politologia II rok
grupa D
System polityczny Finlandii
Republika Finlandii - Suomen Tasavalta
Gdań sk, 28.04. 2006r.
Ludność- 5 mln 159 tys. obywateli
Skład narodowoś ciowy:
→ Finowie- 93,5%
→ Szwedzi- 5,9%
→ Lapończycy- 8 tys.
Ję zyki urzę dowe: fiński i szwedzki
Koś cioły pań stwowe: Kościół Ewangelicko- Augsburski -88,1% obywateli Fiński Kościół Prawosławny- 1,1 % obywateli
Podział administracyjno- terytorialny:
→ „6 prowincji: Południowa Finlandia, Zachodnia Finlandia, Wschodnia Finlandia, Oulu, Laponia i Wyspy Alandzkie
→ 20 regionów
→ 452 gminy”1
Wyspy Alandzkie są autonomiczną prowincją, z własnym Zgromadzeniem Ustawodawczym, rządem, flagą i systemem podatkowym.
Geografia:
Powierzchnia kraju: 338 tys. km2 , z czego 10% stanowią jeziora, zaś 69 % lasy; W Finlandii znajduje się 187,888 jezior, 5100 wodospadów i 179,584 wysp; To największy archipelag w Europie, włączając autonomiczne Wyspy Alandzkie.
Jedna czwarta obszaru znajduje się za kręgiem polarnym. Sąsiadami Finlandii są Szwecja, Norwegia i Rosja. Granica Finlandii z Rosją (1,269 km) jest jednocześnie wschodnią granicą Unii Europejskiej.
Historia:
W 1157 miała miejsce tzw. pierwsza wyprawa krzyżowa, zorganizowana przez króla Szwecji Eryka IX. Kolejne wyprawy szwedzkie z XII i XIII wieku doprowadziły stopniowo do zajęcia całej Finlandii. W konsekwencji Finlandia prawie na siedem wieków stała się częścią Królestwa Szwecji, co potwierdził traktat z 1323 r.
Epokę feudalną w Finlandii cechowało podobieństwo do wzorca szwedzkiego. O wyborze monarchy decydowało zgromadzenie ludowe (thing), w 1362 prawo do udziału w thingu otrzymali przedstawiciele szlachty i duchowieństwa z prowincji fińskich. Od połowy XVI w.
tron w Szwecji staje się dziedziczny.2
Od 1809 roku w wyniku wojen szwedzko- rosyjskich cała Finlandia znalazła się w ręku Rosji, uzyskując status Wielkiego Księstwa w ramach carskiej Rosji. Na czele administracji Wielkiego Księstwa Finlandii stała 14- osobowa Rada Rządowa, mianowana przez cara.
Kompetencje Rady to sprawy administracyjne, sadownictwa i samorządu. W 1816 rada została przekształcona w Senat Finlandii. Rosja dążyła do ograniczenia autonomii fińskiej, ale problemy wewnętrzne (m.in. rewolucja 1905, wojna z Japonią) przyniosły pozytywna zmianę dla Finlandii- manifest z 4.XI.1905 r. przywracał jej pełną autonomię. W 1906 roku przyjęto Akt o Parlamencie, decydując o zmianie dotychczasowego zgromadzenia w jednoizbowy 1 „Konstytucja Republiki Finlandii z 11 czerwca 1999 r./ tł. I wstęp Joachim Osiński”
2 Ibidem,
2
parlament- Eduskuntę. Uchwalono także nową ordynację wyborczą, która jako pierwsza w Europie przyznawała prawo wyborcze kobietom oraz znosiła cenzusy stanowe i majątkowe.
Po rewolucji bolszewickiej 6.XII.1917 r. Finlandia proklamowała pełną niepodległość.
Po II wojnie światowej Helsinki stały się ważnym ośrodkiem polityki światowej( np.
rozmowy SALT oraz zwołanie KBWE).
Po rozpadzie ZSRR pogorszyła się sytuacja gospodarcza Finlandii (spadek dochodu narodowego, wzrost bezrobocia do 20%), rozpoczęły się starania o członkowstwo w UE. Po referendum w 1994( za wstąpieniem było 56,9% obywateli) od 1.I.1995 r. Finlandia stała się członkiem Unii Europejskiej.
Konstytucja:
Nowa konstytucja została uchwalona przez parlament 12.II.1999 r., a weszła w życie z dniem 1 marca 2000 roku. Wprowadziła system parlamentarno- gabinetowy (zastępując dotychczasowy półprezydencki)
Składa się z 13 rozdziałów i 131 paragrafów. Została oparta na demokratycznych zasadach ustrojowych, gwarantując nienaruszalność godności ludzkiej, wolności i prawa jednostki.3
I.
Eduskunta- parlament , rozdz. IV
Parlament odgrywa pierwszoplanową rolę wśród organów państwa:
„ władza zwierzchnia w Finlandii należy do narodu reprezentowanego przez parlament”
„władza ustawodawcza realizowana jest przez parlament, który decyduje również o finansach państwa”4
Parlament jest jednoizbowy, liczy 200 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych, proporcjonalnych oraz tajnych. Wybory odbywają się w trzecią niedzielę marca po upływie 4- letniej kadencji. Występuje instytucja przedterminowego głosowania, która umożliwia udział w głosowaniu osobom nie mogącym uczestniczyć w głosowaniu w lokalu wyborczym w dniu wyborów, głos można przesłać pocztą, a nawet telefonicznie.
Czynne i bierne prawo wyborcze wynosi 18 lat.
Obecnie w Finlandii jest 15 okręgów wielomandatowych ( zgodnie z konstytucja nie może być mniej jak 12 i więcej jak 18) oraz jeden jednomandatowy dla Wysp Alandzkich.
Kandydaci na deputowanych SA zgłaszani przez partie polityczne lub grupę 100 wyborców.
Przeliczanie głosów na mandaty- metoda H’donta.
O otwarciu sesji ogłasza prezydent.
Na pierwszym posiedzeniu parlamentu następuje wybór Przewodniczącego i jego 2
zastępców, którzy wraz z przewodniczącymi komisji stałych tworzą Radę Przewodniczących.
W ciągu 7 dni powołane zostają komisje stałe oraz tzw. Wielka komisja ( 25 członków i 13
zastępców). Spełnia ona ważną rolę przede wszystkim w procesie ustawodawczym, poniekąd zastępuje drugą izbę parlamentu, często stanowi forum osiągania konsensusu między partiami.5
3 „Konstytucja Republiki Finlandii z 11 czerwca 1999 r./ tł. I wstęp Joachim Osiński”
4 Ibidem,
5 Ibidem,
3
♦ ustrojodawcze
♦ ustawodawcze
♦ finansowo- budżetowe
♦ kontrolne
♦ kreacyjne
Procedura ustawodawcza:
Inicjatywę ustawodawczą mają rząd oraz deputowani. Wniosek zgłoszony na piśmie zostaje poddany tzw. debacie wstępnej, w wyniku której projekt ustawy zostaje skierowany do odpowiedniej komisji stałej. Debata wstępna nie jest traktowana jako pierwsze czytanie.
W normalnym trybie w pierwszym czytaniu następuje rekomendacja komisji stałej i ogólna dyskusja nad projektem, potem odsyłany jest do Wielkiej Komisji.
W drugim czytaniu następuje głosowanie, aby projekt przeszedł potrzebna jest zwykła większość.
Po uchwaleniu projektu przez parlament trafia on do prezydenta, który może zażądać opinii Sądu Najwyższego. Jeśli prezydent odmawia podpisu, projekt trafia ponownie do parlamentu.
Gdy Eduskunta uchwali go znowu bez zmian to wchodzi w życie bez podpisu prezydenta.
Deputowani mają prawo zgłaszania interpelacji i zapytań. Istnieją też plenarne debaty-deputowani mają prawo zadawania krótkich ustnych pytań członkom Rady Państwa.
Parlament powołuje na 4- letnią kadencję ombudsmana parlamentarnego, który: „sprawuje nadzór nad przestrzeganiem prawa i wypełnianiem obowiązków przez sady, organy władzy publicznej oraz urzędników organów publicznych. Może wystąpić z oskarżeniem w razie stwierdzenia przestępstwa popełnionego przez funkcjonariusza państwowego oraz występuje z wnioskami koniecznych zmian sprzecznych z prawem.”6
II.
Prezydent rozdz. V
Specyficzną cechą fińskiego ustroju republikańskiego była silna pozycja głowy państwa.
Nowa konstytucja ogranicza jego dotychczasowe znaczenie w państwie i zakres przyznanych uprawnień.
Wybory: bezpośrednie, powszechne
Kadencja: 6- letnia, z możliwością jednej reelekcji
Kandydata może zgłosić partia lub grupa 20 tys. uprawnionych do głosowania obywateli.
Wybory odbywają się w 3 niedzielę stycznia. Należy uzyskać ponad połowę ważnie oddanych głosów. Jeśli żaden kandydat nie uzyska wymaganej większości w 3 niedzielę po 1 turze odbywa się 2 tura wyborów, w której biorą udział dwaj kandydaci z największą ilością głosów, wygrywa kandydat zwykłą większością. Natomiast jeśli jest tylko jeden kandydatko wybory się nie odbywają- automatycznie zostaje prezydentem.
Uprawnienia prezydenta:
♦ prezydent utracił znaczenie w procesie powoływania premiera. Główną rolę odgrywa Eduskunta i jej przewodniczący, on prowadzi rozmowy liderów frakcji
parlamentarnych. O wynikach informowany jest prezydent, który ogłasza
desygnowanie kandydata.
6 T. Goduń, M. Cygnarowski „Leksykon systemów politycznych” str. 103
4
♦ prezydent może, ale tylko na wniosek premiera, zdymisjonować Radę Państwa lub jej członka.
♦ musi przyjąć dymisję rządu, który utracił zaufanie parlamentu
♦ nie ma inicjatywy ustawodawczej
♦ ma 3 miesiące na podpisanie ustawy z prawem odesłania jej do Sądu Najwyższego
♦ ma prawo weta zawieszającego
♦ ma konstytucyjny obowiązek odwołania Rady Państwa lub jej członka, gdy utracili oni zaufanie parlamentu ( wyrażone przez wotum nieufności lub nieudzielanie wotum zaufania)
♦ nie może powoływać parlamentu na sesje nadzwyczajne
♦ ma prawo łaski
♦ przyznaje obywatelstwo
♦ mianuje sędziów, prokuratora generalnego, Kanclerza i Wicekanclerza
Sprawiedliwości
Polityka zagraniczna:
Art. 93 konstytucji: „polityka zagraniczna Finlandii prowadzona jest przez Prezydenta Republiki we współpracy z Radą Państwa”, w praktyce w kontaktach z organami UE wzrosła rola premiera.
Odpowiedzialność prezydenta:
Jeśli Kanclerz Sprawiedliwości i Parlamentarny Ombudsman lub Rada Państwa uznają, że prezydent dopuścił się zdrady stanu, zdrady zwykłej lub zbrodni przeciw ludzkości, informują o tym Eduskuntę. Parlament może większością ¾ zdecydować o oskarżeniu prezydenta przed Trybunałem Stanu. Do momentu wydania orzeczenia prezydent zostaje zawieszony w pełnieniu swej funkcji.7
III.
Rada Państwa- rząd, rozdz. V
Na czele Rady Państwa stoi premier, desygnowany przez Przewodniczącego Eduskunty i wybierany przez parlament Po wyborach grupy parlamentarne prowadzą rozmowy na temat utworzenia rządu. Na podstawie ich wyników i wysłuchaniu Przewodniczącego Eduskunty prezydent nominuje kandydata na urząd premiera.
Parlament udziela wotum zaufania mianowanemu premierowi bezwzględną większością głosów. Jeśli nie uzyska wymaganej większości, prezydent mianuje kolejnego kandydata zgodnie z tą procedurą. Jeśli i ten nie uzyska zaufania, to następnemu kandydatowi wystarczy poparcie zwykłej większości .
Odmowa zaufania premierowi jest równoznaczna z dymisja całego gabinetu. Premier odpowiada za bezzwłoczne przedstawienie parlamentowi programu rządu.
Rząd sprawuje władzę wykonawczą i jest uprawniony do zajmowania się wszystkimi zagadnieniami, które nie SA wyraźnie zastrzezone dla prezydenta lub innego organu władzy państwowej.8
Członek rządu nie może sprawować innych funkcji publicznych.
Premier przewodniczy posiedzeniom plenarnym Rady Państwa.
Obecnie w Finlandii jest 13 ministerstw9.
7T. Goduń, M. Cygnarowski „Leksykon systemów politycznych” str. 103
8 Ibidem, str. 104
9 www. virtual.finland.fi/
5
Kanclerz Sprawiedliwości
Jest: „powoływany przez prezydenta na 5- letnią kadencję, urząd Kanclerza Sprawiedliwości znajduje się w strukturze rządu. Czuwa nad legalnością aktów prawnych organów władzy (zwłaszcza rządu i prezydenta), nadzoruje przestrzeganie prawa przez urzędników państwowych”10
V.
Zmiana konstytucji
Projekt zmiany konstytucji jest rozpatrywany jak zwykła ustawa. Przyjęty projekt po drugim czytaniu zostaje odłożony do pierwszej sesji nowej Eduskunty. Nowy parlament potwierdza zmianę większością 2/3.
Istnieje także szybsza procedura- uznanie projektu zmiany za pilny większością 5/6 głosów i uchwalenie samej zmiany większością 2/3 (w czasie tej samej kadencji). 11
Organy państwa:
Prezydent - Tarja Halonen
Premier- Matti Vanhanen (od 24.VI.2003)
Skład parlamentu ( wybory z marca 2003):
Partia Centrum: 55 miejsc 24.7 %
Socjaldemokraci: 53 miejsc 24.5 %
Narodowa Koalicja: 40 miejsc18.6 %
Sojusz Lewicy: 19 miejsc 9.9 %
Partia Zielonych: 14 miejsc 8.0 %
Narodowa Partia Szwedzka: 8 miejsc 4.6 %
Fińska Unia Chrześcijańska :7 miejsc 5.3 %
Prawdziwi Finowie: 3 miejsc 1.6 %
Inne (reprezentant) 1 miejsce 2.8 % 12
Bibliografia:
1. „Konstytucja Republiki Finlandii z 11 czerwca 1999 r./ tł. I wstęp Joachim Osiński”, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003
2. „Leksykon systemów politycznych” Tomasz Godyń, Mateusz Cygnarowski, Sebastian Dudek, Piotr Iwaniszczuk; Wydawnictwo „Elipsa” wyd. II Warszawa 2003
Źródła internetowe:
1. http://www. virtual.finland.fi/
2. http:// www. finland.pl
3. http://www.eduskunta.fi/ - parlament fiński
10 T. Goduń, M. Cygnarowski „Leksykon systemów politycznych” str. 103
11 Ibidem, str. 105
12 www. finland.pl- strona ambasady fińskiej w Polsce
6