II/III/Terapia behawioralna
Podejście behawioralne przez ponad 50 lat (od około 1920 roku) wywierało bardzo silny wpływ na współczesną sobie psychologię. Z podejściem tym wiąŜe się najczęściej nazwiska Johna Watsona, Edwarda Thorndika i Burrhusa Friderica Skinnera.
Behawioryści uwaŜali, Ŝe psychologia nie powinna analizować świadomości człowieka i jego Ŝycia wewnętrznego (tymi pojęciami zajmowała się psychologia przed rozwinięciem koncepcji behawioralnych), gdyŜ zjawisk tych — nawet jeśli istnieją — nie da się zaobserwować i rzetelnie oraz obiektywnie badać. Sądzili natomiast, Ŝe naleŜy zająć się zachowaniem człowieka, które jest dostępne w obserwacji i podlegające badaniom.
Zachowanie jest, zgodnie z tą koncepcją, efektem procesu uczenia się i moŜe być rozpatrywane jako sekwencja skojarzeń bodźców i reakcji. Stąd korzystanie przez behawiorystów z badań nad warunkowaniem klasycznym, prowadzonych juŜ na początku XX wieku przez rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa oraz wprowadzenie terminu
warunkowanie instrumentalne ( sprawcze), czyli uczenie się przez czynniki wzmacniające (nagrody) oraz awersyjne (kary).
Koncepcja behawioralna była koncepcją optymistyczną — zakładała, Ŝe jednostka moŜe zmienić swoje zachowanie, gdy zmieni się środowisko, w którym przebywa oraz zestaw bodźców, których działaniu podlega. Zarzucano jej redukcjonizm, stosowanie nadmiernych uproszczeń oraz nieuprawnione generalizowanie wniosków otrzymanych z badań nad zwierzętami na ludzi (Wadeley i wsp.,2000; Seligman i wsp. 2003).
Warunkowanie klasyczne i instrumentalne
Klasyczne- Prosta postać uczenia się za pomocą którego organizm uczy się kojarzyć i antycypowac zdarzenia. Początkowo neutralny bodziec moŜe zacząć wywoływać pewne reakcje początkowo wzbudzane przez inny bodziec. Uczenie się przewidywanych sygnałów.
Odkrywcą warunkowania sprawczego był amerykański uczony Edward
Thorndike. Przeprowadzał on eksperymenty na zwierzętach - prowadził obserwacje jak zwierzęta uczą się wydostawać z zamkniętej skrzynki by dostać pokarm.
ZauwaŜył, Ŝe zwierzęta uczą się stopniowo, metodą prób i błędów. Początkowo zwierzęta potrzebowały duŜo czasu by wydostać się z klatki, jednak po kilku udanych próbach czas potrzebny na wydostanie się uległ znacznemu skróceniu.
Wynikiem eksperymentów przeprowadzanych przez Thorndik'a było
sformułowanie tzw. "prawa efektu". Mówi ono o tym, Ŝe gdy w sytuacji bodźcowej , wystąpią pozytywne konsekwencje reakcji , reakcja ta będzie powtarzana - jeśli jednak konsekwencje będą negatywne wystąpi tendencja do zaniechania reakcji.
Najprościej róŜnice między warunkowaniem klasycznym a warunkowaniem
instrumentalnym moŜemy ująć w następujący sposób - dzięki warunkowaniu klasycznemu uczymy się tego, co z czym współwystępuje, dzięki warunkowaniu instrumentalnemu natomiast tego, co zrobić aby uzyskać zamierzony efekt.
Typ uczenia się
Co zostaje wyuczone
Jak przebiega
uczenie się
Warunkowanie
Związek między
Bodziec neutralny
klasyczne
zdarzeniami, antycypacja,
wielokrotnie
sygnały, automatyczne
współwystępuje z BB
reakcje na nowe bodźce
wywołując RB, dopóki
sam BW nie zacznie
wywoływać tej reakcji
(która staje się RW),
przygotowującej na
pojawienie się BB.
Warunkowanie
Zachowania
Reakcja zostaje
sprawcze
sprawiające, Ŝe w
nagrodzona
otoczeniu pojawiają się
(wzmocniona), wskutek
poŜądane przez organizm
czego pojawia się w
zdarzenia.
podobnych
okolicznościach za
zwiększoną
częstotliwością.
Uczenie się przez
Oczekiwania (związki
Człowiek obserwuje
obserwację
typu „jeŜeli to”), wiedza,
zachowanie innego
umiejętności.
człowieka oraz efekty do
których prowadzi.
Techniki behawioralne
Techniki behawioralne są przykładem odniesienia konkretnych interwencji terapeutycznych do zakładanego mechanizmu powstawania zaburzenia.
Techniki oparte na warunkowaniu klasycznym:
• Metody ekspozycji
• Systematyczna desensytyzacja
• Przeciwwarunkowanie
• Warunkowanie awersyjne
Terapia awersyjna stosowana jest do oduczania określonych zachowań (np. picia alkoholu). Określone zachowanie kojarzone jest z bodźcem nieprzyjemnym i dzięki temu, stopniowo dochodzi do wygaszenia reakcji. Zasada jest tak banalna jak uczenie się dziecka Ŝe ogień parzy. Drugi raz, dziecko będzie juŜ wiedziało Ŝe nie wkłada się dłoni do ognia – tak samo uczy się osoby dorosłe. Najpopularniejszą formą terapii awersyjnej jest stosowanie emetyków w terapii alkoholowej. Pacjent przyjmuje środek, który wywoła wymioty jeśli spoŜyty zostanie alkohol. Stopniowo, podejmując kolejne próby spoŜycia alkoholu pacjent uczy się, Ŝe alkohol wywołuje mdłości i jego organizm odzwyczaja się a nawet zaczyna na niego reagować awersyjnie.
Techniki oparte na warunkowaniu sprawczym:
• Ekspozycja z powstrzymywaniem reakcji
• Sterowanie warunkowaniem
• Metody samoobserwacji
• Ekonomia Ŝetonowa
• Biologiczne sprzęŜenie zwrotne
Zastosowanie warunkowania sprawczego
• modyfikacja zachowań (nawyki Ŝywieniowe, palenie papierosów...)
• nauka umiejętności społecznych
• uczenie nowych reakcji
• uczenie reakcji unikania
• utrzymanie dyscypliny w klasie szkolnej
• zmniejszanie zahamowań
• stopniowe przybliŜenia
Techniki oparte na teoriach społecznego uczenia się:
Modelowanie- uczenie się przez obserwację. Klient obserwuje a następnie naśladuje osobę, która zbliŜa się do lękotwórczego bodźca albo radzi sobie z nim w jakiś sposób.
Mocne osadzenie w empirii ma m.in. behawiorystyczna koncepcja zaburzeń lękowych
-> lęk powstaje w wyniku róŜnych sposobów uczenia się (Mowrer, 1960; Rachman, 2005). W
powstawaniu i utrzymywaniu zaburzeń o typie fobii biorą udział zarówno mechanizmy warunkowania klasycznego (skojarzenie bodźca z zagroŜeniem powoduje lęk), jak i instrumentalnego (ucieczka przynosi ulgę, uczucie ulgi wzmacnia stosowanie strategii unikania).