MOWY

W średniowiecznym uniwersytecie mowy i kazania nie różniły się zbytnio, pełniły podobne funkcje, większość uroczystości odbywała się w kościele, miały podobną budowę.

Schemat budowy mów i kazań

(wg artykułu):

1. membra (zapowiedź tematu)

2. prothema

3. introductio thematis (ogólne rozpracowanie tematu)

4. omówienie tematu w zastosowaniu do konkretnej osoby czy okazji uniwersyteckiej.

(wg Zajchowskiej)

1. Verba thematis (słowa tematu) – cytat z Pisma Św. albo z Arystotelesa 2. Prothema – krótkie wprowadzenie do tematu

3. Introductio – wstęp, zarysowanie tematu

4. Divisio principalis – główny podział (najczęściej składał się z 3 części) 5. Dilatatio – odniesienie treści mowy/kazania do konkretnych sytuacji/osby/zdarzenia 6. Conclusio - podsumowanie

Okoliczności wygłaszania mów:

• wybory rektorów

• promocje

• pogrzeby

• rocznice śmierci dobrodziejów uniwersytetu

Rodzaje mów:

• pochwały osób ( recommendatio novi rectoris/baccalariandi/doctorandi)

• pochwały nauk ( recommendatio philosophie/sciencie iuris/theologie)

• peticio insigniorum, animatio doctorandi

• odpowiedź na rekomendacje ( verba rectoris)

• mowy rektorskie i dziekańskie z okazji czytania statutów ( exhoratio/collatio)

• mowy żałobne ( sermo)

• sumaryczne mowy uniwersyteckie ( sermones/orationes/actus)

Czego możemy się dowiedzieć z mów:

• inf./dane dot. organizacji i życia Uniwersytetu Krakowskiego (skład społeczny, tok studiów, na poszczególnych wydziałach, stosunki między profesorami i studentami, działalność poszczególnych mistrzów)

- do 1419 r. rektora wybierano na rok

- po 1419 r. wybierano 2 razy do roku

• zadania i funkcje uniwersytetu (istniał dla zdobywania wiedzy w zakresie różnych wydziałów)

• historia uniwersytetu

Mowy rektorskie i dziekańskie – jest to rodzaj mów szczególnie cenny dla historyka, należą do nich te wygłaszane przez rektora, rekomendacje i przemówienia ku czci nowo obranego rektora Elekcja rektora:

1. wybory – głosowano pośrednio przez elektorów, seniorów (doktorzy); większością głosów 2. wynik ogłaszano publicznie

3. powiadamiano rektora o wyborze

4. Kilka dni później na zebraniu całego uniwersytetu odbywała się uroczyśtość przyjmowania władzy rektorskiej:

- Rekomendacje – zawierały wybrane zagadnienie z zakresu teologii czy prawa kanonicznego, uwagi na temat urzędu rektorskiego i jego kompetencji, wyliczały jego obowiązki, cechy charakteru i zalety jakimi powinien odznaczać się rektor

• Przykłady:

- Na cześć Jana ks. Drohickiego z 1401 r.

- Na cześć Mikołaja Gorzkowskiego z 1402 r.

- Odpowiedź nowego rektora na rekomendację ( verba rectoris), nawiązywała do treści rekomendacji, temat stanowił ten sam cytat z Pisma św., pod koniec rektor prosi o wybranie doradców – konsyliarzy ( consiliarii)

Zadania rektora:

- Pilnowanie wypełniania statutów

- Obrona przywilejów, fundamentu uniwersytetu

- W sądzeniu domagano się od rektora sprawiedliwości i równego traktowania wszystkich

- Wg mowy Macieja z Łabiszyna rektor rozdawał również beneficja, stopnie uniwersyteckie i miał reprezentować uniwersytet wobec króla, baronów i duchownych

Exhortacje – stanowią osobną grupę mów rektorskich

• 2 razy do roku odbywały się zebrania całego uniwersytetu poświęcone czytaniu statutów

• Dzięki zachowanym mowom możemy odtworzyć porządek dzienny zebrań:

- Długa mowa wprowadzająca rektora

- Odczytywanie statutów ogólnouniwersyteckich

- Przemowa dziekana wydziału artium

- Odczytanie statutów tego wydziału

• Przykłady mów rektorskich:

- Mowa: De throno Dei procedunt 1400 r. – uważana powszechnie za inauguracyną

- Noli flere i Si spiritu vivimus – mogły być rektorskimi mowami suchedniowymi (Suche dni (dni kwartalne) - w tradycji Kościoła katolickiego kwartalne dni postu

obejmujące środę, piątek i sobotę, obchodzone na początku każdej z czterech pór

roku. )

- Erant appropinquantes; Cor sapiencium ubi tristicia czy Duc in altum to typowe mowy rektorskie związane z czytaniem statutów, autorem był Stanisław ze

Skalbmierza

• Przykłady mów dziekańskich:

- Mowa Jana z Kluczborka z 1404 r.

- Mowa Macieja z Łabiszyna Reditte que sunt cesaris cesari

Szablon mów rektorskich i dziekańskich:

- Ideał rektora wg Pastoralis cura i Moralia św. Grzegorza

- Długie wywody na temat władzy w ogóle, a rektorskiej w szczególności, poparte cytatami z Pisma Św.; wykorzystywano również mowy zagraniczne (przede wszystkim praskie)