OPINIE
Rozdział 1/2.
1/2. Zasady przeprowadzania kontroli
i jej dokumentowania przez organy
Państwowej Inspekcji Pracy
JacekPaństwowa
1. Zasady przeprowadzania
1/2.ZalewskiInspekcja Pracykontroli
Rozdział 2005
kwiecień 1/2.
Spis treS
ci:
1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
2. Zakres kontroli Państwowej Inspekcji Pracy . . . . . . 2
2.1. Przedmiot kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
2.2. Zakres podmiotowy kontroli . . . . . . . . . . . . . . 5
3. Organy Państwowej Inspekcji Pracy . . . . . . . . . . . . 5
3.1. WłaS
ciwoS
ć organów inspekcji pracy . . . . . . . 5
3.2. Osoby uprawnione do wykonywania
i nadzorowania czynnoS
ci kontrolnych . . . . . . 6
3.3. Wyłączenie inspektora pracy . . . . . . . . . . . . . . 7
4. Dokumenty uprawniające do prowadzania kontroli 8
4.1. Legitymacja służbowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
4.2. Upoważnienie do kontroli przedsiębiorcy . . . . 9
4.3. ObjaS
nienia do upoważnienia do prowadzenia
kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
4.4. Wzór upoważnienia do kontroli . . . . . . . . . . . 13
1. Wstęp
Jak stanowi art. 24 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej  praca znajduje się pod
szczególną ochroną. Znajduje to swój wyraz w sprawowaniu przez państwo nadzo-
ru i kontroli nad warunkami wykonywania pracy.
Wyspecjalizowanym organem kontrolnym działającym w najszerszym zakresie
w obszarze ochrony pracy jest Państwowa Inspekcja Pracy, której organizację, za-
kres działania i uprawnienia okreS
la ustawa z 6.3.1981 r. o Państwowej Inspekcji
Pracy (tj. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362, ze zm.).
Organizacja i zakres działania Państwowej Inspekcji Pracy opierają się na: Podstawa
działania

państwowym charakterze inspekcji pracy w Polsce  nadzór i kontrolę prze-
Państwowej
strzegania przepisów prawa pracy sprawuje organ państwowy,
Inspekcji Pracy

podległoS
ci inspekcji pracy Sejmowi RP  Państwowa Inspekcja Pracy podlega
bezpoS
rednio Sejmowi RP i nie wchodzi w skład administracji rządowej,

terytorialnoS
ci i trójszczeblowej strukturze organizacyjnej  organem nadrzęd-
nym jest Główny Inspektor Pracy (z podległym mu Głównym Inspektoratem
Pracy), któremu podlegają okręgowi inspektorzy pracy (wraz z okręgowymi
inspektoratami pracy) oraz działający w ramach terytorialnej właS
ciwoS
ci okrę-
gowych inspektoratów  inspektorzy pracy,
kwiecień 2005 1
OPINIE 1. Państwowa Inspekcja Pracy
Rozdział 1/2.

powszechnoS
ci  inspekcja pracy obejmuje nadzorem i kontrolą wszystkich
pracodawców, jak również inne podmioty, na rzecz których jest wykonywana
praca przez osoby fizyczne,

współpracy z innymi państwowymi i społecznymi organami nadzoru i kontro-
li, w tym w szczególnoS
ci z Państwową Inspekcją Sanitarną,

ustawowym charakterze uprawnień organów inspekcji pracy i niezawisłoS
ci
inspektorów pracy w sprawowaniu czynnoS
ci nadzorczych i kontrolnych.
Przed omówieniem podstawowych zagadnień związanych z przeprowadzeniem
kontroli przez organy PIP należy wyjaS
nić samo pojęcie kontroli.
Najogólniej rzecz biorąc kontrolą jest działanie polegające na:

zbadaniu istniejącego stanu rzeczy,

porównaniu dokonanych ustaleń, a więc tego, co organ kontroli stwierdził
w trakcie kontroli, z odpowiednimi przepisami prawa i zasadami, i ustaleniu
ewentualnych rozbieżnoS
ci (nieprawidłowoS
ci),

wyjaS
nieniu przyczyn powstałych rozbieżnoS
ci (nieprawidłowoS
ci).
Pojęcie kontroli jest nierozerwalnie związane z pojęciem nadzoru, pod którym ro-
zumie się stosowanie różnych S
rodków oddziaływania w celu przymuszenia kon-
trolowanego do dostosowania prowadzonej działalnoS
ci do wymogów okreS
lo-
nych przez prawo, obowiązujące w danej dziedzinie działalnoS
ci.
2. Zakres kontroli Państwowej Inspekcji Pracy
2.1. Przedmiot kontroli
Zakres przedmiotowy kontroli, czyli zagadnienia objęte kontrolą Państwowej In-
spekcji Pracy, jest S
ciS
le związany z jej zakresem działania. Przedmiotem kontroli
jest przestrzeganie przez pracodawców przepisów prawa pracy, ze szczególnym
uwzględnieniem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zakres zaintere- A więc przedmiotem kontroli Państwowej Inspekcji Pracy są następujące zagad-
sowania PIP
nienia:

przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

przepisy dotyczące stosunku pracy,

wynagrodzenia za pracę i inne S
wiadczenia wynikające ze stosunku pracy,

czas pracy,

urlopy,

ochrona pracy kobiet,

zatrudnianie młodocianych i osób niepełnosprawnych,

przestrzeganie przepisów bhp przy projektowaniu budowy, przebudowy i mo-
dernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i in-
nych urządzeń technicznych oraz technologii,

przestrzeganie wymagań bhp przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń
oraz narzędzi pracy,

przestrzeganie wymagań bhp przy produkcji wyrobów i opakowań, których
użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,
2 kwiecień 2005
1/2. Zasady przeprowadzania kontroli OPINIE
Rozdział 1/2.

wprowadzanie do obrotu wyrobów podlegających ocenie zgodnoS
ci, w zakre-
sie spełniania przez te wyroby zasadniczych wymagań dotyczących bhp,

przestrzeganie wymagań bhp dotyczących organizmów genetycznie zmodyfi-
kowanych.
Organy inspekcji pracy są uprawnione również do: Uprawnienia
PIP

analizowania przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontroli
stosowania S
rodków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz brania
udziału w badaniu okolicznoS
ci wypadków przy pracy,

współdziałania z organami ochrony S
rodowiska w kontroli przestrzegania
przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla S
rodowi-
ska,

uczestniczenia w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudo-
wanych zakładów pracy albo ich częS
ci.
PIP kontroluje ponadto, czy pracodawcy wypełniają swoje obowiązki związane
z zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycz-
nym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pra-
cy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.
Przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy
Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią obszerny i zróżni-
cowany dział prawa pracy. Ich specyficzną cechą jest wkraczanie w problematykę
techniczną i organizacyjną, a więc nadanie zasadom technicznym i organizacji pra-
cy rangi prawa, którego przestrzeganie może być egzekwowane S
rodkami przymu-
su państwowego.
Przepisy bhp mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a więc nie mogą być
uchylone lub zmienione wolą stron stosunku pracy.
Wyobrax
my sobie taką sytuację, że dwie strony stosunku pracy, jakimi są pracodawca i pracownik, PRZYKA
AD
wspólnie dochodzą do wniosku, że stosowanie danego przepisu z różnych powodów im nie odpowiada.
W efekcie obie strony podpisują dobrowolnie porozumienie, które zwalnia pracodawcę z obowiązku za-
pewnienia wymaganej odzieży ochronnej, jednoczeS
nie pozwala pracownikowi użytkować własne
ubranie. W zamian za użytkowanie własnego ubrania, pracodawca zobowiązuje się do wypłaty ekwi-
walentu. JeS
li w danych warunkach przepis mówi wyrax
nie o obowiązku stosowania odzieży ochron-
nej, porozumienie pracowników i pracodawcy nie jest ważne i podczas kontroli inspektor pracy nakaże
użytkowanie stosownego ubrania roboczego, zgodnego z wymaganiami przepisu.
Regulacje zamieszczone w Dziale X ustawy z 26.6.1974 r.  Kodeks pracy (tj. Dz.U.
z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.), zatytułowanym  Bezpieczeństwo i higiena pracy
(art. 207 23715 Kp), okreS
lają:

podstawowe obowiązki pracodawców (art. 207 209 Kp),

prawa i obowiązki pracowników (art. 210 211 Kp), jak również

osób kierujących pracownikami (art. 212 Kp).
Przepisy te dotyczą ponadto:

obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy (art. 213 214 Kp),
kwiecień 2005 3
OPINIE 1. Państwowa Inspekcja Pracy
Rozdział 1/2.

maszyn i innych urządzeń technicznych (art. 215 219 Kp),

czynników oraz procesów pracy stwarzających szczególne zagrożenie dla
zdrowia lub życia (art. 220 225 Kp),

profilaktycznej ochrony zdrowia (art. 226 233 Kp),

wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych (art. 234 2371 Kp),

szkolenia w zakresie bhp (art. 2372 2375 Kp),

S
rodków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego
(art. 2376 23710 Kp),

służby bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 23711 Kp),

konsultacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisji bezpieczeń-
stwa i higieny pracy (art. 23711a 23713 Kp).
Oprócz Kodeksu pracy i przepisów wydanych na jego podstawie problematykę
bhp regulują również inne ustawy:

okreS
lające sposób wykonywania przez państwo nadzoru nad warunkami pra-
cy lub

wyznaczające szerszy zakres obowiązków w zakresie bhp, uzasadniony szcze-
gólnym charakterem prowadzonej działalnoS
ci (np. ustawa z 7.7.1994 r.  Pra-
wo budowlane (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016, ze zm.).
Normy Specjalne miejsce wS
ród przepisów zajmują normy techniczne, które okreS
lają wy-
techniczne
magania, metody badań oraz metody i sposoby wykonywania innych czynnoS
ci,
w szczególnoS
ci w zakresie:

bezpieczeństwa pracy i użytkowania oraz ochrony życia, zdrowia, mienia i S
ro-
dowiska, z uwzględnieniem potrzeb ludzi niepełnosprawnych,

projektowania obiektów budowlanych oraz warunków wykonania i odbioru,
a także metod badań przy odbiorze robót budowlano-montażowych,

dokumentacji technicznej.
Normy okreS
lają ponadto powszechnie używane pojęcia, nazwy, oznaczenia i sym-
bole w przedstawionym powyżej zakresie, a także metody prowadzenia działalno-
S
ci normalizacyjnej oraz badań i certyfikacji.
Stosowanie norm jest dobrowolne (art. 5 ust. 3 ustawy z 12.9.2002 r. o normalizacji
(Dz.U. Nr 169, poz. 1386, ze zm.).
Zasady Obowiązki pracodawców w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy okreS
lają
bezpiecznego
nie tylko przepisy prawa pracy, ale także zasady bhp oraz osiągnięcia nauki i techni-
wykonywania
ki. Zasady bhp są to reguły bezpiecznego wykonywania pracy, które nie są ujęte
pracy
w formę przepisów, ale wynikają z wiedzy i doS
wiadczenia życiowego. Wykorzy-
stywanie osiągnięć nauki i techniki oznacza stosowanie takich osiągnięć nauki
i techniki, które są powszechnie znane i sprawdzone. To stan wiedzy naukowej
i technicznej wyznacza przy tym  a nie przepisy bhp  granice obowiązków, jak na
to wskazywał wielokrotnie Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie. Stwierdził on
m.in., iż ,,okolicznoS
ć, że żaden obowiązujący przepis nie nakazuje stosować okre-
S
lonych S
rodków bezpieczeństwa, nie zwalnia jeszcze pracodawcy od odpowie-
dzialnoS
ci, gdy tego rodzaju S
rodki bezpieczeństwa wskazuje samo życie  po-
wszechne doS
wiadczenie .
4 kwiecień 2005
1/2. Zasady przeprowadzania kontroli OPINIE
Rozdział 1/2.
2.2. Zakres podmiotowy kontroli
Zakres podmiotowy kontroli okreS
la, kogo (jakie podmioty) organy Państwowej
Inspekcji Pracy mogą kontrolować.
Kwestię tę uregulowano w artykule 8 ust. 12 ustawy o PIP, zgodnie z którym organy
PIP mają prawo przeprowadzania kontroli wobec wszystkich podmiotów, na rzecz
których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne, bez względu na podstawę
S
wiadczenia tej pracy.
Kontrolą PIP są więc objęci: Osoby objęte
kontrolą

pracodawcy  tj. podmioty zatrudniające pracowników, jak również

podmioty, na rzecz których osoby fizyczne S
wiadczą pracę na podstawie umo-
wy cywilnoprawnej (np. umowy o dzieło, umowy zlecenia) lub też bezumow-
nie ( na czarno ).
3. Organy Państwowej Inspekcji Pracy
3.1. WłaS
ciwoS
ć organów inspekcji pracy
Organy administracji państwowej obowiązane są przestrzegać swojej właS
ciwoS
ci
rzeczowej i miejscowej.
WłaS
ciwoS
ć rzeczowa jest to uprawnienie do załatwiania spraw okreS
lonego ro-
dzaju. W przypadku organów inspekcji pracy jest to prawo prowadzenia kontroli
i stosowania S
rodków prawnych w sprawach okreS
lonych w szczególnoS
ci w usta-
wie o Państwowej Inspekcji Pracy, omówionych powyżej w rozdziale dotyczącym
zakresu przedmiotowego kontroli.
Szczególnym rodzajem właS
ciwoS
ci rzeczowej jest tzw. właS
ciwoS
ć instancyjna
(inaczej funkcjonalna). WłaS
ciwoS
ć instancyjna związana jest z podziałem or-
ganów administracji państwowej na organy różnego stopnia i przypisaniu tym
organów różnych zadań, jak również uprawnień, mimo że wchodzą one w zakres
tych samych rodzajowo zagadnień.
Jeżeli chodzi o Państwową Inspekcję Pracy, to organem pierwszego stopnia dla Instancja wyż-
szego stopnia
większoS
ci załatwianych spraw jest inspektor pracy, a organem wyższego (drugie-
go) stopnia jest okręgowy inspektor pracy. Natomiast, gdy okręgowy inspektor
pracy wyda decyzję jako organ pierwszej instancji, organem wyższym będzie
Główny Inspektor Pracy.
Inspektorowi pracy przysługuje m.in. prawo przeprowadzania kontroli i zgłaszania sprzeciwów PRZYKA
AD
przeciwko uruchamianiu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy albo jego częS
ci, jeżeli
z powodu nieuwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy dopuszczenie ich do eksploata-
cji mogłoby spowodować bezpoS
rednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników. Sprzeciw taki
wstrzymuje uruchomienie zakładu lub jego częS
ci. Natomiast okręgowy inspektor pracy (jako or-
gan pierwszej instancji) może nakazać zaprzestania przez zakład pracy lub jego częS
ć działalnoS
ci
bądx
działalnoS
ci okreS
lonego rodzaju, jeS
li stwierdzi, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża
życiu lub zdrowiu pracowników.
kwiecień 2005 5
OPINIE
Rozdział 1/2.
Właściwość WłaS
ciwoS
ć miejscowa okreS
la, na jakim terenie organy administracji państwowej
miejscowa
mogą podejmować swoje działania.
W przypadku inspektora pracy oraz okręgowego inspektora pracy, właS
ciwoS
ć
miejscowa jest ograniczona zasięgiem terytorialnym okręgowego inspektoratu pra-
cy. Zasięg ten pokrywa się z podziałem Polski na województwa, tzn. każdy okręgo-
wy inspektorat pracy działaniem swoim obejmuje jedno województwo. Zakres
właS
ciwoS
ci terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy okreS
la zarządzenie
Marszałka Sejmu z 18.9.2001 r. w sprawie ustalenia siedzib i zakresu właS
ciwoS
ci te-
rytorialnej okręgowych inspektoratów pracy (M.P. Nr 32, poz. 549).
Kontrole Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy przewiduje, że Główny Inspektor Pracy
poza terenem
może upoważnić inspektora pracy do przeprowadzania kontroli również na terenie
działania
właS
ciwoS
ci innego, niż jego macierzysty, okręgowego inspektoratu pracy, a także
inspektoratu
poza obszarem Polski, jeS
li stosunek pracy podlega tam przepisom polskiego pra-
wa (art. 23 ust. 6 ustawy o PIP).
Obok właS
ciwoS
ci miejscowej inspektora pracy jest jeszcze tzw. właS
ciwoS
ć miej-
scowa ogólna, z której wynika, że inspektorzy pracy mogą kontrolować:

zakłady pracy (w sensie przedmiotowym),

wybudowane lub przebudowane zakłady pracy,

miejsca poza terenem zakładów pracy, gdzie praca jest wykonywana,

miejsca wykonywania prac społecznie użytecznych,

miejsca wykonywania pracy przez osoby przebywające w zakładach karnych
i zakładach wychowawczych oraz zadań wykonywanych przez żołnierzy
w służbie czynnej.
Skutkiem naruszenia przepisów o właS
ciwoS
ci miejscowej jest nieważnoS
ć do-
konanej czynnoS
ci lub zastosowanego S
rodka prawnego.
JeS
li na kontrolę przyjdzie inspektor pracy, a z przedstawionej legitymacji służbo-
wej wynika, że działa on na terenie innego okręgowego inspektoratu niż ten, gdzie
mieS
ci się zakład pracy, należy zażądać okazania stosownego upoważnienia. Upo-
ważnienie takie może wydać jedynie Główny Inspektor Pracy.
3.2. Osoby uprawnione do wykonywania i nadzorowania
czynnoS
ci kontrolnych
Do wykonywania czynnoS
ci kontrolnych uprawnieni są pracownicy Państwowej
Inspekcji Pracy  inspektorzy pracy zatrudnieni na stanowiskach:

nadinspektora pracy,

starszego inspektora pracy  głównego specjalisty i specjalisty,

starszego inspektora pracy,

inspektora pracy oraz

młodszego inspektora pracy.
Osoby te mają prawo do prowadzania kontroli przestrzegania prawa pracy,
w szczególnoS
ci przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, na terenie obję-
tym zakresem właS
ciwoS
ci swojego okręgowego inspektoratu pracy oraz stosowa-
nia  w ramach sprawowanego nadzoru  S
rodków prawnych.
6 kwiecień 2005
1/2. Zasady przeprowadzania kontroli OPINIE
Rozdział 1/2.
Osobną grupę stanowią pracownicy nadzorujący czynnoS
ci kontrolne. Należą do Osoby nadzo-
rujące czynno-
niej pracownicy Głównego Inspektoratu Pracy i specjalnie do tego wyznaczeni pra-
ści kontrolne
cownicy okręgowych inspektoratów pracy. Pracownicy ci mogą też prowadzić kon-
trole wspólnie z inspektorami pracy.
Uprawnienia do przeprowadzania czynnoS
ci kontrolnych mają też podinspektorzy
pracy, którzy podobnie jak pracownicy nadzorujący czynnoS
ci kontrolne mogą pro-
wadzić kontrole na podstawie imiennego upoważnienia, wydanego odpowiednio
przez Głównego Inspektora Pracy lub okręgowego inspektora pracy.
Na podstawie art. 19f cytowanej wczeS
niej ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy,
w kontroli mogą brać także udział biegli i specjaliS
ci. Osoby te biorą udział w kon-
troli na podstawie imiennego upoważnienia wydanego przez Głównego Inspek-
tora Pracy lub okręgowego inspektora pracy.
3.3. Wyłączenie inspektora pracy
Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy odwołuje się także do ustawy z 14.6.1960 r. 
Kodeks postępowania administracyjnego (tj. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, ze
zm.). Oznacza to, że do postępowania administracyjnego prowadzonego przez
inspektorów pracy (postępowanie kontrolne jest szczególnym rodzajem postępo-
wania administracyjnego) stosuje się przepisy Kpa dotyczące wyłączenia pracow-
nika oraz organu (art. 24 26), gdyż ustawa o PIP nie reguluje tych spraw.
Inspektor pracy podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu, w szczegól-
noS
ci jeS
li:

jest stroną postępowania (np. właS
cicielem, współwłaS
cicielem kontrolowane-
go zakładu pracy), albo

pozostaje z pracodawcą (stroną postępowania kontrolnego) w takim stosunku
prawnym, że może mieć to wpływ na jego prawa lub obowiązki,

właS
cicielem lub współwłaS
cicielem, udziałowcem, pełnomocnikiem lub kie-
rownikiem kontrolowanego podmiotu jest jego małżonek albo krewny i powi-
nowaty do drugiego stopnia,

był lub jest pełnomocnikiem kontrolowanego zakładu,

z powodu tego postępowania wszczęto przeciwko niemu dochodzenie służbo-
we, postępowanie dyscyplinarne lub karne.
Powody wyłączenia pracownika od udziału w postępowaniu trwają także po usta-
niu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
Powodem wyłączenia inspektora pracy z prowadzonej kontroli może być nawet fakt, że S
wiadczył on PRZYKA
AD
w przeszłoS
ci na rzecz podmiotu kontrolowanego usługi polegające na prowadzeniu odpłatnych szko-
leń z dziedziny bhp, ale decyzję w tym zakresie podejmuje każdorazowo Okręgowy Inspektor Pracy.
Postępowanie w sprawie wyłączenia pracownika lub organu prowadzi bezpo- Postępowanie
w sprawie
S
redni przełożony, który na żądanie pracownika, podmiotu kontrolowanego albo
wyłączenia
z urzędu ma obowiązek wyłączyć tego pracownika od udziału w kontroli, jeżeli zo-
stanie uprawdopodobnione istnienie ww. lub innych okolicznoS
ci, które mogą
wywołać wątpliwoS
ć co do bezstronnoS
ci pracownika.
kwiecień 2005 7
OPINIE
Rozdział 1/2.
W przypadku wyłączenia pracownika, jego bezpoS
redni przełożony wyznacza
inną osobę do prowadzenia sprawy.
4. Dokumenty uprawniające do prowadzania kontroli
4.1. Legitymacja służbowa
Uzyskiwanie Inspektor pracy może przeprowadzać kontrolę o każdej porze dnia i nocy, a doku-
przepustki
mentem uprawniającym do jej podjęcia jest legitymacja służbowa.
Inspektor pracy nie musi  w celu przeprowadzenia kontroli  uzyskiwać przepust-
ki, nawet jeżeli obowiązek taki nakładają na pracowników kontrolowanego zakła-
du przepisy wewnątrzzakładowe.
Wzór legitymacji służbowej inspektora pracy okreS
la zarządzenie Marszałka Sej-
mu z 28.9.2001 r. w sprawie ustalenia wzoru legitymacji służbowej pracowników
PIP wykonujących lub nadzorujących czynnoS
ci kontrolne (M.P. Nr 35, poz. 566).
Wygląd legity- Istotne elementy, które cechują legitymację inspektora pracy, to:
macji służbowej

okładka z zielonego tworzywa ze srebrnym tłoczeniem: RZECZPOSPOLITA
POLSKA, PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY oraz godłem;

wewnętrzne tło przechodzące od niebieskiego do jasnozielonego, a w 3/4 po-
wierzchni prawej częS
ci legitymacji kontur godła koloru zielonego;

z lewej strony:

zdjęcie inspektora, a po jego prawej stronie numerowany hologram o S
red-
nicy 22 mm,

wykropkowane miejsce z podpisem właS
ciciela legitymacji,

czarny napis:  Uprawnia do wstępu i przeprowadzania bez uprzedzenia,
o każdej porze dnia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy,
w szczególnoS
ci stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, przez pracodawców
i inne podmioty, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fi-
zyczne, bez względu na podstawę S
wiadczenia tej pracy (art. 8 ust. 12 i 2
ustawy z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, Dz.U. z 1985 r. Nr 54,
poz. 276 z póx
n. zm.) ,

czarny napis:  Ważna na rok wystawienia oraz na: .... . ,

wpisany rok ważnoS
ci i przystawiona pieczęć,

z prawej strony:

czarne godło i napisy:  PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY ,  Legitymacja
służbowa nr.... (nadany numer),

wpisane nazwisko, imiona i stanowisko  tytuł służbowy,

wpisany teren działania,

podpis wystawcy.
8 kwiecień 2005
1/2. Zasady przeprowadzania kontroli OPINIE
Rozdział 1/2.
4.2. Upoważnienie do kontroli przedsiębiorcy
Upoważnienie do kontroli przedsiębiorcy jest drugim dokumentem (obok legity-
macji służbowej) uprawniającym do przeprowadzenia kontroli  mającym zastoso-
wanie wyłącznie w odniesieniu do kontrolowanych przedsiębiorców.
Dokument ten obowiązuje od 21.8.2004 r., tj. od wejS
cia w życie ustawy z 2.7.2004 r. 
Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalnoS
ci gospodarczej (Dz.U.
Nr 173, poz. 1808), którą znowelizowano art. 8 cytowanej wyżej ustawy o Państwo-
wej Inspekcji Pracy.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 8 ust. 31 ustawy o PIP  kontrolę przedsiębiorcy
w rozumieniu ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie działalnoS
ci gospodarczej (Dz.U.
Nr 173, poz. 1807), przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej i upo-
ważnienia do przeprowadzenia kontroli.
Jeżeli jednak okolicznoS
ci faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli Kontrola bez
upoważnienia
przedsiębiorcy (art. 8 ust. 32 ustawy o PIP), może być ona podjęta po okazaniu legi-
tymacji służbowej, a kontrolowanemu należy niezwłocznie, nie póx
niej jednak niż
w terminie 3 dni od dnia podjęcia kontroli, okazać upoważnienie do jej przeprowa-
dzenia.
Jak widać z powyższego, to do inspekcji pracy należy ocena, czy zachodzą okolicz-
noS
ci uzasadniające podjęcie kontroli przedsiębiorcy bez upoważnienia. Taką oko-
licznoS
cią będzie niewątpliwie uzasadniona obawa zagrożenia życia lub zdrowia
pracowników.
Termin 3 dni, wskazany w art. 8 ust. 32 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy ma
charakter instrukcyjny i dopuszcza się  z przyczyn czysto praktycznych, aby upo-
ważnienie do kontroli przesłać za poS
rednictwem poczty za zwrotnym poS
wiad-
czeniem odbioru.
Upoważnienia do przeprowadzenia kontroli wydają: Osoby
wydające

Główny Inspektor Pracy i jego zastępcy dla:
upoważnienia

pracowników Głównego Inspektoratu Pracy nadzorujących czynnoS
ci kon-
trolne,

inspektorów pracy  do kontrolowania przedsiębiorcy poza zakresem tery-
torialnej właS
ciwoS
ci ich macierzystego okręgowego inspektoratu;

okręgowi inspektorzy pracy i ich zastępcy dla działających na terenie ich
właS
ciwoS
ci:

inspektorów pracy,

pozostałych pracowników okręgowego inspektoratu pracy.
Zarówno Główny Inspektor Pracy, jak i inspektorzy okręgowi (także ich zastępcy)
nie mogą przekazać tego uprawnienia np. kierownikom Oddziałów OIP, a ewentu-
alne przekazanie tego uprawnienia byłoby prawnie bezskuteczne i naruszało art. 19
Kodeksu postępowania administracyjnego.
Wzór upoważnienia do przeprowadzenia kontroli ustalił Marszałek Sejmu za- Forma
upoważnienia
rządzeniem nr 13 z 16.9.2004 r. (nie było ono publikowane). Stosowanie upoważ-
nień odbiegających formą i treS
cią od wzoru jest niewłaS
ciwe. Istnieje natomiast
możliwoS
ć modyfikacji wielkoS
ci upoważnienia, polegająca na wystawianiu upo-
ważnień w formacie A5 oraz powiększaniu poszczególnych rubryk.
kwiecień 2005 9
OPINIE
Rozdział 1/2.
W przypadku kontroli zbiorowej upoważnienie może być wystawione dla dwóch
(lub więcej) inspektorów pracy.
Upoważnienie wydawane jest w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, z który-
ch jeden pozostawia się przedsiębiorcy (mimo że przepisy zobowiązują organy PIP
jedynie do okazywania upoważnienia).
Treść Zgodnie z art. 8 ust. 34 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy upoważnienie powin-
upoważnienia
no zawierać:

wskazanie podstawy prawnej przeprowadzenia kontroli,

oznaczenie organu kontroli,

imię i nazwisko, stanowisko służbowe osoby upoważnionej do kontroli oraz
numer jej legitymacji służbowej,

okreS
lenie zakresu przedmiotowego kontroli,

oznaczenie przedsiębiorcy objętego kontrolą,

wskazanie daty rozpoczęcia i przewidywanego terminu zakończenia kontroli,

podpis udzielającego upoważnienia, z podaniem stanowiska lub funkcji,

pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego,

datę i miejsce wystawienia.
Zakres przedmiotowy kontroli okreS
la art. 1 i art. 8 ustawy o Państwowej Inspekcji
Pracy. Biorąc pod uwagę zakres kontroli, jak również pojęcie kontroli (działanie po-
legające na ustaleniu stanu faktycznego i udokumentowania dokonanych ustaleń),
wystawia się upoważnienia do kontroli przedsiębiorców również w przypadkach
kontroli dokonywanych na ich wniosek (tzw. kontrole odbiorowe, kontrole do-
tyczące wydawania opinii, stanowisk, itp.).
4.3. ObjaS
nienia do upoważnienia do prowadzenia kontroli
Pole A.
Kontrola prowadzona przez inspektora pracy odbywa się na podstawie artykułu 8
ust. 1 34 ustawy z 6.3.1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tj. Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1362, ze zm.) i ta podstawa prawna zostanie tu podana.
W kontroli przedsiębiorców mogą również brać udział kandydaci na podins-
pektorów pracy  na podstawie imiennego upoważnienia wydanego na podstawie
ww. artykułu ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.
W przypadku kontroli przedsiębiorcy przez biegłych i specjalistów oraz pod-
inspektorów pracy i kandydatów na podinspektorów pracy powinni oni posługi-
wać się upoważnieniem, w którym podstawa prawna będzie uzupełniona  odpo-
wiednio o art. 23 ust. 5 lub art. 19f ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.
Pole B.
W oznaczeniu organu kontrolnego powinno się znalex
ć nazwisko i imię inspekto-
ra, numer jego legitymacji służbowej oraz pełne stanowisko służbowe, zbieżne ze
stanowiskiem wpisanym w legitymacji służbowej.
10 kwiecień 2005
1/2. Zasady przeprowadzania kontroli OPINIE
Rozdział 1/2.
Pole C.
Trzeba zwrócić uwagę, czy w treS
ci upoważnienia jest prawidłowo wpisane ozna-
czenie przedsiębiorcy.
Definicja pojęć  działalnoS
ć gospodarcza i przedsiębiorca nastręcza wiele kłopo- Definicja
działalności
tów interpretacyjnych. WyjaS
niając je należy wskazać, że działalnoS
ć gospodarcza
gospodarczej
jest rozumiana bardzo szeroko i opiera się na trzech przesłankach:

kryterium ekonomicznej klasyfikacji działalnoS
ci,

zarobkowych celach działalnoS
ci,

wykonywania działalnoS
ci w sposób zorganizowany i ciągły.
Jako działalnoS
ci gospodarczej (w kontekS
cie kontroli inspekcji pracy) nie kwalifi-
kuje się działalnoS
ci wytwórczej w rolnictwie: w zakresie upraw rolnych oraz cho-
wu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leS
nictwa i rybactwa S
ród-
lądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków
domowych i S
wiadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych
z pobytem turystów.
Pojęcie przedsiębiorcy jest różnie definiowane w polskim prawie. Nie można Definicja
przedsiębiorcy
przesądzić, czy przedsiębiorcami są tylko podmioty wpisane do rejestru przed-
siębiorców lub do ewidencji działalnoS
ci gospodarczej, czy także te, które z różnych
powodów nie są objęte takim obowiązkiem, a odpowiadają wszelkim cechom
przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie działalnoS
ci gospodarczej.
Nie wiadomo również, czy za przedsiębiorców należy uważać wszystkie podmioty
wpisane do rejestru przedsiębiorców, skoro nie każdy z nich musi prowadzić
działalnoS
ć gospodarczą.
Szerokie ujęcie działalnoS
ci gospodarczej spowodowało poszerzenie katalogu
przedsiębiorców, wS
ród których znalex
li się notariusze, biegli rewidenci, lekarze
i lekarze dentyS
ci, pielęgniarki i położne, komornicy sądowi. Z przepisów ustawy
wprowadzającej ustawę o swobodzie działalnoS
ci gospodarczej nie wynika nato-
miast, w jaki sposób należy traktować wykonywanie na własny rachunek innych
wolnych zawodów.
Szerokie rozumienie pojęcia działalnoS
ci gospodarczej i obejmowanie nim każdej
działalnoS
ci usługowej, jeS
li odpowiada ona pozostałym cechom pojęcia działalnoS
ci
gospodarczej, prowadzi do sporów, gdy rozstrzyga się o tym, czy działalnoS
cią go-
spodarczą jest działalnoS
ć prowadzona przez szkoły wyższe (zwłaszcza niepaństwo-
we) i niepubliczne placówki oS
wiatowe, koS
cielne osoby prawne, organizacje non pro-
fit itd.
WątpliwoS
ci te powstają również w odniesieniu do zakładów opieki zdrowotnej
(zarówno publicznych, jak i prywatnych).
Odnosząc przedstawione wątpliwoS
ci do działalnoS
ci kontrolno-nadzorczej orga-
nów Państwowej Inspekcji Pracy, należy powiedzieć, że w inspekcji przyjęto jako
zasadę wystawianie upoważnień do każdej kontroli, o ile w sposób jednoznacz-
ny  w oparciu o obowiązujące przepisy  nie można podmiotu przeznaczonego
do kontroli wyłączyć z grona przedsiębiorców.
kwiecień 2005 11
OPINIE
Rozdział 1/2.
Kontrola w spółce cywilnej
Wspólnik Z ustawy o swobodzie działalnoS
ci gospodarczej i ustawy o Krajowym Rejestrze
samodzielnym
Sądowym wynika, że każdy wspólnik spółki cywilnej jest samodzielnym przed-
przedsiębiorcą
siębiorcą. Z uwagi na ten fakt (każdy z nich samodzielnie dokonuje wpisu do
rejestru przedsiębiorców (ewidencji działalnoS
ci gospodarczej), oznaczeń przed-
siębiorcy będzie tyle, ilu jest wspólników danej spółki cywilnej, a w żadnym z ozna-
czeń nie pojawi się zwrot wskazujący na spółkę cywilną.
Podejmując kontrolę w spółce cywilnej inspektor pracy powinien mieć zatem tyle
upoważnień, ilu spółka cywilna ma wspólników (upoważnienia powinny być wy-
stawione na każdego wspólnika  przedsiębiorcę z osobna).
Pole D.
Zakres kontroli jest z reguły okreS
lony na tyle szeroko, by obejmował całoS
ć zagad-
nień przewidzianych do kontroli. Często pojawiają się więc sformułowania  praw-
na ochrona pracy , bądx
 techniczne bezpieczeństwo pracy .
Pole E.
Okres przeprowadzania kontroli w założeniu ma odzwierciedlać faktyczne po-
trzeby w tym zakresie. Muszą być także wskazane daty  rozpoczęcia oraz przewi-
dywanego zakończenia kontroli (art. 8 ust. 34 pkt 6 ustawy o PIP).
Przedłużenie czasu trwania kontroli, ponad daty podane w upoważnieniu, jest
możliwe na podstawie art. 83 ust. 3 ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie działalnoS
ci go-
spodarczej. Czas kontroli może przedłużyć wyłącznie organ uprawniony do wyda-
wania upoważnień, a więc Główny Inspektor Pracy oraz inspektorzy okręgowi (ta-
kże i ich zastępcy).
12 kwiecień 2005
1/2. Zasady przeprowadzania kontroli OPINIE
Rozdział 1/2.
4.4. Wzór upoważnienia do kontroli
kwiecień 2005 13
OPINIE
Rozdział 1/2.
14 kwiecień 2005