WYKŁAD VII

RELACJA DIAGNOSTYCZNA

W WYMIARZE SPOŁECZNYM I

OSOBOWYM

Społeczny kontekst badania

I. Badanie psychologiczne jako interakcja społeczna

Każde badanie to spotkanie konkretnych

osób: badacza i uczestników badania, to

interakcja społeczna w której mogą zachodzić

te same zjawiska i procesy, co we wszystkich

innych interakcjach opisanych przez

psychologię społeczną

Istotne elementy diagnozy jako interakcji społecznej:

1. Spostrzeganie osoby uczestniczącej w badaniu

przez diagnostę – w dużej mierze nieświadome

formowanie się obrazu partnera:

•

pierwsze wrażenie

•

spostrzegane podobieństwo między badającym i

badanym

2. Spostrzeganie badacza przez osobę uczestniczącą w badaniu:

• szacunek dla badacza

• projekcyjne przejawy potrzeb

3. Nieświadoma akomodacja:

• współzależność pomiędzy otwieraniem się

diagnosty i badanego – autentyzm

• dostosowanie się rozmówców w sposobie

komunikacji: długość zdań, tempo mówienia,

dobór słów, wymowa, intonacja, ton głosu

4. Behawioralne potwierdzenie – zgodność zachowania partnerów interakcji:

• wymiana sygnałów podprogowych

• rola stereotypów i uprzedzeń

II. Badanie jako konwersacja

Odpowiedzi osób badanych zależą od tego ,

jak interpretują one sytuację komunikacji

interpersonalnej. Są one aktywnym

podmiotem badania i w określony sposób

spostrzegają sens tej sytuacji oraz jej możliwe efekty

– korzystne i niekorzystne dla siebie – i zgodnie z

tym działają.

III. Społeczne skrypty badania psychologicznego Współczesne społeczeństwo to „społeczeństwo

wywiadu” i każdy dysponuje skryptem

społecznym „wywiad”, czyli rozumie

znaczenie sytuacji i intencje pytającego, wyobraża

sobie jego przebieg, role jego uczestników oraz jego

zakończenie.

Parafraza: Współcześni ludzie bez trudu odnajdują się w

teatrze badania psychologicznego

Dowcipy o psychologach

1. W więzieniu psycholog bada skazanego:

-

Proszę dokończyć zdanie: „Posadził dziadek

rzepkę….”

-

Rzepka odsiedział swoje, a jak wyszedł, to

załatwił Dziadka

2. Pacjent wyjechał na wakacje i dzwoni do swojego

psychoanalityka:

- Panie doktorze, bawię się świetnie! Dlaczego?

IV. Społeczne konstruowanie znaczeń podczas badania psychologicznego

Badanie diagnostyczne jest wspólnym dokonaniem osoby

badanej i badającej. Jego wynik (szczególnie gdy korzystamy z technik jakościowych) nie jest i nie może być „prawdą” na temat przedmiotu, którego dotyczyło badanie (zwłaszcza wywiad). Jest to raczej sprawozdanie z doświadczenia respondenta, skonstruowane przez niego wspólnie z osobą badającą na użytek tej konkretnej interakcji.

Podsumowanie

1. Na przebieg i wynik badania mają wpływ

procesy spostrzegania społecznego

2. Między badającym a badanym zachodzi

nie w pełni świadoma wymiana sygnałów,

której efektem są: akomodacja

komunikacji oraz behawioralne

potwierdzenie

Podsumowanie

3. Zachowaniem uczestników badania

(psychologa i osoby badanej) rządzą reguły

konwersacji oraz społeczne skrypty badania

psychologicznego

4. Badanie jest miejscem nie tylko odkrywania,

ale też tworzenia znaczeń – badający i badany

konstruują wiedzę, która stanowi wynik

badania

Osobowy wymiar relacji diagnostycznej -

interpersonalne kompetencje diagnosty

I. Kompetencja komunikacyjna

Profesjonalna kompetencja komunikacyjna to

umiejętność posługiwania się aktami mowy:

- w sposób zgodny z wiedzą psychologiczną i

profesjonalnymi standardami

- w celu jak najlepszego przeprowadzenia badania

- uwzględnieniem specyficznego charakteru

sytuacji i indywidualności konkretnej osoby

badanej

Kompetencja komunikacyjna wymaga

posiadania wiedzy językowej i adekwatnej

wiedzy społeczno-kulturowej

Psycholingwistyka rozróżnia:

- Kompetencję językową: zdolność

posługiwania się językiem

- Kompetencję komunikacyjną: umiejętność

posługiwania się językiem odpowiednio do

sytuacji i do słuchacza

Dwie funkcje kompetencji komunikacyjnej:

- Przekaz informacji

- Świadome działanie słowami – akty mowy

(performatywny aspekt wypowiedzi): ludzie

proszą, grożą, nakazują, dominują,

zwalczają, zabiegają o sympatię itp.

Dwa rodzaje aktów mowy:

- bezpośrednie: intencja mówiącego jest jawna,

używa on czasowników performatywnych w

pierwszej osobie, co oznacza dokonanie danej

czynności np. przepraszam, przyrzekam, oddam ci

książkę za tydzień

- pośrednie: jawna treść wyraża inną intencję i

tylko wiedza społeczno-kulturowa pozwala ją

odczytać np. Czy nie sprawiłoby panu kłopotu

otwarcie tego okna?

A. Sztuka słuchania

Dwa rodzaje słuchania:

- bierne: potwierdzenie poprzez milczenie lub

wypowiedzi typu: mhm, rozumiem

- aktywne (C. Rogers, T. Gordon)):

empatyczne rozumienie subiektywnych

doświadczeń pacjenta/klienta, komunikaty

zwrotne

Dodatkowe walory aktywnego słuchania:

- Buduje klimat zaufania

- Akcentuje podmiotowość badanej osoby

- Ujawnia szacunek dla niej

B. Repertuar wypowiedzi diagnosty –

kategoryzacja form reakcji werbalnych

System kategorii Clary Hill (1992)

1. Potwierdzenie – wsparcie, uspokojenie,

wzmocnienie

2. Informowanie – dostarczenie informacjiw

formie danych, faktów, źródeł

3. Bezpośrednie zalecenie – wskazówki, sugestie co klient ma zrobić

4. Pytania zamknięte – prośba o podanie

konkretnych danych

5. Pytania otwarte – zachecenie klienta do

szerszej wypowiedzi

6. Parafraza – odzwierciedlenie lub

podsumowanie tego co klient już

zakomunikował

7. Interpretacja – proponowanie wyjaśnienia, alternatywnego znaczenia dla uczuć,

zachowań, właściwości klienta

8. Konfrontacja – wykazywanie niezgodności

lub sprzeczności, ale bez wyjaśnień

9. Ujawnianie siebie – dzielenie się z klientem

własnymi uczuciami i doświadczeniami

C. Konstruowanie parafraz, pytań i

wypowiedzi Ja

1. Prawdziwa parafraza wynika z dążenia

diagnosty do jak najlepszego zrozumienia uczuć

i myśli osoby badanej, dlatego zawsze zachęca ją

do rozwijania wypowiedzi

2. Pytania otwarte dają swobodę wyboru treści i

formy, zamknięte ograniczają zakres

wypowiedzi

3. Komunikaty Ja (wypowiedzi osobiste) ułatwiają budowanie relacji podmiotowej,

opartej na zaufaniu i i współpracy, np.

zastanawiam się, jak pani ocenia, chciałbym

dobrze pana zrozumieć, dlatego proszę mi

powiedzieć, gdy słucham odnoszę

wrażenie…

II. Kompetencja relacyjna

To zespół właściwości jednostki , które

ułatwiają jej nawiązywanie, rozwijanie i

podtrzymywanie obustronnie

satysfakcjonujących relacji, które stanowią

kontekst wszelkich czynności psychologa, w

tym także diagnozy psychologicznej

Wymiary kompetencji relacyjnej:

1. Zawarcie kontraktu na badania –

uzgodnienie z klientem celu i zakresu

badania diagnostycznego.

Kontrakt wyznacza ramy relacji

diagnostycznej, podkreśla podmiotowość

klienta, ułatwia nawiązanie kontaktu

2. Nawiązanie kontaktu – wstępny warunek udanej sesji diagnostycznej

Trzy procesy interpersonalne jako składowe

kontaktu według Lindy Tickle-Degnen i

Roberta Rosenthala:

- Wzajemna uwaga

- Pozytywne nastawienie

- Koordynacja zachowań partnerów

3. Przymierze w działaniu

To zaangażowana współpraca klienta i psychologa, oparta na ich wzajemnym zaufaniu w celu osiągnięcia wspólnie

wyznaczonych celów

Trzy elementy składowe według Adama Horvatha i Leslie S.

Greenberg (1989):

- Uzgodnienie celów

- Wyznaczenie zadań

- Rozwój więzi

III. Kompetencja kulturowa

To wiedza, umiejętności i postawy niezbędne

do psychologicznej pracy z osobami

odmiennymi pod względem: rasy, pochodzenia

etnicznego, płci, statusu socjoekonomicznego,

wyznania, orientacji seksualnej, niepełnosprawności,

wieku, a nawet wartości osobistych

Trzy kwestie:

- Sprawiedliwe praktyki diagnostyczne

- Rozumienie Innego

- Unikanie błędu minimalizacji kontekstu