ŻYWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
dr inż. Jacek Wilczak, dr Michał Jank, mgr inż. Dariusz Kamola, mgr inż. Adam Prostek
Katedra Nauk Fizjologicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie
ZwiÄ…zki biologicznie czynne
w dietoterapii chorób
dietozależnych  cz. II
Bioactive compounds in a nutritional therapy of diet depending diseases  part II
Flawonoidy, takie jak genisteina, lute- śródbłonka naczyniowego (32). Fla-
Streszczenie
olina, apigenina, kwercetyna, florenty- wonoidy wykazują ponadto zdolność
W ostatnich latach, na podstawie ba- na oraz daidzeina, okazują się zdolne do modulowania oporności wielole-
dań epidemiologicznych populacji ludzi,
do indukowania procesu różnicowa- kowej, będącej jedną z głównych przy-
stwierdzono dodatnią korelację między
nia komórek linii ludzkiej białaczki czyn niepowodzeń systemowej terapii
ilością spożywanych warzyw i owoców
HL-60 w granulocyty i monocyty. Po- przeciwnowotworowej. Kluczowym
a zmniejszoną zachorowalnością, szcze-
nadto daidzeina wpływa w ten sposób białkiem transportowym, aktywnie
gólnie na niektóre choroby cywilizacyjne:
także na komórki linii ludzkiej białacz- usuwającym leki z komórek nowotwo-
choroby naczyniowo-sercowe, niektóre
ki K562. Jak wiadomo, powstanie nowo- rowych jest glikoproteina P (Pgp), któ-
nowotwory, alergie, obniżenie odporno-
tworu inicjowane jest poprzez mutacje rej podwyższona ekspresja uznawana
ści czy przyspieszone starzenie się. Tak
pozytywny wpływ przypisuje się biolo- zachodzące w komórkach. Zmienio- jest za niekorzystny czynnik rakotwór-
gicznie aktywnym substancjom wystę- na nowotworowo komórka przestaje czy w przypadku nowotworów różnego
pujÄ…cym w owocach, warzywach i nie-
być zależna od egzogennych czynni- typu. Flawonoidy, dzięki potencjalnym
których surowcach spożywczych. Wśród
ków wzrostu. Rozregulowanie kontro- właściwościom hamującym w stosun-
tych związków najszersze spektrum wła-
li wzrostu prowadzi w końcu do wyse- ku do funkcji przenośnikowych Pgp,
ściwości biologicznych posiadają związki
lekcjonowania linii klonów komórek są w stanie usprawniać przeciwnowo-
polifenolowe, wśród których najliczniejsze
replikujących w tempie embrionalnym tworową aktywność doksorubicyny
sÄ… flawonoidy.
i jeszcze do tej pory niezdolnych do re- oraz podnosić jej poziom w komórkach
SÅ‚owa kluczowe
akcji na sygnały różnicowania i dojrze- rakowych (16).
zwiÄ…zki biologicznie czynne, flawonoidy,
wania. W związku z powyższym, obec- Zważywszy na fakt, że flawonoidy
choroby dietozależne, dietoprofilaktyka,
nie coraz częściej stosuje się induktory mogą hamować powstawanie i rozwój
karmy dla zwierzÄ…t
ostatecznego różnicowania komórko- nowotworów w ich różnych stadiach
wego w celu profilaktyki i terapii nowo- za pośrednictwem omówionych me-
Abstract
tworowej. Indukcja różnicowania komó- chanizmów (zarówno każdego z osob-
Recent epidemiological studies on hu-
rek przez flawonoidy może prowadzić na, jak i ich kombinacji), ich rola w pro-
mans have revealed a positive correlation
do wyeliminowania komórek zmienio- filaktyce i terapii nowotworowej stale
between the amount of fruits and vege-
tables in a diet and the incidence of dise- nych nowotworowo oraz wyrównać nor- rośnie.
ases, especially civilisation diseases, such malną homeostazę komórki. Tylko nieliczne badania ostatnich lat
as cardiovascular illnesses, some of the
Poza przytoczonymi przykładami fla- dokumentują możliwość pojawienia
neoplasms, allergies, immunological defi-
wonoidy mogą wykazywać działanie się proutleniającego charakteru flawo-
ciencies or premature senescence. The bio-
przeciwnowotworowe poprzez mecha- noidów, który w warunkach in vitro za-
active compounds of fruits, vegetables and
nizmy takie, jak: wstrzymywanie cyklu leży przede wszystkim od obecności
some nutritional products are supposed
komórkowego na drodze hamowania innych utleniaczy/przeciwutleniaczy
to be these positively acting factors. The
aktywności kinaz zależnych od cyklin w środowisku (32, 33) oraz od dawki
broadest spectrum of bioactive properties
(CDK), czyli regulatorów cyklu komór- w doświadczeniach in vivo (34).
have the polyphenol compounds, with the
biggest subgroup of flavonoids.
kowego; indukcja apoptozy w komór- Ze względu na aktywność farma-
kach nowotworowych oraz hamowanie kologicznÄ… flawonoidy sÄ… stosowane
Key words
procesu angiogenezy poprzez inge- we współczesnej medycynie, nie tylko
bioactive compounds, flavanoids, diet-
rencję w różne stadia tego procesu, w tradycyjnej medycynie ludowej. Wie-
responsive disease, dietary prophylaxis,
np. niszczenie naczyń krwionośnych le z nich wchodzi w skład takich prepa-
pet food
czy namnażanie i migracja komórek ratów leczniczych, jak: Rutinoscorbin,
MARZEC " 3/2012
74
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE ŻYWIENIE
Urosan, Silimarol, Venoruton, Siligran, Tinctura Achemillae,
Tincura Hyperici, Extractum Cartaegi (35).
Znane i zbadane jest działanie farmakologiczne niektórych
flawonoidów na określone narządy i tkanki. Rutyna i jej pół-
syntetyczne pochodne zostały wprowadzone do światowego
lecznictwa jako środki regulujące przepuszczalność naczyń
włosowatych i poprawiające krążenie obwodowe. Znane jest
działanie hyperozydu i witeksyny na mięsień sercowy, di-
oraz triglikozydów kwercetyny na układ moczowy. Silimary-
na stała się jednym z podstawowych związków stosowanych
w lecznictwie jako środek działający ochronnie na komór-
ki miąższu wątrobowego, natomiast sybilinina znalazła za-
stosowanie w leczeniu zaburzeń funkcji wydzielniczych ko-
mórek wątroby (35).
Ilość związków flawonoidowych w diecie można zwiększyć
poprzez wzbogacenie jej w produkty pochodzenia roślin-
nego. Cennym wskaz
nikiem zawartości flawonoidów w da-
nym surowcu spożywczym może być jego kolor  im inten-
sywniejsza barwa, tym większe zróżnicowanie flawonoidów
w nim występujących. Soki owocowe dostarczają około 25%
spożywanych przez człowieka flawonoidów (36). Dodatko-
wym sposobem zwiększenia ich ilości w diecie są leki po-
chodzenia roślinnego  napary, odwary, wyciągi z ziół, nu-
traceutyki.
Pomimo postępu wiedzy w zakresie aktywności biologicz-
nej związków flawonoidowych problem ten jest bardziej zło-
żony niż początkowo przypuszczano. Flawonoidy zostały
uznane przez farmakologów za substancje chemiczne o ni-
skiej toksyczności i niewykazujące odległych skutków dzia-
łania na organizmy żywe. W związku z tym dużym zasko-
czeniem były wyniki badań opublikowane przez Bjeldansa
i Changa (37) oraz Browna i wsp. (38), które wykazały mu-
tagenne działanie kwercetyny w stosunku do określonych
szczepów bakteryjnych Salmonella typhimurium. W latach
1978-1984 przebadano około 100 flawonoidów. Wykazano,
że 30 z nich indukuje mutacje punktowe w szczepach Sal-
monella typhimurium (35). Kwercetyna  czołowy przedsta-
wiciel flawonoidów w badaniach naukowych  badana in vi-
tro i in vivo  może indukować różnego typu uszkodzenia
w materiale genetycznym komórki: mutacje punktowe, sys-
tem SOS, aberracje chromosomowe, pęknięcia nici DNA
(39, 40, 41).
Istnieją duże rozbieżności dotyczące informacji na temat
działania rakotwórczego flawonoidów w warunkach in vitro
i in vivo. Niewiele jest prac sugerujÄ…cych ich kancerogen-
ność w stosunku do zwierząt. W długotrwałych badaniach
zaobserwowano wzrost częstotliwości pojawiania się nowo-
tworów jelita cienkiego i pęcherza moczowego u szczurów
otrzymujÄ…cych dietÄ™ zawierajÄ…cÄ… 0,1% kwercetyny oraz nowo-
tworów wątroby i przewodów żółciowych u szczurów przyj-
mujÄ…cych dietÄ™ z 1- i 2-procentowym dodatkiem kwercetyny.
Z kolei u myszy z czerniakiem melanotycznym niektóre z fla-
wonoidów (np. kwercetyna, silibinina) przyśpieszały rozwój
guza pierwotnego i nasilały przerzuty do płuc. Dochodzi-
ło do szybszego rozwoju nowej sieci naczyń krwionośnych
w rozwijającym się nowotworze (42). Jednak większość wy-
ników badań wskazuje, że kwercetyna  jak i inne flawono-
idy  nie wykazuje właściwości rakotwórczych zarówno jako
inicjator, jak i promotor procesu nowotworowego (43). Nale-
MARZEC " 3/2012
75
www.weterynaria.elamed.pl
ŻYWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
ży także zaznaczyć, że nie jest możliwe nie dopuszcza do kontaktu ze środo- w wątrobie, przewodzie pokarmowym
pojawienie się takiej ilości kwercetyny wiskiem zewnętrznym. W niektórych i komórkach tłuszczowych. Wobec
i innych flawonoidów w dobrze zbilan- krajach popularne są zamrożone kar- trwających badań kontrowersyjne sta-
sowanej diecie, której składniki są po- my dla zwierząt, w których ograniczo- je się bezpieczeństwo użycia etoksyki-
chodzenia naturalnego. na jest możliwość rozwoju większości ny w aspekcie jej teratogennych wła-
patogenów. ściwości. Dodatkowo istnieje realne
W jaki sposób zwiększyć W celu zabezpieczenia zarówno żyw- zagrożenie wynikające z możliwości
udział flawonoidów w diecie ności, jak i struktur komórkowych przekroczenia dopuszczalnej dawki
zwierząt? przed procesami oksydacyjnymi sto- tego przeciwutleniacza u zwierząt ży-
W przypadku żywienia zwierząt to- suje się substancje przeciwutleniają- wionych nieprawidłowo zbilansowaną
warzyszących człowiekowi, przede ce, których mechanizm działania po- dietą (zbyt duży udział energii i białka
wszystkim z powodu preferencji ży- lega na: w dziennej dawce pokarmowej). Etok-
wieniowych, problematyczne staje siÄ™ " niedopuszczeniu do reakcji wolnych sykinÄ™ w karmach dla zwierzÄ…t, olejach
zwiększenie ilości warzyw, owoców i in- rodników ze związkami biologicznie i tłuszczach zwierzęcych można stoso-
nych surowców spożywczych w celu aktywnymi (prewencja)  pierwsza wać w ilości nie większej niż 0,015% go-
wzbogacenia diety w związki polifeno- linia obrony; towego do spożycia produktu. Śmier-
lowe, w tym flawonoidy. O ile podsta- " przerwaniu (terminacji) łańcucho- telna dawka dla ludzi wynosi 0,5-5 g/
wowe zalecenia dietetyczne, dotyczące wych reakcji wolnorodnikowych i nie- kg masy ciała i od 3 do 33 razy prze-
zasad komponowania prawidłowej die- pożądanych nierodnikowych reakcji kracza dopuszczalną dawkę stosowaną
ty, zakładają wykorzystanie takich wa- utleniania (interwencja)  druga linia w karmach dla zwierząt, a klasa jej tok-
rzyw, jak: marchew, fasolka szparagowa, obrony; syczności jest niewiele wyższa niż tetra-
groszek zielony i inne, to ilość związ- " usunięciu skutków reakcji wolno- cykliny i penicyliny, a o wiele niższa niż
ków flawonoidowych w tej grupie jest rodnikowych z biomolekułami (eli- aspiryny czy kofeiny. Badania wykorzy-
ograniczona. Dlatego wygodnym spo- minacja lub naprawa)  trzecia linia stujące etoksykinę w żywieniu zwierząt
sobem dostarczenia organizmom zwie- obrony. laboratoryjnych wskazują, że może ona
rząt odpowiedniej ilości tych związków Przeciwutleniacze dodawane do kar- oszczędzać endogenne przeciwutlenia-
staje się suplementacja przeprowadzo- my dla zwierząt przede wszystkim za- cze w komórkach zwierząt  zwiększa
na wieloma sposobami. bezpieczają tłuszcz przed procesami 2-3-krotnie ilość witaminy A w wątro-
Najwygodniejsze wydaje siÄ™ poda- utleniania inicjowanymi ekspozycjÄ… bie, a witaminy E w osoczu  podobne
wanie flawonoidów w czystej posta- na działanie powietrza, wysokiej tem- założenia można przyjąć dla wszyst-
ci, w formie gotowego preparatu  tak peratury i mikroorganizmów. Produk- kich substancji o charakterze przeciw-
samo jak suplementuje się dietę w wi- ty hydrolizy kwasów tłuszczowych, je- utleniających. Niestety większość prze-
taminy czy związki mineralne. Istnieje żeli ich ilość nie przekracza 10%, mogą ciwutleniaczy syntetycznych kumuluje
jednak pewne niebezpieczeństwo po- poprawiać smakowitość karmy, pod- się w tkankach oraz wchodzi w interak-
legające na możliwości przekroczenia czas gdy produkty utleniania  szcze- cję z niektórymi egzogennymi składni-
ilości, przy której flawonoidy zaczyna- gólnie nienasycone kwasy tłuszczowe, kami komórek.
ją wywierać niekorzystny wpływ  bie- ketony, aldehydy i krótkołańcuchowe Argumentem przeciwko stosowaniu
gunki, odwodnienie, zaburzenia trawie- kwasy tłuszczowe  po przekroczeniu ich jest fakt, że etoksykina jest wykorzy-
nia, zwiększenie aktywności enzymów 0,05% ogólnej ilości tłuszczu w diecie stywana w przemyśle gumowym, BHA
wątrobowych, aż do uzyskania efektów obniżają walory smakowe karmy. Do- i BHT w przemyśle naftowym, a bioche-
proutleniających. Z tego powodu wy- datkowo końcowe produkty utleniania miczny mechanizm ich działania jest
godnym sposobem wzbogacania die- lipidów, według najnowszych wyników taki sam jak w przypadku zabezpiecza-
ty we flawonoidy jest dodawanie pre- badań, uszkadzają niektóre funkcje nia tłuszczu w produktach dla zwierząt.
paratów flawonoidowych do gotowych komórek, dlatego powinny być wyklu- Etoksykina była wykorzystywana jako
karm dla zwierząt  zarówno suchych, czone z diety zwierząt. W karmach dla skuteczny insektycyd i herbicyd. Obec-
jak i mokrych. zwierząt przeważają dodatki substancji nie w przemyśle spożywczym odchodzi
przeciwutleniajÄ…cych: BHA  butylohy- siÄ™ od stosowania syntetycznych prze-
Wykorzystanie flawonoidów droksyanizol, BHT  butylohydroksyto- ciwutleniaczy ze względu na narastają-
do zabezpieczania karm dla luen, etoksyquina  1,2-dihydroksy-6- ce kontrowersje na temat ich nieobojęt-
zwierząt etoksykina, tokoferole i witamina C. nego dla człowieka oddziaływania.
Wszystkie komercyjne karmy dla zwie- Większość producentów karm dla Wyższość przeciwutleniaczy na-
rzÄ…t sÄ… zabezpieczone kilkoma spo- zwierzÄ…t wykorzystuje etoksykinÄ™ turalnych nad syntetycznymi polega
sobami. Suche karmy poprzez obni- ze względu na jej wysoką aktywność na ich większym spektrum oddziały-
żoną wilgotność są chronione przed przeciwutleniającą oraz dobrą stabil- wań na komórki organizmu. W prze-
czynnikami środowiskowymi, kontak- ność w czasie całego procesu tech- ciwieństwie do syntetycznych mogą
tem z bakteriami, grzybami i innymi nologicznego. Etoksykina jest dobrze one stymulować wiele innych funkcji
potencjalnymi szkodliwymi czynnika- wchłaniana, metabolizowana i wydala- organizmu. Dobrym przykładem na-
mi. Karmy puszkowane są sterylizo- na wraz z moczem i kałem, aczkolwiek turalnego przeciwutleniacza o bardzo
wane na gorąco, a bariera opakowania niewielka jej ilość jest kumulowana szerokim spektrum działania jest wita-
MARZEC " 3/2012
76
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE ŻYWIENIE
13. Van der Vliet A., Bast A.: Effect of oxidative
mina E, która dodatkowo zabezpiecza teresowanie przede wszystkim jako
stress on receptors and signal transmission.
naczynia krwionośne przed uszkodze- skuteczna broń przeciwko rozwojowi
 Chem. Biol. Interact. , 1992, 85, 95-
niami, chroni błonę cytoplazmatycz- nowotworów  szczególnie jelita grube-
116.
ną erytrocytów, zapobiega degeneracji go  w walce z chorobami sercowo-na- 14. Middleton E., Kandaswami C., Theohari-
des T.: The effects of plant flavonoids on ma-
mięśni oraz martwicy wątroby itd. czyniowymi. Hamują one także powsta-
malian cells: implications for inflamation,
Ze względu na swoje właściwości fla- wanie zmian związanych ze starzeniem
heart disease and cancer.  Pharmacological
wonoidy mogą być wykorzystywane się organizmów.
Reviews , 2000, 52, 673-751.
jako przeciwutleniacze w karmach dla Wszystkie wspomniane właściwości
15. Hackett A.M.: The metabolism of flavonoid
zwierząt. Mogą być dodawane bezpo- flawonoidów wskazują na konieczność
compounds in mammals. [W:] Plant fl avo-
średnio do karmy mokrej lub do tłusz- stosowania ich w żywieniu zwierząt noids in biology and medicine: biochemical,
pharmacological and structural activity
czu, którym następnie napyla się karmy zdrowych w celu zapobiegania rozwo-
relationship. New York 1986.
suche. W skuteczny sposób zabez- jowi wielu schorzeń oraz zwierząt już
16. Ratty A.K., Das N.P.: Effects of flavonoids
pieczają oleje przed procesami utle- cierpiących na niektóre z nich.
on non-enzymic lipid peroxidation: structure
niania  o wiele skuteczniej niż BHA
activity relationship.  Biochem. Med. Me-
Piśmiennictwo
i BHT. Ich aktywność biologiczna pod-
tabol. Biol. , 1998, 39, 69-79.
1. Ames B.N.: The causes of aging and cancer:
17. Middleton E., Kandaswami C.: The impact
czas procesu technologicznego zależy
The misinterpretation of animal cancer tests.
of plant flavonoids on mammalian biology:
od następujących czynników: tempera-
 Human Ecol. Risk Assessment , 1996,
implications for immunity, infl ammation
tury, pH, obecności jonów niektórych
2, 2-9.
and cancer. [W:] The fl avonoids: advances
metali, ilości tłuszczu, promieniowania
2. Halliwell B., Gutteridge J.M.C.: The de-
in research since 1986. Chapman and Hall,
UV i nasycenia tlenem. Traktowanie fla- finition and measurement of antioxidants
London 1993.
in biological systems.  Free Rad. Biol.
wonoidów temperaturÄ… powyżej 80ºC 18. Cook N.C., Samman S.: Flavonoids  che-
Med. , 1995, 18, 125-126.
mistry, metabolism, cardioprotective effects
w środowisku lekko zasadowym przez
3. Aruoma O.I., Kaur H., Halliwell B.: Oxygen
and dietary sources.  Nutr. Biochem. ,
dłuższy czas może przyspieszać ich hy-
free radicals and human diseases.  J. Royal
1996, 7, 66-76.
drolizę do kwasów fenolowych, przez
Soc. Health , 1991, 111, 172-177.
19. Piskuła M.K., Terao J.: Accumulation of(-)-
co czas ich biologicznej aktywności 4. Diaz M.N., Frei B., Vita J.A.: Antioxidants
Epicatechin matabolites in rat plasma after
and atherosclerotic heart disease.  N. Eng.
ulega skróceniu, ale właściwości prze-
oral administration and distribution of con-
J. Med. , 1997, 337, 408-416.
jugation enzymes in rat tissues.  J. Nutr. ,
ciwutleniające nasileniu. Większość
5. Gey K.F.: Ten-year retrospective on the antio-
1998, 128, 1172-1178.
flawonoidów zachowuje swoje właści-
xidant hypothesis of atherosclerosis: threshold
20. Terao J., Piskuła M.K.: Flavonoids and
wości podczas standardowej obróbki
plasma levels of antioxidant micronutriens
membrane lipid peroxidation inhibition.
termicznej. Wykorzystując zdolność
related to minimum cardiovascular risk.
 Nutrition , 1999, 15, 790-791.
rozpuszczania się aglikonów flawono-  J. Nutr. Biochem. , 1995, 6, 206-236.
21. Duthie G., Crozier A.: Plant-derived
6. Harman D.: Aging: a theory based on free
idów w tłuszczach, można stosować phenolic antioxidants.  Current Opinion
radical and radiation chemistry.  J. Geron-
Lipidology , 2000, 11, 43-47.
flawonoidowe wyciągi olejowe, które
tol. , 1956, 11, 298-300.
22. Scheider H., Schwiertz A., Collins M.D.:
dodawane do karm suchych, w przy-
7. Kehrer J.P., Smith C.V.: Free radicals
Anaerobic transformation of quercetin-
padku odpowiedniego zabezpieczenia
in biology: Sources, reactivities and roles
3-glikoside by bacteria from the human
opakowania przed wpływem warun- in the etiology of human diseases. [W:]
intestinal tract.  Archiv. Microbiol. , 1999,
Natural antioxidants in human health
ków zewnętrznych, nie ulegają więk-
171, 81-92.
and disease. Academic Press, San Diego
23. Laires A., Pacheco P., Reuff J.: Mutagenicity
szym zmianom.
1997.
of rutin and glucosidic activity of cultured
Zaletą stosowania flawonoidów
8. Halliwell B., Gutteridge J.M.C.: Lipid
cell-free microbial preparations of human
w produkcji karm dla zwierzÄ…t jest
peroxidation: a radical chain reaction. [W:]
feaces and saliva.  Fd. Chem. Toxicol. ,
możliwość zabezpieczania składników
Free Radicals in Biology and Medicine.
1989, 27, 437-443.
karmy przed niekorzystnymi zmiana- Clarendon Press, Oxford 1989.
24. Silva da E.L., Piskuła M.K., Terao J.: Enhan-
9. Zwart L.L., Meerman J.H.N., Comman-
mi oraz bezpośredni wpływ na proce- cement of antioxidative ability of rat plasma
deur J.N.M.: Biomarkers of free radical da-
by oral administration of (-)-epicatechin.
sy zachodzÄ…ce w organizmie zwierzÄ…t.
mage applications in experimental animals
 Free Radical Biol. Med. , 1998, 24, 1209-
Z kolei suplementacja diety zwierzÄ…t
and in humans.  Free Rad. Biol. Med. ,
1216.
gotowymi preparatami zawierajÄ…cymi
1999, 26, 202-226.
25. Silva da E.L., Piskuła M.K., Yamamoto
flawonoidy daje możliwość kontroli ich 10. Benedetti A., Casini A.F., Ferrali M.: Effect
N.: Quercetin metabolites inhibit cooper
of diffusible products of peroxidation of rat
podawania i weryfikowania dawki. Do-
ion-induced lipid peroxidation in rat plasma.
liver microsomal lipids.  J. Biochem. , 1980,
 FEBS Let. ,1998, 430, 405-408.
datkowo wykorzystanie flawonoidów
180, 303-312.
w produkcji preparatów wieloskładni-
11. Ferrali M., Fulceri R., Benedetti A.: Effect
Dalsze pozycje piśmiennictwa dostępne
kowych daje wiele korzyści, polegają-
of carbonyl (4-hydroxyalkenylsa) originating
w redakcji.
cych na ich ochronnym i stabilizujÄ…- from the peroxidationof liver microsomal
lipids on various microsomal enzyme activi-
cym wpływie na inne składniki takich
ties of liver.  Res. Commun. Chem. Pathol.
preparatów, jak: wielonienasycone kwa- dr inż. Jacek Wilczak
Pharmacol. , 1980, 30, 99-112.
sy tłuszczowe z rodziny n-3, n-6, wita- Katedra Nauk Fizjologicznych
12. Kautiainen A., Vaca C.E., Granath F.: Stu-
miny rozpuszczalne w tłuszczach, ami- Wydział Medycyny Weterynaryjnej
dies on the relationship between hemoglobin
nokwasy siarkowe. SGGW w Warszawie
and DNA adducts of malondialdehyde and
W świetle wyników najnowszych their stability in vivo.  Carcinogenesis , 02-776 Warszawa
1992, 14, 705-708.
badań fl awonoidy budzą duże zain- ul. Nowoursynowska 159
MARZEC " 3/2012
77
www.weterynaria.elamed.pl