Propozycje odpowiedzi

na pytania z działu Ćwiczymy

czytanie ze zrozumieniem

podręcznika Aleksandra

Nawareckiego i Doroty Siwickiej

Przeszłość to dziś, kl. II, cz. I*

Mircea Eliade, [ Duch, który przeczy] (s. 20)

1. Mefistofeles jest, zdaniem Eliadego, „ojcem wszelkich przeszkód”, ponieważ każe człowiekowi zatrzymać się w dążeniu do celu, utrudnia działanie.

2. Działania Mefistofelesa prowadzą do bezruchu, do śmierci za życia i do potępienia.

3. „Duch negacji”

4. odpowiedź c)

Jarosław Marek Rymkiewicz, Dlaczego romantycy umie-

rali młodo? (s. 33)

1. odpowiedź c)

2. Fakt, że romantycy umierali młodo, można wytłumaczyć po pierwsze złymi warunkami higienicznymi i szerzącymi się w tym czasie chorobami zakaź-

nymi. Po drugie, romantycy często narażali się na niebezpieczeństwa i szybko wyczerpywali siły witalne.

3. Romantyczny styl życia polegał na poszukiwaniu intensywnych przeżyć i podejmowaniu odważnych wyzwań, jak zdobywanie szczytów, spiskowanie, walka zbrojna.

4. Romantyczny styl życia, zdaniem autora, był wyrazem żądzy poznania wszystkiego i zaznania wszystkiego.

* Opracowała redakcja Wydawnictwa STENTOR.

Klasa II

1

Maria Janion, [ Wyzwolenie wyobraźni] (s. 47)

1. Romantycy odkryli rzeczywistość wewnętrzną, czyli podświadomość.

2. „bezczelność”, „bezceremonialność”, „chorobliwa (wyobraźnia)”

3. Tworzywem sztuki romantycznej były sny i twory wyobraźni.

4. Współczesne kino – podobnie jak sztuka romantyzmu – czerpie z podświadomości.

Marta Piwińska, Bunt zakochanych (s. 60)

1. Zakochany jest wolny, ponieważ miłość pozwala mu spojrzeć na świat subiektywnie, tak jak dyktują mu uczucia, bez liczenia się ze zdaniem innych ludzi.

2. Wyrażenie „społeczne okulary” oznacza powszechnie przyjęte poglądy, zapatrywania itd., które wpływają na sposób, w jaki jednostka widzi świat.

3. odpowiedź a)1

4. Miłość ustawia jednostkę w opozycji do zbiorowości. Uświadamia ona sobie swą odmienność od otoczenia i czuje się w nim obco. Otoczenie nie toleruje inaczej myślącej jednostki. Nakłania zakochanego do opamiętania się lub go odrzuca.

5. Sformułowanie oznacza, że miłość prowadzi do poznania – zakochany odkrywa, czym jest świat i czym jest jednostka.

Stefania Skwarczyńska, [ Jak poeci romantyczni widzieli

kolory? ] (s. 78)

1. Przymiotnik „niebieski” dla romantyków nie oznaczał wartości kolory-stycznej, lecz związek z niebem, „błękitny” zaś był nazwą koloru odpowiadającą znaczeniem dzisiejszemu niebieskiemu.

2. Nazwy kolorów mogą być utworzone od nazw rzeczy, które mają dany kolor, oraz od nazw materiałów, z których rzeczy są wykonane.

3. W obu przypadkach widzenie koloru wiązało się ściśle z etymologią wyrazów, które je określały (granatowy był kolorem owocu granatu, a brązowy kolorem rzeczy wykonanych z brązu).

4. Różnice w pojmowaniu kolorów mogą być przyczyną niezrozumienia intencji autorów romantycznych, błędów i nieporozumień interpretacyjnych. Te same kolory bywają w różnych epokach różnie nazywane i odbierane, np. okre-

ślenie „majowy”, przez nas odbierane jako metaforyczne, dla Mickiewicza było zwykłą nazwą koloru zielonego2 .

1 W nowym wydaniu podręcznika usunięto pytanie 3 (numeracja dalszych pytań jest dosto-sowana do tej zmiany).

2 W nowym wydaniu usunięto przedostatnie pytanie, ostatnie zaś nieco zmodyfikowano; obecnie brzmi ono: W jaki sposób różnice w pojmowaniu kolorów mogą wpływać na interpre-tację utworów literackich? Odpowiedz na podstawie dwóch ostatnich akapitów.

2

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

Propozycja odpowiedzi na pytania…

Gaston Bachelard, Marzenie i kosmos (s. 79–80)

1. odpowiedź b)

2. Spokojna woda jest obrazem trwania; czas przestaje istnieć; widok wo-dy łączy chwilę obecną ze wspomnieniem (przeszłością) – odpowiedzi warian-towe.

3. Czasownik „medytować” użyty w trzecim akapicie oznacza kontakt duszy ze światem, stan połączenia ich w całość.

4. Marzyciel widzi w lustrze wody odbicie własnej duszy.

5. Wyobrażenie wody

pozwala oddać się marzeniom;

zatrzymuje czas, pozwala cofnąć się we wspomnienia;

ukazuje odbicie duszy; dzięki niemu człowiek zagłębia się w siebie;

znosi przeciwności i dozwala na kontakt z całym światem.

6. Metafora „okiem swoich jezior ziemia spogląda w niebo” oznacza, że wyobrażenie o wodzie otwiera człowiekowi perspektywę na kosmos, wieczność. Niebo odbite w lustrze wody jest obrazem nieba zamkniętego w duszy. (ew.: Dzięki wyobrażeniu wody człowiek uświadamia sobie istotne, uniwersalne prawdy).

Ryszard Przybylski, [ Ubranie jako tekst] (s. 92–93)

1. Sformułowanie „kamizelka i rękawiczki były metonimią dandysa” oznacza, że dandysa utożsamiano z kamizelką i rękawiczkami. (Słowa „kamizelka”

lub „rękawiczki” zastępowały słowo „dandys”).

2. Autor z ironią odnosi się do postawy dandysów (pejoratywne określa ich mianem „tego plemienia”; ironiczny jest też zwrot: „z lubością prezento-wał”). O gentlemenach wyraża się natomiast pozytywnie („wytworny gentlemen)

3. Chopin, aby odróżnić się od dandysów, odpowiednio dobierał deseń ka-mizelki i kolor rękawiczek, starając się, aby były inne niż preferowane przez dandysów.

4. odpowiedź b)

5. Strój był w intencji kompozytora znakiem przynależności do wyższych sfer Paryża, miał budzić podziw i szacunek.

6. odpowiedź a)

7. Autor chciał podkreślić, że Chopin musiał wszelkimi środkami zabiegać o pozycję towarzyską i że strój odgrywał w tych zabiegach ważną rolę.

Andrzej Kijowski, O dobrym Naczelniku i niezłomnym

Rycerzu (s. 118–119)

1. Przekształcenie krypt królewskich w panteon oznacza, że stały się one miejscem pochówku osób szczególnie zasłużonych dla narodu.

2. Przez sformułowanie „kult bohaterów stawał się instytucją” należy rozumieć, że przybrał on oficjalne formy.

3. Wydarzenia z życia księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki wiązały się z ostatnimi latami Rzeczypospolitej i bohaterskim okresem napole-ońskim. Przypominały świetne chwile: ogłoszenie Konstytucji 3 maja, przysięgę Klasa II

3

Kościuszki i Racławice, oraz nadzieje pokładane w Napoleonie. Wzbudzały wiel-kie emocje: dumy z osiągnięć i zwycięstw oraz żalu z powodu narodowych klęsk.

4. Przejawy kultu Kościuszki i księcia Poniatowskiego to sprowadzenie ich zwłok do krypt królewskich na Wawelu oraz powszechność ich wizerunków.

5. Fragment czwartego akapitu od słów: „Rewolucja francuska...” do: „Emocje te szukały sobie byle jakich ujść...”.

6. Mitotwórstwo nie liczyło się z faktami: dowolnie je przekształcano, do-stosowując do wyobrażeń.

Zbigniew Raszewski, Poeci romantyczni i teatr

(s. 141–142)

1. Twórcy dramatów romantycznych mieli wątpliwości, czy ich sztuki po-winny być w ogóle wystawiane w teatrze. Obawiali się bowiem, że dramaty, w których króluje nieskrępowana wyobraźnia, zostaną zniszczone przez rutynę i brutalność panujące w ówczesnym teatrze.

2. Reakcją dramatopisarzy na rutynę teatru była obawa przed wystawia-niem sztuk w teatrze oraz wprowadzanie do utworów akcentów szyderstwa wobec panujących stosunków.

3. W okresie romantyzmu z jednej strony tworzono widowiska, którymi pasjonowali się ludzie wszystkich środowisk i które oglądały tłumy. Z drugiej strony powstawały dramaty nieprzeznaczone na scenę – te jako widowiska ist-niały jedynie w wyobraźni tworców i czytelników.

4. Teatr polski – podobnie jak teatr europejski – cechuje się dwoistością: z jednej strony działają teatry, z drugiej zaś – powstają sztuki nieprzeznaczone na scenę.

W Polsce to drugie zjawisko jest szczególnie nasilone. Dramaty pisane przez znako-mitych poetów są niemożliwe do wystawienia z powodu trudności technicznych.

5. Obydwa wyrażenia: „spektakl w fotelu” i „teatr napowietrzny” łączy idea widowiska, które powstaje w wyobraźni pisarza i czytelnika.

Alina Kowalczykowa, Polska prahistoria

(s. 142–143)

1. odpowiedź a)

2. Nazwa jeziora i imię władcy wskazują na to, że akcja dzieje się w polskich dziejach bajecznych. Jednak Słowackiemu nie chodziło o rekonstrukcję legendy, dlatego nieco zmienił imię władcy.

3. odpowiedź a)

4. „Poetyka anachronizmu”

zapobiega traktowaniu dramatu jako obrazu konkretnej epoki,

pozwala mówić o współczesności,

pozwala formułować myśli na temat charakteru dziejów.

5. Dzieje prehistoryczne nie różnią się od współczesności, jeśli wziąć pod uwagę charakter dziejów i namiętności ludzkie.

4

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

Propozycja odpowiedzi na pytania…

Jerzy Jedlicki, [ Rząd dusz i pospolitość życia]

(s. 160–161)

1. Metafora „polska kopuła symboliczna” oznacza zespół polskich symboli narodowych – to, co dla narodu było najwyższą, najświętszą wartością.

2. Dawne polskie symbole narodowe były związane z tradycjami stanu ry-cerskiego i szlacheckiej rzeczypospolitej z obieralnym królem. Symbole te uległy dewaluacji po tym, jak ostatni król abdykował, szlachta nie potrafiła obronić ojczyzny, a Polska przestała istnieć na mapie.

3. Czasy tuż po rozbiorach zostały określone mianem „żyznego okresu”, ponieważ wówczas stworzono narodowe symbole i legendy, które pozwoliły na-rodowi przetrwać okres zaborów i pozostały żywe do naszych czasów.

4. Paradoksem jest

kult Konstytucji 3 maja, która nie zdążyła wejść w życie;

kult Tadeusza Kościuszki, który był naczelnikiem przegranego powstania;

legenda Napoleona, dla którego tysiące Polaków poniosły daremną ofiarę.

5. Poezja po kongresie wiedeńskim odgrywała rolę moralnego autorytetu, który umacniał naród w poczuciu tożsamości i woli przetrwania. Poeci byli wiesz-czami, czyli narodowymi prorokami, przywódcami narodu, pokrzepiali obietnicą wyzwolenia, a także udzielali napomnień.

6. Filozofia narodowa miała za zadanie nadać sens wysiłkowi, który na co dzień podejmowano w kraju pod zaborami.

7. Termin „praca organiczna” oznacza pracę gospodarczą i kulturalną, któ-

ra poprzez wzrost poziomu oświaty i wzmocnienie ekonomiczne narodu ma być drogą do niepodległości.

Mieczysław Tomaszewski, [ Kompozytor i słowo]

(s. 172–173)

1. Poezja i muzyka pełnią odmienne funkcje. Połączenie poezji i muzyki potęguje ich oddziaływanie.

2. Szczególna właściwość pieśni polega na tym, że tekst poetycki zyskuje dzięki muzyce większą moc oddziaływania i trwałość.

3. odpowiedź a)

4. Kompozytor, zdaniem romantyków, ma za zadanie uchwycić i wiernie przekazać sens utworu poetyckiego, a także dopowiedzieć to, czego nie potrafią wyrazić słowa.

Klasa II

5