1
Czas zaprzeszły
Czas zaprzeszły, Plusquamperfectum – czas stosowany dla podkreślenia uprzedniości czasowej danego zdarzenia.
Język polski
Poprawna, choć rzadko używana konstrukcja w języku polskim. Wg Jana Miodka "kategoria gramatyczna
praktycznie już dziś martwa, wykorzystywana od czasu do czasu w celach stylizacyjnych"[1] . Tworzona jest przez dodanie do czasu przeszłego słowa "być" do podstaci "-ł" danego czasownika. Np. "Obawiałem się tego tak dawno, w 1963 roku, jużem w to był wszedł i powypisywałem książki, które dzisiaj okazują się bardzo czytelne" (za
Stanisławem Lemem) - najpierw jużem był wszedł, następnie powypisywałem[1] .
Jednym z przykładów pozostałości czasu zaprzeszłego jest czasownik powinien był, a jego odmiana wygląda następująco:
Czasownik
liczba pojedyncza 1. (ja)
powinienem był / powinnam była
2. (ty)
powinieneś był / powinnaś była
3. (on, ona, ono) powinien był / powinna była / powinno było
liczba mnoga
1. (my)
powinniśmy byli/ powinnyśmy były
2. (wy)
powinniście byli / powinnyście były
3. (oni, one)
powinni byli / one powinny były
Język słowacki
pomocą czasownika posiłkowego byť w czasie przeszłym oraz imiesłowu przeszłego zakończonego na -l:
- ja som bol(-a/o) zavolal(-a/o)
- ty si bol(-a/o) zavolal(-a/o)
- on(-a/o) bol(-a/o) zavolal(-a/o)
- my sme boli zavolali
- vy ste boli zavolali
- oni/one boli zavolali
Czas zaprzeszły czasownika byť zastępowany jest formami czasownikiem bývať:
- ja som bol(-a/o) býval(-a/o)
- ty si bol(-a/o) býval(-a/o)
- on(-a/o) bol(-a/o) býval(-a/o)
- my sme boli bývali
- vy ste boli bývali
- oni/one boli bývali
2
Język angielski
Czas zaprzeszły w języku angielskim ( Past Perfect) jest czasem złożonym i składa się z czasownika posiłkowego have w czasie Past Simple oraz trzeciej formy czasownika głównego. Odmiana czasownika to do w czasie Past Perfect:
-I had done
-You had done
-He/She/It had done
-We had done
-You had done
-They had done
W stronie biernej zaś dodaje się po "had" trzecią formę wyrazu be czyli been, np. : It had been done by me.
W podobnej funkcji występuje też w języku angielskim czas Past Perfect Continuous, tworzony za pomocą czasownika posiłkowego have w czasie Past Simple, trzeciej formy czasownika be (tj. been) oraz gerundium
czasownika głównego (z końcówką -ing), np.:
I had been doing
Past Perfect Continuous różni się od Past Perfect wyrażanym aspektem czasownika.
Formę przeczącą tworzy się przez dodanie wyrazu not po wyrazie had[2] .
Język niemiecki
Czas zaprzeszły w języku niemieckim ( Plusquamperfekt) jest czasem złożonym i składa się z czasownika posiłkowego haben lub sein w czasie Imperfekt oraz trzeciej formy czasownika głównego na końcu zdania[3] .
Odmiana czasowników machen i gehen w czasie Plusquamperfekt:
ich hatte gemacht ich war gegangen
du hattest gemacht du warst gegangen
er/sie/es hatte gemacht er/sie/es war gegangen
wir hatten gemacht wir waren gegangen
ihr hattet gemacht ihr wart gegangen
sie/Sie hatten gemacht sie/Sie waren gegangen
Formę przeczącą tworzy się przez dodanie nicht przed imiesłowem biernym czasownika.
Język niderlandzki
Czas zaprzeszły w języku niderlandzkim składa się z czasownika posiłkowego hebben lub zijn w czasie imperfectum oraz trzeciej formy czasownika głównego. Odmiana czasowników maken i gaan w czasie zaprzeszłym[4] : ik had gemaakt ik was gegaan
jij had gemaakt jij was gegaan
hij had gemaakt hij was gegaan
wij hadden gemaakt wij waren gegaan
jullie hadden gemaakt jullie waren gegaan
3
zij hadden gemaakt zij waren gegaan
Język francuski
W języku francuskim czas zaprzeszły ( plus-que-parfait) trybu oznajmującego ( indicatif) składa się z czasownika posiłkowego avoir lub être w czasie imparfait oraz imiesłowu przeszłego ( participe passé) czasownika głównego.
Wybór czasownika posiłkowego zależy od czasownika, który jest odmieniany. Formy imiesłowu przy użyciu czasownika être zgadzają się z liczbą i rodzajem. Odmiana czasowników faire (robić) oraz aller (iść) w czasie zaprzeszłym trybu oznajmującego[5] :
j'avais fait j'étais allé (allée)
tu avais fait tu étais allé (allée)
il avait fait il était allé (elle était allée)
nous avions fait nous étions allés (allées)
vous aviez fait vous étiez allés (allées)
ils avaient fait ils étaient allés (elles étaient allées)
Oprócz tego istnieje również czas zaprzeszły trybu łączącego ( subjonctif), składający się z czasownika posiłkowego avoir lub être w czasie imparfait trybu łączącego i imiesłowu przeszłego czasownika głównego, niemniej jednak jest to czas zanikający, obecnie używany praktycznie tylko i wyłącznie w literaturze. Odmiana czasowników faire oraz aller w czasie zaprzeszłym trybu łączącego:
j'eusse fait je fusse allé (allée)
tu eusses fait tu fusses allé (allée)
il eût fait il fût allé (elle fût allée)
nous eussions fait nous fussions allés (allées)
vous eussiez fait vous fussiez allés (allées)
ils eussent fait ils fussent allés (elles fussent allées)
Język hiszpański
Czas zaprzeszły w języku hiszpańskim (nazywany preterito pluscuamperfecto) składa się z czasownika posiłkowego haber w czasie preterito imperfecto oraz imiesłowu biernego czasownika głównego[6] .
Odmiana czasownika hacer ("robić") w czasie preterito pluscuamperfecto (w odmianie castellano): yo había hecho
tu habías hecho
el, ella, ello había hecho
nosotros, nosotras habíamos hecho
vosotros, vosotras habíais hecho
ellos, ellas habían hecho
Dawniej istniał w podobnej funkcji również czas preterito anterior, tworzony za pomocą haber w czasie preterito indefinido i imiesłowu biernego czasownika głównego. Preterito pluscuamperfecto i preterito anterior różniły się wyrażanym aspektem czasownika.
4
Język fiński
Czas zaprzeszły w języku fińskim (plusquamperfekti) składa się z czasownika posiłkowego olla w czasie imperfekti oraz imiesłowu biernego czasownika głównego[7] .
Odmiana czasownika tehdä w czasie zaprzeszłym:
minä olin tehnyt
sinä olit tehnyt
hân oli tehnyt
me olimme tehneet
te olitte tehneet
he olivat tehneet
W stronie biernej spotykany bardzo rzadko.
Język włoski
W języku włoskim występuje kilka czasów zaprzeszłych. Czas zaprzeszły trapassato prossimo używany jest w połączeniu z czasem przeszłym dokonanym passato prossimo, czasem przeszłym dokonanym odległym passato remoto oraz czasem przeszłym niedokonanym imperfetto[8] . Czas ten składa się z czasownika posiłkowego avere lub essere odmienianego w imperfetto oraz imiesłowu przymiotnikowego biernego participio passato. Wybór czasownika posiłkowego zależy od czasownika, który jest odmieniany. Formy imiesłowu przy użyciu czasownika essere zgadzają się z liczbą i rodzajem. Przykład:
pagare (płacić) andare (iść)
avevo pagato ero andato (andata)
avevi pagato eri andato (andata)
aveva pagato era andato (andata)
avevamo pagato eravamo andati (andate)
avavate pagato eravate andati (andate)
avevano pagato erano andati (andate)
Czas ten, w momencie użycia go w konstrukcjach z trybem łączącym conguntivo, zmienia formy czasowników posiłkowych, które wtedy odmienane są w czasie conguntivo imperfetto. Przykład:
pagare (płacić) andare (iść)
avessi pagato fossi andato (andata)
avessi pagato fossi andato (andata)
avesse pagato fosse andato (andata)
avessimo pagato fossimo andati (andate)
aveste pagato foste andati (andate)
avessero pagato fossero andati (andate)
Innym czasem zaprzeszłym jest bardzo rzadko używany (głównie w literaturze) czas trapassato remoto. Czas ten użyty może być tylko z czasem passato remoto w konkretnych konstrukcjach czasowych (np. quando, (non) appena). Przykład:
pagare (płacić) andare (iść)
ebbi pagato fui andato (andata)
avesti pagato fosti andato (andata)
ebbe pagato fu andato (andata)
5
avemmo pagato fummo andati (andate)
aveste pagato foste andati (andate)
ebbero pagato furono andati (andate)
Czasem czas trapassato prossimo może zostać użyty z czasem teraźniejszym. W takim zestawieniu pokreśla oddalenie czasowe czynności przeszłej od teraźniejszej.
Przypisy
[1] Jan Miodek, Rozmyślajcie nad mową, s. 123-124
[2] Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-442098-1.
[3] Stanisław Bęza: Nowe repetytorium z gramatyki języka niemieckiego. Warszawa: PWN. ISBN 9788371950261.
[4] Gramatyka niderlandzka. Czas zaprzeszły (http://www.dutchgrammar.com/pl/?n=Verbs.Re15) (pol.). [dostęp 23 maja 2010].
[5] French grammar. Glasgow: Collins, 2008. ISBN 978-0-00-719644-9.
[6] Study Spanish. Past Perfect (http://www.studyspanish.com/lessons/pastperfect.htm) (ang. ). [dostęp 10 października 2008].
[7] Czesław Kudzinowski: Gramatyka jęz. fińskiego. Poznań: Wydawnictwa naukowe UAM, 1982.
[8] Italian Past Perfect Tense (http://italian.about.com/library/fare/blfare196a.htm) (ang. ). [dostęp 10 października 2008].
6
Źródła i autorzy artykułu
Czas zaprzeszły Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=23541986 Autorzy: Andrzej19, BartekChom, Edk, Exe, Googl, Kicior99, Pimko, Piotron, Reytan, Rogra, Roo72, Sir Lothar, Tbgkol, Tomasz Kamil, Wielkieksiestwolodzi, 30 anonimowych edycji
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/