwy wynosi ok. 1700 m.
Klimat
Warunki klimatyczne - klimat polarny (bardzo suchy i surowy), niskie temperatury powietrza
(w środkowej części Antarktydy przeciętna temperatura w zimie ok. -60 do -70?C, w lecie
nieco cieplej -30 do -50?C. Zdecydowanie najcieplejszym obszarem jest wybrzeże,
szczególnie okolice Półwyspu Antarktycznego - styczeń przeciętnie +1?C, silne wiatry i
burze śnieżne.
Świat roślin i zwierząt
Fauna i flora: bardzo mało jest zwierząt lądowych, głownie fauna morska (gąbki, głowonogi,
jeżowce, krewetki, meduzy i rozgwiazdy). Przedstawicielami typowymi dla tego obszaru są
pingwiny, foki i morsy. Roślinność uboga (mchy, porosty, grzyby, bakterie oraz kilka odmian
roślin kwitnących).
Bogactwa naturalne
Występują liczne pokłady minerałów użytecznych - węgla kamiennego, rudy żelaza, złota,
srebra, rud niklu i ołowiu, miedzi, uranu i tytanu.
2
Nazwa Antarktyka i Antarktyda pochodzi od greckiego określenia - antarktikos, czyli leżący
na północy. Użyta po raz pierwszy przez polarnika Ch. Wilkesa w 1840. Z powodu trudnych
warunków klimatycznych, przed okresem eksploatacji naukowej zapoczątkowanym w XIX
w., Antarktyda nie była zamieszkana. XVI-XVIII w. wyprawy morskie żeglarzy hiszpańskich,
angielskich i francuskich dotarły do archipelagów: Wysp Księcia Edwarda (1772), Georgii
Południowej i wysp Sandwich Południowy (1775) oraz Szetlandów Południowych
(prawdopodobnie 1599, następnie 1819).
17 stycznia 1773 J. Cook przekroczył południowe koło podbiegunowe. XVIII-XIX w.
wyprawy łowców fok i wielorybników dotarły w okolice Ziemi Grahama. 1820 Rosjanie F.F.
Bellingshausen i M.P. Lazariew dotarli do wybrzeży Antarktydy, w okolicach Ziemi Królowej
Maud. Wiek XIX przyniósł liczne międzynarodowe wyprawy naukowe, których efektem były
dalsze odkrycia m.in.: Wysp Ludwika Filipa, Ziemi Adeli, Ziemi Wiktorii, Bariery Lodowej
Rossa.
W styczniu 1895 C. Borchgrevink jako pierwszy wylądował na wybrzeżu kontynentu. 1897-
1899 wyprawa na statku Belgia, pod dowództwem A. Gerlache'a de Gomery, z udziałem H.
Arctowskiego, A.B. Dobrowolskiego i R. Amundsena dokonała pierwszego zimowania w
Arktyce. 1908-1909 E. Hackleton podjął próbę dotarcia do bieguna południowego,
osiągając 88°23' szerokości geograficznej południowej. 14 grudnia 1911 Amundsen zdobył
biegun południowy. 12 stycznia 1912 R.F. Scott również dotarł do bieguna południowego
(zginął w drodze powrotnej). Okres międzywojenny przyniósł dalsza eksploracje badawcza
Antarktydy (1828-1829 amerykański polarnik, R.E. Byrd, założył nad Zatoka Wielorybia
stacje badawcza, 28 listopada 1929 dokonał przelotu samolotem nad biegunem
południowym) oraz próbę podziału kontynentu na strefy wpływów politycznych. 1908
Anglicy przejęli kontrole nad Falklandami, 1923 o wydzielenie własnej strefy upomniała się
Nowa Zelandia, 1924 Francja, 1933 Australia, 1934 Norwegia i 1939 USA.
Po II wojnie światowej pierwszeństwo w badaniach naukowych na Antarktydzie przejęli
Amerykanie, prowadząc systematyczne fotografowanie lotnicze (sfotografowali 700 tys.
km2 kontynentu i 200 tys. km2 morza 1946-1947) i odkrywając złoża ropy naftowej. 1950
swoja stacje badawcza organizują Francuzi, 1952 Australijczycy. Międzynarodowy Rok
Geofizyczny umożliwił dalsza intensyfikacje badań naukowych (1957-1958), powstały m.in.
stacje badawcze Mc Murdo (USA) i Maladioznaja (ZSRR).
1959 12 państw zawarło układ waszyngtoński, w którym zadeklarowano swobodę badań
naukowych na Antarktydzie i współprace międzynarodowa w tej dziedzinie. Obszar
Antarktydy uznano za strefę neutralna i zdemilitaryzowana, zakazano prowadzenia prób z
jakimkolwiek rodzajem broni. Polska posiada na terenie Arktyki dwie stacje naukowo-
badawcze: imienia A.B. Dobrowolskiego (1959) i stacja imienia Arctowskiego. W 1977
Polska przystąpiła do układu waszyngtońskiego (Traktat Arktyki). W styczniu 1997,
pierwszym człowiekiem który samotnie przeszedł Antarktydę został Norweg B. Ousland.
3