Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

I.

DEFINICJA

Przez PPS będziemy rozumieć wszystkie organa, instytucje oraz organizacje, do których należy zadanie kształtowania zasad polityki społecznej oraz realizacja jej celów.

II. KLASYFIKACJA PPS:

1. ze względu na obszar działania

2. ze względu na rodzaj

3. ze względu na funkcje

ZE WZGLĘDU NA OBSZAR DZIAŁANIA

organizacje międzynarodowe – w zasięgu działania mają określone kwestie socjalne o zasięgu GLOBALNYM.

Przykład: Organizacja Narodów Zjednoczonych (jej poszczególne agendy: UNESCO, FAO, UNICEF, WHO), Międzynarodowa Organizacja Pracy (powołano w 1919 r. na paryskiej konferencji pokojowej, na podstawie XIII części traktatu wersalskiego. MOP podejmuje inicjatywy dla poprawy warunków pracy i życia mas pracujących, likwidacji bezrobocia, zagwarantowania pracującym odpowiednich zarobków, efektywnego uznania prawa do

rokowań zbiorowych, likwidacji dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia, ochrony pracy dzieci, młodzieży i kobiet etc).

organizacje regionalne – obejmują działaniem obszar kontynentu (są to EUROPEJSKIE PPS). Przykład: UE powołująca organizacje ponadnarodowe, które

realizują wspólny program polityki społecznej:

• Biała1 księga europejskiej polityki społecznej

• Biała księga edukacji i kształcenia (dokument z 1995, propozycja modelu społeczeństwa uczącego się).

organizacje krajowe (narodowe), które dzielą się

1 Tzw. Biała księga – stanowcze przedstawienie zamiarów rządu.

Tzw. Zielona księga – dokument doradczy wydawany przez rząd centralny UK, zachęcający do dyskusji i uwag.

1

Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

ZE WZGLĘDU NA RODZAJ

na podmioty:

1. państwowe (publiczne) i jego instytucje.

2. pozarządowe (III sektor)

3. lokalne

podmioty państwowe 

Funkcja:

1. porządkowanie życia społecznego

2. tworzenie osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetowych

3. wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej sprawiedliwości

Do grupy podmiotów społecznych w ramach państwa zaliczane są tylko takie jednostki, które jako główne zadanie realizują cele społeczne, natomiast te, które realizują je w sposób pośredni nie będą do nich zaliczane.

podmioty pozarządowe 

Cel – do pozapaństwowych podmiotów polityki społecznej zalicza się organizacje, które mają na celu wspieranie bądź uzupełnianie działalności państwa w wyrównywaniu różnic społecznych. Chodzi zatem o wszechstronne uzupełnianie działań państwa na rzecz grup najsłabszych ekonomicznie

Innowacja – przełamania monopolu władz publicznych w świadczeniach usług socjalnych: liczba instytucji pozarządowych wzrasta bardzo szybko (zarówno typu non-profit, jak i nastawionych na zysk). Organizacje pozarządowe stanowią od dawna liczący się sektor w systemach polityki społecznej krajów wysoko rozwiniętych. Również w Polsce istnieje obecnie pilna potrzeba ożywienia i rozbudowania statutowych organizacji oraz niezależnych stowarzyszeń i inicjatyw w dziedzinie polityki społecznej, zwłaszcza, że rola organizacji pozarządowych w obszarze pomocy społecznej w okresie ostatniej dekady systematycznie rosła. Organizacje pozarządowe w Polsce faktycznie na dużą skalę rozwinęły się po 1989

roku, do czego w dużej mierze przyczyniło się złagodzenie lub likwidacja administracyjnych ograniczeń działalności samopomocowej i charytatywnej.

2

Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

podmioty lokalne 

wśród nich przede wszystkim samorządy terytorialne – zob. temat Poziomy polityki

społecznej

ZE WZGLĘDU NA FUNKCJE

1. ust

s a

t wo

w d

o a

d wc

w z

c ą – Sejm i Senat, bo:

• stanowią prawa społeczne

• są organem, który sprawuje kontrolę nad poszczególnymi resortami

działającymi w sferze społecznej

• Sejm (i Senat) jest głównym podmiotem ustawodawczym polityki

społecznej i nadaje jej kształt prawny.

- Ustawa o samorządzie terytorialnym 1990 – dała możliwość rozwoju

aktywności lokalnej

- Ustawa o pomocy społecznej 1990 – reforma lub faktyczne zbudowanie od

podstaw systemu pomocy społecznej: pomoc ta zasadniczo przysługuje odtąd

wszystkim obywatelom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej

(dotychczas prawie wyłącznie ludziom starszym i niepełnosprawnym);

- Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach

dopuszczalności ciąży – 1993 i nowelizacja 1996

- Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu – 1994;

2.

. w

yk

y o

k n

o aw

a c

w ze

z – czyli:

• Rada Ministrów

• poszczególne ministerstwa

na przykład:

MINI

N STE

T RSTW

T A

W

Pr

P ac

a y

c i iSpraw

a Soc

o ja

j ln

l y

n ch

c – najważniejszy podmiot PS. Problemy:

zatrudnienia i bezrobocia (inicjowanie i koordynowanie działań w

zakresie polityki zatrudnienia i rynku pracy; współpraca z resortami

gospodarczymi w przygotowywaniu restrukturyzacji regionalnej, branżowej i

sektorowej; opracowywanie projektów aktywnej polityki państwa w zakresie

przeciwdziałania bezrobociu – np. przyjęty przez Radę Ministrów 4.01.2000 r.

3

Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

dokument Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów

Ludzkich),

prawa pracy (przygotowywanie nowego ustawodawstwa pracy

odpowiedniego do warunków gospodarki rynkowej oraz przegląd prawa pracy

pod kątem standardów MOP i prawa Unii Europejskiej);

ubezpieczeń

społecznych

(opracowywanie

założeń

polityki

ubezpieczeń społecznych, opracowywanie projektów umów międzynarodowych

w zakresie ubezpieczeń społecznych);

ludzi niepełnosprawnych (np. pod kątem analizy sytuacji na rynku

pracy osób niepełnosprawnych czy kreowanie działań osłonowych na ich rzecz);

pomocy społecznej (opracowywanie programów rozwoju bazy

pomocy społecznej, ustalanie zasad funkcjonowania domów pomocy społecznej,

analiza skuteczności poszczególnych świadczeń w kontekście zagrożeń w

środowiskach lokalnych);

sprawy wynagrodzeń. (w sektorze publicznym poprzez opiniowanie

układów zbiorowych pracy, opracowywanie i opiniowanie ogólnych kierunków

polityki płac w sektorze publicznym); Ministerstwo wydaje także periodyki, jak: Służba Pracownicza, Polityka Społeczna, Praca Socjalna,

Ochr

h on

o y

n Zdrow

o ia

i – podstawowe zadania dotyczą:

- współudziału w kształtowaniu polityki w zakresie zaspokajania potrzeb

zdrowotnych społeczeństwa

- obejmuje to profilaktykę, diagnostykę i leczenie w poszczególnych

dziedzinach medycyny

- przygotowywanie założeń do systemu organizacji i funkcjonowania opieki

zdrowotnej, organizowanie doraźnej pomocy medycznej itd.

Eduk

u acji

j iNar

a od

o ow

o ej– zadanie:

- realizacje konstytucyjnego prawa do nauki

- wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży

- promować model wykształconego obywatela i w tym celu choćby wspieranie

edukacji ustawicznej;

4

Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

Spraw

a ied

e liw

i oś

o c

ś i – w zadaniach tego Ministerstwa są także problemy, które korespondują z

polityką społeczną, głównie w zakresie spraw rodzinnych – poprzez Departament Spraw Rodzinnych i Nieletnich. Ta jednostka ma administracyjne związki z sądami rodzinnymi i opiekuńczymi. Drugi zakres spraw dotyczy patologii społecznych.

• w polskich warunkach istotne znaczenie ma Zakład Ubezpieczeń

Społecznych.

3. kontrolne – to znaczy

• Państwowa Inspekcja Pracy – główny zakres działań sprowadza się

do nadzorowania i kontrolowania przestrzegania prawa pracy przez

zakłady pracy, analizy przyczyn wypadków przy pracy, opiniowanie

projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy.

• Najwyższa Izba Kontroli – podlega Sejmowi i sprawuje kontrolę

nad organami administracji rządowej. NIK może także kontrolować

podmioty pozapaństwowe (wykonujące zadania powierzone przez

państwo, organizujące prace interwencyjne, roboty publiczne, w

obszarze pomocy socjalnej).

• Rzecznik Praw Obywatelskich – instytucja wprowadzona pod

koniec ustroju socjalistycznego. Rzecznik, kierując się konstytucyjną

zasadą sprawiedliwości, wypełnia funkcje istotne dla polityki

społecznej:

- prewencyjną – wiąże się z zasadą wczesnego ostrzegania, co jest ważne z punktu widzenia polityki społecznej: chodzi o ostrzeganie, czym grozi np. brak

działań w kierunku reformowania ubezpieczeń społecznych;

- diagnostyczną, pozwalająca na ujawnienie niedoskonałości aktów prawnych.

Np. Rzecznik dokonuje wizytacji rejonów zagrożonych wysokim bezrobociem,

co pozwala na diagnozę kwestii społecznych – wynikiem takich wizyt może

być np. interwencja w sprawie zwiększenia dotacji na pomoc społeczną;

- kontrolną – np. wyjaśnienie akcji dyscyplinowania bezrobotnych, którzy skarżyli się na urzędy pracy, do których musza zgłaszać się kilka razy w

tygodniu i czekać po kilka godzin tylko po to, by dowiedzieć się, ze nie ma dla

nich propozycji pracy;

5

Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

- kreującą – Rzecznik w corocznym sprawozdaniu dla Sejmu i Senatu

przestrzega przed popełnianymi błędami w zakresie polityki społecznej oraz

przedstawia swoje propozycje dotyczące instytucji polityki społecznej, np.

propozycja, by ZUS przekształcił się w instytucję samofinansujacą się)

4.

. s

ąd

ą o

d w

o ni

n c

i ze

z – chodzi o sądy pracy, rodzinne i opiekuńcze

III. ZAKŁAD PRACY

Świadczenia socjalne w zakładach pracy są istotnym elementem działalności przedsiębiorstw we wszystkich krajach. Sytuacja w poszczególnych przedsiębiorstwach w zakresie działalności społecznej jest obecnie zróżnicowana – utrzymanie urządzeń infrastruktury społecznej ulega stopniowo ograniczaniu.

Przypomnę, ze infrastruktura społeczna obejmuje urządzenia i instytucje świadczące usługi jednostkowe w sposób zorganizowany w zakresie:

1. oświaty i wychowania,

2. upowszechniania kultury,

3. ochrony zdrowia, opieki społecznej,

4. kultury fizycznej i turystyki

5. chodzi zatem o m.in. sądy, szpitale, szkoły itp.

Usługi wytwarzane w tej sferze, określone mianem usług społecznych, w sposób bezpośredni służą zaspokojeniu potrzeb społecznych, a pośrednio wpływają na przebieg procesów ekonomicznych.

Obecnie urządzenia infrastruktury społecznej są przekazywane np. samorządom terytorialnym albo innym wyspecjalizowanym w danej działalności (dotyczy to choćby ośrodków wczasowych). Oczywiście pojawia się problem środków przeznaczanych na utrzymanie infrastruktury i to ze strony świadczeniobiorców, jak i tych, którzy oferują.

IV. SEKTORY POLITYKI SPOŁECZNEJ

W demokratycznym państwie wyróżniamy 3 sektory aktywności:

6

Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

1. PUBLICZNY:

• obejmuje administrację państwową, samorządową i podlegające

jej

instytucje

(zawiera

wszystkie

instytucje

systemu

politycznego: od władzy ustawodawczej, przez wykonawczą po

sądowniczą; od władz centralnych do lokalnych

• sektor ten cechuje względna stabilność: istnienie instytucji

publicznych wymusza prawo, one same mogą też to prawo

modyfikować

2. RYNKOWY / PRYWATNY:

• Zbiór podmiotów kierujących się w swej działalności dążeniem

do zysku ( for profit)

• czy rynek może być podmiotem polityki społecznej? TAK,

gdyż

rynek

to

DAWCA

PRACY,

TOWARÓW

KONSUMPCYJNYCH,

PRODUKTÓW

OWEJ

PRACY,

WZORÓW śYCIA, MARZEŃ, jest PRZESTRZENIĄ dla

ludzkiej REKREACJI i WYPOCZYNKU

• firmy komercyjne dążą do zysku, co nie znaczy, że rządzą nimi

bez reszty prawa rynku – współczesne rynki są bardzo często

zmonopolizowane. Występują zatem różne mechanizmy

gospodarcze kształtujące ten sektor.

3. POZARZĄDOWY:

• III sektor, organizacje pozarządowe, działające społecznie, non-

profit

7

Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

SEKTOR PUBLICZNY

P

Y

OZ

S

OR

AR

EKT

KT

Z

E

OR

Ą

S

YNKOW

DO

R

Trzy wymienione sektory można jeszcze uzupełnić o tzw. SEKTOR NIEFORMALNY,

czyli ogół obywateli i ich rodzin prowadzących gospodarstwa domowe. Dążą oni na polu prywatności, wśród krewnych, sąsiadów i przyjaciół do realizacji swoich

wyobrażeń o dobrym życiu, szczęściu, dbając o siebie wzajemnie.

• rodzina bywa alternatywą rynku, instytucji publicznych,

społecznych (miejskiego lub komercyjnego, ochronki

prowadzonej przez zakonnicę etc.)

• coraz częściej to jednak właśnie te instytucje żłobka stają się

alternatywą dla matki: im mniej wydolny sektor nieformalny,

tym większe jest zapotrzebowanie na pozostałe sektory.

8

Podmioty polityki społecznej

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

SEKTOR PUBLICZNY

SE

K

Y

TO

W

R

O

P

K

O

N

ZAR

RY

Z

R

Ą

O

D

T

O

K

W

E

Y

S

SEKTOR NIEFORMALNY

Literatura

1. Auleytner Julian, Instytucje polityki społecznej. Podmioty i fundusze, Instytut Polityki Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 1996.

2. Leksykon polityki społecznej, red. nauk. Barbara Rysz-Kowalczyk, IPS UW, Warszawa 2002, Oficyna Wydawnicza Aspra-JR.

3. Spytek-Bandurska Grażyna, Sektory, podmioty, poziomy i organizacja polityki społecznej,

[w:] Polityka społeczna, PWN, Warszawa 2007.

4. Supińska Jolanta, Podmioty polityki społecznej – współzawodnictwo, współistnienie, współpraca, [w:] Wokół teorii polityki społecznej, IPS UW, Warszawa 2003.

9