Tu komisja naklei kod
Tu wpiszesz kod
(Wpisuje zdający przed
rozpoczęciem pracy)
Miejsce
ĆWICZCIE Z NAMI!
na naklejkę
W maju, na egzaminie maturalnym,
z kodem
KOD ZDAJ
CEGO
otrzymacie analogiczny arkusz. Dokład-
nie przeczytajcie 1. stronę.
Arkusz I obowiązuje wszystkich matu-
rzystów. Spróbujcie zmierzyć się z za-
daniami, które proponujemy. Tematy
maturalne owiane są tajemnicą, ale to
ćwiczenie czyni mistrza.
Redakcja opiera się na informacjach
i wzorze formularza ze strony
EGZAMIN MATURALNY
www.cke.edu.pl, podanych do wiado-
mości publicznej.
Z J
ZYKA POLSKIEGO
Arkusz I
ARKUSZ I
Czas pracy 170 minut
MAJ
Instrukcja dla zdającego
ROK 2005
1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 8 stron.
Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu
nadzorującego egzamin.
2. Część 2 arkusza zawiera dwa tematy wypracowania.
Do opracowania trzeba wybrać jeden z nich i podkreślić.
3. Proszę zaplanować czynności tak, by było możliwe
rozwiązanie zadań z obu części arkusza w ciągu 170 minut.
4. Pracę proszę napisać czytelnie.
5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać
ołówkiem.
6. Nie wolno używać korektora.
7. Błędne zapisy trzeba wyraz
nie przekreślić.
8. Wszelkie notatki należy sporządzać tylko w brudnopisie,
który nie będzie oceniany.
Za opracowanie tematu
9. Podczas egzaminu można korzystać ze słownika poprawnej
można otrzymać
polszczyzny i słownika ortograficznego.
70 punktów
10. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi,
którą wypełnia egzaminator.
20 za część 1
50 za część 2
Życzymy powodzenia!
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
Opracowanie i komentarz:
Agnieszka Fedorowicz
Tu wpiszesz swój
Katarzyna Porembska
PESEL ZDAJ
CEGO
PESEL
Iza Zasłona
Copyright by AGA-PRESS sp.j.
2 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Część I  rozumienie czytanego tekstu
Przeczytaj uważnie tekst Aliny Kowalczykowej, a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu,
własnymi słowami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony.
ROMANTYCZNI SZALEC
CY
1. Sposób pojawienia się szaleństwa w polskiej literaturze romantycznej można uznać za niezwykle efektowny. Oto pierwszy,
przełomowy dla romantyzmu tom Poezji Mickiewicza, w nim wiersz programowy  Romantyczność; w Romantyczności
bohaterka zdaje się być obłąkana. Wokół jej  widzenia toczy się polemika między młodym romantykiem a racjonalnie
rozumującym mędrcem; ekscytuje ona wyobraz
nię i rozbudza ciekawość osób postronnych. (& )
2. Gdyby postawić proste i nieco naiwne pytanie, dlaczego właśnie do tego utworu  powtórzmy: programowego  Mickie-
wicz wprowadził bohaterkę o zachwianej równowadze umysłu, odpowiedz
pozornie mogłaby być nieskomplikowana. Ro-
mantyczność była poetycką repliką na artykuł Jana Śniadeckiego O pismach klasycznych i romantycznych. W tym ataku,
wywołanym przenikaniem idei romantycznych do kultury polskiej, Śniadecki między innymi w znamiennym kontekście
wymieniał szaleństwo. Przewrotnie broniąc młodych, stwierdził:  Wszakże nie godzi ich się o to posądzać, że nie słuchają
żadnych przepisów rozumu, prawdy i przyzwoitości, bo by to było wyniść na Donkiszotów i uorganizować szaleństwo .
A ponieważ  zdaniem Śniadeckiego  nie można przypuszczać, by ktokolwiek rozumny chciał  uorganizować szaleństwo ,
tym samym zostaje przekreślony sens romantycznych idei twórczych (& ). Szaleństwo przedzierzga się pod piórem Śniadec-
kiego w argument rozstrzygający: wystarczy dowieść, że coś jest szalone, aby tym samym zamknąć dyskusję. W Romantyczno-
ści odwrotnie: szaleństwo Karusi dyskusję otwiera. Paralelizm chyba nieprzypadkowy. Można przypuszczać, że gdy Mickie-
wicz wprowadzał do wiersza obłąkaną dziewczynę, a także gdy opatrywał balladę zaczerpniętym z Szekspira mottem, miał
w pamięci wywody retoryczne uczonego profesora. (& )
3. Portret obłąkanego, jaki pojawia się w polskiej literaturze romantycznej, z pewnością wiele zawdzięcza realiom z epoki,
a przede wszystkim obiegowym pojęciom o szaleństwie i metodach postępowania z obłąkanymi. Godzi się zauważyć, że
tradycja polska w tym zakresie uchodzi na tle obyczajów europejskich za bardzo humanitarną. Nie katowano chorych
w ramach kuracji ani ich nie prześladowano; w praktyce postępowanie humanitarne oznaczało liberalizm władz administra-
cyjnych i dążność do izolowania w szpitalach jednostek najbardziej uciążliwych. Dodać trzeba jednak, że nazwa  szpital
niewiele miała wspólnego z sensem dziś jej nadawanym: kuratela lekarska na oddziałach dla chorych umysłowo nie istniała
zazwyczaj nawet w teorii, a przerażający stan higieniczny i poziom opieki nie pozwalają wątpić, że nikogo nie umieszczano
w zakładzie ze względu na jego własne dobro. Był to tylko możliwie łagodny sposób usunięcia ze społeczeństwa ludzi
szczególnie z
le przystosowanych. (& )
4. Józef Frank, pisząc Wiadomość o chorobach, które panowały w Wilnie i w jego okolicach od początku roku 1807 aż do roku
1817 stwierdzał, że w kwietniu 1815  postrzega się mnóstwo nadzwyczajne melancholii i manii, religijnym oznaczonych cha-
rakterem . Przypis autora wyjaśnia:
U osób do pomieszania umysłu przysposobionych wszystkie okoliczności uderzające gwałtownie imaginacją mogą nie tylko
wzbudzić manią, ale też nadać jej charakter osobliwszy. (& ) Nie było lekarza w Wilnie, któremu by się z tego powodu nie trafiło
leczyć manii i melancholii wyobrażeniami religijnymi oznaczonych. Ja sam miałem ośmiu podobnych chorych.
5. Ta notka zawiera już doskonałe sugestie do kreacji literackich bohaterów szalonych. Ośmiu osobliwych chorych doktora
Franka stanowi przecież zapowiedz
szaleńców ogarniętych fanatyzmem religijnym, wpadających w melancholię, wytrąconych
ze świata przez nieokiełznaną siłę przeżyć psychicznych. (& )
6. Przypadek pomieszania zmysłów po zdjętym kołtunie, artykuł Fryderyka Hechla, mógł być dla romantycznych poetów
interesującym wzorem opisu szaleńca. Hechel lecząc chorobę umysłu młodej wieśniaczki osądził, że jej przyczyną był szok,
jaki dziewczyna przeżyła po obcięciu kołtuna. Oto:
(& ) wpadła w zamyślenie i melancholią, na żadne pytania nie odpowiadała, jak gdyby nie słyszała (& ); twarz i oczy miała
czerwone; gniew jakiś i nieukontentowanie na twarzy się malowały, ciągle była niespokojną i nocy bezsenne trawiła. W stanie
takim była przez dwa dni, na trzeci zaś rano wybiegła z chaty na pole, zaczęła mocno wrzeszczeć, a złowiona i spytana dlaczego by
to czyniła, zamiast odpowiedzi poczęła niedorzecznie mówić, z rąk wyrywać się, odzież na sobie rozdzierać; słowem wszystkie
znaki szaleństwa (& ) widocznie okazały się.
7. Prozaiczne wyjaśnienie genezy szaleństwa odbiega od uczuciowej motywacji  utraty zmysłów bohaterek literatury
romantycznej, nie pasują do ich wizerunków także niedorzeczne wrzaski i  nieukontentowanie . Ale zamyślenie, melancho-
lia, bezsenność, utrata kontaktu z otoczeniem, a nawet rozdzieranie szat  to już typowe cechy zachowań bohaterki obłąkanej
romantyzmu. (& )
8. Powróćmy (& ) do punktu wyjścia: polemiki Mickiewicza ze Śniadeckim. Można sądzić, że na genezie obu tekstów zaważyła
przede wszystkim atmosfera intelektualna epoki, skłaniająca do zainteresowania pojawiającymi się w człowieku anomaliami;
za objawami zaburzeń umysłu można było doszukiwać się głębszych znaczeń, w  maniach ,  omamach lub  katalepsji
upatrywać znaki innego widzenia, kontaktów z innym światem. Paralelnie narastały też nowe zjawiska w preromantycznej
literaturze  inwazja grozy, fantastyki, nadzmysłowości w konwencji serio, pozbawionych racjonalnego wyjaśnienia. Te prze-
miany, zachodzące w kulturze umysłowej, mogły być odmiennie oceniane przez Śniadeckiego i Mickiewicza; uczonego prze-
rażały jako znak zacofania, poetę intrygowały jako wyraz rozbudzenia ciekawości poznawczej. (& )
2
Egzamin maturalny z języka polskiego 3
Arkusz I
9. Treść ballady, w której obłąkana, prosta dziewczyna otoczona jest gawiedzią, a także Przedmowa do  Ballad i romansów ,
w której Mickiewicz zwraca uwagę na folklorystyczne inspiracje tomiku, sugeruje istnienie jakichś powiązań choćby tematycz-
nych między postacią Karusi a literaturą ludową. Czy jednak w powieściach ludu znajdziemy motyw dziewczyny wpadającej
w obłąkanie po śmierci kochanka, czy będzie w nich w ogóle pojawiał się motyw szaleństwa? (& )
10. Nie ma w folklorze epoki pierwowzorów dla bohaterów, tracących zmysły z rozpaczy po utracie kochanka lub upadku
ojczyzny, dla tych, których gwałtowne namiętności doprowadziły do obłąkania, ani dla tych, którym szaleństwo pozwala
głębiej i doskonalej poznać świat. Wierzenia i baśnie ludu nie były wzorem dla romantycznego portretu szaleńca. Można
więc przypuszczać, że przyczyn osadzania szaleńców na tle gminu trzeba szukać raczej po prostu w równoległym zaintereso-
waniu romantyków folklorem, w wierze w niezbadane głębie mądrości ludu, przez którą, podobnie jak przez obłęd szaleńca,
przeświecają prawdy jeszcze nie odgadnione. Zatem inspiracją dla literackiej postaci szaleńca z ludu byłyby nie tyle auten-
tyczne teksty folklorystyczne, ile raczej impuls intelektualny, każący romantykom tak w ludzie, jak w szaleństwie poszukiwać
szansy otwarcia nowych perspektyw poznawczych. (& )
(Tekst opracowany na podstawie: Alina Kowalczykowa, Widzenie w biały dzień, str. 7  26)
Zadanie 1.
Dlaczego sposób pojawienia się szaleństwa w literaturze polskiej autorka tekstu nazwała efektownym?
Komentarz do zad. 1.: Ballady i romanse to cykl liryków wydanych w 1822 roku w Wilnie. Wchodzą one w skład pierwszego tomu
Poezji Adama Mickiewicza. Ballady te, a zwłaszcza ballada Romantyczność (zwróć uwagę na jej tytuł!), uważane były za manifest
polskiego romantyzmu i najbardziej reprezentatywny cykl poetycki wczesnej fazy tej epoki. Były one także pierwszą w literaturze
polskiej realizacją romantycznej wizji świata. W tym cyklu poeta zerwał z klasycystyczną poetyką, wprowadził emocjonalno-mistycz-
ny sposób postrzegania rzeczywistości, ludowego bohatera (szalona Karusia to dziewczyna z ludu) i ludową tematykę. A co najważ-
niejsze  nowe rozumienie człowieka i świata.
Autorka zwraca uwagę na ogromne znaczenie tego utworu. W drugim akapicie podkreśla, że jest to utwór programowy. Jak widzisz,
nie było to pytanie szczególnie trudne.
Zadanie 2.
Uzasadnij, dlaczego Romantyczność została nazwana poetycką repliką na artykuł Śniadeckiego.
Zadanie 3.
Jaka jest funkcja szaleństwa w dziełach Mickiewicza i Śniadeckiego (akapit drugi).
Komentarz do zad. 3.: Pytanie nie było trudne, gdyż rzeczywiście, odpowiedz
na nie bez trudu można znalez
ć we wskazanym akapicie.
 Prawda żywa , w którą wierzą lud i poeta, przeciwstawiona jest  martwym prawdom , reprezentowanym przez starca.  Prawda żywa
utożsamiana jest z widzeniem intuicyjnym,  patrzeniem sercem ,  prawda martwa zaś z racjonalnym, zewnętrznym postrzeganiem
rzeczywistości. Jak widzimy, Mickiewicz zaproponował w tej balladzie rozszerzenie granic poznania.
Jeszcze jedno: określenie  kochanek miało w tej epoce inne znaczenie niż dziś. Obecnie oznacza ono tyle, co partner seksualny,
wtedy zaś znaczyło tyle, co ukochany, najdroższy, obiekt wielkiej miłości. Karusia oszalała więc nie po śmierci swojego partnera
seksualnego, lecz po utracie miłości swojego życia.
Zadanie 4.
Autorka wspomina o polemice Mickiewicza ze Śniadeckim. Czyni to:
a) jeden raz, b) dwa razy, c) cztery razy, d) To wspomnienie pojawia się w pierwszym i szóstym akapicie.
3
otwiera epokę romantyzmu w Polsce. Poza tym ballada  Romantyczność to wiersz programowy.
na, która po śmierci ukochanego zaczęła zachowywać się dziwnie, pojawiła się w dziele, które zgodnie z tradycją literacką
Autorka nazwała ten sposób efektownym ze względu na  mocne wejście Karusi do literatury polskiej. Dziewczy-
Odpowiedz
:
smalone bredzi , a gmin (czyli lud)  rozumowi bluz
ni .
odpowiednik Śniadeckiego. Mędrzec  racjonalista, w przeciwieństwie do ludu i poety, twierdził, że  dziewczyna duby
szaleństwa .  Romantyczność jest odpowiedzią na ten artykuł  w balladzie starzec i jego  szkiełko i oko to właśnie
sens idei twórczych romantyków, gdyż według niego człowiek rozumny nie chciałby zajmować się  uorganizowaniem
Śniadecki w artykule  o pismach klasycznych i romantycznych pisał między innymi o szaleństwie. Przekreślił
Odpowiedz
:
oraz zgorszony zachowaniem dziewczyny i bezmyślnością gawiedzi starzec  mędrzec.
lud obserwujący dziewczynę rozmawiającą z kochankiem, osoba mówiąca w wierszu, przedstawiająca nam te zdarzenia
nej, dziewczyny załamanej śmiercią kochanka, dyskusję tę dopiero rozpoczyna. Biorą w niej udział wszyscy zgromadzeni:
Wspomnienie o szaleństwie zamyka dyskusję u Śniadeckiego. U Mickiewicza zaś pojawienie się osoby szalo-
Odpowiedz
:
4 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Komentarz do zad. 4.: Prawidłowa jest tylko odpowiedz
b). Autorka czyni to dwa razy (nie licząc króciutkiej zapowiedzi w akapicie
pierwszym). Po raz pierwszy ta polemika pojawia się w akapicie drugim i temu zagadnieniu poświęcony jest w całości ów fragment
tekstu. Powraca do niego  po dość długiej przerwie  w akapicie ósmym. Ten fragment łatwo wyodrębnić, gdyż został on przez
profesor Alinę Kowalczykową zapowiedziany:  Powróćmy (& ) do punktu wyjścia: polemiki Mickiewicza ze Śniadeckim . Tak więc
i tego pytania nie można uznać za trudne.
Zadanie 5.
Na podstawie akapitu trzeciego odpowiedz na pytanie: czy w szpitalach psychiatrycznych przebywali tylko ludzie chorzy
umysłowo?
Komentarz do zad. 5.: Na pewno pamiętasz, że do szpitala psychiatrycznego, zwanego  swojsko domem wariatów, trafił tytułowy
bohater Kordiana Juliusza Słowackiego, który na pewno nie był chory umysłowo czy opóz
niony w rozwoju. Autorka tekstu pisze, że
trafić tam mógł prawie każdy, kto okazał się niewygodny dla krewnych lub wrogów. Brak opieki medycznej i kontroli nad tymi szpitalami
umożliwiał takie wygodne pozbycie się niewygodnych ludzi. Pamiętaj:  nikogo nie umieszczano w zakładzie ze względu na jego
własne dobro . Pociechą dla przebywających w tego typu szpitalach w Polsce był fakt, że w naszym kraju pacjentów tych oddziałów
traktowano humanitarnie, oszczędzano im mąk  w praktyce, niestety, prawie w ogóle się nimi nie zajmowano.
To polecenie było bardzo trudne  wymagało sporej wrażliwości językowej, chwytania niuansów i zabarwień emocjonalnych słów.
A ta umiejętność nie każdemu jest przecież dana. Trudno. W każdym teście musi się trafić jakieś zadziwiające skalą trudności pytanie.
Zadanie 6.
W Wilnie i w jego okolicach spotykało się na początku XIX wieku szczególnie dużo obłędów o podłożu:
a) patriotycznym, b) miłosnym, c) religijno-mistycznym, d) klaustrofobicznym.
Komentarz do zad. 6.: Wystarczyło uważnie przeczytać cały tekst  a zwłaszcza akapit czwarty. Autorka nie bez powodu cytuje fragment
dzieła doktora Józefa Franka. Nie jest to tylko ciekawostka, którą można pominąć w lekturze! Doktor stwierdza, że w całym ówczesnym
Wilnie nie znalazłby się lekarz, któremu nie zdarzyłoby się  leczyć manii i melancholii wyobrażeniami religijnymi oznaczonych .
Przypomnij sobie, że w domu wariatów, gdzie przebywa Kordian, trafił się właśnie taki szalony człowiek, którego mania i melancholia
były właśnie  wyobrażeniami religijnymi oznaczone .
Zadanie 7.
Wymień trzy typowe cechy bohaterki romantycznej dotkniętej szaleństwem.
Komentarz do zad. 7.: A także skłonność do wpadania w zamyślenie i (czasem) rozdzieranie szat. Autorka sugeruje, że przypadek
dziewczyny oszalałej po obcięciu kołtuna mógł być dla romantyków wzorem opisu szaleńca. Pominęli oni takie zachowania biedaczki,
jak bezsensowne bieganie, wrzaski i malujący się na twarzy wyraz nieukontentowania (czyli niezadowolenia), być może, jako
 niewdzięczne i  nieromantyczne .
Z lekcji polskiego powinieneś znać przynajmniej dwie postacie kobiet dotkniętych obłędem: Karusię z Romantyczności Mickiewi-
cza i Żonę z Nie-Boskiej komedii Krasińskiego.
Karusia to dziewczyna, która w biały dzień rozmawia z duchem zmarłego przed dwoma laty Jasia, jej ukochanego. Biegnie za
znikającym duchem i upada. Żona to kobieta, która wkrótce po poślubieniu Hrabiego Henryka i urodzeniu Orcia uświadamia sobie, że nic
nie znaczy dla swojego męża, który odwraca się zupełnie od życia rodzinnego (liczy się dla niego tylko poezja). Świadomość, że mąż
nigdy nie będzie umiał jej pokochać, doprowadza kobietę do obłędu. Zostaje ona umieszczona w domu dla obłąkanych i tam wyobraża
sobie, że jest poetą i dzięki temu zdobywa miłość męża. Umiera na wylew krwi do mózgu podczas odwiedzin Hrabiego Henryka.
4
b)
Odpowiedz
:
 .
przystosowanych
ludzi szczególnie z
le
Był to tylko możliwie łagodny sposób usunięcia ze społeczeństwa
zbuntowani itd. Sugeruje to ostatnie zdanie trzeciego akapitu: 
Nie  autorka sugeruje, że mogli tam trafić także ludzie nie cierpiący na choroby umysłowe, lecz także np. nadwrażliwi,
Odpowiedz
:
c)
Odpowiedz
:
 bezsenność
 utrata kontaktu z otoczeniem
 melancholia, smutek
Odpowiedz
:
Egzamin maturalny z języka polskiego 5
Arkusz I
Zadanie 8.
W akapicie ósmym czytamy:  Paralelnie narastały też nowe zjawiska w preromantycznej literaturze  inwazja grozy, fanta-
styki, nadzmysłowości w konwencji serio, pozbawionych racjonalnego wyjaśniania . Fakt, iż te zjawiska rozwijały się paralel-
nie z fascynacją  maniami i  omamami , oznacza, że:
a) te zjawiska rozwijały się w zupełnie innym czasie,
b) te zjawiska nie miały ze sobą nic wspólnego,
c) im większe było zainteresowanie  omamami i  maniami , tym bardziej spadała popularność grozy i fantastyki,
d) występowały one równocześnie, równolegle.
Komentarz do zad. 8.: Powinieneś zakreślić odpowiedz
d). Aby prawidłowo odpowiedzieć na to pytanie, trzeba było znać znaczenie
słowa  paralelizm , oznaczającego równoległe występowanie, odbywanie się czegoś jednocześnie. Możemy mówić nie tylko o para-
lelnym występowaniu jakichś zjawisk, lecz także o paralelizmie w teorii i historii literatury, czyli o tożsamości lub podobieństwie
treściowym, kompozycyjnym lub składniowym kilku części utworu. Możemy mówić np. o paralelizmie tematycznym czy kompozycyjnym.
Zadanie 9.
Na podstawie akapitu ósmego udowodnij, że stosunek Mickiewicza i Śniadeckiego do przemian zachodzących w kulturze
umysłowej był zupełnie inny  zacytuj odpowiedni fragment.
Komentarz do zad. 9.: Cóż za banalne polecenie! Banalne, a więc niepunktowane zbyt wysoko  ale jeden punkt bez trudu można było zdobyć.
Wystarczyło wypisać niedługi fragment tekstu ze wskazanego w poleceniu akapitu (a to przecież ogromne ułatwienie).
Zadanie 10.
Co sugeruje Mickiewicz w Przedmowie do  Ballad i romansów ?
Komentarz do zad. 10.: Autorka tekstu podaje w wątpliwość to stwierdzenie (pyta:  Czy jednak w powieściach ludu znajdziemy motyw
dziewczyny wpadającej w obłąkanie po śmierci kochanka, czy będzie w nich w ogóle pojawiał się motyw szaleństwa? ), by rozwiać
je w następnym (dziesiątym) akapicie.
Zadanie 11.
Czy w folklorze ludowym znajdziemy pierwowzory romantycznych szaleńców tracących zmysły z miłości do ukochanej (uko-
chanego) lub do ojczyzny?
Komentarz do zad. 11.: Zauważ, jak ważny w tym tekście jest kończący go akapit! Pamiętaj, że nawet jeśli jesteś zmęczony lub chcesz
jak najszybciej rozwiązać test, koniecznie powinieneś uważnie przeczytać wszystkie akapity!
Zauważ pewną prawidłowość: mężczyz
ni mogli popaść i w obłęd na tle patriotycznym, i w obłęd na tle miłosnym, zaś kobiety
popadały tylko w obłęd miłosny  przykładami będą tu, oczywiście, Karusia z Romantyczności i Żona z Nie-Boskiej komedii.
Zadanie 12.
Na podstawie całego tekstu wymień dwa z
ródła kreacji bohatera szaleńca w romantyzmie.
Komentarz do zad. 12.: Jeśli uważnie przeczytałeś tekst, z łatwością powinieneś dać sobie radę z tym (średnio trudnym) pytaniem.
5
d)
Odpowiedz
:
jako znak zacofania, poetę intrygowały jako wyraz rozbudzenia ciekawości poznawczej .
mogły być odmiennie oceniane przez Śniadeckiego i Mickiewicza; uczonego przerażały
(& )
przemiany
 Te
Odpowiedz
:
Poeta sugeruje, że jego tomik ma bardzo wyraz
ne folklorystyczne inspiracje.
Odpowiedz
:
tycznego portretu szaleńca.
wyraz
nie ten fakt w akapicie dziesiątym, pisząc np., że wierzenia i baśnie ludowe nie były więc pierwowzorem dla roman-
Nie  nie znajdziemy, deklaracja Mickiewicza była więc trochę  na wyrost . Autorka tekstu podkreśla bardzo
Odpowiedz
:
 Impuls intelektualny, który kazał romantykom w prostym ludzie poszukiwać nowych perspektyw poznawczych.
artykuł Fryderyka Hechla  Przypadek pomieszania zmysłów po zdjętym kołtunie ).
 Artykuły lekarzy opisujące przypadki osób dotkniętych szaleństwem (np. cytowany przez Alinę Kowalczykową
Odpowiedz
:
6 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Część II  pisanie własnego tekstu
Temat 1. Scharakteryzuj nastrój wiersza Józefa Czechowicza pt. w pejzażu.
Józef Czechowicz
w pejzażu
szum kasztanów niżej morski śpiew
gasną o zmierzchu świece ukwieconych drzew
droga w gaju wprost słońca złoci się podwójnie
od szumu i wieczoru ciemnieją ustronia
kołysząc się trawą bujną
dziewczyny smukłe na koniach
wzgórze na drożyn skrzyżowaniu
tam kapliczka chłodna jak koral
w półmroku krzyż tam anioł
opuszczone wota rybaków
zapomniana od dawna pora
w rozbitym dzbanku spleśniała śmierć maków
morze szumi kasztany
konie kopytami złoto nad wodą mącą
z jadących jedna rękę podniosła
i znak daje poruszając nią w powietrzu jak wiosłem
bo został u kaplicy z
rebak zabłąkany
zajrzał do wnętrza dotknął miękką wargą drzwi
zarżał dziecinnie wysoko nie wiadomo o co
Nie da się ukryć, że masz do czynienia z dość trudnym wierszem.
Aby sobie z nim poradzić, wystarczy jednak rozszyfrować metafory
O autorze
i dokładnie prześledzić wszystkie pojawiające się tu obrazy. A jest
Józef Czechowicz urodził się 15 marca 1903 roku w Lublinie. W ro-
ich sporo, choć wiersz nie jest długi. Zwróć szczególną uwagę na
dzinnym mieście spędził większą część życia i tu też zginął 
te, które dominują, mają największe znaczenie dla interpretacji
podczas bombardowania Lublina 9 września 1939 roku.
utworu. Nie zapomnij o poleceniu do tego wiersza  masz scharak-
teryzować nastrój, który buduje poeta. Jest ono bardzo ważnym
Pracował jako nauczyciel, należał do grupy poetów skupionej wokół
elementem Twojej pracy! Zauważ, że nie jest to  zwykły opis pejza-
lubelskiego czasopisma Reflektor. Choć znany jest przede wszyst-
żu  świat z tego wiersza sprawia wrażenie świata jak ze snu, trochę
kim jako poeta, jego twórczość obejmuje także inne gatunki lite-
odrealnionego.
rackie. W jego liryce możemy dostrzec dość silne wpływy tradycji
Na pewno lekturę może Ci utrudniać trudny, daleki od pro-
literackiej (zwłaszcza modernizmu i symbolizmu), ale także nowo-
stoty język i brak interpunkcji. Być może jednak  choć w części 
czesną formę. Czechowicz czerpał ponadto ze z
ródeł inspiracji
nagrodą za pokonanie tych  przeszkód będzie obcowanie z na-
prawdę pięknym, nastrojowym wierszem. ludowej  właściwego folklorowi baśniowego, mitycznego i ma-
gicznego widzenia świata. Najważniejsze cechy poezji Czechowi-
cza to:
Konspekt realizacji
Konspekt realizacji
Konspekt realizacji
Konspekt realizacji
Konspekt realizacji
" płynność obrazowania,
" instrumentacja dz
więkowa,
JAK ZACZ
Ć
" muzyczność jego utworów,
Można zacząć co najmniej na dwa sposoby. Po pierwsze,
możesz rozpocząć od refleksji nad tytułem wiersza. Pozor-
" brak interpunkcji,
nie jest on bardzo zwyczajny, ale nie daj się zwieść  zwyczaj-
" nastrojowość.
ny tytuł brzmiałby  pejzaż , zaś tytuł w pejzażu już na wstę-
Jego poezję zalicza się do nurtu katastroficznego w liryce mię-
pie sugeruje pewną  dziwność i niepokój.
dzywojnia. W jego utworach łatwo zauważyć egzystencjalne
Po drugie, można zacząć od ogólnej refleksji na temat
lęki, obsesję śmierci, historyczny niepokój i przeczucie dziejo-
pejzażu ukazanego w tym wierszu. Bez wątpienia celem tego
wej katastrofy. Ale spotkamy także wiersze opisowe utrzymane
opisu nie jest jedynie przedstawienie czarownego widoku,
w tonie liryczno-arkadyjskim, dla których inspiracją były pięk-
lecz budowanie nastroju, kreowanie pewnej  pozapejzażo-
ne pejzaże.
wej rzeczywistości. Nie jest to, jak u Mickiewicza w Panu
Tadeuszu czy u Orzeszkowej w Nad Niemnem opis pejzażu
konkretnych okolic.
6
Egzamin maturalny z języka polskiego 7
Arkusz I
STRATEGIE ROZWINI
CIA utworu coś nowego. Co szczególnie powinno Ci się rzucić
w oczy, to nastrój niepokoju. Widoczny jest on już w dru-
" Zwróć uwagę na elementy ukazanego w tym wierszu pejzażu
gim wersie ( gasną o zmierzchu świece ukwieconych drzew )
przynależące do świata natury (kasztany, morze, trawa) i do
świata kultury (kapliczka, amazonki). Ten podział nie jest bez  i już to wyzyskanie w metaforze wyobrażenia gasnącej
znaczenia  pamiętaj, że nawet za błahą, Twoim zdaniem, uwa- świecy na pewno nasyca pejzaż atmosferą niepokoju. Świe-
ce kojarzą się z mrokiem i śmiercią...
gę otrzymuje się punkty za realizację tematu.
" Zajmij się także bardzo ważnym zagadnieniem: poeta powra- " Przez cały czas przyglądaj się elementom ukazanego tu świa-
ta. Wiele z nich ma znaczenie symboliczne: krzyż, maki (kwiaty
ca do wybranych elementów rzeczywistości, np. w pierwszym
śmierci, symbol zasypiania na wieki ze względu na usypiającą,
wersie czytamy:  szum kasztanów niżej morski śpiew  te
narkotyczną moc ziarenek maku), koń, świeca itd.
motywy powracają w trzeciej części utworu, gdzie czytamy:
 morze szumi kasztany ; podobną sytuację obserwujemy przy
motywie koni i amazonek  w pierwszej części pojawiają się JAK ZAKOC
CZYĆ
 dziewczyny smukłe na koniach , w trzeciej ten motyw zostaje Możesz zakończyć uwagą, że wiersz Czechowicza tylko pozor-
bardzo rozbudowany: mamy tu i konie, które  kopytami złoto
nie jest pocztówkowym, nadmorskim obrazkiem. Ten pejzaż
nad wodą mącą , i znak dany przez jedną z amazonek, i zabłą- pełen jest mrocznych znaków, a nawet grozy. Ta groza nie
kanego z
rebaka.
zostaje dokładnie określona  nie wiemy, co to za widmo kata-
" Zwróć uwagę na to, jak budowany jest nastrój, jak niejako strofy unosi się nad światem, kiedy owa katastrofa nastąpi i ja-
 wyłania się on z wiersza. Niemal każdy wers wnosi do ki będzie miała charakter...
Co będzie oceniane?
R
Realizacja tematu
(maksymalnie 25 punktów)
Przykład realizacji
Punktowane byłyby na przykład:
" interpretacja tytułu
Wiersz Józefa Czechowicza to przykład liryki opisowej. Jednak pejzaż ukazany w tym
" krótka charakterystyka przedstawianego kra-
wierszu wcale nie jest pejzażem realistycznym, choć w wierszu pojawiają się elementy
jobrazu (np. to krajobraz nadmorski, słoneczne
typowe dla takich właśnie krajobrazów: trawy, woda, szumiące drzewa, kapliczka.
K +1
południe)
Pejzaż sprawia wrażenie odrealnionego  poeta odsłania głębszą naturę i symboliczny,
" spostrzeżenie, że nie jest to krajobraz reali-
niejednoznaczny charakter przedstawionych w tym utworze elementów rzeczywistości,
styczny
a opis tego pięknego widoku nie przynosi ukojenia, lecz wywołuje niepokój u czytelników.
" interpretacja ważnych elementów tego świata
Nie mamy tu do czynienia z realistycznym obrazem przedstawiającym nadmorski
o znaczeniu symbolicznym, takich jak świeca,
krajobraz, choć pozornie wiersz to typowy pocztówkowy obrazek ukazujący piękno
maki itd.
nadmorskiego krajobrazu zalanego promieniami zachodzącego słońca. Przyjrzyjmy się
" podział elementów ukazanych w tym wierszu
tym obrazom: szumiące morze ( morski śpiew ), aleje kasztanów ( szum kaszta-
na przynależne do świata kultury i do świata
nów ), bujna trawa ( kołysząc się trawą bujną ), kapliczka na wzgórzu ( wzgórze na
natury
drożyn skrzyżowaniu/ tam kapliczka chłodna jak koral ). Na tym właśnie tle ukazane
" spostrzeżenie, że elementy ukazane na początku
są smukłe amazonki i zabłąkany z
rebak. Mamy do czynienia z wiosennym nadmorskim
utworów powracają w dalszych wersach
krajobrazem, lecz ten krajobraz przywołuje nową rzeczywistość  świat pozaziemski,
" wyodrębnienie kluczowej części utworu (część
R +1 który przejawia się w tym wierszu symbolicznie. Pozornie utwór przenikają zachwyt
druga)
i spokój, lecz tak naprawdę pełen jest on niepokoju, ukrytej pod pozorami spokoju grozy.
" spostrzeżenie, że w wierszu mamy do czynie-
Obraz wybrzeża ukazany w tym liryku wyłania się z szumu drzew i morskich fal.
nia z metaforą żeglugi życia (na ten trop napro-
To jeszcze obrazek sielankowy, jednak już w drugim wersie pojawiają się gasnące o zmierz-
wadzą Cię na pewno takie sformułowania, jak
chu  świece ukwieconych drzew . Uwagę odbiorcy powinna przykuć ta metafora wyko-
 morski śpiew , kapliczka  chłodna jak koral ,
rzystująca wyobrażenie gasnącej świecy  dopalająca się świeca symbolizuje przecież
 morze szumi , jedna z kobiet daje znak ręką,
S +1
zbliżający się koniec życia, a jej zgaśnięcie  koniec życia, zwycięstwo śmierci. Ponadto
poruszając nią  jak wiosłem )
świece zwyczajowo zapala się przy trumnach zmarłych. Rzeczywiście  powiało grozą!
" określenie nastroju wiersza jako pełnego nie-
Niepokój ten wzmaga się jeszcze bardziej za sprawą kolejnych obrazów, np. złowieszcze-
pokoju oraz, rzecz jasna, udowodnienie tej tezy
go szumu (pojawił się on w pierwszym i czwartym wersie). W pierwszym był jeszcze
niegroz
nym ornamentem, zaś w czwartym dowiadujemy się, że  od szumu i wieczoru
Kompozycja K
(maksymalnie 5 punktów) ciemnieją ustronia . Już samo zapadanie ciemności jest groz
ne, nieoswojone. W ciemno-
ści przecież  w odróżnieniu od sporej grupy zwierząt  człowiek czuje się niepewnie, może
Pamiętaj o akapitach! Praca powinna być przejrzy-
nawet odczuwa pewien lęk. Jak wiemy, mrok może symbolizować (i często symbolizuje!)
sta, oddzielaj więc akapitami każdą nową myśl. To
obecność śmierci i sił zła.
ułatwi lekturę sprawdzającym Twoją pracę. Poza
W pierwszej części utworu pojawia się jeszcze obraz smukłych amazonek, po części
tym praca powinna być spójna; nowe myśli poja-
R +1
niwelujący grozę omawianych wcześniej obrazów.
wiające się w Twojej interpretacji powinny spra-
Można przyjąć, że kluczowa dla całego utworu jest druga (środkowa) jego część.
wiać wrażenie powiązanych z tymi, które wystąpiły
Przynosi ona opis bardzo ważnego elementu nadmorskiego krajobrazu  kapliczki na
przed nimi i które pojawiły się po nich. Aby ułatwić
wzgórzu. Dlaczego ten akurat element jest tak ważny? Po pierwsze, został on wyróżnio-
sobie zadanie, używaj sformułowań  organizują-
ny już swoim położeniem: kapliczka stoi na wzgórzu, które góruje nad całą ukazaną
cych , takich jak  teraz z kolei zajmę się ,  przejdz
-
przestrzenią. Po drugie, ta kaplica ma olbrzymi związek z wydarzeniem, które  jak
my teraz do ,  przyjrzyjmy się ,  następne zagad-
informuje tytuł wiersza  zaszło  w pejzażu . Będzie to, oczywiście, wizyta zabłąkanego
nienie to . Unikniesz w ten sposób chaosu.
7
8 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Styl z
rebaka u jej drzwi. Poza tym  co bardzo ważne  kaplica stanowi także miejsce przenika-
S
(maksymalnie 5 punktów)
R +1 nia się dwóch światów, widzialnego i niewidzialnego. Nic dziwnego zatem, że jest to miejsce
wyjątkowe; miejsce, któremu została poświęcona druga część utworu. To miejsce chłodne
Styl Twojej pracy powinien być jasny, żywy, S +1
i ciche, pogrążone w półmroku. Groz
ne i tajemnicze między innymi ze względu na to, że
swobodny. Dlatego staraj się unikać sche-
znajdują się tam  opuszczone wota rybaków , co niemal natychmiast prowokuje do zasta-
matów językowych, które niewiele wnoszą
nowienia się, czy może i Bóg nie opuścił tego miejsca... Do tej kapliczki nikt chyba od jakiegoś
do Twoich rozważań i powtórzeń, które
czasu nie zaglądał  zamiast świeżych kwiatów w wazonie mamy bowiem uschłe, spleśniałe
świadczą o tym, że Twój język jest ubogi, że S +1
maki. No właśnie, maki te to niezwykłe kwiaty, w odróżnieniu np. od swojskich maków czy
masz problem z jasnym przedstawieniem
stokrotek. Mają one moc sprowadzania snu. Maki bywają nazywane kwiatami śmierci,
swoich myśli. Pamiętaj, że np. słowo pejzaż
R +1
symbolami zasypiania na zawsze, czyli snu wiecznego  mówiąc prościej, śmierci. W ten oto
z powodzeniem można zastąpić takimi sło-
sposób poeta przywołał świat umarłych. Ponadto maki stoją w rozbitym, zniszczonym
wami jak widok czy krajobraz, zaś słowa na-
dzbanku. Trawi je  spleśniała śmierć . To śmierć przychodząca poprzez butwienie i rozkład,
strój w wielu wypadkach można używać wy-
a więc taka śmierć, która wywołuje w nas największą grozę i strach. A więc ten najważniejszy
miennie z takimi słowami jak atmosfera czy
punkt krajobrazu przesiąknięty jest grozą świata umarłych.
klimat.
W ostatniej, trzeciej części wiersza, niepokój i groza potęgują się, np. poprzez powracają-
Język
J
R +1
cy szum o złowieszczym charakterze:  morze szumi kasztany . W ten szum wdziera się
(maksymalnie 12 punktów)
niepokojący tętent końskich kopyt ( konie kopytami złoto nad wodą mącą ). Konie tratują
Tu trzeba szczególnie uważać, gdyż bez wiel-
(depczą) blask gasnącego słońca. Może to zbyt daleko posunięte skojarzenie, lecz ten obraz
kiego trudu możesz zdobyć sporo punktów.
może przypominać czteremch jez
dz
ców Apokalipsy, pojawiających się w ostatniej księdze
Wystarczy być uważnym i samokrytycznym.
 Nowego Testamentu . Na pewno jednak stanowi jakiś niepokojący znak. Może, tak jak
Jeśli zdecydowałeś się na zbudowanie bar-
przybycie biblijnych jez
dz
ców, zwiastuje zbliżającą się katastrofę?
dzo długiego zdania, zastanów się, czy na
Konie uznawane były za bardzo wrażliwe zwierzęta. Reagowały one rżeniem i nagłym,
pewno jest zrozumiałe. Jeśli nie jesteś tego
pozornie nieuzasadnionym niespokojnym zachowaniem na zbliżające się zagrożenie, niewy-
R +1
pewien, może lepiej będzie rozbić je na kilka
czuwalne dla człowieka. y
rebak, który zajrzał do wnętrza mrocznej i chłodnej kaplicy,
krótszych zdań?
najprawdopodobniej przeraził się i  zarżał wysoko . Jego wysokie rżenie to jeszcze jeden,
oprócz np. złowieszczego szumu, niepokojący dz
więk w tym utworze. Ten z
rebak dotknął
Zapis
Z
 miękką wargą drzwi od kaplicy. Drzwi mogą symbolizować przejście między światem
(maksymalnie 3 punkty)
żywych a umarłych, doczesnością a wiecznością, namacalną rzeczywistością a światem poza-
Uważaj na ortografię i interpunkcję. A
atwo
ziemskim. Można powiedzieć, że mamy do czynienia z aktem poznania. Dotknięcie  do-
stracić punkty, zapominając o niezbędnych
słownie i w przenośni  mrocznej tajemnicy przez zabłąkanego konia to bardzo ważne
przecinkach lub odwrotnie, wstawiając je
wydarzenie rozgrywające się w tym pełnym symboli pejzażu. Z mroczną zagadką styka się
gdzie popadnie.
niedorosła, niewinna istota  niefrasobliwy, młody koń. Ostatni wers utworu związany
z tym zdarzeniem, ma za zadanie ukoić grozę: z
rebak  zarżał dziecinnie nie wiadomo o co .
Tak naprawdę jeszcze ją podsyca, pozornie bowiem nie zdarzyło się nic, co mogłoby wzbudzić
lęk zwierzęcia.
Zwróćmy także uwagę na to, że w utworze Czechowicza ukazane elementy krajobrazu
K +1 powracają  powrócił np. obraz morza i szumiących kasztanów, powrócił obraz amazonek,
w ostatniej części wiersza rozbudowany. I ten chwyt wzmaga niepokój czytelników.
Konteksty
Przede wszystkim możesz przywołać inne utwory Józefa Czechowi- " Sonety krymskie Adama Mickiewicza  wschodnie krajobrazy fa-
cza (o ile, oczywiście, są Ci znane). Dobrym przykładem będzie tu scynują poetę; przyroda ukazana została jako tajemnicza, rządzą-
dość znany wiersz Na wsi, zaczynający się od słów Siano pachnie ca się swoimi prawami potęga.
snem. To utwór, w którym znajdziemy motywy arkadyjskie i onirycz-
" Widok ze Świnicy do doliny Wierchcichej i Melodia mgieł noc-
ne. Bezpieczna i wspominana z rozrzewnieniem wieś ukazana zo-
nych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) Kazimierza Przer-
stała jako miejsce schronienia przed nadchodzącą (niesprecyzo-
wy-Tetmajera  w typowy dla impresjonistów sposób poeta uchwy-
waną bliżej) katastrofą.
cił ulotne piękno chwili. W Melodii mgieł nocnych zastosował chwyt
Poza tym bez trudu wskażesz mnóstwo utworów, w których opisy synestezji (widoczny już w tytule wiersza!).
przyrody, pięknych krajobrazów, odgrywają niesłychanie ważną rolę.
" Chłopi Władysława Reymonta  doskonałe opisy krajobrazu znaj-
Będą to np.:
dziemy także w tym dziele. Przyroda to nieodłączna towarzyszka
życia człowieka  to miejsce życia i pracy. Natura determinuje
" Laura i Filon Franciszka Karpińskiego  przyroda została tu ukaza-
bytowanie mieszkańców wsi.
na jako tło wydarzeń i świadek przeżyć miłosnych tytułowych bo-
haterów; jest ona jednym z bohaterów utworu.
Możesz także przywołać wybrane dzieła malarskie, np. Kredowe skały
" Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego  tu wyspy Rugii Caspara Davida Friedricha  ujawnia on znikomość czło-
przyroda odzwierciedla uczucia Wertera. Dla bohatera jest ona wieka wobec potęgi natury, jej tajemnicy oraz tęsknotę za przekro-
siłą, którą może przynieść ukojenie, wyleczyć zszarpane nerwy, czeniem granic ludzkiego świata. Podobnie jak w wierszu Czechowi-
napełnić radością życia i spokojem. cza, nie mamy tu do czynienia z pejzażem realistycznym.
8
Egzamin maturalny z języka polskiego 9
Arkusz I
Temat 2: Dokonaj interpretacji porównawczej dwóch wizji miłości zawartych w wier-
szach Jana Andrzeja Morsztyna i Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
Jan Andrzej Morsztyn Konstanty Ildefons Gałczyński
Cuda miłości. Serca przebite strzałą
Sonet
Życie nas nie złączyło, to nas śmierć połączy,
o, Mario, Mario moja, najwspanialsza nogo!
Przebóg! Jak żyję, serca już nie mając?
To cóż, że mąż twój na nas patrzy dosyć wrogo,
Nie żyjąc, jako ogień w sobie czuję?
niech patrzy, my dziś jeszcze wysiądziemy w A
omży;
Jeśli tym ogniem sam się w sobie psuję,
Czemuż go pieszczę, tak się w nim kochając?
znam tam mały hotelik, cały w dzikim winie,
zowie się  Pod Aniołem , jest schludny, niedrogi,
Jak w płaczu żyję, wśród ognia pałając?
nocą przez okna widać gwiazdy i obłoki,
Czemu wysuszyć ogniem nie próbuję
a właściciel przepięknie gra na okarynie.
Płaczu? Czemu tak z ogniem postępuję,
Że go nie gaszę, w płaczu opływając?
Po przyjez
dzie natychmiast będzie jajecznica,
pomidory w śmietanie i woda  Zubera ,
Ponieważ wszytkie w oczach u dziewczyny
jakieś skumbrie, do skumbrii klucz mam, co otwiera 
Pociechy, czemuż muszę od nich stronić?
a potem noc i miłość, i pełnia księżyca.
Czemuż zaś na te narażam się oczy?
My umrzemy w piżamach. Rachunek uiszczę,
Cuda te czyni miłość, jej to czyny,
ogolę się i krzyknę:  O, Mario jedyna,
Którym kto by chciał rozumem się bronić,
czujesz? to jesień pachnie jak zła terpentyna;
Tym prędzej w sidło z rozumem swym wskoczy?
widzisz? to deszcz oszalał. Słyszysz? to wiatr gwiżdże.
Nad ranem będzie cicho. Pełni jesienności
jeszcze raz pomyślimy o ziemi i niebie,
jeszcze raz popatrzymy na szczotkę i grzebień,
westchniemy, i na wieki umrzemy z miłości.
Zarówno Jan Andrzej Morsztyn, jak i Kon- w charakterystyczny dla siebie sposób miesza ców, manierę, konwencje epoki, w któ-
stanty Ildefons Gałczyński są autorami bar- liryzm i tkliwość z lekką kpiną i dystansem. Choć rych powstały), jak i ich wyjątkowy, odręb-
dzo znanych wierszy o miłości. Co więcej, oba wiersze można nazwać typowymi, na pew- ny charakter.
te wiersze podobają się sporej grupie współ- no nie można nazwać typowym zestawienia Zadanie, które przed Tobą stoi, wcale
czesnych czytelników. Masz do czynienia tych dwóch utworów. Różnic jest sporo, a po- nie jest trudne, gdyż oba utwory nie są spe-
z wierszami właściwymi dla obu tych twór- dobieństwo na pierwszy rzut oka tylko jedno  cjalnie skomplikowane. Być może, baroko-
ców. Barokowy piewca miłości wybiera miłość, która jest tematem obu dzieł. W swojej wy sonet jest Ci znany z lekcji polskiego? Za-
częstą u niego kunsztowną formę sonetu, interpretacji porównawczej wez
pod uwagę danie byłoby jeszcze łatwiejsze, gdybyś jako
stosuje koncept. Z kolei XX-wieczny poeta zarówno typowość obu dzieł (poetykę twór- tako orientował się w twórczości obu poetów.
Konspekt realizacji
Konspekt realizacji
Konspekt realizacji
Konspekt realizacji
Konspekt realizacji
JAK ZACZ
Ć ci i tajemnic  zadziwiające i niezrozumiałe. Ale i z tytułu wier-
sza Gałczyńskiego sporo się możemy dowiedzieć o charakte-
" Zacznij najprościej. Napisz, że miłość to częsty temat utwo-
rze utworu. Poeta nawiązuje do kultury popularnej, masowej
rów poetyckich. Mnóstwo tego typu wierszy powstawało w każ-
 takie właśnie serca można zobaczyć na chodnikach, murach,
dej epoce. Oczywiście, poeci różnie piszą o tym uczuciu, zależy
parkowych ławkach i drzewach, a nawet w publicznych toale-
to między innymi od epoki, w której tworzą, wybranej kon-
tach. Bez trudu możesz wywnioskować, że tak poważny temat,
wencji, wrażliwości i zapewne także od ich własnych przeżyć.
jakim jest miłość, zostanie potraktowany z humorem i przy-
Podkreśl, że mamy do czynienia z utworami, które dzieli kilka
mrużeniem oka.
wieków, a co za tym idzie z utworami zupełnie inaczej traktują-
cymi ten sam temat.
STRATEGIE ROZWINI
CIA
" Jeśli dość dobrze znasz twórczość obu poetów, możesz zacząć od
" Jeśli nie uczyniłeś tego na wstępie, zajmij się interpretacją ty-
krótkiej prezentacji ich sylwetek. Zwróć szczególną uwagę na spo-
tułów obu wierszy.
sób, w jaki pisali oni o miłości, przywołaj znane Ci utwory. Taki
wstęp na pewno byłby ciekawy, ale wymaga pewnej wiedzy. " Scharakteryzuj osoby mówiące w tych utworach oraz sytuacje
liryczne. W obu przypadkach mamy do czynienia z liryką bez-
" Wyjdz
od razu od wierszy i zacznij od interpretacji ich tytułów.
pośrednią i w obu przypadkach  ja lirycznym jest (zakochany)
Tytuł sonetu Morsztyna sugeruje, że poeta będzie chciał
mężczyzna. W wypadku wiersza Morsztyna, jak często u tego
przedstawić miłość jako uczucie niezwykłe, pełne sprzecznoś-
9
10 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
twórcy, mamy do czynienia z monologiem zakochanego czło- Jedną z nich jest mąż Marii... I tu pojawia się jednak  w kon-
wieka snującego rozważania na temat dziwnej, przewrotnej na- wencji pół żartem, pół serio  uwydatnienie związku miłości ze
tury miłości, która jest jednocześnie szczęściem i straszną męką. śmiercią. Zakochani mają niebawem umrzeć z miłości  być
może, w sensie dosłownym (samobójstwo z miłości), a może
U Gałczyńskiego także wypowiada się zakochany mężczyzna,
w sensie przenośnym (umierać z miłości to mniej więcej tyle,
lecz jego wypowiedz
jest bardziej konkretna.
co być bardzo, bardzo  szaleńczo  zakochanym).
" Pokaż, że oba utwory są w dużym stopniu typowe dla autorów
" Porównaj nastroje obu wierszy  w sonecie Morsztyna mamy
wierszy, jak i dla czasów, w których oni żyli.
do czynienia z szamotaniną wewnętrzną, niepewnością. Silne
" Scharakteryzuj w końcu, jak została ukazana miłość w obu
emocje, którymi owładnięty jest nadawca tej wypowiedzi, pod-
wierszach. Barokowy poeta pokazał, że nieodłącznymi jej ele-
kreśla np. wykrzyknienie  Przebóg! otwierające utwór oraz
mentami są ogień rozpalający serce i duszę zakochanego, łzy,
liczne pytania retoryczne. Nastrój drugiego z prezentowanych
niemożność obronienia się przed nią i ogarnięcia zdrowym
wierszy jest pogodny, pełen humoru.
rozsądkiem. Zwróć uwagę na metaforykę ognia i śmierci, ty-
pową dla barokowej poezji dworskiej, w tym także dla poezji
JAK ZAKOC
CZYĆ
Morsztyna. W wierszu Gałczyńskiego miłość po prostu jest.
Osoba mówiąca w wierszu nie zadaje sobie pytań na temat jej
Zakończ podkreśleniem różnic między oboma wierszami oraz
natury i istoty, choć z wiersza dowiadujemy się, że nie jest to wypunktowaniem (nielicznych) podobieństw. Możesz także za-
miłość prosta i łatwa, nienapotykająca na żadne przeszkody. znaczyć, z czego owe różnice wynikają, z czym się wiążą.
Przykład realizacji
Co będzie oceniane?
Oba utwory  sonet Morsztyna i wiersz Gałczyńskiego  dzieli kilka wieków. Pierwszy to
Realizacja tematu
R typowy dla barokowej poezji dworskiej wiersz, drugi  pełen humoru (ale i tkliwości)
(maksymalnie 25 punktów)
liryk dwudziestowiecznego poety. Co łączy te utwory? Na pewno temat, poza tym jeszcze
może fakt, że obaj poeci to znani piewcy miłości. Ich wiersze miłosne są bardzo dobrze
Staraj się jak najuważniej przeczytać oba wier-
znane czytelnikom. Nie tylko czas powstania dzieli te utwory, ale także sposób ukazania
sze i znalez
ć jak najwięcej ich cech charakte-
K +1
miłości, i to chyba najważniejsza różnica. Na wstępie rzuca się nam jeszcze w oczy fakt,
rystycznych. Za każdą z nich możesz otrzymać
że wiersz Morsztyna to utwór typowy i dla tego poety, i dla epoki, w której powstał.
punkt. Oczywiście, nie musisz wprowadzać ana-
Natomiast wiersz Gałczyńskiego wydaje się bardziej oryginalny, ale i w nim możemy
lizy równoległej, ale postaraj się, np. w zakoń-
znalez
ć elementy typowe dla poezji XX wieku, jak choćby wszechobecny w naszych
czeniu pracy, wskazać na podobieństwa i róż-
czasach żywioł parodii.
nice zaobserwowane w tych utworach.
Zatrzymajmy się na chwilę przy tytułach obu wierszy. Tytuł barokowego sonetu to
Cuda miłości
 Cuda miłości . Sugeruje on, że poeta będzie chciał ukazać niezwykły charakter tego
R +1
" interpretacja tytułu
uczucia, wykazać jego złożoność. Jak każdy cud  sugeruje tytuł  i miłość nie da się objąć
rozumem. Jak każdy cud, i to uczucie wymyka się naszemu poznaniu i zdroworozsądko-
" określenie osoby mówiącej w wierszu i sytu-
wym zasadom. Wyjaśnienie tytułu zawarte jest w ostatniej strofie wiersza, puentującej
acji lirycznej (monolog zakochanego wygła-
utwór:  Cuda te czyni miłość, jej to czyny,/ Którym kto by chciał rozumem się bronić,/
szany w nie wiadomo jakich okolicznościach; R +1
Tym prędzej w sidło z rozumem swym wskoczy . Tytuł utworu XX-wiecznego poety 
rozważania dotyczące natury miłości)
 Serca przebite strzałą , nawiązuje do kultury popularnej. Przebite strzałą (Kupidy-
" powiązanie tego utworu z sylwetką poety i ba-
na) serca to symbol zrozumiały dla wszystkich, nawet dla dzieci. To, oczywiście, symbol
rokową liryką dworską (na ile jest to wiersz
wielkiej, płomiennej miłości, która połączyła te serca. Niekiedy w te serca, które możemy
typowy dla poety i epoki?)
zobaczyć na murach, przystankach, szkolnych ławkach, wpisane są inicjały zakocha-
" zauważenie ogromnej roli sprzeczności i kon-
nych. W tytule mamy więc do czynienia z nawiązaniem do kultury popularnej. Taki
R +1
trastów w tym wierszu, np.  ja liryczne wyzna-
tytuł sugeruje, że w wierszu pojawi się jarmarczna atmosfera, humor, wesołość. To
je, że żyje  serca już nie mając , kocha trawią-
przeczucie  co udowodni lektura wiersza  nie okaże się wcale mylne. Zatrzymajmy się
cy jego duszę ogień, choć ten go niszczy itd.
jednak na chwilę przy symbolu serc przebitych strzałą  strzała sugeruje przecież, że miłość
" wymienienie cech miłości ukazanej w tym
to uczucie przynoszące cierpienie i ból, nie tylko szczęście. Rzeczywiście, w obu wierszach
wierszu
natkniemy się na dowody na to, że miłość przynosi ból. W pierwszym z zaprezentowanych
utworów dowodów na to znajdziemy wiele, np. wersy  Czemu tak z ogniem postępuję,/ Że
" wskazanie podstawowych emocji i uczuć do-
go nie gaszę, w płaczu opływając? . W utworze Gałczyńskiego mowa jest zaś o przeszko-
minujących w tym utworze: zdziwienie, zasko-
dach, na które napotykają kochankowie (konieczność ukrywania się przed zazdrosnym
czenie, niesłychanie silne emocje (np. namięt- R +1
mężem kobiety) i śmierci z miłości, która ma stać się udziałem zakochanych.
ność i wielki smutek)
Sposób, w jaki ukazuje miłość Morsztyn, jest zgodny z literacką tradycją. To uczu-
" interpretacja puenty wiersza (która jest wy-
cie zostało ukazane jako cierpienie, któremu człowiek poddaje się z masochistyczną roz-
jaśnieniem tytułu): cuda, które czyni miłość,
koszą i bezwolnie. To naprawdę zadziwiające, ale& oklepane. W tym sonecie pojawiają
są nie do ogarnięcia przez nasz rozum, mi-
się typowe dla twórczości Morsztyna kontrasty i sprzeczności:  ja liryczne dziwi się, że
R +1
łość, to uczucie, które sprawia, że z zakocha-
jeszcze żyje, nie mając już serca i że nie żyjąc, czuje ogień palący jego duszę. Zastanawia
nym dzieją się naprawdę niezwykłe rzeczy
się także, dlaczego nie próbuje zwalczyć tego wyniszczającego go płomienia, a przeciwnie,
Serca przebite strzałą pieści go i pielęgnuje w sobie. Nurtuje także pytanie, dlaczego ogień nie może wysuszyć łez
człowieka i czemuż dobrowolnie naraża się on na cierpienia, patrząc w oczy dziewczyny,
" interpretacja tytułu (nawiązanie do symbolu
która jest powodem tych wszystkich odczuwanych przez nadawcę wypowiedzi mąk.
miłości z kultury popularnej)
10
Egzamin maturalny z języka polskiego 11
Arkusz I
Odpowiedz
przynosi puenta wiersza  taka jest natura miłości, na tym polegają czynio- " określenie  ja lirycznego i sytuacji lirycznej
(monolog  ja lirycznego skierowany do  ty
ne przez nią cuda i paradoks miłości: im silniej staramy się obronić przed tym uczuciem
lirycznego; snucie planów dotyczących wspól-
rozumem i zdroworozsądkowymi argumentami, tym prędzej tracimy rozum i tym szyb-
nego wyjazdu, marzenia o czekającym zako-
ciej wpadamy w sidła miłości& Ten wiersz jest kunsztowny, oparty na ciekawym kon-
R +1 chanych szczęściu)
cepcie i szokujących zestawieniach życia i śmierci, ognia i wody. Poeta wykorzystuje
typową dla barokowej poezji metaforykę ognia i wody. Rozważania na temat miłości,
" wskazanie elementów humorystycznych, np.
które snuje osoba mówiąca w wierszu, zakochany mężczyzna, to refleksje o charakterze pojawienie się motywu jajecznicy, poranne-
ogólnym. Nie poznajemy imienia jego wybranki ani nie dowiadujemy się niczego konkret- go golenia, śmierci z miłości w nieroman-
tycznych piżamach, nazwanie Marii  naj-
nego o nim samym. Podobne chwyty zastosował Morsztyn w znanych nam dobrze in-
wspanialszą nogą
nych swoich utworach, takich jak sonety  Do trupa i  Do galerników .
W wierszu Gałczyńskiego wyczuwamy nutę parodii. Oto sparodiowane i wykpione
" wskazanie elementów parodii
zostały typowe dla piszących o miłości elementy, takie jak śmierć zakochanych  ta śmierć,
" wskazanie elementów lirycznych (np. w ostatniej
R +1
owszem, nastąpi, ale będzie to nielicująca z powagą chwili śmierć w piżamach ( my
strofie)
umrzemy w piżamach ), poprzedzona spojrzeniem na tak przyziemne przedmioty jak
" umieszczenie tego miłosnego dramatu na tle
szczotka i grzebień ( jeszcze raz popatrzymy na szczotkę i grzebień ). Zgodnie z uświęco-
tradycji literackiej:  typowy element to śmierć
nymi tradycją wyobrażeniami, powinni umierać w królewskich szatach lub nago&
z miłości (była ona udziałem wielu słynnych par
Język miłosnych uniesień kształtował się w poezji europejskiej przynajmniej od śred-
kochanków, np. Tristana i Izoldy, Romea i Julii)
niowiecza  to język uniesień i skarg trapionych ogniem miłości i zalanych łzami rozpa-
" interpretacja ostatniej strofy
czy. Gałczyński dowcipnie nawiązuje do tego języka, wyśmiewając miłosne rekwizyty. R +1
Powiązanie obu utworów
Kochankowie ukazani w jego wierszu nie żyją tylko miłością  spożyją całkiem obfite
śniadanie, składające się z jajecznicy i pomidorów w śmietanie, mężczyzna nie zapomni
" Wiersz Gałczyńskiego zawiera elementy pa-
się ogolić i uiścić rachunku za pokój (miłość to także sprawy najzupełniej przyziemne,
rodii sposobu pisania o miłości typowego np.
których brak w wierszu Morsztyna!). Poza tym miłosne spotkanie kochanków nie odbę- dla Morsztyna.
dzie się w Weronie ani w tajemniczym zamku, lecz w tanim (!) hoteliku w okolicach
" Wiersz XX-wiecznego poety obfituje w kon-
A
omży. To wszystko elementy humorystyczne, wywołujące uśmiech na twarzy czytelni-
krety (poznajemy np. imię ukochanej, jej stan
ka. Nie znaczy to jednak, że Gałczyński drwi z uczucia, mimo iż nazywa swoją kochan-
cywilny, miejsce spotkania kochanków),
kę  najwspanialszą nogą ! W tym wierszu nie brak elementów lirycznych, szczególnie
wiersz Morsztyna zaś jest  ogólną refleksją
widocznych w ostatniej strofie wiersza, wzruszającej troski o zapewnienie Marii miłych
na temat natury miłości.
R +1
przeżyć  hotel, choć niedrogi, jest przecież dyskretny i romantyczny, porośnięty dzikim
" W obu pojawia się motyw śmierci z miłości:
winem, a jego właściciel pięknie gra na okarynie. Niezwykłość i oryginalność ukazanej
 ja liryczne u poety barokowego żyje, nie
w  Sercach&  historii miłosnej polega na zwyczajności, banalności, przyziemności. Oto
mając serca (a więc osoba mówiąca w wier-
mamy do czynienia z klasycznym romansem z mężatką. Mąż Marii o wspaniałych no-
szu powinna już nie żyć), u Gałczyńskiego
gach to zazdrośnik, utrudniający kochankom spotkania. Nadawca wypowiedzi to czło-
zakochany mężczyzna deklaruje, że on i jego
wiek niezbyt bogaty, który z konieczności na miejsce pompatycznej śmierci zakochanych
kochanka umrą z miłości.
(pieniądze!) musi wybrać hotelik w prowincjonalnej A
omży zamiast hotelu w Madrycie
czy w Wenecji.
Kompozycja
K
I w tym utworze mamy do czynienia z monologiem zakochanego mężczyzny, jest to R +1
(maksymalnie 5 punktów)
jednak monolog bardziej konkretny. Ów mężczyzna, jak to było w sonecie Morsztyna,
Postaraj się zadbać o to, by praca miała wy-
nie skupia się na pytaniach o naturę miłości, lecz przedstawia nam konkrety: poznajemy
raz
ną trójdzielną kompozycję. Akapitami oddzie-
scenerię miłosnego spotkania, imię jego wybranki i jej stan cywilny. Być może, osobą
laj nie tylko części pracy, ale i nowe zagadnie-
mówiącą w wierszu jest zakochany pracujący na niezbyt dobrze opłacanym stanowisku,
nia  spraw, by Twoja interpretacja była jasna
wcielający się we wzruszająco nieporadny sposób w rolę Romea. Miłosny monolog męż-
i przejrzysta.
czyzny, nie da się ukryć, jest trochę niezdarny, gdyż patos (planowana śmierć, tęsknota
S +1
do wiecznej, autentycznej miłości) zderza się tu z prozą życia (trzeba zapłacić rachunek
Styl S
za pobyt w hotelu& ). Bohaterowie tego wiersza nie za bardzo pasują do podjętej decyzji
(maksymalnie 5 punktów)
o wspólnej śmierci. Trudno wyobrazić sobie ich wspólne odejście z tego świata, tym bar-
Zadbaj o bogactwo języka, unikaj powtórzeń.
dziej że przeszkody, na jakie napotyka ich miłość, nie są aż tak wielkie: mąż Marii nie
Praca powinna być jasna, żywa, komunikatyw-
grozi im zagładą, lecz jedynie patrzy  dosyć wrogo  nie jest to chyba przeszkoda nie do
na. Pamiętaj o tym, że możesz urozmaicić styl
R +1
pokonania. Nie znaczy to jednak, że możemy kpić sobie z tragicznej zapowiedzi śmierci
pracy, wprowadzając np. równoważniki zdań
zakochanych  to tęsknota za wielkim, wszechogarniającym uczuciem. Choć niewyklu-
czy pytania retoryczne, uwypuklając w ten spo-
czone, że po nocy spędzonej w łomżyńskim hotelu bohaterowie po prostu wrócą do do-
sób ważne stwierdzenia.
mów. Bez wątpienia w tym wierszu sporo jest elementów parodii i dobrotliwej kpiny, ale
i sporo liryzmu: hotel nosi malowniczą nazwę  Pod Aniołem , właściciel doskonale gra
Język
R +1 J
na okarynie (ten instrument kojarzy się nam z sielankami i upojną grą pastuszków), (maksymalnie 12 punktów)
przez okna hotelu widać gwiazdy i obłoki.
Uważaj przede wszystkim na składnię i na przy-
Poeta pragnie nam przekazać coś bardzo ważnego: o wielkim uczuciu możemy mó-
długie zdania. Zwracaj także uwagę na fleksję
wić nie tylko w wypadku Wertera czy Gustawa. Marzą o niej także zwyczajni, prości
i frazeologię.
ludzie, choć ich uczucie w zestawieniu ze znanymi z dramatów i powieści wielkimi histo-
Zapis Z
riami miłosnymi, wydaje się śmieszne i pozbawione głębi.
(maksymalnie 3 punkty)
Oba zaprezentowane wiersze, choć łączy je temat, są bardzo różne. Dzieli je nie tylko
czas powstania. Podstawowe różnice to konwencjonalny charakter pierwszego z nich Wystrzegaj się błędów ortograficznych i inter-
K +1
i szczery, autentyczny, bliski życiu charakter drugiego, kunsztowny język miłości, któ- punkcyjnych. Przed oddaniem pracy przeczytaj
rym posługuje się Morsztyn, oraz stylizowany na nieporadny język wyznania miłosnego ją bardzo uważnie, nastawiając się na wyłapa-
u Gałczyńskiego. nie wszystkich drobnych usterek.
11