Wyk!ad 13:
Pomaganie i prospo!eczno"# -
• zachowanie prospo!eczne - ka%de dzia!anie ukierunkowane na zachowania prospo!eczne
niesienie korzy"ci innej osobie
• dzia!ania ukierunkowane na podtrzymanie norm i warto"ci, korzystne dla jednostek, grup, spo!eczno"ci dr Dariusz Rosi$ski
• zachowanie pomocne
• altruizm
Teorie wyja"niaj&ce zachowania prospo!eczne Altruizm odwzajemniony (Trivers, 1972)
Teorie socjobiologiczne
• altruizm odwzajemniony
• posta# altruizmu polegaj&ca na tym, %e jeden organizm pomaga drugiemu przy jednoczesnym oczekiwaniu wzajemno"ci w
• dobór krewniaczy i joint fitness
przysz!o"ci - równowa%nik regu!y wzajemno"ci w naukach spo!ecznych
Decyzyjny model interwencji kryzysowej
• warunki konieczne:
Teorie pobudzenia
•
• jednostki s& zdolne wzajemnie si' rozpoznawa# i pami'ta#
model pobudzenia bilansu
•
• pojawia si' tylko przy wykszta!ceniu mechanizmów identyfikacji i pobudzenie empatyczne
karania oszustów
Teorie norm
Dopasowanie !&czne i dobór krewniaczy Troska ze strony bab# - dziadków
(Hamilton, 1964)
• Dobór krewniaczy jest podstaw" altruistycznych
• podej"cie ewolucjonistyczne pozwala wyja"ni# pewne z!o%one (prospo!ecznych) zachowa# kierowanych na osobniki wzorce emocjonalnej blisko"ci mi'dzy krewnymi spokrewnione
• „babcie cz'"ciej zajmuj& si' wnukami, jakie maj& po córkach, ni% po
• Inclusive fitness (dopasowanie !"czne) to poj'cie synach, a wnuki bardziej czuj& si' zwi&zane z rodzicami swej matki obejmuj&ce propagacj' genów poprzez w!asne potomstwo i poprzez ni% ojca” - problem niepewno$ci ojcostwa potomstwo bliskich krewnych
• badania - Euler, Weitzel, 1996
Morderstwo Kitty Genovese, Nowy Jork 1964
Decyzyjny model interwencji kryzysowej
(38 "wiadków)
Zdarzenie zauwa%one?
Sytuacja kryzysowa?
TAK
• im wi%ksza liczba $wiadków przygl"da si% jakiemu$
Moja odpowiedzialno"#?
TAK
NIE
krytycznemu zdarzeniu, tym mniejsza jest szansa udzielenia pomocy ofierze
TAK
Wiem jak pomóc?
NIE
•
NIE
efekt oboj%tnego przechodnia
TAK
Wykona#?
•
NIE
zjawisko niewiedzy wielu
NIE
TAK
Brak pomocy
Pomoc
Teorie pobudzenia - model pobudzenia bilansu Teorie pobudzenia - model pobudzenia bilansu (Jane Piliavin)
(Jane Piliavin)
1. Zaobserwowanie cudzych k!opotów wywo!uje u obserwatora pobudzenie emocjonalne, które ro"nie w miar': 3. Obserwator krytycznego zdarzenia wybiera taki sposób redukcji prze%ywanego przez siebie pobudzenia, który dzia!a najszybciej i
• nat%&enia k!opotów
w y wo ! u j e n a j w i ' k s z y j e go s p a d e k p r z y s t o s u n kowo
• ich jednoznaczno$ci
najkorzystniejszym bilansie kosztów i zysków
• ich czasu trwania
• koszty udzielenia pomocy
• zmniejszania si% dystansu oddzielaj"cego $wiadka od osoby
• zyski z udzielenia pomocy
n%kanej k!opotami
2. Pobudzenie wywo!ane cudzymi k!opotami i im przypisywane jest
• koszty zaniechania pomocy
nieprzyjemne dla obserwatora i stara si' on je zredukowa#, tym
• zyski z zaniechania pomocy
bardziej, im jest ono silniejsze
Przewidywany rodzaj reakcji w sytuacji kryzysowej w warunkach ma!ych i du%ych Teorie pobudzenia: rola empatii (Daniel Batson) kosztów udzielenia i zaniechania pomocy (Dovidio, 1991) KOSZTY
POMOCY
NISKIE
WYSOKIE
KOSZTY
ZANIECHANIA
Pobudzenie wywo!ane cierpieniem osoby potrzebuj&cej pomocy A
B
mo%e by# dwojakiego rodzaju:
Ró%ne reakcje w
opuszczenie sytuacji
NISKIE
zale%no"ci od tego, co
zignorowanie,
jest widziane jako
zaprzeczanie
pobudzenie egoistyczne
norma w danej sytuacji
pobudzenie empatyczne
C
D
interwencja po"rednia lub
WYSOKIE
interwencja
redefinicja sytuacji (w B)
bezpo"rednia
obni%aj&ca subiektywne
(pomoc)
koszty zaniechania pomocy
Dwa typy motywacji do pomagania Pomaganie jako skutek ulegania normom spo!ecznym (J. Kary!owski)
• motywacja endocentryczna - (WA(NE, (E TO JA POMOG)EM)
• norma wzajemno$ci
• motywacja egzocentryczna - (WA(NE, (E POMOC
• norma odpowiedzialno$ci spo!ecznej $
ZOSTA'A UDZIELONA)
Wyznaczniki pomagania
Bardziej wspó!czesne badania nad NIEoboj'tnymi przechodniami sugeruj& istnienie osobowo$ci altruistycznej. Osoby takie cechuj& si':
• wy%szym poziomem empatii
• silniejsz& wiar& w sprawiedliwy "wiat 1. Obecno"# i zachowanie innych
• silniejsz& wiar& w norm' odpowiedzialno"ci spo!ecznej 2. W!asno"ci biorcy pomocy
• wewn'trznym poczuciem kontroli
3. W!asno"ci dawcy pomocy
• niskim poziomem egocentryzmu
4. Relacje mi'dzy biorc& i dawc& pomocy W badaniach eksperymentalnych silniejszym ni& cechy osobowo$ci predyktorem pomagania okaza!y si% stany emocjonalne!
Sk!onno"# do pomagania nasilaj& te% specyficzne (asymetria pozytywno - negatywna)
stany i emocje
Poczucie winy (TAK), a wstyd (NIE)
• pozytywny nastrój zwykle nasila pomaganie (chyba, %e akt
• poczuciu winy towarzyszy koncentracja na konkretnych pomagania sam w sobie jest awersyjny, obni%a nastrój) niepo%&danych uczynkach i próby naprawienia lub kompensaty
• negatywny nastrój czasami nasila, czasami os!abia pomaganie - je"li szkody
poprzez pomoc mo%na nastrój zmieni#, to nasila (Manucia,
• wstyd jest globaln& reakcj& na w!asn& nieadekwatno"#
Baumann, Cialdini, 1984)
(bezwarto"ciowo"#) powi&zan& z tendencjami ucieczkowymi lub agresj& kierowan& na w!asne ofiary Sk!onno"# do pomagania nasilaj& te% specyficzne 4. Relacje mi'dzy dawc& i biorc& pomocy stany i emocje
(Margaret Clark)
Relacje wspólnotowe
Relacje wymiany
smutek
• np. przyjaciele, ma!%onkowie
• np. znajomi, partnerzy biznesowi
• nasila pomaganie, je%eli oznacza koncentracj' na stanie innej osoby;
• cz!onkowie zobligowani do troski • brak obligacji do troski o dobro o dobro partnera
partnera
• os!abia pomaganie, gdy oznacza koncentracj' na stanie w!asnym
• pomagaj& sobie wzajemnie • pomagaj& w zale%no"ci od sytuacji poczucie samowystarczalno$ci
(i oczekuj&) niezale%nie od sytuacji • niskie oczekiwanie pomocy
• wzbudzone widokiem pieni'dzy os!abia pomaganie (i hamuje
• brak "ledzenia wk!adu
ch'# proszenia o pomoc)
• "ledzenie wk!adu
• wzajemno"# w d!ugim planie
• za Kwiatkowska (2002)
czasowym
• wzajemno"# w krótkim planie
czasowym
Cztery podstawowe typy relacji spo!ecznych (Alan Fiske)
1. Wspólnotowa
2. Hierarchiczna
3. Równo"ciowa
4. Wymiany rynkowej