PRĄD ELEKTRYCZNY – to uporządkowany ruch ładunków elektrycznych ,wokół których wytwarza się pole elektryczne.
Wyróżniamy ładunki ujemne / ANIONY / oraz dodatnie / KATIONY/. Ładunki jednoimienne się odpychają , a różnoimienne przyciągają. Prąd płynie od bieguna dodatniego do bieguna ujemnego.
Wyróżniamy prąd :
1. STAŁY - o stałym kierunku i natężeniu
2. ZMIENNY- nośniki ładunku elektrycznego drgają w stosunku do położenia spoczynkowego .
Charakteryzuje się okresową zmianą znaków w czasie. Dwukierunkowość sprawia ,że nie powoduje
elektrolizy ( w sieci – prąd zmienny o natężeniu 50 Hz )
PRĄD STAŁY – GALWANICZNY
- posiada stałą siłę i kierunek przepływu. Natężenie prądu nie zmienia się w czasie , czyli nie ma on żadnej częstotliwości. Parametry prądu stałego to natężenie i kierunek przepływu – biegunowość.
Jednostką natężenia prądu jest Amper. Natężenie prądu [I] w obwodzie , zależy od wielkości ładunku[Q], przepływającego przez ten obwód w ciągu określonego czasu [t] I= Q/t
PRĄD STAŁY ma zastosowanie w zabiegach :
•
Galwanizacji
•
Jonoforezy
•
Kąpieli elektryczno-wodnych
WŁAŚCIWOŚCI PRĄDU STAŁEGO :
1. ELEKTROKINETYCZNA – polega na przemieszczaniu się jonów , pod wpływem pola elektrycznego przepływającego przez 2 elektrody umieszczone w elektrolicie
Jony to atomy o niezrównoważonym ładunku jąder i elektronów. Jony pozbawione jednego lub kilku
elektronów, czyli z przewagą ładunku dodatniego, nazywamy kationami .
Jony z nadmiarem jednego lub kilku elektronów ,czyli z przewagą ładunku ujemnego, nazywamy
anionami.
Zjawiska elektrokinetyczne to:
ELEKTROFOREZA
•
KATAFOREZA – ruch jednoimiennie naładowanych cząstek + / KATIONÓW/
w stronę elektrody ujemnej / KATODY /
• ANAFOREZA - ruch jednoimiennie naładowanych cząstek - / ANIONÓW/
w stronę elektrody dodatniej / ANODY /
Kationy + po dotarciu do Katody - , pobierają z niej brakujące elektrony , a Aniony - , oddają Anodzie + nadmiar elektronów. W ten sposób stają się znów obojętnymi atomami i cząsteczkami.
ELEKTROOSMOZA – przesunięcia wody przez błony komórkowe w kierunku elektrody ujemnej K .
Może to spowodować lekki obrzęk skóry pod Katodą i wysuszenie skóry pod elektrodą dodatnią A.
2. ELEKTROCHEMICZNA – pod wpływem przepływu prądu stałego w płynach tkankowych ,zachodzi proces DYSOCJACJI ELEKTROLITYCZNEJ, czyli samorzutny rozpad elektrolitów na aniony i
kationy.
• Wokół Katody wytwarza się środowisko zasadowe / zagęszczenie jonów wodorotlenowych
OH – oraz powstawanie pęcherzyków wolnego wodoru H 2 / które przy dużym natężeniu
prądu , powoduje rozpuszczanie białek w tkankach .
• Wokół Anody wytwarza się środowisko kwaśne / zagęszczenie jonów wodorowych H 2
oraz powstawanie pęcherzyków wolnego tlenu O 2 / które przy dużym natężeniu prądu ,
powoduje ścinanie białek w tkankach .
3. ELEKTROTERMICZNA
Przepływ prądy stałego przez tkanki wywiera minimalny efekt termiczny , który nie ma znaczenia
terapeutycznego . Istotny wpływ na zwiększenie ciepłoty tkanek , wywiera rozszerzenie naczyń
krwionośnych w wyniku bezpośredniego oddziaływania prądu stałego oraz wytwarzania ciał
histaminopodobnych .
Rozszerzenie naczyń ma bezpośredni wpływ na tworzenie tzw. RUMIENIA GALWANICZNEGO .
Jest to reakcja skóry i tkanek podskórnych na działanie prądu stałego / odczyn po zastosowaniu
prądu stałego /
1
Żywo-czerwona barwa pod Katodą , jasno-różowa pod Anodą
Szybkie powstawanie
Wędrówka w otoczenie
Obrzęk pod Katodą , wysuszenie skóry pod Anodą
Silniejszy odczyn pod Katodą
Posiada 3 okresy :
1. przekrwienie widoczne na skórze - pojawia się bezpośrednio po zabiegu i trwa krótko ,
około 30-45 minut po zabiegu
2. okres przekrwienia utajony – rumień powoli słabnie i ustępuje
3. głębokie przekrwienie – rozszerzenie głębokich naczyń krwionośnych , trwa około 2 godziny , jest niewidoczny na skórze .
4. WPŁYW NA TKANKĘ NERWOWĄ I MIĘŚNIOWĄ
W czasie przepływu prądu stałego , nie zachodzi reakcja ze strony układu nerwowo-mięśniowego
( skurcz- rozkurcz ).
W momencie gwałtownego włączenia ( zamknięcie obwodu prądu ) lub wyłączenia natężenia ( otwarcie obwodu prądu ) , następuje reakcja w postaci skurczu pod elektrodą czynną .
PRAWO ERBA ( dla mięśnia zdrowego , czyli prawidłowo unerwionego )
KZS > AZS
KOS < AOS
Przy zamykaniu obwodu prądu – silniejszy skurcz wystąpi pod Katodą niż pod Anodą .
Przy otwieraniu obwodu prądu – silniejszy skurcz wystąpi pod Anodą niż pod Katodą .
Pod wpływem przepływu prądu stałego , dochodzi do zmian pobudliwości .
Pobudliwość to zdolność do odbierania bodźców elektrycznych. Jej miarą jest skurcz mięśni.
Jeżeli elektrodą czynną jest Anoda , dochodzi do obniżenia pobudliwości – ANELEKTROTONUS
(w niedowładach , gdyż obserwuje się podwyższoną pobudliwość )
Jeżeli elektrodą czynną jest Katoda , dochodzi do zwiększenia pobudliwości – KATELEKTROTONUS
(w porażeniach, gdyż obserwuje się obniżoną pobudliwość ).
BIEGUNY ŹRÓDŁA PRĄDU STAŁEGO ;
ANODA- elektroda dodatnia. Powoduje przesuwanie ( odpychanie ) kationów + w stronę Katody , zwiększenie gęstości jonów wodorowych H 2 . Wokół Anody występuje środowisko kwaśne . Na Anodzie powstają pęcherzyki wolnego tlenu O 2 . Ma działanie przeciwbólowe , kojące , uspokajające . Wywołuje słaby rumień galwaniczny , zmniejsza napięcie układu nerwowo-mięśniowego.
KATODA- elektroda ujemna. Powoduje przesuwanie ( odpychanie ) anionów - w stronę Anody , zwiększenie gęstości jonów wodorotlenowych OH –. Wokół Katody występuje środowisko zasadowe. Na Katodzie powstają pęcherzyki wolnego wodoru H 2 . Ma działanie drażniące , pobudzające. Wywołuje silny rumień galwaniczny , zwiększa napięcie układu nerwowo-mięśniowego.
DZIAŁANIE BIOLOGICZNE PRĄDU STAŁEGO :
1. wzrost tempa przemiany materi
2. poprawa funkcji troficznych tkanek
3. przyspieszenie regeneracji tkanek
4. przyspieszenie gojenia ran i owrzodzeń
5. zwiększenie resorpcji wysięków ( zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych )
6. rozszerzenie naczyń krwionośnych powierzchownych i głębokich
7. działanie przeciwbólowe ( Anoda obniża stan napięcia nerwów biorących udział w przewodzeniu
bólu)
Przepływ prądu zależy od :
Rozmiarów elektrod
- przy tej samej wielkości elektrod , w przepływie poprzecznym prądu , jest taka sama gęstość prądu pod obiema elektrodami
- jeśli jedna elektroda jest mniejsza , to zachodzi pod nią silne skupienie lini sił pola elektrycznego , najsilniej jest to wyrażone pod elektrodą punktową .Pod elektrodą mniejszych rozmiarów dochodzi do silniejszych przemian biochemicznych i silniejszego rozszerzenia naczyń krwionośnych.
Odległości , czyli wzajemnego ułożenia elektrod względem siebie
- jeśli elektrody ułożone są zbyt blisko siebie dochodzi do tzw. DZIAŁANIA BRZEGOWEGO , czyli
zagęszczenia lini sił pola elektrycznego na sąsiadujących krawędziach elektrod
Przewodnictwa tkanek znajdujących się między elektrodami.
- w zabiegach elektroleczniczych istotnym czynnikiem jest opór skóry , a właściwie warstwy rogowej naskórka.
2
Prąd przepływa drogami o najmniejszym oporze, którymi są w skórze ujścia i przewody wyprowadzające gruczołów łojowych i potowych ( pot jest roztworem elektrolitów i dobrze przewodzi prąd ).
Prąd przepływa wzdłuż naczyń krwionośnych , limfatycznych i nerwów. Największe przewodnictwo wykazuje płyn mózgowo-rdzeniowy , osocze krwi, mięśnie , wątroba , mózg , tkanka łączna , a najmniejsze tkanka kostna.
RODZAJE ZABIEGÓW GALWANIZACJI :
•
Ogólna ( kąpiel elektryczno-wodna całkowita i 4-komorowa) i miejscowa
•
Anodowa ( elektrodą czynną jest A ) i Katodowa ( elektrodą czynną jest K )
•
Poprzeczna ( mniej korzystna , ze względu na większy opór tkanek znajdujących się między
elektrodami ) i podłużna ( korzystniejsza – czterokrotnie mniejszy opór tkanek niż przy przepływie poprzecznym , zgodna z osią długą ciała )
• Wstępująca ( K proksymalnie, A dystalnie – porażenia , niedowłady ) i zstępująca ( A proksymalnie K
dystalnie – przeciwbólowo, dla obniżenia napięcia mięśni )
•
Stabilna ( obie elektrody nieruchome ) i labilna ( jedną elektrodą poruszamy w czasie zabiegu –
elektroda wałeczkowa )
RODZAJE ELEKTROD :
•
Płytkowe – gumowe, silikonowe, gumowo- węglowe lub metalowe ( stop miedzi i aluminium ,
cynowe) różnego kształtu i wielkości
•
Węglowe – do kąpieli elektryczno – wodnych
•
Wałeczkowe – do galwanizacji labilnej ( metoda historyczna )
•
Dyskowe – punktowe, z przerywaczem lub bez
•
Specjalne – maseczka Bergoniego na twarz
OPARZENIA ELEKTROLITYCZNE- uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej prądem galwanicznym na
skutek działania środowiska kwaśnego pod Anodą i zasadowego pod Katodą .
Może do nich dojść :
Przy zastosowaniu zbyt dużego natężenia prądu
Nadwrażliwości pacjenta na prąd lub uczuleniu na lek ( jonoforeza )
Zbyt bliskiego ułożenia elektrod względem siebie
Przy nadmiernym zużyciu , uszkodzeniu elektrod
Przy zastosowaniu zbyt cienkich , za małych , nierówno złożonych podkładów
Przy nierównomiernie zmoczonych podkładach , jeśli nierówno rozlejemy lek na podkładzie lekowym
Gdy elektroda zsunie się z podkładu
Gdy przewód wysunie się z miejsca połączenia z elektrodą
Przy nieprawidłowym podłączeniu przewodów (gdy przewody zabiegowe są podłączone
w jednakowych kierunkach lub biegną zbyt blisko siebie)
Gdy skóra jest nieczysta chemicznie lub uszkodzona
Gdy w polu zabiegowym znajdują się elementy metalowe
METODYKA ZABIEGÓW GALWANIZACJI;
1. Wygodna , bezpieczna pozycja pacjenta
2. Odsłonięta okolica zabiegowa bez elementów metalowych ( wewnętrznych i zewnętrznych )
3. Skóra czysta chemicznie, nieuszkodzona ( miejsca o obniżonej oporności zabezpieczamy białą
wazeliną i płatkiem ligniny )
4. W okolicy zabiegowej układamy dwie elektrody + i - , ułożone na podkładach pośrednich.
Jedna z elektrod pełni rolę elektrody czynnej – odpowiada za efekt leczenia , układamy ją w miejscu ogniska chorobowego. Biegun elektrody czynnej dobieramy w zależności od zamierzonego celu terapi .
Druga elektroda jest elektrodą bierną – zamyka obwód prądu , układamy ją obwodowo . Elektrody są równej wielkości lub elektroda czynna jest mniejsza.
5. Podkłady pośrednie wykonane z gazy , flaneli lub materiału frotte powinny być równo złożone i zmoczone w ciepłej wodzie .Wielkość podkładów dostosowujemy do powierzchni elektrod,
powinny być około 2cm większe od elektrod , z każdej strony . Grubość około 1,5 cm
6. W zabiegach galwanizacji zaleca się stosowanie podkładów o podwójnej grubości ( ochrona skóry ) 7. W okolicy zabiegowej , bezpośrednio na skórę pacjenta, przykładamy elektrody z podłączonymi
przewodami i ułożone na zmoczonych podkładach pośrednich. Całość owijamy ceratką i
umocowujemy opaską elastyczną, paskami gumowymi lub woreczkami z piaskiem.
8. Przed włączeniem natężenia prądu kontrolujemy stan przewodów zabiegowych i miejsca połączeń przewodów z elektrodami .
9. Informujemy pacjenta o odczuciach w czasie zabiegu. Prawidłowe odczucie to mrowienie.
Pouczamy pacjenta aby zgłaszał wszelkie niepokojące odczucia : pieczenie, parzenie lub ból. W przypadku wystąpienia takich objawów, przerywamy zabieg i sprawdzamy stan skóry pod elektrodami.
10. Obowiązuje kontrola stanu pacjenta w czasie zabiegu . Należy korygować dawkę natężenia prądu w zależności od odczuć.
11. Szczególna ostrożność u pacjentów z zaburzeniami czucia powierzchownego i dzieci.
3
12. Po zabiegu podkłady wyjaławiamy przez gotowanie ( 90o C) .
13. Zabiegi wykonujemy codziennie lub co drugi dzień , 10-20 zabiegów w seri , przerwa między seriami kilkanaście dni. Czas zabiegu 10-20 minut.
14. W zabiegach na lewą stronę klatki piersiowej zmniejszamy dawkę o połowę . Nie wykonujemy
zabiegów na lewą stronę klatki piersiowej przy wszczepionym rozruszniku mięśnia sercowego.
Nie układamy elektrod na kręgosłupie ( z wyjątkiem galwanizacji rdzenia kręgowego )
ŚRODKI OSTROŻNOŚCI – BHP :
- aparatura powinna być sprawdzona pod względem technicznym ( izolacja przewodów, stan elektrod )
- aparaty powinny posiadać zeszyty kontroli technicznej tzw. ,, paszporty ‘’
- podłoga w pomieszczeniu zabiegowym powinna być wykonana z materiałów izolacyjnych , sucha
- wyposażenie gabinetu w miarę możliwości bez elementów metalowych ( drewniane leżanki , krzesła )
- należy pouczyć pacjenta aby nie manipulował przy aparacie , nie poruszał się w czasie zabiegu , nie wychodził z wanny podczas kąpieli elektryczno – wodnej , ani nie wyciągał kończyn z wody w czasie przepływu prąd
DAWKOWANIE PRĄDU STAŁEGO :
W dawkowaniu bierzemy pod uwagę : miejsce zabiegu, wiek pacjenta , stan jednostki chorobowej , indywidualną wrażliwość pacjenta na prąd stały, czas zabiegu i pole powierzchni elektrody czynnej.
W praktyce najczęściej sugerujemy się subiektywnym odczuciem przez pacjenta – wyraźnego mrowienia W okolicy głowy i szyi nie przekraczamy dawki 3 – 4 mA, w górnej części tułowia 6 mA.
W ostrym stanie jednostki chorobowej nie stosujemy zabiegów , w podostrym stosujemy dawki słabe , a w przewlekłym dawki średnie i mocne .
Im dłuższy czas zabiegu tym słabsze stosujemy dawki.
Zmniejszamy dawkę u dzieci , osób starszych oraz u osób z zaburzeniami czucia powierzchownego.
DAWKI OBIEKTYWNE ( w zależności od pola powierzchni elektrody czynnej )
1. DAWKA SŁABA 0,01-0,1 mA na cm 2 powierzchni elektrody czynnej 0,1 - 5 mA 2. DAWKA ŚREDNIA 0,1-0,3 mA na cm 2 powierzchni elektrody czynnej
5 - 15 mA
3. DAWKA MOCNA 0,3-0,5 mA na cm 2 powierzchni elektrody czynnej
15 - 25 mA
U DZIECI 0,02 – 0,05 mA na cm 2 powierzchni elektrody czynnej
1-3 lat max. 3 mA
Do 6 lat 5-6 mA
Do 10 lat max. 8 mA
Do 14 lat max. 10 mA
.
Nowoczesne elektrostymulatory dają możliwość pracy w dwóch trybach :
CC -,, costant current ‘’- stałe natężenie .W czasie całego zabiegu jest utrzymywane stałe natężenie prądu wychodzącego z aparatu , niezależnie od oporu na jaki natrafia , nawet gdy
opór skóry maleje wskutek wilgotności , uszkodzenia skóry - co mogłoby spowodować oparzenie
elektrolityczne .
Stałe natężenie dopływające do elektrod zostaje utrzymane nawet przy niecałkowitym
przyleganiu elektrod do powierzchni ciała i część przylegająca otrzymuje większą gęstość
prądu .
CV - ,, constant voltage ‘’- stałe napięcie ( w prostszych aparatach ). Zaletą tego trybu pracy jest to , że w przypadku niecałkowitego przylegania elektrod do powierzchni zabiegowej ,
zmniejsza się przepływ prądu przez część przylegającą .Aparaty z CV umożliwiają odszukanie
ruchomymi elektrodami , punktów spustowych i ruchowych , gdyż mają one zmniejszony opór
skóry.
WSKAZANIA DO GALWANIZACJI :
1. Porażenia i niedowłady wiotkie
2. Przewlekłe zapalenia nerwów , splotów i korzonków nerwowych
3. Nerwobóle
4. Bóle mięśniowe w przebiegu chorób reumatycznych i zwyrodnieniowych stawów i kręgosłupa
5. Migrena
6. Utrudniony zrost kostny
7. Zaburzenia krążenia obwodowego
8. Cukrzyca
9. Choroba Raynouda
10. Odleżyny
11. Odmroziny
12. Gościec stawowy
4
PRZECIWWSKAZANIA DO GALWANIZACJI:
1. Porażenia i niedowłady spastyczne ( z wyjątkiem galwanizacji rdzenia kręgowego )
2. Stany gorączkowe
3. Nowotwory
4. Choroby skóry
5. Nietolerancja prądu stałego
6. Ropne stany zapalne skóry i tkanek miękkich
7. Ostre procesy zapalne
8. Obecność implantów metalowych
9. Ciąża
10. Rozrusznik mięśnia sercowego w miejscu zabiegu
5