Franciszek R. Krynojewski

PRZYSPOSOBIENIE

OBRONNE

PROGRAM NAUCZANIA

dla

szkó³ ponadgimnazjalnych

1

SPIS TREŒCI

1. Wstêp .............................................................................................................................

3

2. Szczegó³owe cele edukacyjne ....................................................................................... 5

3. Materia³ nauczania ........................................................................................................

7

4. Procedury osi¹gania celów ............................................................................................ 11

5. Zak³adane osi¹gniêcia ucznia ........................................................................................ 14

6. Ocenianie ....................................................................................................................... 14

7. Pomoce i œrodki dydaktyczne........................................................................................ 16

2

1. WSTÊP

Przysposobienie obronne wchodzi w sk³ad grupy obowi¹zkowych przedmiotów ogólnych, z którymi uczeñ spotyka siê ju¿ w pierwszej klasie szko³y podstawowej. W jego ramach ka¿dy uczeñ powinien opanowaæ wiedzê i zachowania przydatne w ka¿dym wieku i w ka¿dej sytuacji zwi¹zanej z zagro¿eniami, szczególnie czasu pokoju. Realizacja treœci programowych wymaga du¿ej iloœci æwiczeñ praktycznych i organizacyjnych.

Obecnie w jêzyku polskim funkcjonuje kilka pojêæ odnosz¹cych siê do tych samych zagadnieñ, takich jak „obrona cywilna” (tak¹ nazwê nosz¹ programy do realizacji œcie¿ek edukacyjnych lub bloków tematycznych w szkole podstawowej i gimnazjum), „przysposobienie obronne” – nazewnictwo obowi¹zuj¹ce w szko³ach ponadgimnazjalnych, „edukacja dla bezpieczeñstwa” – preferowana od kilku lat wspólna nazwa dla Obrony Cywilnej Kraju, Pañ-

stwowej Stra¿y Po¿arnej, Ministerstwa Obrony Narodowej i Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu. Coraz czêœciej mówimy te¿ o „edukacji obronnej” i „zarz¹dzaniu kryzysowym”.

Sejm uchwali³ nowe ustawy dotycz¹ce stanu klêski ¿ywio³owej oraz zasad wprowadzania stanu wyj¹tkowego. Na nauczycielach P.O. spoczywa obowi¹zek zapoznania m³odzie¿y z wynikaj¹-

cymi z tego tytu³u obowi¹zkami i przepisami ogólnie pojmowanymi jako obronne.

Przed przyst¹pieniem do realizacji prezentowanego programu nale¿y uwzglêdniæ nastê-

puj¹ce uwarunkowania:

1. Przysposobienie obronne jest kontynuacj¹ nauczania zagadnieñ ogólnie pojmowanych jako obronno-ochronne we wczeœniejszych etapach kszta³cenia. Poni¿ej przedstawiam schemat obowi¹zu-j¹cego w RP szkolenia z zakresu tych zagadnieñ. Schemat ten odzwierciedla równie¿ dalsze etapy kszta³cenia i szkolenia, w zwi¹zku z czym wyznacza priorytety w zakresie doboru tematów.

2. Prezentowany program jest oparty na dzia³alnoœci praktycznej, tzn. wymaga od nauczyciela du¿ej wiedzy praktycznej, popartej obowi¹zkowym wspó³dzia³aniem ze s³u¿bami i organiza-cjami dzia³aj¹cymi na terenie gminy, takimi jak Pañstwowa Stra¿ Po¿arna, Policja, Wojskowe Komendy Uzupe³nieñ, Stra¿ Graniczna, Pogotowie Ratunkowe, wojsko, S³u¿ba Wiêzienna, Polski Czerwony Krzy¿, Caritas Polska, Polska Akcja Humanitarna, Miejskie Inspektoraty Obrony Cywilnej, wydzia³y zarz¹dzania kryzysowego urzêdów gminnych i wojewódzkich, Zespo³y Reagowania Kryzysowego, Zwi¹zek Harcerstwa Polskiego itp.

Z³o¿onoœæ tematyczna przysposobienia obronnego wymaga od nauczyciela szeroko rozu-mianej wspó³pracy z nauczycielami innych przedmiotów: biologii, fizyki, chemii, a tak¿e z wychowawcami klas, w których wyk³ada swój przedmiot.

3. Zajêcia programowe we wszystkich typach szkó³ ponadgimnazjalnych powinny byæ po-przedzone diagnoz¹ wstêpn¹, która:

Ÿ pomo¿e nauczycielowi planowaæ pracê z uczniami oraz u³atwi wybór w³aœciwej strategii nauczania,

Ÿ bêdzie dla niego Ÿród³em informacji na temat wiedzy i umiejêtnoœci ucznia,

Ÿ pomo¿e w zorganizowaniu pracy w grupach, planów jednostek tematycznych i lekcji.

4. Program zak³ada nabycie umiejêtnoœci radzenia sobie w ró¿nych sytuacjach ¿yciowych.

Aby to osi¹gn¹æ, trzeba szczególny nacisk po³o¿yæ na: a) doskonalenie umiejêtnoœci ¿yciowych,

b) przekazywanie metod efektywnej nauki,

c) rozwijanie konkretnych zdolnoœci naukowych i fizycznych, d) wypracowanie szacunku do siebie i bliskich,

e) kszta³towanie rozwoju osobistego.

5. Program przysposobienia obronnego powinien byæ realizowany podczas jednej godziny lek-cyjnej w pierwszym i drugim roku nauczania szko³y ponadgimnazjalnej. W wyj¹tkowych 3

SCHEMAT OBOWI¥ZUJ¥CEGO W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

SZKOLENIA Z ZAKRESU OBRONNOŒCI, OBRONY CYWILNEJ I SAMOOBRONY

Lata

Wiek

nauki

65

Kadra kierownicza przedsiêbiorstw – szkolenia z zakresu obrony cywilnej i zarz¹dzania, reagowania kryzysowego Pracownicy – szkolenia z OC (formacje OC) i samoobrony 25

S³u¿ba wojskowa

24

– 6 miesiêcy dla oko³o

1% mê¿czyzn

17

23

S³u¿ba wojskowa

– po szkole zawodowej

16

22

i œredniej dla oko³o 20%

mê¿czyzn

Studia

Legia Akademicka dla

15

21

ochotników 1

14

20

13

19

Technikum

12

18

LO

LProfilowane

PO – 1 godz.

ZSZ

PO – 1 godz.

PO – 1 godz.

w 1. i 2. klasie

PO – 1 godz.

11

17

w 1. i 2. klasie

w 1. i 2. klasie

w 1. i 2. klasie

10

16

9

15

Gimnazjum

Obrona cywilna – od 38 do 53 godzin w œcie¿kach, blokach lub 1 godz. tygodniowo w 1. lub 2. roku 8

14

nauczania

7

13

6

12

Szko³a podstawowa klasy 4–6

Elementy ratownictwa i obrony cywilnej – 22 godziny 5

11

w blokach tematycznych lub œcie¿kach edukacyjnych 4

10

3

9

Szko³a podstawowa klasy 1–3

Elementy ratownictwa i obrony cywilnej – 16 godzin 2

8

w blokach tematycznych

l

7

Przygotowanie do szko³y

Okreœlanie norm postêpowañ przekazywane

przez rodziców i opiekunów

1 Rodzaj szkolenia w trakcie eksperymentu i opracowywania podstaw prawnych 4

sytuacjach, ze wzglêdu na specyfikê szko³y mo¿na realizowaæ program podczas dwóch godzin tygodniowo w pierwszym lub drugim roku kszta³cenia.

6. W realizacji programu nale¿y uwzglêdniæ style przyswajania materia³u wed³ug podzia³u na nastêpuj¹ce grupy ludzi:

a) kinestetyczno-dotykowi – przyswajaj¹ wiedzê, gdy s¹ w coœ zaanga¿owani, poruszaj¹

siê, doœwiadczaj¹ na sobie, eksperymentuj¹,

b) wzrokowcy – najlepiej siê ucz¹, gdy widz¹ obraz tego, co maj¹ sobie przyswoiæ, c) s³uchowcy – preferuj¹ naukê przez dŸwiêk, muzykê, mowê.

7. Zajêcia z przysposobienia obronnego powinni prowadziæ tylko nauczyciele posiadaj¹cy pe³ne kwalifikacje (ukoñczone studia wy¿sze lub podyplomowe kwalifikacyjne). Uczest-nictwo w kursach nale¿y traktowaæ tylko jako uzupe³nienie specjalistyczne.

8. Ze wzglêdu na specyfikê przedmiotu (du¿a liczba zajêæ praktycznych, zajêæ które powinny zostaæ utrwalone – zakodowane, tj. udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej, terenoznawstwa, podstaw planowania i organizowania dzia³añ, strzelectwa sportowego), podzia³ na grupy jest obowi¹zkowy w oddzia³ach licz¹cych powy¿ej 30. uczniów (pod-stawa: Rozporz¹dzenie MENiS z 27 czerwca 2002 r. w sprawie rodzajów szkó³, których uczniowie podlegaj¹ obowi¹zkowi odbywania przysposobienia obronnego oraz organizacji jego odbywania).

9. Na realizacjê programu nale¿y przeznaczyæ 76 godzin – z czego cztery godziny na podsumowanie ka¿dego semestru nauczania, a szeœæ godzin na zajêcia do wyboru: „Bieg na orientacjê” lub „Strzelanie”.

10. Niniejszy program nauczania przysposobienia obronnego uwzglêdnia najnowsze przepisy obronno-ochronne obowi¹zuj¹ce w Rzeczypospolitej Polskiej.

2. SZCZEGÓ£OWE CELE EDUKACYJNE

Cele edukacyjne

Ÿ Wyposa¿enie uczniów w wiedzê i umiejêtnoœci niezbêdne do racjonalnych i skutecznych zachowañ w przypadku wyst¹pienia zagro¿eñ indywidualnych i zbiorowych.

Ÿ Przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w przedsiêwziêciach o charakterze obronnym.

Zadania szko³y

1. Wspieranie uczniów w pog³êbianiu wiedzy i doskonaleniu umiejêtnoœci z zakresu edukacji dla bezpieczeñstwa.

2. Kszta³towanie œwiadomoœci obronnej m³odzie¿y.

3. Pomoc w wyrabianiu nawyku racjonalnych zachowañ w sytuacjach szczególnych oraz przygotowanie do uczestnictwa w przedsiêwziêciach o charakterze obronnym, organizowanych przez organy administracji rz¹dowej i samorz¹dowej oraz organizacje spo³eczne.

4. Przygotowywanie uczniów do podejmowania samodzielnych dzia³añ w sytuacjach kryzysowych i rozwijania umiejêtnoœci organizatorskich w tej dziedzinie.

Osi¹gniêcia

1. Rozró¿nianie podsystemów (struktur) obronnoœci kraju, rozumienie ich roli oraz form spe³-

niania powinnoœci obronnych przez organy w³adzy i obywateli.

2. Znajomoœæ zasad postêpowania w przypadku wystêpowania zagro¿eñ.

3. Umiejêtnoœæ udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym w ró¿nych stanach zagra¿aj¹-

cych ¿yciu i zdrowiu cz³owieka.

5

4. Umiejêtnoœæ pos³ugiwania siê podrêcznym sprzêtem gaœniczym.

5. Orientowanie siê w terenie wed³ug mapy i bez mapy.

6. Znajomoœæ zasad planowania i organizowania dzia³añ.

Cele szczegó³owe

Uczniowie po zakoñczeniu nauki powinni:

Ÿ umieæ scharakteryzowaæ g³ówne cele i zadania obrony cywilnej w czasie pokoju i wojny,

Ÿ okreœliæ obowi¹zki i uprawnienia organów pañstwowych, samorz¹dowych i organizacji spo-

³ecznych, wynikaj¹ce z ustaw i przepisów ogólnie pojmowanych jako obronne i ochronne,

Ÿ znaæ umiejscowienie zbiorowych œrodków ochrony oraz umieæ pos³ugiwaæ siê indywidual-nymi œrodkami ochrony,

Ÿ znaæ sygna³y alarmowe, obowi¹zuj¹ce w RP oraz czynnoœci, które nale¿y wykonaæ po ich us³yszeniu,

Ÿ scharakteryzowaæ zagro¿enia czasu pokoju ze szczególnym uwzglêdnieniem zagro¿eñ re-gionalnych, ich Ÿród³a, zasady postêpowania w przypadku wyst¹pienia i po ust¹pieniu,

Ÿ umieæ scharakteryzowaæ zagro¿enia czasu wojny,

Ÿ okreœliæ rolê miêdzynarodowego prawa humanitarnego,

Ÿ znaæ cele i zadania Czerwonego Krzy¿a i Czerwonego Pó³ksiê¿yca oraz innych organizacji humanitarnych,

Ÿ znaæ pojêcia zwi¹zane z ochron¹ dóbr kultury,

Ÿ znaæ reakcje indywidualne i zbiorowe na bodŸce i sytuacje w stanach zagro¿enia,

Ÿ umieæ scharakteryzowaæ stres i panikê,

Ÿ wypracowaæ decyzjê zwi¹zan¹ z ochron¹ w³asn¹ i swej rodziny, wynikaj¹c¹ z wyst¹pienia sytuacji zagro¿enia ¿ycia lub œmierci,

Ÿ znaæ zagro¿enia dzisiejszej cywilizacji, tj. palenie papierosów, nadu¿ywanie alkoholu, za-

¿ywanie narkotyków, agresje, przynale¿noœæ do subkultur, do sekt itp.,

Ÿ znaæ podstawy planowania i organizowania akcji ratunkowej,

Ÿ wiedzieæ, jak kierowaæ wiêksz¹ grup¹ ludzi,

Ÿ poznaæ system i podsystemy obronnoœci kraju,

Ÿ rozró¿niaæ system militarny i pozamilitarny,

Ÿ umieæ okreœliæ rodzaje si³ zbrojnych, podaæ ich charakterystykê i przeznaczenie oraz zadania,

Ÿ okreœliæ strukturê i zadania obrony terytorialnej RP,

Ÿ znaæ prawa i obowi¹zki wynikaj¹ce z ustawy „O powszechnym obowi¹zku obrony Rzeczypospolitej Polskiej”,

Ÿ okreœliæ pozytywne skutki przynale¿noœci Polski do NATO,

Ÿ orientowaæ siê w terenie bez mapy,

Ÿ umieæ pos³ugiwaæ siê map¹ i planem,

Ÿ wykonaæ szkic terenu,

Ÿ poznaæ zasady organizacji biegu na orientacjê,

Ÿ znaæ podstawowe pojêcia zwi¹zane ze strzelaniem i budowê karabinka,

Ÿ opanowaæ zasady zachowania siê na strzelnicy,

Ÿ odbyæ strzelanie nr 1 z kbks,

Ÿ oceniæ sytuacjê w miejscu wypadku,

Ÿ zabezpieczyæ miejsce wypadku,

Ÿ oceniæ stan poszkodowanego,

Ÿ dokonaæ kontroli jego funkcji ¿yciowych,

Ÿ udzieliæ pierwszej pomocy,

Ÿ umieæ zaanga¿owaæ osoby postronne do udzielania pierwszej pomocy.

6

3. MATERIA£ NAUCZANIA

Treœci nauczania zosta³y opracowane na podstawie Rozporz¹dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie „Podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kszta³cenia ogólnego w poszczególnych typach szkó³”.

DZIA£ I. – OBRONA CYWILNA

1. Cel, zadania i organizacja obrony cywilnej

Ÿ ochrona ludnoœci, zwierz¹t, ¿ywnoœci i dóbr materialnych w ramach powszechnej samoobrony,

Ÿ sposoby alarmowania ludnoœci,

Ÿ zachowanie siê podczas ewakuacji,

Ÿ znaki i barwy bezpieczeñstwa.

2. Zagro¿enia czasu pokoju, ich Ÿród³a, przeciwdzia³anie ich powstawaniu, zasady postêpowania w przypadku ich wyst¹pienia i po ich ust¹pieniu

Ÿ awarie obiektów technicznych,

Ÿ dzia³anie si³ przyrody,

Ÿ katastrofy budowlane, komunikacyjne (i inne),

Ÿ dzia³ania terrorystyczne,

Ÿ zabezpieczenie siê przed po¿arem, powodzi¹, wypadkiem drogowym, ska¿eniem promieniotwórczym, bioterrorem, klêsk¹ ¿ywio³ow¹,

Ÿ zagro¿enia ekologiczne, ze szczególnym uwzglêdnieniem zagro¿eñ lokalnych.

3. Zagro¿enia czasu wojny

Ÿ uderzenia œrodków napadu powietrznego,

Ÿ dzia³ania grup dywersyjno-rozpoznawczych,

Ÿ wtórne oddzia³ywanie na dzia³ania przeciwnika w ska¿enia promieniotwórcze,

w ska¿enia TŒP,

w katastrofalne zatopienia,

w epidemie,

w po¿ary.

4. Wybrane problemy miêdzynarodowego prawa humanitarnego dotycz¹ce ochrony ludno-

œci i dóbr kultury

Ÿ konwencje genewskie i protoko³y dodatkowe,

Ÿ cele, zadania i zasady Czerwonego Krzy¿a i Czerwonego Pó³ksiê¿yca,

Ÿ ochrona dóbr kultury.

5. Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych i sposoby radzenia sobie z nimi

Ÿ stres i jego wp³yw na zachowanie ludzi,

Ÿ zjawisko paniki, przeciwdzia³anie mu i sposoby postêpowania w sytuacjach kryzysowych.

6. Rola jednostki w kszta³towaniu bezpieczeñstwa w³asnego i spo³ecznego

Ÿ zjawiska patologiczne wystêpuj¹ce wœród dzieci i m³odzie¿y,

Ÿ prospo³eczne zachowania w kszta³towaniu bezpieczeñstwa.

7. Podstawy planowania i organizowania dzia³añ

Ÿ sporz¹dzanie planu,

Ÿ stawianie zadañ do wykonania,

Ÿ opracowanie i przedstawienie meldunku sytuacyjnego.

7

DZIA£ II. – OBRONNOŒÆ KRAJU

1. System obronnoœci Rzeczypospolitej Polskiej

Ÿ podsystemy obronnoœci pañstwa,

Ÿ powinnoœci obronne w³adz, instytucji i obywateli.

2. Rodzaje si³ zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, ich charakterystyka i przeznaczenie

Ÿ Wojska L¹dowe,

Ÿ Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej,

Ÿ Marynarka Wojenna.

3. Struktura i zadania Obrony Terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej 4. S³u¿ba wojskowa

Ÿ rejestracja i pobór,

Ÿ odroczenia zasadniczej s³u¿by wojskowej,

Ÿ zasadnicza s³u¿ba wojskowa,

Ÿ s³u¿ba wojskowa studentów i absolwentów szkó³ wy¿szych,

Ÿ s³u¿ba wojskowa ¿o³nierzy rezerwy,

Ÿ s³u¿ba wojskowa w razie og³oszenia mobilizacji i w czasie wojny,

Ÿ szczególne uprawnienia ¿o³nierzy i ich rodzin,

Ÿ s³u¿ba zastêpcza,

Ÿ œwiadczenia osobiste w czasie pokoju,

Ÿ œwiadczenia rzeczowe w czasie pokoju,

Ÿ œwiadczenia w razie og³oszenia mobilizacji i w czasie wojny,

Ÿ œwiadczenia szczególne.

5. Sojusz NATO

Ÿ struktura organizacyjna NATO,

Ÿ kalendarium integracji Polski z NATO,

Ÿ integracja Polski z NATO.

6. Terenoznawstwo

Ÿ zasady orientowania siê w terenie,

Ÿ pos³ugiwanie siê map¹,

Ÿ znaki topograficzne,

Ÿ okreœlenie miejsca stania na mapie,

Ÿ marsz na azymut,

Ÿ wykonanie szkicu terenu,

Ÿ przeprowadzenie biegu na orientacjê (do wyboru bieg lub strzelanie).

7. Strzelectwo sportowe (do wyboru strzelanie lub bieg na orientacjê)

Ÿ podstawowe pojêcia zwi¹zane ze strzelaniem,

Ÿ budowa karabinka ma³okalibrowego,

Ÿ dobór punktu celowania,

Ÿ warunki bezpieczeñstwa podczas obchodzenia siê z broni¹,

Ÿ strzelanie nr 1.

DZIA£ III. – PIERWSZA POMOC W NAG£YCH WYPADKACH

1. Ocena sytuacji w miejscu wypadku

2. Zabezpieczenie miejsca wypadku

3. Ocena stanu poszkodowanego i kontrola jego funkcji ¿yciowych 8

4. Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku:

Ÿ utraty przytomnoœci,

Ÿ utraty oddechu,

Ÿ zatrzymania kr¹¿enia,

Ÿ zranieñ,

Ÿ krwotoków,

Ÿ z³amañ i zwichniêæ,

Ÿ oparzeñ,

Ÿ wstrz¹su pourazowego,

Ÿ duszenia siê cia³em obcym,

Ÿ omdlenia.

W zwi¹zku z powy¿szymi ustaleniami proponujê nastêpuj¹cy podzia³ godzin i sposób realizacji programu:

Liczba godzin

Temat

Zagadnienie

Temat

Zagadnienie

DZIA£ I. OBRONA CYWILNA

30

1

Cel, zadania i organizacja obrony cywilnej

4

Ÿ ochrona ludnoœci, zwierz¹t, ¿ywnoœci i dóbr materialnych w ramach 2

powszechnej samoobrony

Ÿ sposoby alarmowania ludnoœci

2

Ÿ zachowanie siê podczas ewakuacji, znaki i barwy bezpieczeñstwa 2

Zagro¿enia czasu pokoju i sposoby zachowania ludnoœci 5

Ÿ awarie obiektów technicznych, katastrofy budowlane, komunikacyjne 1

(i inne), dzia³ania terrorystyczne

Ÿ dzia³anie si³ przyrody

1

Ÿ zabezpieczenie siê przed po¿arem, powodzi¹, wypadkiem drogowym, 2

ska¿eniem promieniotwórczym, bioterrorem, klêsk¹ ¿ywio³ow¹

Ÿ zagro¿enia ekologiczne, ze szczególnym uwzglêdnieniem zagro¿eñ 1

lokalnych

3

Zagro¿enia czasu wojny

3

Ÿ uderzenia œrodków napadu powietrznego

1

Ÿ dzia³ania grup dywersyjno-rozpoznawczych

1

Ÿ wtórne oddzia³ywanie na dzia³ania przeciwnika 1

w ska¿enia promieniotwórcze

w ska¿enia TŒP

w katastrofalne zatopienia

w epidemie

w po¿ary

4

Wybrane problemy miêdzynarodowego prawa humanitarnego 3

Ÿ konwencje genewskie i protoko³y dodatkowe

2

Ÿ cele, zadania i zasady Czerwonego Krzy¿a i Czerwonego Pó³ksiê¿yca 1

Ÿ ochrona dóbr kultury

9

Liczba godzin

Temat

Zagadnienie

Temat

Zagadnienie

5

Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych i sposoby radzenia sobie z nimi 4

Ÿ stres i jego wp³yw na zachowanie ludzi,

2

Ÿ zjawisko paniki, przeciwdzia³anie mu i sposoby postêpowania w sytuacjach 2

kryzysowych

6

Rola jednostki w kszta³towaniu bezpieczeñstwa w³asnego i spo³ecznego 6

Ÿ zjawiska patologiczne wystêpuj¹ce wœród dzieci i m³odzie¿y 3

Ÿ prospo³eczne zachowania w kszta³towaniu bezpieczeñstwa 3

7

Podstawy planowania i organizowania dzia³añ

5

Ÿ sporz¹dzanie planu

2

Ÿ stawianie zadañ do wykonania

2

Ÿ opracowanie i przedstawienie meldunku sytuacyjnego 1

DZIA£ II. OBRONNOŒÆ KRAJU

24

1

System obronnoœci Rzeczypospolitej Polskiej

2

Ÿ podsystemy obronnoœci pañstwa

1

Ÿ powinnoœci obronne w³adz, instytucji i obywateli 1

2

Rodzaje si³ zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej 3

Ÿ Wojska L¹dowe

1

Ÿ Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej

1

Ÿ Marynarka Wojenna

1

3

Struktura i zadania Obrony Terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej 1

4

S³u¿ba wojskowa

5

Ÿ rejestracja i pobór, zasadnicza s³u¿ba wojskowa, s³u¿ba zastêpcza, s³u¿ba 2

wojskowa studentów i absolwentów szkó³ wy¿szych, s³u¿ba wojskowa w razie og³oszenia mobilizacji i w czasie wojny

Ÿ odroczenia zasadniczej s³u¿by wojskowej, s³u¿ba wojskowa ¿o³nierzy rezerwy 1

Ÿ szczególne uprawnienia ¿o³nierzy i ich rodzin 1

Ÿ œwiadczenia osobiste w czasie pokoju, œwiadczenia rzeczowe w czasie 1

pokoju, œwiadczenia w razie og³oszenia mobilizacji i w czasie wojny,

œwiadczenia szczególne

5

Sojusz Pó³nocnoatlantycki NATO

1

Ÿ Struktura organizacyjna NATO, kalendarium integracji Polski z NATO, 1

integracja Polski z NATO

6

Terenoznawstwo

6

Ÿ zasady orientowania siê w terenie

1

Ÿ pos³ugiwanie siê map¹

1

Ÿ znaki topograficzne

1

Ÿ okreœlenie miejsca stania na mapie

1

Ÿ marsz na azymut

1

Ÿ wykonanie szkicu terenu

1

10

Liczba godzin

Temat

Zagadnienie

Temat

Zagadnienie

7

Do wyboru „Bieg na orientacjê” lub „Strzelectwo sportowe”

6

Ÿ podstawowe pojêcia zwi¹zane ze strzelaniem, budowa karabinka ma³o-6

kalibrowego, dobór punktu celowania, warunki bezpieczeñstwa podczas obchodzenia siê z broni¹, strzelanie nr 1

Ÿ lub przeprowadzenie biegu na orientacjê

6

DZIA£ III. PIERWSZA POMOC W NAG£YCH WYPADKACH

18

1

Ocena sytuacji w miejscu wypadku

1

2

Zabezpieczenie miejsca wypadku

1

3

Ocena stanu poszkodowanego i kontrola jego funkcji ¿yciowych 1

4

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku:

15

Ÿ utraty przytomnoœci

1

Ÿ utraty oddechu

2

Ÿ zatrzymania kr¹¿enia

2

Ÿ zranienia

2

Ÿ krwotoku

2

Ÿ z³amania i zwichniêcia

2

Ÿ oparzenia

1

Ÿ wstrz¹su pourazowego

1

Ÿ duszenia siê cia³em obcym

1

Ÿ omdlenia

1

Razem – 72 godziny

W ka¿dym semestrze 1 godzina do dyspozycji nauczyciela na podsumowanie semestru, co w sumie daje 76 godzin.

4. PROCEDURY OSI¥GANIA CELÓW

Prezentowany program do przysposobienia obronnego spe³nia wszelkie potrzeby nowa-torskiego spojrzenia na now¹ zreformowan¹ szko³ê. Przedmiot Przysposobienie Obronne nale¿y do grupy obowi¹zkowych przedmiotów ogólnych, które w nowej szkole maj¹ umo¿-

liwiæ uczniowi zdobycie umiejêtnoœci praktycznych, a nie teoretycznych charakteryzuj¹cych dotychczasowy system nauczania. Przy jego wdra¿aniu sugerujê uwzglêdniæ nastêpuj¹ce uwarunkowania:

1. szczególny nacisk po³o¿yæ na zagadnienia, które w przysz³oœci bêd¹ bardziej przydatne w ¿yciu codziennym dzisiejszego ucznia, w miarê mo¿liwoœci zgodne lub zbie¿ne z przysz³ym wykonywanym zawodem,

2. uwzglêdniæ nabyte we wczeœniejszych etapach nauczania umiejêtnoœci w trakcie realizacji: w szkole podstawowej programu „Elementy ratownictwa i obrony cywilnej”, a w gimnazjalnej „Obrona cywilna” b¹dŸ „Edukacja dla bezpieczeñstwa”, 3. uwzglêdniaj¹c zamieszczony we wstêpie „Schemat obowi¹zuj¹cego w Rzeczypospolitej Polskiej szkolenia z zakresu obronnoœci, obrony cywilnej i samoobrony” przystosowaæ 11

rozk³ad materia³u, tak aby przydatnoœæ nabytej wiedzy obejmowa³a jak najwiêksz¹ grupê uczniów,

4. specyfika przedmiotu wymusza jego realizacjê w wiêkszoœci jako zajêcia praktyczne, zakres umiejêtnoœci nabytych w ten sposób powinien osi¹gn¹æ kryterium nawyku, 5. rozk³ad materia³u odzwierciedla mo¿liwoœci przyswajania specyficznej wiedzy, przez uczniów ró¿nych rodzajów szkó³ ponadgimnazjalnych.

Uwarunkowania nauczania

Ÿ zajêcia winny byæ realizowane na zasadzie 1 godzina tygodniowo w pierwszym i drugim roku nauczania, w ka¿dego rodzaju szkole ponadgimnazjalnej okreœlonej w za³¹cznikach nr 9, 10, 11, 12 i 13 Rozporz¹dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12

lutego 2002 r. „W sprawie ramowych planów nauczania w szko³ach publicznych” (Dz. U.

Nr 15, poz. 142) oraz w Rozporz¹dzeniu MEN i S z 27 czerwca 2002 r. „W sprawie rodzajów szkó³, których uczniowie podlegaj¹ obowi¹zkowi odbywania przysposobienia obronnego oraz organizacji jego odbywania”

Ÿ na zajêciach nauczyciel winien korzystaæ z maksymalnej iloœci materia³ów pogl¹dowych

Ÿ zajêcia wzbogacaæ krótkimi wyst¹pieniami przedstawicieli s³u¿b obronnych i ratowni-czych tj. Stra¿ Po¿arna, Policja, Zespó³ Reagowania Kryzysowego, Inspektoratów Obrony Cywilnej, Pogotowia Ratunkowego, Polskiego Czerwonego Krzy¿a, wojska itp.

Ÿ wykorzystywaæ mo¿liwoœci rozszerzania gamy zajêæ pokazami na bazie w/w s³u¿b lub z udzia³em tych s³u¿b np. przy æwiczeniach ewakuacyjnych szko³y

Ÿ w miarê mo¿liwoœci organizowaæ wyjœcia do miejsc stacjonowania tych s³u¿b np. z okazji dnia otwartych koszar

Ÿ uwzglêdniaæ podzia³ na grupy na zajêciach z udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej, terenoznawstwa, podstaw planowania i organizowania dzia³añ, strzelectwa sportowego, jest on obowi¹zkowy w oddzia³ach licz¹cych powy¿ej 30 uczniów (Rozporz¹-

dzenie MEN i S z 27 czerwca 2002 r. „W sprawie rodzajów szkó³, których uczniowie podlegaj¹ obowi¹zkowi odbywania przysposobienia obronnego oraz organizacji jego odbywania”)

Ÿ wyró¿niaj¹cych siê uczniów klas pierwszych w nagrodê kierowaæ na organizowane przez Kuratoria Oœwiaty specjalistyczne obozy przysposobienia obronnego

Ÿ w trakcie zajêæ stosowaæ najnowsze aktywizuj¹ce metody nauczania tj.

w ró¿ne formy dyskusji

w stawianie i rozwi¹zywanie problemów

w podejmowanie decyzji

w gry decyzyjne i strategiczne

w techniki dramowe

w analizy

w zajêcia praktyczne

w seminaria na forum klasy, roku, szko³y i poza szko³¹

w organizacyjne np. organizacja zawodów szkolnych

Ÿ korzystaæ z najnowszych zdobyczy cywilizacji, które powinny maksymalnie aktywizo-waæ uczniów tj.

w internet, sale multimedialne

w najnowsze œrodki ³¹cznoœci – radio, telefon komórkowy i satelitarny, Scentralizowany System Wykrywania i Alarmowania, GPS

w najnowsze zdobycze ochrony indywidualnej i zbiorowej w specjalistyczne œrodki ratownictwa ogólnego

12

Maj¹c na wzglêdzie wczeœniejsze ustalenia, sugerujê uwypuklenie nastêpuj¹cych tematów przy uwzglêdnieniu podzia³u na trzy rozdzia³y: 1. Obrona cywilna – zagro¿enia czasu pokoju i zasady zachowania siê w czasie ich wyst¹-

pienia, podstawy planowania i organizowania dzia³añ uwzglêdniaj¹ce najnowsze ustalenia zarz¹dzania i reagowania kryzysowego.

2. Obronnoœæ kraju – priorytetowymi zagadnieniami w tym rozdziale powinny byæ przede wszystkim: informacja o prawach i obowi¹zkach przedpoborowych, poborowych, absolwentów szkó³ i uczelni wy¿szych wynikaj¹cych z ustawy „O powszechnym obowi¹zku obrony Rzeczypospolitej Polskiej” z dnia 21 listopada 1967 r. z póŸniejszymi zmianami oraz terenoznawstwo w szko³ach, w których nie bêdzie realizowane strzelanie poszerzone o bieg na orientacjê.

3. Pierwsza pomoc w nag³ych wypadkach – nabycie umiejêtnoœci udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej powinno byæ priorytetem ka¿dego cz³owieka, a udzielenie pomocy obowi¹zkiem ka¿dego, kto zauwa¿y inn¹ osobê w stanie zagro¿enia zdrowia lub ¿ycia.

Zajêcia programowe mo¿na wzbogacaæ o egzaminy na Certyfikat Unii Europejskiej czy certyfikat Harcerskiej Szko³y Ratowniczej uznawany przez Ministerstwo Zdrowia oraz Krajowy System Ratowniczo-Gaœniczy.

Z ka¿dym rokiem nauki m³odzie¿ realizuje swe cele przydatne w ¿yciu doros³ych, dlatego nale¿y uwzglêdniaæ ich potrzeby. Realizuj¹c program, powinniœmy go tak przedstawiæ, aby m³odzie¿ mog³a go opanowaæ w stopniu umo¿liwiaj¹cym wykorzystanie nabytych umiejêtnoœci w ¿yciu doros³ym.

Uwzglêdniæ przy tym nale¿y ukoñczenie 18 lat ¿ycia i wynikaj¹ce z tego tytu³u prawa i obowi¹zki tj.:

1. ch³opak staje siê przedpoborowym, dalej poborowym (ustawa „O powszechnym obowi¹zku obrony Rzeczypospolitej Polskiej” z dnia 21 listopada 1967 r. z póŸniejszymi zmianami)

2. osiemnastolatkowie w myœl obowi¹zuj¹cych przepisów uzyskuj¹ prawo ubiegania siê o prawo jazdy (potrzebna znajomoœæ udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej –

byæ mo¿e przysz³oœciowo certyfikaty z tego zakresu wiedzy bêd¹ honorowane przez Wojewódzkie Komisje Egzaminacyjne).

Dlatego, maj¹c na wzglêdzie wy¿ej wymienione uwarunkowania, sugerujê, aby program by³ realizowany z uwzglêdnieniem nastêpuj¹cych kryteriów: 1. W pierwszym semestrze nale¿y przeprowadziæ zajêcia z udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej. Do jego realizacji niezbêdny jest fantom – urz¹dzenie do nauki przywracania funkcji ¿yciowych cz³owieka. Wskazane by³oby przyst¹pienie do egzaminu i uzyskanie przez ka¿dego ucznia certyfikatu Unii Europejskiej lub Harcerskiej Szko³y Ratowniczej.

2. W trzecim semestrze nauczania (przed ukoñczeniem 18. roku ¿ycia przez uczniów) proponujê przeprowadziæ zajêcia informuj¹ce o prawach i obowi¹zkach wynikaj¹cych z ustawy

„O powszechnym obowi¹zku obrony Rzeczypospolitej Polskiej”. Ustawa ta jest czêsto modyfikowana, dlatego zajêcia w miarê mo¿liwoœci nale¿y wzbogacaæ uczestnictwem w nich przedstawicieli Wojskowych Komend Uzupe³nieñ.

3. Z ca³¹ powag¹ nale¿y traktowaæ zagro¿enia czasu wojny, w odniesieniu do obywatela nie-zwi¹zanego ze s³u¿bami militarnymi niczym siê nieró¿ni¹ce od zagro¿eñ czasu pokoju; ró¿nica polega tylko na rozró¿nieniu Ÿróde³ ich pochodzenia – w czasie „P” b³¹d cz³owieka, dzia³anie si³ przyrody, a w czasie „W” œwiadome dzia³anie jednej grupy spo³ecznej (naro-du) przeciwko drugiej, np. z przyczyn wyznaniowych, politycznych.

13

4. Równie wa¿nymi zagadnieniami s¹ psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych i sposoby radzenia sobie z nimi, rola jednostki w kszta³towaniu bezpieczeñstwa w³asnego i spo-

³ecznego oraz podstawy planowania i organizowania dzia³añ. To zagadnienie kierowane jest do ka¿dego, kto w przysz³oœci bêdzie kierowa³ grup¹ ludzi. Dotyczyæ to mo¿e w³aœci-ciela firmy, kierownika, dyrektora, wójta, starosty, g³owy rodziny. Zajêcia z tego tematu powinny byæ szczególnie dobrze przygotowane i prowadzone, poniewa¿ w przysz³oœci mog¹ powodowaæ z³e organizowanie akcji ratunkowych. Bardzo pomocne w realizacji bêdzie zastosowanie metody gry decyzyjnej oraz podejmowanie decyzji wyprzedzaj¹-

cych – strategicznych.

5. Wa¿nym dzia³em jest równie¿ terenoznawstwo. Zagadnienie, w ramach którego uczniowie powinni nauczyæ siê czytaæ mapê. Umiejêtnoœæ bardzo specyficzna, przydatna na ka¿dym kroku, pomo¿e im w sytuacjach codziennych i usamodzielni ich dzia³ania.

5. ZAK£ADANE OSI¥GNIÊCIA UCZNIA

Po zakoñczeniu realizacji programu nauczania przysposobienia obronnego uczeñ:

Ÿ zna prawa i obowi¹zki wynikaj¹ce z ustawy „O powszechnym obowi¹zku obrony Rzeczypospolitej Polskiej” z dnia 21 listopada 1967 r. z póŸniejszymi zmianami,

Ÿ potrafi orientowaæ siê w terenie i korzystaæ z mapy w ¿yciu codziennym,

Ÿ potrafi udzieliæ pierwszej pomocy osobie potrzebuj¹cej i zna obowi¹zki osoby bêd¹cej

œwiadkiem wypadku, tragedii, katastrofy,

Ÿ potrafi opracowaæ plan prostej akcji ratowniczej i kierowaæ ma³¹ grup¹ ludzi,

Ÿ umie wymieniæ potencjalne zagro¿enia czasu pokoju na terenie miejsca zamieszkania,

Ÿ wie, jak siê zachowaæ w chwili ich wyst¹pienia,

Ÿ potrafi przedsiêwzi¹æ odpowiednie czynnoœci na miejscu wypadku drogowego z udzia³em

œrodków niebezpiecznych,

Ÿ potrafi okreœliæ mo¿liwoœci wyst¹pienia zagro¿eñ charakterystycznych w okresie wojen-nym, z uwzglêdnieniem zasiêgu ich wyst¹pienia w miejscu zamieszkania,

Ÿ zna wybrane przepisy miêdzynarodowego prawa humanitarnego,

Ÿ potrafi pos³ugiwaæ siê podstawowym sprzêtem ratowniczym i korzystaæ z indywidualnych i zbiorowych œrodków ochrony,

Ÿ zna system obronnoœci obowi¹zuj¹cy w RP,

Ÿ zna obowi¹zki wynikaj¹ce z ustaw „O stanie klêski ¿ywio³owej” i „O stanie wyj¹tkowym”, w tym równie¿ o œwiadczeniach osobistych i rzeczowych oraz o mo¿liwoœci wprowadzenia ograniczenia wolnoœci i praw cz³owieka i obywatela,

Ÿ wie, jak walczyæ z oznakami stresu i paniki,

Ÿ potrafi wykorzystywaæ œrodki technologii informatycznej,

Ÿ zna przepisy bezpieczeñstwa zwi¹zane z pos³ugiwaniem siê broni¹.

6. OCENIANIE

Uczeñ na zajêciach przysposobienia obronnego musi byæ oceniany wed³ug tych samych kryteriów, które obowi¹zuj¹ w stosunku do innych przedmiotów okreœlonych w Rozporz¹-

dzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 21 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 29, poz. 323 z póŸn. zm.)

„W sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s³ucha-czy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko³ach publicznych”.

14

1. Szczegó³owe zasady oceniania ucznia okreœla statut szko³y i Wewn¹trzszkolny System Oceniania.

2. Ocenianie to obejmuje:

a) formu³owanie przez nauczycieli wymagañ edukacyjnych oraz informowanie o nich uczniów i ich rodziców (prawnych opiekunów),

b) bie¿¹ce ocenianie uwzglêdniaj¹ce:

Ÿ wypowiedzi ustne

Ÿ ró¿nego rodzaju sprawdziany

Ÿ wykonywanie æwiczeñ praktycznych

Ÿ prowadzenie zeszytu przedmiotowego

Ÿ aktywny udzia³ w zajêciach

Ÿ opracowania, zadania wykonywane poza szko³¹

c) œródroczne klasyfikowanie wed³ug skali i w formach przyjêtych w danej szkole, d) ustalanie ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego (semestru) i warunki ich popra-wiania.

3. Ocenianie ma na celu:

a) poinformowanie ucznia o poziomie jego osi¹gniêæ edukacyjnych i postêpach w tym zakresie,

b) pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju, c) motywowanie ucznia do dalszej pracy,

d) dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postêpach, trudnoœciach w uczeniu siê oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia, e) umo¿liwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-

-wychowawczej.

4. Nauczyciel na pocz¹tku ka¿dego roku szkolnego informuje uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikaj¹cych z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osi¹gniêæ edukacyjnych uczniów.

5. Zarówno dla ucznia, jak i jego rodziców (prawnych opiekunów) oceny musz¹ byæ jawne.

6. W miarê mo¿liwoœci nale¿y uwzglêdniæ „ogólne kryteria” stopni szkolnych wg. B. Niemierki („Pomiar wyników kszta³cenia”, WSiP, Warszawa 1999 r.) 1) Stopieñ celuj¹cy otrzymuje uczeñ, który:

a) posiad³ wiedzê i umiejêtnoœci znacznie wykraczaj¹ce poza program nauczania przedmiotu w danej klasie, samodzielnie i twórczo rozwija w³asne uzdolnienia oraz b) biegle pos³uguje siê zdobytymi wiadomoœciami w rozwi¹zywaniu problemów teoretycznych lub praktycznych z programu nauczania danej klasy, proponuje rozwi¹zania nietypowe, rozwi¹zuje tak¿e zadania wykraczaj¹ce poza program nauczania tej klasy lub

c) osi¹ga sukcesy w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, zawodach sportowych i innych, kwalifikuj¹c siê do fina³ów na szczeblu wojewódzkim (regionalnym) albo krajowym lub posiada inne porównywalne osi¹gniêcia.

2) Stopieñ bardzo dobry otrzymuje uczeñ, który: a) opanowa³ pe³ny zakres wiedzy i umiejêtnoœci, okreœlony programem nauczania przedmiotu w danej klasie oraz

b) sprawnie pos³uguje siê zdobytymi wiadomoœciami, rozwi¹zuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne ujête programem nauczania, potrafi zastosowaæ po-siadan¹ wiedzê do rozwi¹zywania zadañ i problemów w nowych sytuacjach.

3) Stopieñ dobry otrzymuje uczeñ, który:

a) nie opanowa³ w pe³ni wiadomoœci okreœlonych programem nauczania w danej klasie, 15

ale opanowa³ je na poziomie przekraczaj¹cym wymagania w minimum programowym oraz

b) poprawnie stosuje wiadomoœci, rozwi¹zuje (wykonuje) samodzielnie typowe zadania teoretyczne lub praktyczne.

4) Stopieñ dostateczny otrzymuje uczeñ, który:

a) opanowa³ wiadomoœci i umiejêtnoœci okreœlone programem nauczania w danej klasie na poziomie nieprzekraczaj¹cym wymagañ zawartych w minimum programowym oraz b) rozwi¹zuje (wykonuje) typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o œrednim stopniu trudnoœci.

5) Stopieñ dopuszczaj¹cy otrzymuje uczeñ, który: a) ma braki w opanowaniu minimum programowego, ale braki te nie przekreœlaj¹ mo¿-

liwoœci uzyskania przez ucznia podstawowej wiedzy z danego przedmiotu w ci¹gu dalszej nauki oraz

b) rozwi¹zuje (wykonuje) zadania teoretyczne i praktyczne typowe o niewielkim stopniu trudnoœci.

6) Stopieñ niedostateczny otrzymuje uczeñ, który: a) nie opanowa³ wiadomoœci i umiejêtnoœci okreœlonych minimum programowym przedmiotu nauczania w danej klasie, a braki w wiadomoœciach i umiejêtnoœciach unie-mo¿liwiaj¹ dalsze zdobywanie wiedzy z tego przedmiotu oraz b) nie jest w stanie rozwi¹zaæ (wykonaæ) zadañ o niewielkim (elementarnym) stopniu trudnoœci.

7. Na proœbê ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) nauczyciel ustalaj¹cy ocenê powinien j¹ uzasadniæ.

Program jest przeznaczony dla liceów ogólnokszta³c¹cych, liceów profilowanych, techników i zasadniczych szkó³ zawodowych. Trafia on do uczniów posiadaj¹cych ró¿ne mo¿liwoœci przyswajania materia³u. W zwi¹zku z powy¿szym sugerujê przy ocenianiu ucznia uwzglêdniaæ:

Ÿ rodzaj szko³y,

Ÿ kierunek nauki,

Ÿ przygotowanie ucznia do realizacji przedmiotu wyniesione z poprzedniego etapu kszta³cenia,

Ÿ zaanga¿owanie ucznia w problematykê zajêæ prowadzonych przez Pañstwa,

Ÿ aktywnoœæ pozaprogramow¹ ucznia.

7. POMOCE I ŒRODKI DYDAKTYCZNE

A. Pomoce dydaktyczne

Ÿ Apteczka pierwszej pomocy

Ÿ Apteczka samochodowa

Ÿ Trójk¹t ostrzegawczy

Ÿ Fantom do nauczania resuscytacji

Ÿ Zestaw do imitacji ran i pozoracji urazów

Ÿ Nosze sanitarne

Ÿ Maska przeciwgazowa typu cywilnego (kaptur)

Ÿ Zestaw znaków okreœlaj¹cych substancje toksyczne

Ÿ Podrêczny sprzêt gaœniczy

Ÿ Broñ sportowa lub pneumatyczna

Ÿ Amunicja

16

Ÿ Naboje æwiczebne

Ÿ Muszka uniwersalna

Ÿ Luneta

Ÿ Lornetka

Ÿ Kompas, busola

Ÿ Mapy topograficzne æwiczebne i miejsca zamieszkania

Ÿ Plan miasta

Ÿ Foliogramy na wszystkie rodzaje zajêæ

B. Œrodki audiowizualne

Ÿ Si³y Zbrojne RP – CD-ROM

Ÿ Polska w NATO – CD-ROM

Ÿ Z czym do NATO – kaseta wideo VHS

Ÿ Wypadek drogowy i ty – kaseta wideo VHS

Ÿ Miêdzynarodowe Prawo Humanitarne – dyskietka ZG PCK

Ÿ Terenoznawstwo – CD-ROM 2

C. Inne

Ÿ Podrêcznik „Przysposobienie obronne” 3

Ÿ „Edukacja dla bezpieczeñstwa” – czasopismo, dwumiesiêcznik dla dyrektorów szkó³

i nauczycieli PO

Ÿ Poradnik metodyczny dla nauczycieli PO 4

2 Planowane wydanie w III–IV kwartale 2002 r.

3 Planowane wydanie w II–III kwartale 2002 r.

4 Planowane wydanie w III–IV kwartale 2002 r.

17

18