Włókna nerwowe
1) Włókna dośrodkowe – zwane również czuciowymi są obwodowymi wypustkami komórek „pozornie jednobiegunowych” znajdujących się w zwojach rdzeniowych i w zwojach nerwów czaszkowych. Wypustki dośrodkowe tych komórek wnikają przez korzenie tylne nerwów do rdzenia kręgowego lub też mózgowia. Zazwyczaj odróżnia się trzy typy włókien czuciowych :
a) Włókna eksteroceptywne – przewodzą impulsy z zewnętrznej powierzchni ciała; są one najliczniejsze w nerwach skórnych
b) Włókna proprioceptywne – rozpoczynają się głównie w narządach ruchu –
kościach stawach mięśniach. Są one przede wszystkim związane z czuciem głębokim
c) Włókna interoceptywne – są podstawa czucia trzewnego. Przewodzą one impulsy nerwowe z receptorów znajdujących się w trzewiach i naczyniach krwionośnych.
2) Włókna odśrodkowe
a) Włókna ruchowe – zwane również somatycznymi unerwiają mięśnie poprzecznie prążkowane. Ich komórki początkowe znajdują się w rogach przednich Redzenia kręgowego lub w jądrach ruchowych nerwów czaszkowych.
b) Włókna wegetacyjne - należą do układu autonomicznego; przekazują one impulsy z OUN do mięśni gładkich i do gruczołów. Odbywa się to za pośrednictwem dwóch kolejnych neuronów; pierwszy, rozpoczynający się w rdzeniu kręgowym lub mózgowiu, wysyła swój neuryt , tzw. Włókno przedzwojowe do zwoju układu autonomicznego. Tu z kolei znajduje się drugi neuron, który wysyła włókno zazwojowe zdążające do narządu wykonawczego. Włókna przedzwojowe zawierają osłonkę mielinową, natomiast włókna zazwojowe są na ogół
bezmielinowe.
Budowa zwojów
Zwoje – są to zgrupowania komórek nerwowych występujących w przebiegu nerwów najczęściej w postaci wrzecionowato wydłużonych zgrubień. Znajdują się one : 1) na korzeniach tylnych nerwów rdzeniowych w postaci zwojów rdzeniowych, 2) w przebiegu nerwów czaszkowych : okoruchowego, trójdzielnego, twarzowego, statyczno – słuchowego, jezykowo – gardłowego i błędnego oraz 3) w obrębie układu autonomicznego.
1 – gałąź brzuszna
2 – gałąź łącząca biała
3 – gałąź łącząca szara
4 – gałęzie łączące
5 – włókno zazwojowe
6 – zwój autonomiczny
7 – gałąź grzbietowa
8 – nerw rdzeniowy
9 – korzeń brzuszny
10 – zwój rdzeniowy
11 – korzeń grzbietowy
Z rdzenia kręgowego odchodzi zwykle 31 par nerwów rdzeniowych. dzielimy je, podobnie jak kręgi, miedzy którymi przebiegają na nerwy szyjne, piersiowe, lędźwiowe, krzyżowe i nerw guziczny. Odróżniamy:
• 8 par nerwów szyjnych
• 12 par nerwów piersiowych
• 5 par nerwów lędźwiowych
• 5 par nerwów krzyżowych
• 1 parę nerwów guzicznych
Pierwszy nerw szyjny wychodzi między kością potyliczną, a kręgiem szczytowym. Pozostałe nerwy szyjne oraz nerwy piersiowe i lędźwiowe opuszczają kanał kręgowy przez otwory między kręgowe; cztery górne nerwy krzyżowe wychodzą przez otwory krzyżowe a piąty między kością krzyżową a guziczną. Nerw guziczny przebiega między pierwszym a drugim kręgiem guzicznym.
Nerw rdzeniowy - powstaje z połączenia korzeni brzusznych ( przednich) i korzeni grzbietowych (tylnich). Każdy korzeń zawiera 5 – 10 pęczków włókien nerwowych zwanych nićmi korzeniowymi. Biegną one od rdzenia kręgowego zbieżnie w stronę boczną łącząc się ze sobą w otworze międzykręgowym. W części bocznej korzenia tylnego znajduje się wrzecionowate zgrubienie – zwój rdzeniowy.
Przebieg. Korzenie nerwu rdzeniowego biegną w kierunku bocznym otoczone oponami rdzenia kręgowego i następnie wnikają do wypustki opony twardej zwanej pochewką korzeniową; w otworze międzykręgowym oba korzenie łączą się ze sobą, tworząc wspólny krótki pień nerwu rdzeniowego. Kierunek poziomy przebiegu zachowują tylko górne nerwy szyjne. Pozostałe zaś biegną skośnie ku dołowi, co uwidacznia się najbardziej w korzeniach nerwów lędźwiowych, krzyżowych i guzicznego; kierują się one niemal pionowo tworząc tzw. ogon koński wypełniający dolną cześć kanału kręgowego.
Gałęzie nerwów rdzeniowych :
• gałęzie oponowe – są to cienkie nerwy, które wnikają z powrotem do kanału kręgowego przez otwór między kręgowy, zespalając się po drodze z gałęziami łączącymi szarymi odchodzącymi od pnia współczulnego. W kanale kręgowym poszczególne gałęzie oponowe dzielą się na grubszą gałąź wstępującą i cieńszą zstępującą. Biegną one do opony twardej rdzenia kręgowego, okostnej kręgów i do naczyń krwionośnych.
Końcowe gałązki prawej i lewej strony, jak też gałązki sąsiednich segmentów przeważnie łączą się ze sobą wytwarzając splot oponowy ( splot opony twardej). Gałąź oponowa ma włókna dwojakiego pochodzenia. Jedne z nich, w liczbie średnio około 50, pochodzą z nerwu rdzeniowego; są to przeważnie włókna czuciowe. Drugą grupę tworzą włókna współczulne głównie naczynioruchowe , pochodzące z pnia współczulnego.
• gałęzie łączące – zespalają nerwy rdzeniowe ze zwojami pnia współczulnego. Odchodzą one od pnia nerwami rdzeniowymi w miejscu jego podziału na gałąź przednią i tylną, lub też od gałęzi przedniej.
• gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych – Podążają one na stronę grzbietową szyi i tułowia dzieląc się przeważnie na gałąź przyśrodkową i boczną. Na ogół obszary zaopatrywane przez te nerwy zachował charakter ścisłej budowy odcinkowej, co zaciera się jedynie w okolicy głowy. Gałęzie grzbietowe są przeznaczone dla unerwiania zarówno mięsni, jak i skóry oraz stawów; zaopatrują one : głębokie mięśnie grzbietu łącznie z mięśniami karku , 2) stawy kręgosłupa, 3) skórą powierzchni tylnej ciała począwszy od okolicy ciemieniowej, aż do końca kości guzicznej.
• gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych – unerwiają skórę i mięśnie przedniej i bocznej strony szyi i tułowia oraz kończyn, jak też powierzchowne mięśnie grzbietu pochodzenia brzusznego, które w swym rozwoju przewędrowały na stronę grzbietową. Zakres unerwienia gałęzi brzusznych jest więc o wiele większy niż gałęzi grzbietowych i są też znacznie od nich grubsze. Szczególną grubością odznaczają się gałęzie brzuszne, które podążają do kończyn. Tylko gałęzie brzuszne nerwów piersiowych zwane nerwami międzyżebrowymi zachowały charakter nerwów odcinkowych. Wszystkie pozostałe zatraciły go, obficie łącząc się ze sobą i wytwarzając sploty, z których wychodzą samodzielne nerwy obwodowe. Gałęzie przednie nerwów rdzeniowych wytwarzają :
-
s plot szyjny – złożony z nerwów C1 – C4 leży bocznie i ku przodowi od wyrostków poprzecznych górnych kręgów szyjnych przed głębokimi mięśniami szyi przyczepiającymi się do powyższych wyrostków. Od strony przedniej splot szyjny przykryty jest przez blaszkę przedkręgową powięzi szyjnej. Obszar unerwienia.
Splot szyjny swymi gałęziami ruchowymi zaopatruje : mięsnie przedkręgowe, podgnykowe, przeponę oraz częściowo mięsień czworoboczny, mostkowo –
obojczykowo – sutkowy i dźwigacz łopatki. Gałęzie skórne unerwiają skórę szyi i sąsiednich części barku, klatki piersiowej oraz głowy. Na głowie obszar unerwienia obejmuje : skórę nad kątem żuchwy, w okolicy ślinianki przyusznej, znaczną część małżowiny usznej i częściowo skórę w okolicy skroniowej i potylicznej, aż do szczytu głowy. Poza tym splot szyi bierze udział w unerwieniu osierdzia, opłucnej i otrzewnej.
-
s plot ramienny – utworzony przez C5 – Th1 – pod względem położenia splot ramienny dzielimy na część nadobojczykową znajdującą się na szyi oraz część podobojczykową leżącą w jamie pachowej;
-
nerwy międzyżebrowe – Th1 – Th12
-
s plot lędźwiowo – krzyżowy – złożony z nerwów L1 – C0 – jest największym splotem ustroju. Tworzą go gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych lędźwiowych, krzyżowych oraz nerwu guzicznego. Unerwia on : 1) całą kończynę dolną, 2) krocze oraz 3) dolną część tułowia.
Nerwy czaszkowe – mamy 12 par nerwów czaszkowych wychodzą one z pnia mózgu.
Oznaczamy je cyframi rzymskimi – czuciowe ruchowe lub mieszane .
I – węchowy
II – wzrokowy
III – okoruchowy
IV – bloczkowy
V – trójdzielny – dzieli się na 3 gałęzie oczny, szczękowy, żuchwowy VI – odwodzący
VII – twarzowy
VIII – przedsionkowo – ślimakowy ( statyczno - słuchowy )
IX – językowo – gardłowy
X – błędny
XII – podjęzykowy
+ nerw krańcowy – jest on bardzo drobny.
Wszystkie nerwy czaszkowe wychodzą z powierzchni podstawnej mózgowia – wyjątek stanowi nerw IV, który wychodzi z powierzchni grzbietowej. Nerw XI oprócz korzeni czaszkowych ma jeszcze korzenie rdzeniowe wychodzące z górnych segmentów rdzenia kręgowego.
Grupy nerwów czaszkowych:
1. Grupa nerwów zmysłowych - obejmujących nerwy I, II i VIII
2. Grupa nerwów mięśni gałki ocznej i języka – III, IV, VI, XII 3. Grupa nerwów łuków skrzelowych – V, VII, IX, i X
Obszary unerwiania .
Obszar rozprzestrzeniania nerwów czaszkowych w zasadzie obejmuje głowę i okolicę łuków skrzelowych, na szyi sięgając aż do krtani. Nerw błędny, który zawiera również włókna przywspółczulne , poszerza obszar zaopatrzenia na wszystkie prawie trzewia z wyjątkiem trzewi macicy.
Choroby układu nerwowego
Badania diagnostyczne:
a) badania odruchów:
Zniesienie odruchów występuje przy przerwaniu łuku odruchowego np. Uszkodzenie neuronu ruchowego, obwodowego (rogi przednie), korzeni tylnych, sznurów tylnych, mięśni , a wzmożenie odruchów głębokich należy do obrazu niedowładu piramidowego.
Badane odruchy to:
-odruch brzuszny
-odruch kolanowy
-odruch skokowy
-mięśni dwu- i trójgłowego kości promieniowej (?)
Do badań używamy młotka fizjologicznego lub szpilki.
b) badanie chodu:
-paretyczny (przy niedowładach kończyn dolnych)
-brodzący
-kurczowy
-koszący
c) badanie mowy:
-brak słów
-niemożność: mówienia, zrozumienia, wykonywania poleceń, liczenia, czytania, pisania W celach diagnostycznych wykonuje się również badania stanu psychicznego oraz płynu mózgowo-rdzeinowego.
EEG-elektro encefalografia: bada prąd czynnościowy mózgu człowieka. Część składowa EEG to fala prosta, krótkotrwała zmiana róznicy potencjałów (fale i rytmy). Wyróżniamy fale: alfa, beta, theta, delta, załamki proste i iglicowe.
2. Wybrane zespoły chorobowe:
a) zakażenie układu nerwowego:
-ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
-ropień mózgu
-wirusowe zapalenie mózgu
-kleszczowe zapalenie mózgu
-choroba Heine Medina (zapalenie rogó przednich rdzenia)
b) miażdzyca naczyń mózgu:
Miażdzyca naczyń mózgu jest fragmentem choroby ogólnoustrojowej. W pierwszy okresie występują zaburzenia czynnościowe. Jako następstwa zaburzenia przepływu krwi występują: przelotne niedowłady, parestezje (zaburzenia czucia) , zawroty głowy, a w zawansowanej postaci: udary, rozmiękanie mózgu, krwotoki.
c) udar mózgu:
To nagłe wystąpienie objawów ogniskowych w skutek zaburzenia krążenia mózgowego:
-udar krwotoczny: w przypadku krwotoku z powodu perforacji naczynia (nadciśnienie tętnicze, tętniaki). Występuje nagle, najczęściej w środku dnia np. Po dużym wysiłku, silnych emocjach. Objawy to utrata przytomności, wymioty, drgawki, przekrwienie twarzy, śpiączka, podwyższone ciśnienie i niedowład (objaw fajki).
-udary niedokrwienne: z powodu zwężenia lub całkowitego zamknięcia naczyń tętniczych d) tętniak mózgu:
Jest to miejscowe rozszerzenie ściany naczynia o różnym kształcie. Tętniaki mogą być wrodzone lub nabyte. Powodują: ucisk, krwawienie podpajęczynówkowe (nagłe krwawienie do zewnętrznych przestrzeni płynowych między pajeczynówką, a oponą miękką). Powodują silny ból głowy w okolicy potylicznej i karku, wymioty, drgawki, utratę przytomności, zgon.
e) guzy mózgu:
Guz to tkanka patologiczna: ropień, nowotwór, torbiel, pasożyt. Są one sprawcą ogniska powodującego ciasnotę śródczaszkową. Nowotwory dzielimy na pierwotne (glejaki, oponiaki) i przerzutowe.
Ogólne objawy: wzmożone cisnienie śródczaszkowe, bóle głowy, wymioty, tarcza zastoinowa (dno oka), napady padaczkowe, zaburzenia świadomości, bolesność obuchowa czaszki, zmiany radiologiczne.
f) urazy czaszkowo-mózgowe:
-otwarte: uszkodzenie powłoki czaszki, opon i mózgu
-zamknięte: następstwa mogą byc wczesne lub odległe. Wstrząśnienie mózgu przejściowe, poourazowe niedowłady, obrzęk mózgu, krwiak nadtwardówkowy (to ciężkie powikłanie z powodu gromadzenia się krwi w przestrzeni przedoponowej w skutek uszkodzenia tętnicy oponowej).