Rola i metody wspierania sektora Małych
i Średnich Przedsiębiorstw w Unii Europejskiej
Przemysław Dubel
Rozwój współczesnej gospodarki europej- Przedsiębiorstw wpływa na rozwój i stabil-
skiej determinuje sektor małych i średnich ność gospodarczą Unii Europejskiej, a co
przedsiębiorstw stanowiących prawie 99 proc. z tego wynika jak poprzez pryzmat rozwoju
firm działających w Unii Europejskiej, zapew- ekonomicznego realizowane są założenia
niających miejsca pracy 2/3 ogółu zatrudnio- Strategii Lizbońskiej1 i jak Wspólnota
nych w UE i wytwarzających blisko 60 proc. Europejska wspiera w swoich działaniach
PKB całej Unii. ustawodawczych rozwój tego sektora.
Małe i średnie przedsiębiorstwa stały się Podstawą działalności rynku wewnętrz-
w ostatnich latach zasadniczym czynnikiem nego Unii Europejskiej są małe i średnie
rozwoju ekonomicznego państw członkow- przedsiębiorstwa. To właśnie ich rozwój
skich. Ich wysoka efektywność działania, wpływa w sposób decydujący na sukces
na którą składają się niskie koszty związane ekonomiczny poszczególnych krajów nale-
z brakiem rozbudowanej administracji, korzy- żących do Wspólnoty Europejskiej. To, czy
staniem z usług i ekspertów, wysoka zdolność dana firma określana jest jako mała, czy też
do przystosowywania się do nowych warun- średnia określa w Unii Europejskiej defini-
ków ekonomiczno administracyjnych powo- cja zawarta w Zaleceniu Komisji 2003/361/
duje postrzeganie tej części gospodarki unijnej WE z dnia 6 maja 2003. Dzieli ona małe
jako ogniwa dynamicznego rozwoju. i średnie przedsiębiorstwa na trzy grupy:
Rola małych i średnich przedsiębiorstw  przedsiębiorstwa średnie to firmy
jest na tyle duża, iż opracowano zintegro- zatrudniające mniej niż 250 pracowni-
wany program na rzecz MŚP, którego pod- ków, których roczne obroty są mniejsze
stawę stanowi poprawa otoczenia admini- od 50 milionów EUR lub których war-
stracyjnego, liberalizacja przepisów fiskalnych tość bilansowa nie przekracza 43 milio-
i prawa podatkowego, ułatwienie dostępu do nów EUR,
kredytów i pozostałych narzędzi finansowych  przedsiębiorstwa małe to firmy zatrud-
takich jak np. systemy poręczeń wzajemnych, niające mniej niż 50 pracowników, któ-
rozwinięcie kooperacji pomiędzy poszczegól- rych roczne obroty i/lub całkowity bilans
nymi podmiotami gospodarczymi oraz wzrost roczny nie przekracza 10 milionów
jakości zarządzania. Bardzo istotnym elemen- EUR,
tem w rozwoju jest dostęp do nowoczesnych  mikroprzedsiębiorstwa to firmy zatrud-
technologii. niające mniej niż 10 pracowników
Dużą zaletą tego sektora gospodarki których roczne obroty i/lub całkowity
europejskiej jest możliwość działania bilans roczny nie przekracza 2 milionów
w segmentach niszowych oraz na zasadach EUR.
outsourcingu, gdyż są one cenionym partne- W odniesieniu do średnich i małych
rem dużych przedsiębiorstw i koncernów. przedsiębiorstw stosuje się także dodat-
Akcesja Polski do UE daje rodzimemu kowe kryterium, zgodnie z którym nie wię-
sektorowi MŚP możliwość rozwoju tech- cej niż 25% udziałów tych firm może znaj-
nologicznego, a co za tym idzie wzmacnia dować się w rękach przedsiębiorstw, które
konkurencyjność i wzbogaca ofertę wytwór- same nie są MŚP (Jaworski, Kolczyński,
czo-usługową. Powoduje też zmniejszenie Mrygoń 2002).
kosztów własnych dzięki możliwości wyko- Małe i średnie przedsiębiorstwa stały
rzystania funduszy strukturalnych. się w ostatnich latach zasadniczym czyn-
nikiem rozwoju ekonomicznego państw
Celem poniższego artykułu jest określe- członkowskich Unii Europejskiej. Nadal
nie, w jaki sposób sektor Małych i Średnich notuje się wzrost udziału MŚP w tworzeniu
112 Studia i Materiały  Wydział Zarządzania UW
PKB. MŚP są miejscem dla 66% wszystkich  poprawienie partnerstwa gospodarczego
zatrudnionych w Unii Europejskiej oraz i udziału w rynku wewnętrznym,
generują 55% dochodu wszystkich przed-  zwiększenie potencjału innowacyjnego,
siębiorstw.  zwiększenie zdolności menedżerskich.
Wysoka efektywność działania, na którą Dużą zaletą MŚP jest możliwość działa-
składają się niskie koszty związane z bra- nia w segmentach niszowych oraz na zasa-
kiem rozbudowanej administracji, korzy- dach outsourcingu, gdyż są one cenionym
staniem z usług i ekspertów, wysoka zdol- partnerem dużych przedsiębiorstw i kon-
ność do przystosowywania się do nowych cernów.
warunków ekonomiczno-administracyjnych Największe możliwości i siła tkwi w usłu-
powoduje postrzeganie tej części gospo- gach i pochodzi z natury aktywności MŚP,
darki unijnej jako ogniwa dynamicznego zaś duże przedsiębiorstwa mają swoje
rozwoju państw członkowskich. miejsce tam, gdzie liczy się wielki kapitał
Z tego też względu została opracowana i ekonomika skali. Tak więc niektóre sek-
odrębna polityka wspierania tego sektora tory takie jak np.: przemysł samochodowy,
zawierająca następujące cele (Lisowski 1998): lotniczy, farmaceutyczny jest niedostępny
 uproszczenie i poprawienie administra- dla małych i średnich przedsiębiorstw. Są
cyjnego otoczenia biznesu, one za to skoncentrowane w dziedzinach
 zapewnienie uwzględnienia interesów takich jak: budownictwo, hotele, turystyka,
MŚP w ramach różnych realizowanych restauracje oraz usługi handlowe. Przekrój
przez Wspólnotę inicjatyw i polityk, i strukturę zatrudnienia przedstawia poniż-
 uproszczenie i poprawienie ustawodaw- sza tabela 1. i rysunek 1.
stwa unijnego, O wzroście liczby MŚP w UE decydują
 poprawienie ramowych warunków dla przede wszystkim zjawiska związane z roz-
międzynarodowej działalności MŚP, wojem tych dziedzin gospodarki, w których
 ułatwienie dostępu do kredytów i finan- małe i średnie przedsiębiorstwa posiadają
sowania przez kapitał ryzyka, istotne znaczenie ekonomiczne. Jak już
 kontynuowanie wysiłków w kierunku zmniej- wspomniano, są to przede wszystkim usługi,
szenia ryzyka opóz
nionych płatności, w których jest duży udział jednoosobowych
 ułatwienie rozwoju specyficznych instru- przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw.
mentów finansowych, Ponad połowa zatrudnionych w tym sek-
 stymulowanie rozwoju rynków kapitało- torze jest zagospodarowana przez firmy
wych dla MŚP o dużym potencjale wzrostu, zatrudniające mniej niż dziesięciu pracow-
 wspieranie dostępu MŚP do społeczeń- ników i zajmuje ponad 10% rynku pracy.
stwa informacyjnego, Z tego też względu bardzo ważny jest fakt,
 poprawienie promocji działań związa- iż zapewne w styczniu 2007 roku Parlament
nych ze wsparciem MŚP, Europejski podejmie prace nad wprowadze-
 poprawienie kooperacji poprzez sieci niem nowej dyrektywy usługowej z uwzględ-
wyszukiwania partnerów gospodarczych, nieniem zasady kraju pochodzenia. Zasada
%
100
21,4
25,9
4,8
32,7 31,4
3,9
80 3,8 4,2
8,8
7,6
7,9 8
60
42,4
39,1 32,5
35,1
40
13,5 13 12
20 12,6
10,6
10 10,1 8,7
0
1998 1999 2000 2001
przemysł budownictwo handel transport
hotele i gastronomia pozostałe usługi
Rys. 1. Struktura branżowa firm sektora MŚP w Polsce
y
ródło: opracowanie własne na podstawie GUS 2002.
2/2006 113
kraju pochodzenia oznacza, że przedsię- czące realizacji polityki w zakresie przed-
biorca, który chce świadczyć usługi w innym siębiorczości i innowacyjności, ze szcze-
kraju Unii Europejskiej, może to robić gólnym uwzględnieniem sektora małych
na podstawie przepisów kraju, z którego i średnich przedsiębiorstw. Do końca paz
-
pochodzi. Zasada ta jest kluczowa w odnie- dziernika 2005 roku z działania 2.3 Wzrost
sieniu do wzrostu konkurencyjności usług konkurencyjności małych i średnich przed-
świadczonych na rynku Unii Europejskiej. siębiorstw poprzez inwestycje skorzystało 866
Jej wprowadzenia można się spodzie- przedsiębiorców na łączną wartość projek-
wać najwcześniej w 2009 lub 2010 roku, tów przekraczającą 336 mln. złotych3.
po jej włączeniu do porządku krajowego Po szczycie w Edynburgu (1992) i Ko-
przez poszczególne państwa członkowskie. penhadze (1993) utworzono Europejski
Rozwój sektora MŚP możliwy jest też Fundusz Inwestycyjny, który może udzielać
dzięki rozwiązaniom finansowym zawie- gwarancji kredytowych dla MŚP. Od 1994 r.
rającym instrumenty zwiększające zdol- na podstawie umowy kooperacyjnej z Ko-
ność przedsiębiorców do samodzielnego misją UE Europejski Bank Inwestycyjny
uzyskiwania dochodów, usuwanie dys- udziela subsydiowanych kredytów (2%)
kryminujących przepisów podatkowych dla MŚP tworzących nowe miejsca pracy,
i ułatwienia w pozyskiwaniu podzleceń. głównie w regionach upadających sektorów
Przedsiębiorstwa te korzystają ze wsparcia przemysłu i w regionach wiejskich.
finansowego w ramach różnych unijnych Za konieczne uważa się zwiększenie
programów celowych, np.: w zakresie popie- udziału MŚP w realizacji wspólnotowych
rania badań, treningów i szkoleń, inżynie- programów: LEONARDO, PHARE,
rii finansowej, finansowanych ze środków TACIS, JOPP oraz w wykorzystaniu fundu-
funduszy strukturalnych i Europejskiego szy strukturalnych. Dużą wagę przywiązuje
Banku Inwestycyjnego. się do programu ELISE  gwarancji kre-
Kluczowym programem wsparcia dla dytowych dla MŚP tworzących nowe miej-
polskich przedsiębiorców jest obecnie sca pracy. Dba się także o rozwój rynków
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost kapitałowych i refinansowych, szczególnie
Konkurencyjności Przedsiębiorstw, który instytucji venture capital, prywatnych inicja-
określa cele, priorytety i działania doty- tyw wspierających oraz leasingu.
Zatrudnienie w przedsiębiorstwach, w procentach
Państwo
małeb średnie
wielkie powyżej 256
od 10 do 49 od 50 do 249
Austria 19,2 21,3 35,5
Belgia 15,4 11,4 27,4
Dania 22,6 17,9 30,5
Finlandia 16,4 16,4 42,7
Francja 18,7 14,9 34,2
Niemcy 20,0 13,8 42,9
Grecja 17,2 12,7 13,5
Irlandia 22,8 22,4 31,4
Włochy 21,4 10,7 20,1
Luksemburg 24,6 24,0 28,6
Holandia 17,0 17,7 39,3
Portugalia 22,8 18,4 20,8
Polska 50,1 19,2 30,7
Hiszpania 19,0 12,9 20,6
Szwecja 18,2 16,1 39,1
Wlk. Brytania 15,3 12,6 43,2
Tab. 1. Struktura zatrudnienia w wybranych państwach członkowskich UE
y
ródło: opracowanie własne na podstawie  Enterprises in Europe , 2000; GUS 2002.
114 Studia i Materiały  Wydział Zarządzania UW
Istotą metod wspierania jest również MŚP, uznano za konieczne wspieranie
konieczność zmian w systemach podatko- badań i rozwoju w ramach działalności pro-
wych, a zwłaszcza: wadzonej przez przedsiębiorstwa. W tym
 wprowadzenie uproszczonego systemu celu uruchomiony został specjalny program
VAT, CRAFT (Cooperative Reasearch Action for
 obniżenie podatku VAT na wydatki two- Technology), który daje możliwość wspól-
rzące miejsca pracy, nego prowadzenia działań związanych z ba-
 identyfikację podatkowych zachęt inwe- daniami i rozwojem.
stycyjnych,
 fazowe wprowadzanie europejskiego
systemu podatkowego (Lisowski 1998).
Wszystkie powyżej opisane czynniki
powinny także wpłynąć na rozwój sektora
50
w zakresie zwiększenia importu i eksportu.
40
Poniższa tabela przedstawia dość duże
30
zróżnicowanie pomiędzy importem a eks-
20
portem w obrocie towarowym i usługowym
10
małych i średnich przedsiębiorstw.
0
Kondycja MŚP w dużym stopniu uza-
faktoring kredyty leasing
bankowe
leżniona jest od systemu finansowego oraz
od charakterystyki samego przedsiębior-
Rys. 2. Korzystanie z finansowania zewnętrznego
stwa. Różnice w państwach członkowskich
y
ródło: Exco Grant &Thornton survey of SMEs
dotyczą również udziału własnego kapitału
2001.
w finansowaniu działalności. Jedną z pod-
stawowych trudności dla tego sektora jest Program opiera się na dwóch podstawo-
dostęp do kapitału w momencie rozpoczy- wych elementach: premiach badawczych
nania działalności. i projektach wspólnych badań. Finansowanie
Do podstawowych form finansowania może być nawet na poziomie 75% całko-
zewnętrznego zalicza się: faktoring, kredyty witych kosztów związanych z przygotowa-
bankowe i leasing. Wykorzystanie tych z
ró- niem pełnego projektu. Umożliwia się także
deł przedstawia rysunek 2. współpracę z instytucjami naukowymi, insty-
Sposoby finansowania zewnętrznego tutami, uniwersytetami bądz
przemysłem
podlegają ciągłym zmianom w zależności w celu zrealizowania projektu.
od cykli ekonomicznych, otwierania ryn- Unia Europejska uruchomiła także
ków lokalnych i zwiększającej się inflacji, co system dostępu do informacji o badaniach
jest odpowiedzią instytucji finansowych na i rozwoju  CORDIS, dzięki któremu
rodzące się zapotrzebowanie na kapitał. przedsiębiorcy mają bezpłatny dostęp do
Biorąc pod uwagę znaczenie, jakie w informacji o działalności i polityce UE
gospodarce Unii Europejskiej odgrywają dotyczącej badań i rozwoju oraz informacje
1995 2001 2002
Wyszczególnienie
w mln USD w % w mln USD w % w mln USD w %
Eksport
Eksport MSP ogółem 8 815,4 100,0 15 847,6 100,0 18 242,0 100,0
0 9 2 774,9 31,5 3 886,4 24,5 4 228,8 23,2
10 49 2 451,6 27,8 4 136,0 26,1 4 571,4 25,1
50 249 3 589,0 40,7 7 825,3 49,4 9 441,8 51,8
Import
Import MŚP ogółem 16 034,7 100,0 29 845,2 100,0 33 462,0 100,0
0 9 5 707,2 35,6 8 957,2 30,0 9 765,2 29,2
10 49 5 275,4 32,9 9 531,9 31,9 10 546,8 31,5
50 249 5 052,1 31,5 11 356,0 38,0 13 150,0 39,3
Tab. 2. Wartość i struktura importu i eksportu sektora MŚP w Polsce
y
ródło: Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego na podstawie danych GUS.
2/2006 115
pozwalające na lepsze wykorzystanie badań uważa, że konkurencja jest podstawowym
i ich wyników w innowacyjności przedsię- wyzwaniem i katalizatorem inwestycji w za-
biorstw. awansowane rozwiązania technologiczne.
Prowadzone są także odpowiednie Ponad 80 proc. (w nowych państwach UE
działania mogące zapewnić dostęp do 94 proc.) małych i średnich przedsiębiorców
rynków USA poprzez transatlantycki dia- podkreśla, że do prowadzenia działalności
log handlowy (Trans-Atlantic Business jest potrzebny szybki, szerokopasmowy
Dialogue  TABD) rozpoczęty w 1995 r. dostęp do Internetu. Podobnie jak w du-
Rok póz
niej uruchomiono program TASBI żych firmach, także mali i średni przedsię-
(Trans-Atlantic Small Business Initiative), biorcy coraz chętniej sięgają po technolo-
opracowany specjalnie dla MŚP, który ma gie zwiększające wydajność pracowników,
prowadzić do nawiązywania wzajemnie a tym samym ich konkurencyjność4,5.
korzystnej współpracy pomiędzy MŚP euro- Wyniki badań dowodzą, że funkcjonu-
pejskimi i MŚP działającymi na rynku USA. jące zarówno na rozwiniętych, jak i wscho-
W ramach tych programów prowadzone są dzących rynkach Europy, małe i średnie
także prace umożliwiające przedsiębior- firmy stale poszukują technologii umoż-
com dyskusje nad problemami związanymi liwiających wyprzedzenie konkurencji, co
z technicznymi aspektami ich działalności stanowi dla nich miernik sukcesu6.
eksportowej, takimi jak homologacja czy Opisane powyżej działania prowadzone
normy techniczne. zarówno na szczeblu krajowym i regio-
Specjalne programy zachęcają także nalnym mają zapewnić stały i sukcesywny
do zakładania wspólnych przedsię- rozwój dający stabilizację gospodarczą dla
biorstw w zakresie kontaktów z krajami całego sektora małych i średnich przedsię-
basenu Morza Śródziemnego. W tym celu biorstw w Unii Europejskiej, które coraz
został opracowany specjalny instrument mocniej wpływają na rozwój ekonomiczny,
 ECIP (European Communiy Investment odgrywając zasadniczą rolę w tworzeniu
Partners). nowych miejsc pracy, a tym samym przyczy-
Omówione powyżej metody wspierania niając się do zwiększenia konkurencyjno-
mają bardzo ważne znaczenie w rozwoju ści gospodarki europejskiej. Dla polskiego
i funkcjonowaniu MŚP. Z każdym kolejnym sektora MŚP członkostwo w UE umożliwia
rokiem przedsiębiorcy coraz lepiej potrafią korzystanie z funduszy strukturalnych, które
korzystać ze wsparcia Unii Europejskiej. wpływają w sposób pośredni na podniesie-
Należy jednak pamiętać, że najważniejszym nie jakości oferowanych produktów i usług
partnerem dla MŚP jest ich własne pań- oraz na wzmocnienie naszej gospodarki
stwo, wspierające działania ekonomiczne w nowoczesne technologie. Z tego właśnie
odpowiednimi uregulowaniami prawnymi, względu w założeniach rozwojowych pol-
decyzjami i organizacją dostępu do fundu- skich przedsiębiorstw na lata 2007 2013
szy unijnych (Piasecki 1997). priorytetową rangę ma wspieranie jako-
Rola małych i średnich przedsiębiorstw ści i nowych technologii. Podsumowując
jest na tyle duża, iż opracowano zintegro- powyższe rozważania można jednoznacz-
wany program na rzecz MŚP (Commission nie stwierdzić że akcesja Polski do Unii
of the European Communities 1994), któ- Europejskiej oraz dobra absorpcja fundu-
rego podstawę stanowi poprawa otoczenia szy strukturalnych spowodowała iż nasze
administracyjnego dla rozwoju sektora przedsiębiorstwa działają bardziej efektyw-
MŚP, liberalizacja przepisów fiskalnych nie i konkurencyjnie na rynku europejskim.
i prawa podatkowego, ułatwienie dostępu
do kredytów i pozostałych narzędzi finan-
Informacje o autorze
sowych takich jak np. systemy poręczeń
wzajemnych, rozwinięcie kooperacji pomię- Mgr inż. Przemysław Dubel  Wydział
Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
dzy poszczególnymi podmiotami gospodar-
E-mail: [e-mail].
czymi oraz wzrost jakości zarządzania.
Bardzo istotnym elementem w roz-
woju małych i średnich przedsiębiorstw
Przypisy
jest dostęp do nowoczesnych technologii.
1
Strategia lizbońska - plan rozwoju przyjęty dla
Według badań przeprowadzonych w 12 eu-
Unii Europejskiej przez Radę Europejską na
ropejskich krajach (w tym i w Polsce), ponad
posiedzeniu w Lizbonie w roku 2000. Celem
połowa małych i średnich przedsiębiorców
116 Studia i Materiały  Wydział Zarządzania UW
planu, przyjętego na okres 10 lat, było uczynie- http://www.delpol.pl/
nie Europy najbardziej dynamicznym i konku-
http://www.parp.gov.pl
rencyjnym regionem gospodarczym na świecie,
Jaworski, R., Kolczyński, M., Mrygoń, J. 2002.
rozwijającym się szybciej niż Stany Zjednoczone.
Rezultaty prawnych i ekonomicznych metod,
Strategia opiera się przede wszystkim na założe-
Warszawa: Stowarzyszenie na Rzecz Integracji
niu, że gospodarka krajów europejskich wyko-
Rzeczpospolitej Polskiej z Unią Europejską.
rzysta do maksimum innowacyjność opartą na
szeroko zakrojonych badaniach naukowych, Lisowski, O. 1998. Instrumenty finansowe wspierania
zwłaszcza w nowoczesnych dziedzinach wiedzy, MŚP w Unii Europejskiej w Polsce, Poznań.
co miało się stać głównym motorem rozwoju.
Narodowy Plan Rozwoju 2004 2006. Dokument
2
Z wyłączeniem mikroprzedsiębiorstw, czyli
przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia
firm zatrudniających do 10 osób których roczne
2003 r.
obroty i/lub całkowity bilans roczny nie prze-
Piasecki, B. 1997. Przedsiębiorczość i mała firma.
kracza 2 milionów EUR (Zalecenie Komisji
Teoria i praktyka, A
ódz
: Uniwersytet A
ódzki.
2003/361/WE z dnia 6 maja 2003).
3 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Raport
 Raport nt. stanu realizacji SPO WKP nt. stanu realizacji SPO WKP.
4
Serwis o Unii Europejskiej PAP S.A. http://
Pysiak, B. 2005. Sytuacja MŚP po przystąpieniu
euro.pap.com.pl/europap/index.jsp?news_cat_
Polski do UE, Warszawa.
id=50&news_id=564&layout=2&page=text&
Report Cisco Systems (cyt. Za Edzard Overbeek).
place=Lead01.
5
http://globaleconomy.pl/content/view/276/22. Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej
6
Report Cisco Systems (cyt. Edzard Overbeek) : 2004.
http://www.biznesnet.pl/druk/8853.
Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej
2005.
Reformy i wzrost gospodarczy na drodze do Unii
Bibliografia
Europejskiej (streszczenie), Dokument Banku
Commission of the European Communities,
Światowego, Raport No. 16858-POL, 1997.
Communication from the Commission. 1994.
Strużycki, M. 2002. Zarządzanie małym i średnim
Integrated Programme in Favour of SMEs and the
przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europejskie,
Craft Sector, Bruksela.
Warszawa: Diffin.
http://www.f.pl
Zespół zadaniowy ds. Rozwoju Regionalnego
http://www.euroinfo.org.pl
w Polsce. 1996. Rozwój Regionalny Polski, Raport
http://www.europarl.europa.eu/news/public/
diagnostyczny, Warszawa.
default_pl.htm
2/2006 117