MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta WÄ…sikowska
Bartosz WÄ…sikowski
Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
311[02].Z1.04
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Urszula Ciosk-Rawluk
mgr Barbara Przedlacka
Opracowanie redakcyjne:
mgr Jolanta A
agan
Konsultacja:
mgr in\
. Gabriela Poloczek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[02].Z1.04,
 Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik analityk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 12
5.1. Podstawy metrologii 12
5.1.1. Ćwiczenia 12
5.2. Wybrane pomiary w procesach technologicznych 14
5.2.1. Ćwiczenia 14
5.3. Wybrane zagadnienia analizy instrumentalnej 16
5.3.1. Ćwiczenia 16
5.4. Wybrane zagadnienia z kontroli procesów technologicznych 19
5.4.1. Ćwiczenia 19
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 23
7. Literatura 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela  Wykonywanie pomiarów parametrów
procesowych , który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole
kształcącej w zawodzie technik analityk 311[02].
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania:
- samokształcenia kierowanego,
- tekstu przewodniego,
- ćwiczeń laboratoryjnych,
- gier dydaktycznych,
- metody projektów,
- dyskusji dydaktycznej.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, poczÄ…wszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[02].Z1
Podstawowe czynności preparatywne oraz pomiary
parametrów procesowych
311[02].Z1.01
311[02].Z1.02
Stosowanie zasad bezpiecznej pracy
Zastosowanie technik komputerowych
w laboratorium
do obliczeń chemicznych
311[02].Z1.03
Zastosowanie technik laboratoryjnych do sporzÄ…dzania
preparatów chemicznych
311[02].Z1.04
Wykonywanie pomiarów parametrów
procesowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska,
- przestrzegać zasad dobrej techniki laboratoryjnej,
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa podczas badania analitycznego,
- posługiwać się nomenklaturą związków nieorganicznych i organicznych,
- określać właściwości fizyko-chemiczne substancji,
- stosować stechiometrię do obliczeń chemicznych,
- stosować obowiązujące jednostki układu SI,
- sporządzać wykresy i interpretować wyniki,
- sporządzać roztwory o określonym stę\
eniu,
- przygotowywać próbki materiału do analizy,
- przygotowywać sprzęt laboratoryjny, aparaturę, odczynniki,
- korzystać z norm, przepisów, procedur i dostępnych instrukcji,
- określać sposoby kontroli procesów technologicznych, zastosować kontrolę
międzyoperacyjną i finalną,
- pobierać próbki analityczne w warunkach ciągłego procesu technologicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- scharakteryzować parametry procesowe oraz wielkości fizyczne stosowane w technologii
chemicznej i analitycznej kontroli procesów technologicznych,
- odczytać i sporządzić schematy aparatury pomiarowej stosowanej w technologii
chemicznej,
- wyjaśnić budowę i działanie aparatury pomiarowej,
- obsłu\
yć aparaturę pomiarową oraz dokonać jej konserwacji,
- określić zastosowanie aparatury pomiarowej w analityce i procesach technologicznych,
- dokonać kontroli analitycznej charakterystycznej dla technologii zakładów
przemysłowych,
- dokonać pomiaru wartości wielkości fizycznych charakteryzujących materiały,
- określić u\
ytkowe właściwości substancji, jak: odporność na temperaturę i czynniki
chemiczne,
- sporządzić dokumentację pomiarów i badań oraz zinterpretować uzyskane wyniki,
- przedstawić wyniki w formie tabelarycznej i graficznej,
- zinterpretować wyniki analiz ilościowych z zastosowaniem metod statystycznych,
- zorganizować stanowisko pracy z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz ochrony przeciwpo\
arowej,
- dokonać obserwacji przebiegu ćwiczeń, zapisać wartości mierzonych wielkości
i parametrów oraz istotne zjawiska i przemiany,
- scharakteryzować procesy jednostkowe realizowane w węz
le technologicznym oraz określić
poziom zagro\
enia powodowanego ewentualnÄ… awariÄ…,
- dokonać analizy graficznego przedstawienia koncepcji procesowej i określić poło\
enie
węzłów analitycznych,
- zastosować zasady technologiczne do oceny organizacji systemu kontroli analitycznej,
- określić sposoby kontroli procesów technologicznych, zastosować kontrolę
międzyoperacyjną i finalną,
- pobrać próbki analityczne w warunkach ciągłego procesu technologicznego,
- scharakteryzować proces technologiczny, maszyny i urządzenia techniczne oraz budowę
i działanie aparatury pomiarowej,
- wykonać pomiary parametrów procesowych i wielkości stosowanych w analityce,
- dokonać kontroli analitycznej charakterystycznej dla technologii zakładów regionalnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawowe czynności preparatywne oraz pomiary
parametrów procesowych 311[02].Z1
Jednostka modułowa: Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
311[02].Z1.04
Temat: Metody chromatograficzne stosowane w analizie chemicznej.
Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z podstawami chromatografii, stosowanych technik,
aparatury, zasad identyfikacji i rozdziału. Kształtowanie umiejętności wyboru
metody i interpretacji wyników pomiarów.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- wyjaśnić podstawy teoretyczne chromatografii,
- dokonać podziałów metod chromatograficznych,
- scharakteryzować stosowane techniki i aparaturę,
- zorganizować stanowisko pracy,
- dobrać metodę analizy chromatograficznej do konkretnego przypadku,
- obserwować i wyciągnąć wnioski z przeprowadzanych eksperymentów,
- zinterpretować otrzymane wyniki,
- skonstruować logiczne wnioski,
- skorzystać z ró\
nych z
ródeł informacji.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- klasyczna metoda problemowa,
- metoda projektów,
- ćwiczenia praktyczne (przedmiotowe),
- metody eksponujÄ…ce: film, pokaz, prezentacja multimedialna.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w zespole,
- praca indywidualna.
Czas: 270 minut dydaktycznych.
Uczestnicy:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
Åšrodki dydaktyczne:
- prezentacje,
- foliogramy, fotografie, grafoskop,
- zastaw zadań lub instrukcja do ćwiczeń,
- prezentacje multimedialne przygotowane przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela,
- kalendarz chemiczny, literatura popularno-naukowa, Internet,
- sprzęt laboratoryjny i odczynniki do badań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Etapy pracy
a) Podział uczniów na grupy, Podanie tematów, planu pracy i terminów, przygotowanie
projektów:
gr. I  chromatografia gazowa,
gr. II  chromatografia bibułowa,
gr. III  chromatografia cienkowarstwowa,
gr. IV  chromatografia cieczowa kolumnowa klasyczna ciśnieniowa,
gr. V  chromatografia cieczowa adsorpcyjna, \
elowa,
gr. VI  chromatografia rozdzielcza (podziałowa).
b) Wskazanie z
ródeł poszukiwania materiałów oraz ich opracowanie według schematu:
podstawy teoretyczne, stosowana aparatura, metoda wykonania (w tym przeprowadzenie
prostego ćwiczenia lub interpretacja wyników), interpretacja wyników, zastosowanie
metody.
c) Prezentacja poszczególnych projektów przygotowanych przez wyznaczone grupy
uczniów z wykorzystaniem zebranych materiałów, prezentacji multimedialnej oraz
prostych ćwiczeń.
d) Opracowanie prezentacji w formie streszczenia (kompendium wiedzy).
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie. Zapoznanie uczniów z tematami zajęć.
2. Omówienie celów zajęć, sposobu przeprowadzenia, ustalenie zasad pracy i ewaluacji.
3. Sformułowanie problemów, które uczniowie powinni rozwiązać w celu przedstawienia
projektów.
4. Prezentacja projektów. Prowadzenie przez wyznaczone grupy uczniów kolejnych etapów
zajęć. Nauczyciel nadzoruje i koordynuje pracę uczniów, poprawia ewentualne błędy, dba
o sprawne i rzeczowe przeprowadzenie prezentacji.
5. Uczniowie prezentują swoje projekty według schematu, podanego w etapie wstępnym.
Wykonują proste doświadczenie (ćwiczenie) lub interpretują wyniki analiz
chromatograficznych (przy chromatografii gazowej i ciśnieniowej). Omawiają sposób
analizy, wyciÄ…gajÄ… wnioski. PrezentujÄ… zakres stosowania metody oraz jej zalety i wady.
6. Przekazują kompendium wiedzy ze swojej prezentacji pozostałym uczniom.
7. Uczniowie  słuchacze  przedstawiają swoje propozycje oceny przygotowania
i przeprowadzenie prezentacji.
Zakończenie zajęć
- Podsumowanie poznanych wiadomości.
- Ocena projektów i prezentacji w tym: poprawność merytoryczna projektu, sposób
prezentacji, język prezentacji, przygotowanie kompendium wiedzy. Uzasadnienie oceny.
Praca domowa
- Zaproponuj techniki identyfikacji aminokwasów lub witaminy C w produktach
spo\
ywczych.
- Przeanalizuj zalety i wady dwóch wybranych metod chromatograficznych.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- Sprawozdanie z pracy domowej.
- Karta ewaluacyjna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawowe czynności preparatywne oraz pomiary
parametrów procesowych 311[02].Z1
Jednostka modułowa: Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
311[02].Z1.04
Temat: Pomiary i ich błędy.
Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z ogólną charakterystyką przyrządów pomiarowych.
Kształtowanie umiejętności obliczania wartości poprawnej wielkości
mierzonej i popełnionych błędów.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- zdefiniować podstawowe pojęcia związane z pomiarem,
- wymienić najczęściej mierzone wielkości w procesach technologicznych,
- wymienić scharakteryzować narzędzia oraz metody pomiarowe,
- określić przyczyny błędów pomiaru,
- obliczyć poprawną wartość wielkości mierzonej,
- obliczyć błędy pomiarów,
- przedstawić i opracować wyniki pomiarów,
- skonstruować logiczne wnioski,
- doskonalić własnych umiejętności i umiejętności pracy zespołowej,
- skorzystać z ró\
nych z
ródeł informacji.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- metoda przewodniego tekstu,
- z u\
yciem komputera lub / i podręcznika,
- ćwiczenie praktyczne (przedmiotowe).
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca zespołowa,
- praca indywidualna.
Czas: 90 minut dydaktycznych.
Uczestnicy:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
Åšrodki dydaktyczne:
- prezentacja multimedialna, plansze i foliogramy, podręczniki,
- modele przyrządów pomiarowych,
- przykładowe wyniki pomiarów oraz zestawy zadań (ćwiczeń),
- karta ewaluacyjna.
Przebieg zajęć:
1. Zapoznanie uczniów z tematyką zajęć. Omówienie celu zajęć, przypomnienie zasad
pracy metodÄ… tekstu przewodniego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
2. Analiza tekstu przewodniego według, którego uczeń poznaje podstawy pomiarów,
charakterystyki przyrządów pomiarowych i błędów. W tym celu korzysta z Internetu,
podręczników i innych z
ródeł informacji. Przygotowuje prezentację multimedialną.
3. Wykonanie ćwiczeń praktycznych, w których uczeń oblicza błędy, wykonuje wykresy,
odczytuje z nich potrzebną wartość, dokonuje obliczeń.
Ćwiczenie 1. Za pomocą refraktometru Abbego badano współczynnik załamania światła
[Ä…] dla nieznanej substancji. Pomiar wykonano kilkukrotnie w temperaturze 25°C przy linii
światła sodowego D, wyniki zebrano w tabeli. Oblicz wartość średnią.
Lp. [Ä…]
1 1,5802
2 1,5794
3 1,5785
Åšr.
Ćwiczenie 2. Oznaczono lepkość bezwzglÄ™dnÄ… oleju w temperaturze 50°C.Badano czas
opadania kulki w aparacie Höpplera. Wyniki zebrano w tabeli pomiarowej:
Czas opadania
Lp.
Ä [s]
1 34,48
2 34,24
3 34,00
4 34,24
5 34,48
6 34,48
7 34,24
Åšr.
Oblicz Å›redni czas opadania kulki a nastÄ™pnie lepkość bezwzglÄ™dnÄ… w mPa·s tego oleju
w temperaturze 50°C,je\
eli pomiaru dokonano kulkÄ… o staÅ‚ej K=0,0087 mPa·cm3/g i gÄ™stoÅ›ci
2,43 g/cm3 dla oleju o gęstości 0,891 g/cm3. Skorzystaj ze wzoru:
· = Ä (Ák - Ác )K
Ćwiczenie 3. Metodą miareczkowania konduktometrycznego badano zawartość i stę\
enie
roztworu HCl. Do analizy pobrano 5 cm3 badanego kwasu, rozcieńczono wodą
i miareczkowano 0,1molowym roztworem zasady sodowej. Wyniki zebrano w tabeli
pomiarowej:
Lp.
Objętość roztworu NaOH [cm3]
Kondunktancja Ç [S]
1 0,3 2,96
2 0,5 2,89
3 1,0 2,68
4 1,5 2,45
5 2,0 2,25
6 2,5 2,05
7 3,0 1,85
8 3,5 1,64
9 4,0 1,42
10 4,5 1,20
11 5,0 1,01
12 5,5 1,10
13 6,0 1,22
14 6,5 1,35
15 7,0 1,45
16 7,5 1,51
17 8,0 1,60
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Wykonaj wykres Ç = f(v). Odczytaj objÄ™tość u\
ytej do miareczkowania zasady. Oblicz
stÄ™\
enie i masę kwasu na podstawie równania reakcji zobojętniania kwasu solnego zasadą
sodowÄ….
4. Nauczyciel nadzoruje i koordynuje pracę uczniów, poprawia ewentualne błędy, dba
o sprawność pracy uczniów.
5. Dyskusja dydaktyczna. Liderzy grup omawiają sposób wykonania obliczeń, uzyskane
wyniki i interpretujÄ… je.
Zakończenie zajęć
- zebranie wiadomości o pomiarach i błędach oznaczeń,
- podsumowanie i ocena pracy uczniów,
- wnioski końcowe.
Praca domowa
Oznaczano stÄ™\
enie Fe3+ metodÄ… krzywej wzorcowej przy u\
yciu filtra zielonego na
spektrofotometrze SPEKOL. Badano transmitancję roztworów wzorcowych. Wyniki zebrano
w tabeli:
StÄ™\
enie roztworu Fe3+ Transmitancja
Numer próbki
[mg/cm3] [%]
1 0,0000 100,0
2 0,0008 98,5
3 0,0012 79,5
4 0,0016 74,1
5 0,0024 64,0
6 0,0040 48,2
7 0,0060 36,3
8 0,0080 29,0
9 0,0120 20,0
10 0,0200 12,5
11 0,0300 9,0
12 0,0400 7,4
Próbka 1 X1 68,3
Próbka 2 X2 42,0
Wykonaj wykres transmitancji w funkcji stÄ™\
enia a następnie odczytaj stę\
enia próbek.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- Sprawozdanie z pracy domowej.
- Karta ewaluacyjna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5. ĆWICZENIA
5.1. Podstawy metrologii
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ niedokładność termostatu, wykorzystywanego w procesie fermentacji
beztlenowej.
Pomiar niedokładności termostatu prowadzi poprzez pomiar temperatury dodatkowym
termometrem rtęciowym umieszczonym w termostacie.
ZwiÄ…zki chemiczne: woda.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 90 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) napełnić termostat wodą, tak aby pokrywała ona pompę,
2) ustawić za pomocą pokrętła na termometrze kontaktowym, umieszczonym w termostacie,
temperaturÄ™ 50ºC, w termostacie powinien być tak\
e termometr rtęciowy z podziałką
w skali 0,1% za pomocą którego nale\
y kontrolować działanie procesu,
3) włączyć termostat, mierzyć temperaturę i czas w momencie włączania się i wyłączania
grzałki (kontrola za pomocą \
arówki i charakterystycznego odgłosu),
4) prowadzić obserwację do momentu ustabilizowania się temperatury przez 45 minut,
5) zestawić zebrane wyniki w tabeli,
6) sporządzić wykres zale\
ności temperatury od czasu czyli T(K)=f[t(s)],
7) zinterpretować otrzymany wykres, obliczyć wariancję i odchylenie standardowe od
nastawionej temperatury w termostacie,
8) określić niedokładność termostatu.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- instrukta\
z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,
- prezentacja z u\
yciem komputera lub film,
- ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- termostat z termometrem kontaktowym i rtęciowym,
- stoper,
- papier milimetrowy i przyrządy kreślarskie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
wzorcowanie rotametru, na przepływ powietrza przy u\
yciu anemometru,
wykorzystywanego w procesie spalania węgla w kotle pyłowym.
ZwiÄ…zki chemiczne: powietrze.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje siÄ™ w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 60 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) podłączyć rotametr do sprę\
arki,
2) skierować wylot powietrza rotametru na skrzydełka anemometru,
3) przepuszczać sprę\
one powietrze tak, aby w rotametrze pływak utrzymywał się na
wybranym poziomie,
4) zmierzyć anemometrem prędkość liniową powietrza oraz wysokość, na jakiej oscyluje
pływak,
5) pomiar wykonać 3-krotnie dla ró\
nych poło\
eń pływaka,
6) zanotować wyniki w tabeli,
7) obliczyć natę\
enie przepływu powietrza,
Wzór tabeli do ćwiczenia 2
Prędkość liniowa Natę\
enie przepływu
Lp. Ilość podziałek
[m/min] [dm3/h]
1
2
3
8) wykonać wykres: natę\
enie przepływu powietrza V(m3/s)w funkcji poło\
enia pływaka
h(mm) czyli V(m3/s)=f[h(mm)].
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- instrukta\
z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,
- prezentacja z u\
yciem komputera lub film,
- ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- rotametr zamontowany w statywie,
- anemometr skrzydełkowy,
- sprÄ™\
arka do powietrza,
- przewody gumowe (wÄ™\
e) z zaworami,
- papier milimetrowy i przyrządy kreślarskie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5.2. Wybrane pomiary w procesach technologicznych
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj pomiaru ciśnienia ciśnieniomierzem naczyniowym z rurką pochyłą.
ZwiÄ…zki chemiczne: powietrze.
Rysunek do ćwiczenia 1. Schemat układu do pomiaru ciśnienia: 1  naczynie, 2, 3, 4, 5  zawory,
6  wentylator, 7  ciśnieniomierz U-rurka, 8  ciśnieniomierz naczyniowy z pochyłą rurką.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje się w grupach dwuosobowych. Wskazana jest wycieczka do lokalnego zakładu
przemysłowego.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 60 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zestawić układ w sposób pokazany na rysunku (ciśnieniomierze połączyć z króćcami
naczynia za pomocą elastycznych przewodów),
2) otworzyć zawory 2 i 3 i włączyć wentylator. Zawór 3 nale\
y tak ustawić, \
eby
wytworzone w naczyniu nadciśnienie nie przekraczało górnego zakresu pomiarowego
ciśnieniomierza z pochylą rurką (sprawdzić to za pomocą U-rurki),
3) zmierzyć ciśnieniomierzami kilka wartości nadciśnienia. Nadciśnienie w zbiorniku
obni\
yć otwierając zawór 3,
4) uzupełnić tabelę. Porównać wskazania przyrządów. Zinterpretuj wyniki.
Tabela do ćwiczenia 1
Ciśnienie odczytane z ciśnieniomierza z Ciśnienie odczytane z ciśnieniomierza Ró\
nica
Lp.
U rurką [mm Hg] z rurką pochyłą [mm Hg] wskazań
1.
2.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 instrukta\
z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 prezentacja z u\
yciem komputera lub film,
 ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 naczynie (pojemność ok. 30 dm3) z czterema króćcami z zaworami odcinającymi,
 wentylator,
 ciśnieniomierze z U rurką i z pochyłą rurką.
Ćwiczenie 2
Określ wilgotność powietrza psychrometrem Assmanna.
Związki chemiczne: woda, powietrze w dwóch pomieszczeniach o ró\
nej wilgotności.
Pomiar wilgotności powietrza prowadzi się psychrometrem aspiracyjnym Assmanna.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje siÄ™ w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 60 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) nasycić wodą gazę, którą owinięty jest termometr  mokry przyrządu,
2) nakręcić mechanizm sprę\
ynowy, za pomocą klucza, który uruchamia wiatraczek
zasysający powietrze z przestrzeni wokół termometrów,
3) odczytać temperatury z termometru  suchego i  mokrego w momencie, gdy wiatraczek
przestaje się obracać, obliczyć ró\
nicę temperatur i z tabeli psychrometrycznej odczytać
wartość wilgotności względnej w procentach,
4) wykonać 10 pomiarów wilgotności w ró\
nych miejscach w laboratorium i innym
pomieszczeniu lub na powietrzu poza budynkiem, przedstawić wyniki w tabeli,
5) podać średnią wilgotność względną w badanych miejscach.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie laboratoryjne,
 wykład problemowy, dyskusja dydaktyczna,
- wykład informacyjny,
- instrukta\
z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem.
Åšrodki dydaktyczne:
 psychrometr aspiracyjny Assmanna,
 tabela psychrometryczna,
 zlewka,
 kalendarz chemiczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5.3. Wybrane zagadnienia analizy instrumentalnej
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz elektrolityczne miedz
, ołów i cynk w stopie.
Elektrolityczne oznaczanie miedzi i ołowiu mo\
e zachodzić równocześnie. Miedz
wydziela
się z roztworu kwasu azotowego (V) na katodzie, a w tych samych warunkach ołów wydziela
się na anodzie w postaci dwutlenku ołowiu. Stę\
ony kwas azotowy (V) wpływa korzystnie na
strukturÄ™ wydzielanego metalu, jednak zbyt du\
e stÄ™\
enie kwasu mo\
e spowodować jej
rozpuszczenie. Pod koniec elektrolizy roztwór rozcieńcza się i częściowo zobojętnia
amoniakiem. Ołów oznacza się w ilościach 100 120 mg PbO2, gdy\
przy większych ilościach
osad mo\
e odpadać od elektrody. Cynk z roztworów kwaśnych nie wydziela się.
Po wydzieleniu miedzi i ołowiu mo\
na wydzielić cynk z roztworu zasadowego (azotany
i amoniak wpływają ujemnie na oznaczanie i dlatego usuwa się je). Wydzielony cynk mo\
e
spowodować zniszczenie elektrody platynowej, dlatego te\
stosuje siÄ™ elektrodÄ™ platynowÄ…,
pokrytÄ… elektrolitycznie miedziÄ… lub srebrem.
ZwiÄ…zki chemiczne; mosiÄ…dz, stÄ™\
ony kwas azotowy (V), stÄ™\
ony kwas siarkowy (VI),
granulowany wodorotlenek sodu, 25% wodny roztwór amoniaku, 10% roztwór siarczku
amonu, aceton, odczynniki do jakościowego sprawdzania oznaczanych kationów.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odwa\
yć 0,5 0,7 g mosiądzu (bez cyny), przenieść odwa\
kę do zlewki, dodać 15 cm3
wody i 5 7 cm3 kwasu azotowego (V),
2) stop roztworzyć, ogrzewając roztwór a\
do odpędzenia tlenków azotu i rozcieńczyć wodą
do objętości 30 cm3,
3) umieścić zwa\
one elektrody w roztworze, ogrzać do temperatury okoÅ‚o 70°C
i przepuszczać prąd o napięciu 3 4 V i gęstości 2 A/100 cm2,
4) po upływie pewnego czasu (zale\
nie od zawartości ołowiu), dodać 10 cm3 wody,
(na nowo pokrytej roztworem części anody nie powinien wydzielać się tlenek ołowiu),
5) roztwór po zakończeniu wydzielania ołowiu rozcieńczyć wodą do 100 cm3, częściowo
zobojętnić kwas azotowy (V) wodą amoniakalną (przyspieszasz wydzielenie się miedzi),
6) sprawdzić, czy miedz
wydzieliła się ilościowo, wyjąć elektrody ze zlewki, przemyć je
wodą (wodą z przemycia dołączyć do roztworu po elektrolizie) i acetonem,
7) wysuszyć i zwa\
yć elektrody. Gdy wydzielona miedz
jest zanieczyszczona (barwa
brunatna), musisz ją rozpuścić w kwasie azotowym (V) i ponownie wykonać oznaczanie.
8) po wydzieleniu miedzi i ołowiu zadać 5 cm3 kwasu siarkowego (VI) i odparować w celu
usunięcia kwasu azotowego (V),
9) rozcieńczyć roztwór do 100 cm3 wodą, dodać 4 6 g wodorotlenku sodu (roztwór
powinien mieć odczyn zasadowy) i ogrzać w celu odparowania amoniaku (powstał on
w wyniku redukcji kwasu azotowego (V),
10) zanurzyć elektrody do roztworu (katoda powinna być pokryta miedzią tak, aby
wydzielony cynk nie stykał się z platyną, katoda powinna być zwa\
ona),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
11) ustalić napięcie prądu, aby przez roztwór przepływał prąd o natę\
eniu 1 A; po upływie 10
minut zwiększyć natę\
enie prÄ…du do 2 A,
12) po upływie 30 minut, pobrać pipetką, kilka kropel roztworu dodać kroplę roztworu
siarczku amon; je\
eli cynk wydzielił się ilościowo, nie wytrąca się biały siarczek cynku,
13) po wydzieleniu cynku przemyć elektrody wodą i acetonem, ostro\
nie wysuszyć i zwa\
yć,
14) obliczyć procentową zawartość miedzi i cynku na podstawie przyrostu masy elektrody:
b
x = 100[%]
a
gdzie: a  odwa\
ka mosiÄ…dzu [g]
b  masa wydzielonego metalu [g]
15) obliczyć procentową zawartość ołowiu na podstawie wzoru:
0,8662 Å"b
x = 100[%]
a
gdzie: a  odwa\
ka mosiÄ…dzu [g]
b  masa wydzielonego dwutlenku ołowiu [g]
0,8662  mno\
nik analityczny do przeliczenia masy PbO2 na Pb
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 instrukta\
z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,
 prezentacja z u\
yciem komputera lub film,
 ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- elektrolizer z dwoma elektrodami platynowymi,
- waga analityczna,
- szkło: zlewka, pipety, naczynko wagowe, bagietka, tryskawka,
- maszynka do ogrzewania z płytką izolacyjną,
- suszarka,
- kalendarz chemiczny.
Ćwiczenie 2
Rozdziel mieszaninę jonów Mn2+, Co2+ i Ni2+.
Stosując technikę bibułową mo\
na rozdzielić mieszaninę kationów będącą półproduktem
w technologii otrzymywania odczynników chemicznych. Rozdzielenie jonów i poło\
enie
plam na bibule zale\
y od składu eluentu. Jony manganu, kobaltu i niklu mo\
na po naniesieniu
na bibułę rozdzielić stosując alkohol n-butylowy. Otrzymane plamy są rozmyte.
Wprowadzenie kwasu solnego do alkoholu n-butylowego powoduje zmianę warunków
adsorpcji kationów na bibule. Powstają wówczas wyraz
ne i rozgraniczone plamy.
Związki chemiczne: roztwór manganu, niklu i kobaltu: odwa\
yć 0,2025 g NiCl2·6H2O,
0,1801 g MnCl2·H2O i 0,2019 g CoCl2·H2O i rozpuÅ›cić w maÅ‚ej objÄ™toÅ›ci wody, przenieść do
kolby pomiarowej o pojemności 100 cm3 dodać 1 cm3 kwasu solnego i dopełnić wodą
destylowaną do kreski; roztwór wymieszać; w 1 cm3 tego roztworu znajduje się 0,5 mg
manganu, niklu i kobaltu, alkohol n-butylowy, stÄ™\
ony kwas solny, 1% roztwór alkoholowy
dimetyloglioksymu, 1% roztwór alkoholowy tiocyjanianu amonu, 1% roztwór azotanu (V)
srebra, 6 mol/dm3 wodny roztwór amoniaku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje siÄ™ w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wyciąć trzy paski bibuły chromatograficznej o wymiarach 3x30 cm,
2) zaznaczyć linię startu w odległości 1,5 cm od brzegu i nanieść po kropli roztworu
manganu, niklu i kobaltu, a następnie wysuszyć,
3) umieścić paski bibuły w cylindrach, w których na dnie znajduje się mieszanina alkoholu
n-butylowego i kwasu solnego w stosunku: a) 4:1, b) 4:1,7 i c) 4:2,5; paski zanurzyć
plamą do dołu tak, aby plama nie była zanurzona w rozpuszczalniku (linia startu musi
być powy\
ej poziomu rozpuszczalnika),
4) przykryć cylindry szkłem (mo\
na zastosować wysoką zlewkę),
5) przerwać wymywanie, gdy czoło rozpuszczalnika podniesie się na wysokość 25 cm;
wyjąć paski bibuły; wysuszyć je; spryskać je kolejno roztworem dimetyloglioksymu
(wywołuje plamę niklu), roztworem tiocyjanianu amonu (wywołuje plamę kobaltu),
roztworem azotanu (V) srebra, a następnie roztworem amoniaku (wywołuje plamę
manganu) spryskiwanie musisz wykonać pod wyciągiem.
Aby opracować wyniki uczeń powinien:
1) zmierzyć odległość od linii startu do środka plamy ka\
dego jonu i wyznaczyć
współczynnik Rf,
2) ocenić zarys plam i odległość między plamami, na tej podstawie wybrać najlepszy eluent
spośród stosowanych,
3) zapisać spostrze\
enia i wnioski.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- instrukta\
z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,
- prezentacja z u\
yciem komputera lub film,
- ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 bibuła chromatograficzna,
 cylindry miarowe lub komora chromatograficzna z pokrywÄ…,
 szkło laboratoryjne: zlewki, bagietka, naczynka wagowe, kolby miarowe na 100 cm3,
tryskawka, naczynia do nanoszenia wywoływaczy, pipety i wkraplacze,
 waga analityczna,
 suszarka do włosów,
 kalendarz chemiczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.4. Wybrane zagadnienia z kontroli procesów technologicznych
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj efektywność metod zmiękczania wody stosowanej jako chłodziwo
w technologii produkcji styrenu. Określ poziom zagro\
enia spowodowany ewentualnÄ… awariÄ…
podgrzewacza pary wynikajÄ…cÄ… z zastosowania wody twardej.
Celem ćwiczenia jest zbadanie skuteczności zmiękczania wody wodociągowej metodą
termiczną (gotowanie i destylowanie) i metodą wymiany jonitowej oraz określenie poziom
zagro\
enia spowodowany ewentualnÄ… awariÄ… podgrzewacza pary wynikajÄ…cÄ… z braku kontroli
stanu technicznego urzÄ…dzenia.
Związki chemiczne: próbki wody do uzdatniania, 0,05 mol/dm3 roztwór EDTA (wersenian
sodu), bufor amoniakalny pH = 10, czerń eriochromowa.
Styren produkuje się na skalę przemysłową, gdy\
przerabiany jest na polistyren oraz
kauczuk butadienowo-styrenowy. Styren otrzymuje siÄ™ przez odwodornienie etylobenzenu,
który produkuje się przez alkilowanie benzenu etylenem. Nale\
y rygorystycznie przestrzegać
zasad kontrolowania stanu technicznego stosowanych urządzeń.
Przebieg procesu (rys. 2): etylobenzen odparowuje siÄ™ w odparowalniku 2 ogrzewanych
ciepÅ‚em gazów spalinowych z pieca1.W wymiennikach ciepÅ‚a 4 zostaje podgrzany do 700°C
i miesza z parami etylobenzenu przed aparatem kontaktowym 3, w którym następnie zachodzi
katalityczne uwodornienie etylobenzenu. Otrzymany styren schładza się w odbieralnikach 4
i 5. W oddzielaczu 6 skraplają się produkty smołowe. Po kolejnym schłodzeniu skropliny
styrenu oddziela siÄ™ i gromadzi w zbiorniku 7. Przed rektyfikacjÄ… dodaje siÄ™ siarkÄ™, aby
zahamować proces polimeryzacji. Po rektyfikacji czysty styren przekazuje się do dalszego
przetwarzania, a zanieczyszczony zawraca do procesu.
gazy odlotowe
4
para woda
2 woda
etylobenzen 6
5
6 9
4 4 5
1 3
7 para
smoła
. siarka 8
styren
Rysunek do ćwiczenia 1. Schemat produkcji styrenu: 1  podgrzewacz pary, 2  odparowalnik etylobenzenu,
3  aparat kontaktowy, 4  wymienniki ciepła, 5  chłodnice, 6  oddzielacze, 7  zbiornik styrenu surowego,
8  pompa, 9  kolumna rektyfikacyjna [5]
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje siÄ™ w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) pobrać 50 cm3 badanej wody do kolbki sto\
kowej,
2) dodać 5 cm3 buforu o pH = 10,0 oraz szczyptę czerni eriochromowej,
3) zmiareczkować próbkę 0,05 molowym roztworem wersenianu do momentu, gdy
fiołkowo-czerwona barwa zmieni się na niebieską,
Zawarte w wodzie jony Mg+2 oraz Ca+2 reagujÄ… z wersenianem sodu (EDTA) dajÄ…c
połączenia kompleksowe. Wprowadzona we wstępnej fazie do wody czerń eriochromowa
daje równie\
połączenia kompleksowe z jonami Mg+2, przy czym połączenie to jest
barwne, ale słabsze od połączenia z EDTA; na początku analizy roztwór jest więc
barwny. Podczas miareczkowania (dodawania roztworu EDTA) najpierw jony Ca+2,
a póz
niej jony Mg+2 zostajÄ… zwiÄ…zane przy pomocy EDTA. Gdy ju\
cała ilość Mg+2
zostanie związana z EDTA, zabarwienie roztworu zmieni się z powodu zniknięcia
połączenia czerni eriochromowej z Mg+2. Moment zmiany zabarwienia oznacza koniec
miareczkowania,
4) obliczyć stę\
enie jonów Mg+2 oraz Ca+2 w badanym roztworze wiedząc, \
e na ka\
dy jon
Mg+2 lub Ca+2 zu\
yto jednÄ… czÄ…steczkÄ™ EDTA:
M Å"V Å"1000
EDTA
a. M = = 20 Å" M Å"V
EDTA
50
gdzie: M  szukana molowość roztworu (twardość wody) [mol/dm3]
MEDTA  molowość roztworu EDTA [mol/dm3]
V  objętość (w cm3) roztworu EDTA zu\
ytego na zmiareczkowania próbki
5) oznaczenie powinieneś wykonać trzykrotnie, za wynik przyjąć średnią arytmetyczną
pomiarów,
6) doprowadzić do wrzenia 200 cm3 wody, stan wrzenia utrzymać przez 10 min, ostudzić do
temperatury pokojowej, przefiltrować przez sączek, ponownie oznaczyć twardość wody
metodą miareczkowania EDTA w sposób opisany powy\
ej,
7) przesączyć 200 cm3 wody surowej przez kolumny z anionitem, a następnie z kationitem
(poziom wody w kolumnach z jonitami powinien być zawsze wy\
szy, ni\
poziom
jonitów), powtórnie oznaczyć twardość wody teraz tej zdemineralizowanej przez
miareczkowanie EDTA (trzykrotne miareczkowanie, wynik średni),
8) oznaczyć twardość wody wodociągowej i destylowanej metodą miareczkowania EDTA,
9) porównać skuteczność stosowanych metod oczyszczania (zmiękczania i demineralizacji)
wody opierajÄ…c siÄ™ na wynikach miareczkowania,
10) określić poziom zagro\
enia ewentualnÄ… awariÄ… podgrzewacza pary wynikajÄ…cÄ… z jego
zu\
ycia a spowodowany brakiem okresowej kontroli stanu technicznego urzÄ…dzenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- instrukta\
z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,
- prezentacja z u\
yciem komputera lub film,
- ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 kolumny z jonitem,
 maszynka elektryczna, płytka izolacyjna,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 szkło laboratoryjne: kolbka sto\
kowa 250 cm3 (do grzania wody), szkiełko zegarkowe,
kolbki do miareczkowania 125 cm3 (3 szt.), zlewki 100 cm3 (2 szt.), zlewka 25 cm3,
pipeta 50 cm3, pipeta miarowa 10 cm3, biureta ze statywem, lejek, cylinder 10 cm3 lub
25 cm3,
 papierki uniwersalne, sÄ…czki,
 statyw do sÄ…czenia,
 Å‚opatka metalowa,
 kalendarz chemiczny.
Ćwiczenie 2
Wykonaj schemat wstępny otrzymywania bezwodnika ftalowego metodą utleniania
naftalenu na podstawie schematu ideowego i opisu przebiegu. Scharakteryzuj procesy
i operacje. Podaj stosowane podstawowe zasady technologiczne.
Bezwodnik kwasu ftalowego jest jednym z wa\
niejszych półproduktów w produkcji
barwników i tworzyw sztucznych. Otrzymuje się go przez katalityczne utlenianie naftalenu.
Czynnikiem utleniającym jest powietrze pod normalnym ciśnieniem w temperaturze 625 675 K.
Naftalen w stanie pary o temperaturze ok. 352 K jest mieszany ze strumieniem gorÄ…cego
powietrza w mieszalniku 7. Oczyszczone i sprÄ™\
one w sprÄ™\
arce 9 powietrze podgrzewane
jest w wymienniku ciepła 6 strumieniem produktów opuszczających reaktor 8. Reaktor,
aparat kontaktowy stanowi zespół pionowych rurek wypełnionych nieruchomym
katalizatorem, tlenkiem wanadu (V) V2O5 osadzonym na nośniku krzemionkowym. Ziarna
katalizatora mogą stanowić zło\
e fluidalne w reaktorze fluidalnym. Proces prowadzony jest w
temperaturze 625 675 K pod normalnym ciśnieniem. Gazy poreakcyjne, oddając część ciepła
w wymienniku 2, kierowane są do komór kondensacyjnych 6, gdzie następuje kondensacja
i krystalizacja bezwodnika ftalowego w temperaturze około 405 K. Oczyszczanie surowego
bezwodnika odbywa się zwykle metodą destylacji pró\
niowej (temperatura wrzenia 557 K)
(Rys. 7)
para
naftalen
para
powietrze
bezwodnik kwasu ftalowego
Rysunek do ćwiczenia 2. Schemat ideowy otrzymywania bezwodnika ftalowego metodą utleniania naftalenu.
Strumienie: 1  para, 2  naftalen,3  powietrze, 4  bezwodnik kwasu ftalowego.
Aparaty: 5  topielnik, 6  wymiennik ciepła, podgrzewacz, 7  mieszalnik gazów, par,
8  reaktor katalityczny, 9  sprÄ™\
arka, 10  zespół komór kondensacyjnych [10, s. 113,114]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje siÄ™ w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 60 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się zasadą prowadzenia procesu technologicznego otrzymywania bezwodnika
ftalowego metodÄ… utleniania naftalenu,
2) zapoznać się ze schematem ideowy otrzymywania bezwodnika ftalowego metodą
utleniania naftalenu,
3) skorzystać z norm: bran\
owej BN-72/2200-01 podającej symbole schematu wstępnego,
normy PN-70/M-420007 podajÄ…cej symbole graficzne i oznaczenia literowo-cyfrowe
układów pomiarowych i automatyki, normy PN-76/C01350 podającej nazwy pojęć,
symbole i określenia procesów podstawowych in\
ynierii chemicznej,
4) sporządzić wstępny schemat technologiczny, przedstawiając proces za pomocą
odpowiednich symboli aparatów i urządzeń,
5) scharakteryzować procesy i operacje przedstawione na schemacie oraz podstawowe
zasady prowadzenia procesu technologicznego,
6) zaproponować sposób jakościowego oznaczenia czystości otrzymanych kryształów
bezwodnika ftalowego,
7) scharakteryzować zasady bezpiecznego prowadzenia procesu i przewidzieć skutki
ewentualnego wybuchu spowodowanego zastosowaniem z
le dobranego składu czynnika
utleniajÄ…cego.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- instrukta\
z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,
- prezentacja z u\
yciem komputera lub film,
- ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 normy: PN-70/M-420007, PN-76/C01350, bran\
owa BN-72/2200-01,
 instrukcja do ćwiczenia wraz ze schematem ideowym,
 Internet, literatura techniczna,
 arkusze papieru, przyrządy kreślarskie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Wykonywanie pomiarów
parametrów procesowych
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 9, 12, 13, 14, 15, 16, 18,19 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 8, 10, 11, 17, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. c, 4. c, 5. d, 6. c, 7. b, 8. c, 9. a, 10. c, 11.b,
12. c, 13. d, 14. a, 15. c, 16. b, 17. a, 18. b, 19. d, 20. a
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Wyjaśnić na czym polega legalizacja
1 B P d
przyrządów pomiarowych
Wybrać prawidłową definicję błędu
2 B P a
bezwzględnego
3 Obliczyć błąd względny C P c
Wybrać przyrząd do pomiaru ciśnienia
4 A P c
atmosferycznego
Wyjaśnić zasadę działania przyrządów
5 B P d
hydrostatycznych
Wskazać proces który nie nale\
y do grupy
6 B P c
procesów dyfuzyjnych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Określić temperaturę wrzenia wody
7 C P b
w stopniach Kelwina
Ocenić warunki pracy termometrów
8 C PP c
oporowych
Wybrać przepływomierz do pomiaru ilości
9 C P a
przepływającego płynu
Przewidzieć, jakich substancji nie mo\
na
10 D PP c
oznaczyć polarograficznie
11 Określić, od czego nie zale\
y potencjał półfali C PP b
Przedstawić charakterystykę promieniowania
12 B P c
Ä…
Wyjaśnić pojęcie plateau  plato
13 funkcjonujÄ…cego w pomiarach B P d
radiometrycznych
Wybrać przyrząd, który nie słu\
y do pomiaru
14 C P a
natÄ™\
enia przepływu
Przewidzieć rodzaj produktów wydzielanych
15 C P c
na elektrodach w czasie elektrolizy
16 Wyjaśnić błąd w informacjach o elektrolizie B P b
Obliczyć ilość wydzielonej substancji w czasie
17 D PP a
elektrolizy
Wybrać urządzenie do mieszania ciał
18 C P b
ciastowatych i plastycznych
Wymienić produkty, których nie mo\
na
19 A P d
otrzymać w procesie koksowania
Określić rodzaj produktów w procesie
20 C PP a
polikondensacji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 20 zadań, w tym: 15 z poziomu podstawowego, 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
6. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Legalizacja przyrzÄ…du pomiarowego polega na
a) sprawdzeniu go za pośrednictwem wzorca.
b) sprawdzeniu jednej czynności przyrządem kontrolnym o znanej i większej
dokładności od dokładności przyrządu legalizowanego.
c) znalezieniu jego właściwych cech w Dzienniku Urzędowym lub Polskich Normach.
d) sprawdzeniu właściwości metrologicznych przyrządu i jego ocechowaniu lub wydaniu
świadectwa legalizacyjnego przez wyspecjalizowane instytucje.
2. Błąd bezwzględny to
a) ró\
nica algebraiczna pomiędzy wynikiem pomiaru a wartością wielkości mierzonej.
b) błąd powtarzający się przy kolejnych pomiarach pod wpływem zmieniających się
czynników zewnętrznych np. temperatury, ciśnienia, wilgotności itp.
c) błąd powstający w wyniku działania na przyrząd nieuchwytnych zmian warunków
zewnętrznych.
d) błąd wynikający z indywidualnych właściwości obserwatora i jego niedoskonałości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
3. Obliczony błąd względny wa\
enia, na wadze analitycznej, wykonanego z dokładnością do
0,0001 g dla próbki o masie 0,1549 wynosi
a)  0,060%.
b) Ä… 0,072%.
c) Ä… 0,065%.
d) + 0,060%.
4. Do pomiaru ciśnienia atmosferycznego słu\
Ä…
a) wakuometry.
b) manometry.
c) barometry.
d) manowakuometry.
5. W przyrządach hydrostatycznych, np.  U rurce lub manometrze rtęciowym, do pomiaru
ciśnienia wykorzystywana jest zasada
a) odkształcenia elementu sprę\
ystego.
b) zmiany ciśnienia powodującej przesunięcie tłoka.
c) zmiany właściwości materiału pod wpływem zmiany ciśnienia.
d) równowa\
enia mierzonego ciśnienia ciśnieniem hydrostatycznym słupa cieczy.
6. Do grupy podstawowych procesów dyfuzyjnych, związanych z przemianami fizycznymi
i chemicznymi nie nale\
y
a) rektyfikacja.
b) ekstrakcja
c) przesiewanie
d) sublimacja.
7. Temperatura wrzenia wody, w warunkach normalnych, w skali Kelwina wynosi
a) 273 K.
b) 373 K.
c) 223 K.
d) 323 K.
8. W termometrach oporowych metalowe uzwojenie czujnika powinno odpowiadać
warunkowi
a) zmianom temperatury powinny towarzyszyć nieznaczne zmiany oporu elektrycznego.
b) w zakresie stosowania powinny zmieniać się właściwości fizykochemiczne.
c) zmiany oporu elektrycznego powinny być proporcjonalne do zmian temperatury.
d) temperatura topnienia lub przemian alotropowych nie wpływa na zakres stosowalności
termometru.
9. Do pomiaru ilości przepływającej cieczy przez rurociąg nie stosuje się
a) przepływomierzy komorowych.
b) przepływomierzy skrzydełkowych.
c) przepływomierzy śrubowych.
d) przepływomierzy wirnikowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
10. W analizie polarograficznej nie mo\
na oznaczyć
a) stopów metali wysokiej czystości.
b) związków organicznych, które ulegają reakcjom elektrodowych.
c) węglowodorów.
d) rud metali.
11. Potencjał półfali nie zale\
y od
a) rodzaju badanego jonu.
b) stÄ™\
enia badanego jonu.
c) pH roztworu, w którym prowadzone jest badanie.
d) obecności substancji kompleksujących.
12. Promieniowanie Ä… to
a) strumień szybkich elektronów emitowanych z jądra atomu w wyniku zachodzących
w nim przemian.
b) emisja promieniowania w postaci fali elektromagnetycznej.
c) dodatnio naładowana cząstka, wyrzucona z jądra atomowego składająca się z dwóch
protonów i dwóch neutronów.
d) emisja nowych neutronów wyrzuconych podczas tzw. rozszczepienia jądra przez
neutron pierwotny, znajdujÄ…cy siÄ™ w pobli\
u tego jÄ…dra izotopu.
13. Plateau licznika do pomiarów radiometrycznych to
a) inna nazwa popularnego licznika Geigera-Müllera.
b) zakres napięć, w którym liczba rejestrowanych impulsów zale\
y od przyło\
onego
napięcia.
c) wartość napięcia, przy którym układ pomiarowy rejestruje pierwszy impuls.
d) zakres napięcia, przy którym liczba rejestrowanych impulsów nie zale\
y od
przyło\
onego napięcia.
14. PrzyrzÄ…dem do pomiaru natÄ™\
enia przepływu nie jest
a) pływakowy wskaz
nik poziomu.
b) zwÄ™\
ka znormalizowana.
c) rotametr.
d) przepływomierz komorowy.
15. Podczas elektrolizy wodnego roztworu siarczanu (VI) miedzi (II) wydziela siÄ™
a) na katodzie miedz
na anodzie trójtlenek siarki.
b) na katodzie wodór na anodzie tlen.
c) na katodzie miedz
na anodzie tlen.
d) na katodzie miedz
na anodzie siarka.
16. Wska\
zdanie fałszywe
a) na katodzie zachodzi proces redukcji np. wydzielanie siÄ™ wodoru.
b) elektrodę, która pobiera elektrony nazywamy katodą.
c) w procesie elektrolizy na anodzie następuje utlenianie związków organicznych.
d) w procesie elektrolizy po przyło\
eniu z
ródła prądu stałego następuje wędrówka
kationów do katody a anionów do anody.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
17. ElektrolizÄ™ prowadzono prÄ…dem o natÄ™\
eniu 10 amperów. Podczas elektrolizy stopionego
chlorku ołowiu (II) w czasie 20 minut, przyjmując MPb = 207,2 u, ołowiu wydzieliło się na
katodzie
a) 12,882 g.
b) 25,76 g.
c) 0,215 g.
d) 0,043 g.
18. Urządzenia do mieszania ciał ciastowatych i plastycznych to
a) mieszarki.
b) zgniatarki.
c) mieszalniki.
d) separatory.
19. W chemicznym procesie przetwarzania węgla (koksowania) nie otrzymuje się
a) smoły.
b) wody pogazowej.
c) benzenu surowego.
d) gazoliny.
20.W procesie polikondensacji nie otrzymuje siÄ™
a) z kaprolaktamu  poliamidu.
b) z związków krzemoorganicznych  polisiloksanów.
c) z amin, mocznika i melaminy  aminoplastów.
d) z formaldehydu i fenolu  fenoplastów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Wykonywanie pomiarów
parametrów procesowych
Test składa się z 20zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 6 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 18, 19, sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 5, 8, 15, 17, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. b, 4. d, 5. d, 6. b, 7.c, 8. b, 9. a, 10. c, 11.a,
12. a, 13. d, 14. c, 15. a, 16. a, 17. b, 18. c, 19. a, 20. c.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Określić zasady instalowania
1 C P c
i uruchamiania przyrządów pomiarowych
Wyjaśnić budowę przyrządów
2 B P a
pomiarowych
3 Obliczyć błąd względny C P b
Wybrać przyrząd do pomiaru ró\
nicy
4 A P d
dwóch ciśnień
Scharakteryzować zasadę działania
5 C PP d
ciśnieniomierza z rurką Bourdona
Wybrać proces który nie nale\
y do
6 B P b
procesów cieplnych
Obliczyć temperaturę krzepnięcia rtęci
7 C P c
w stopniach Kelwina
Ocenić warunki pracy termoelementów
8 D PP b
w termometrach termicznych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wybrać przepływomierz, którego nie
9 mo\
na zastosować do pomiaru ilości C P a
przepływającego gazu
Scharakteryzować sposób przedstawiania
10 B P c
wyników polarograficznych
Wskazać element, z którym nie pracuje
11 B P a
polarograf
Przedstawić charakterystykę
12 B P a
promieniowania ²
Wyjaśnić pojęcie tła funkcjonującego
13 B P d
w pomiarach radiometrycznych
Wybrać przyrząd, który nie słu\
y do
14 B P c
pomiaru natÄ™\
enia przepływu
Przewidzieć rodzaj produktów
15 wydzielanych na elektrodach w czasie C PP a
elektrolizy
Wyjaśnić, błąd w informacjach
16 B P a
o elektrolizie
Obliczyć ilość wydzielonej substancji
17 D PP b
w czasie elektrolizy
Wybrać urządzenie rozdrabniające do
18 C P c
najmniejszych rozmiarów
Wskazać produkty, których nie mo\
na
19 otrzymać w procesie rafinacji ropy A P a
naftowej
Scharakteryzować polimeryzację
20 C PP c
suspensyjnÄ…
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 20 zadania, w tym: 15 z poziomu podstawowego, 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
6. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do zainstalowania przyrządu pomiarowego i jego uruchomienia wolno przystąpić po
a) przypomnieniu sobie zasad eksploatacji.
b) spytaniu doświadczonego kolegi lub kierownika.
c) zapoznaniu siÄ™ z warunkami pracy podanymi w instrukcji eksploatacji.
d) przypomnieniu sobie ogólnych zasad bezpieczeństwa higieny pracy, przeciw
po\
arowych i ochrony środowiska.
2. Przyrządy pomiarowe na ogół składają się z
a) czujnika, linii przesyłowych, miernika.
b) podziałki, wskaz
nika, czujnika.
c) wskaz
nika, rejestratora, drukarki.
d) sygnału pomiarowego, toru pomiarowego, rejestratora.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
3. Błąd bezwzględny elektrolitycznego oznaczania miedzi w stopie wynosi 0,52%.
Obliczony błąd względny tego oznaczenia, przy zawartości miedzi w analizowanym
stopie 65%, wynosi
a)  0,052%.
b) Ä… 0,80%.
c) Ä… 0,080%.
d) + 0,74%.
4. Do pomiaru ró\
nicy dwóch ciśnień słu\
Ä…
a) manowakuometry.
b) barometry.
c) manometry bezwzględne.
d) manometry ró\
nicowe.
5. Zasada działania ciśnieniomierza z rurką Bourdona wykorzystuje odkształcenie sprę\
yste
a) puszki.
b) mieszka.
c) rurki o przekroju kołowym.
d) sprÄ™\
yny rurkowej o przekroju eliptycznym, pod wpływem działającego na nie
ciśnienia.
6. Do grupy podstawowych procesów cieplnych związanych z przemianami fizycznymi
i chemicznymi nie nale\
y
a) zatÄ™\
anie.
b) flotacja.
c) kondensacja.
d) odparowanie.
7. Temperatura krzepniÄ™cia rtÄ™ci ( 39ºC) warunkuje zakres stosowania termometrów
rtęciowych. W skali Kelwina ta temperatura wynosi
a) 312 K.
b) 195 K.
c) 234 K.
d) 351 K.
8. Materiał termoelementu w termometrach termoelektrycznych nie powinien odznaczać się
a) mo\
liwie du\
ą siłą termoelektryczną.
b) brakiem odporności na działanie temperatury.
c) niezale\
nością siły termoelektrycznej od czasu u\
ytkowania i warunków ogrzewania.
d) mo\
liwie wysokÄ… temperaturÄ… topnienia.
9. Do pomiaru ilości przepływającego gazu nie stosuje się
a) przepływomierza śrubowego.
b) przepływomierza bębnowego.
c) przepływomierzy miechowego.
d) przepływomierzy rotorowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
10. W polarografii wyniki przedstawia siÄ™ w postaci
a) polarymetru.
b) polaroidu.
c) polarogramu.
d) polaryzatora.
11. W skład polarografu nie wchodzi
a) z
ródło prądu o zmiennym napięciu ~ 230V.
b) kapiąca elektroda rtęciowa.
c) naczynko polarograficzne.
d) elektroda platynowa w postaci siatki.
12. Promieniowanie ² to
a) strumień szybkich elektronów emitowanych z jądra atomu w wyniku zachodzących
w nim przemian.
b) emisja promieniowania w postaci fali elektromagnetycznej.
c) dodatnio naładowana cząstka, wyrzucona z jądra atomowego składająca się z dwóch
protonów i dwóch neutronów.
d) emisja nowych neutronów wyrzuconych podczas tzw. Rozszczepienia jądra przez
neutron pierwotny, znajdujÄ…cy siÄ™ w pobli\
u tego jÄ…dra izotopu.
13. W pomiarach radiometrycznych rejestruje się tło, czyli promieniowanie
a) przechodzące przez materie i wywołujące jej zmianę w wyniku pojawienia się cząstek
naładowanych elektrycznie.
b) rejestrowane przez przyrząd w postaci tzw. impulsów, czyli liczba cząstek, które
dotarły do przyrządu rejestrującego.
c) które się zaabsorbowało w materiale próbki, czyli samoabsorpcja.
d) spowodowane zanieczyszczeniami powietrza i innych materiałów w najbli\
szym
otoczeniu przyrządów pomiarowych oraz promieniowaniem kosmicznym.
14. PrzyrzÄ…dem do pomiaru natÄ™\
enia przepływu nie jest
a) przepływomierz skrzydełkowy.
b) dysza.
c) skruber.
d) kryza.
15. Podczas elektrolizy wodnego roztworu azotanu (V) srebra wydziela siÄ™
a) na katodzie srebro na anodzie tlen.
b) na katodzie srebro na anodzie tlenek azotu (IV).
c) na katodzie wodór na anodzie tlen.
d) na katodzie srebro na anodzie azot gazowy.
16. Wska\
zdanie fałszywe
a) w procesie elektrolizy po przyło\
eniu z
ródła prądu zmiennego następuje wędrówka
kationów do katody a anionów do anody.
b) elektrodę, która oddaje elektrony nazywamy katodą.
c) na anodzie następuje proces utleniania np. wydzielanie się chloru.
d) na katodzie następuje redukcja związków nieorganicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
17. Je\
eli przez elektrolizer przepływał prąd o natę\
eniu 0,5 ampera, to miedzi na katodzie
podczas elektrolizy roztworu siarczanu (VI) miedzi (II) w czasie 30 minut przyjmujÄ…c
MCu = 63,55 u wydzieliło się
a) 0,5926 g.
b) 0,2963 g.
c) 0,0050 g.
d) 0,0098 g.
18 Rozdrabnianie do najmniejszych rozmiarów prowadzone jest w
a) rozdrabniaczach.
b) Å‚amaczach
c) młynach.
d) kruszarkach.
19 W procesie rafinacji ropy naftowej nie uzyskuje siÄ™
a) prasmoły oraz półkoksu.
b) polepszenia barwy i zapachu produktu.
c) wyodrębnienia (usunięcia) substancji kwaśnych.
d) wydzielenia związków siarki i substancji kwaśnych.
20. Polimeryzacja suspensyjna to
a) polimeryzacja prowadzona w rozpuszczalniku, w którym rozpuszcza się monomer
i polimer.
b) polimeryzacja prowadzona w czystym, ciekłym monomerze i polegająca na ogrzaniu
monomeru z dodatkiem inicjatora.
c) proces zachodzÄ…cy wewnÄ…trz kropel polegajÄ…cy na rozpuszczeniu w wodzie przez
mieszanie nierozpuszczalnego monomeru z inicjatorem.
d) proces zachodzący w środowisku wodnym, w którym z monomeru, środka
powierzchniowo czynnego i inicjatora wytwarza siÄ™ emulsja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
7. LITERATURA
1. Dramińska K., Ró\
ycki C., Tymiński B.: Pracownia pomiarów technicznych w przemyśle
chemicznym. WSiP, Warszawa 1987
2. Jarosz M., Malinowska E.: Pracownia chemiczna. Analiza instrumentalna. WSiP,
Warszawa 1994
3. Klepaczko-Filipiak B., A
oin J.: Pracownia chemiczna. Analiza techniczna, WSiP,
Warszawa 1994
4. A
ada Z. Ró\
ycki C.: Pracownia chemii analitycznej. Analiza techniczna i instrumentalna.
WSiP, Warszawa 1990
5. Molenda J.: Technologia chemiczna. WSiP, Warszawa 1996
6. Praca zbiorowa: Aparatura kontrolno-pomiarowa w przemyśle chemicznym. WSiP,
Warszawa 1993
7. Szczepaniak W.: Metody instrumentalne w analizie chemicznej. PWN, Warszawa 2005
8. Tuszyński K.: Pomiary i automatyka w przemyśle chemicznym. WSiP, Warszawa 1995
9. Warych J.: Aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego i przetwórczego. WSiP,
Warszawa 1996
10. Warych J.: Podstawowe procesy przemysłu chemicznego i przetwórczego. WSiP,
Warszawa 1996
11. Witkiewicz Z.: Podstawy chromatografii. WNT, Warszawa 1995
Literatura metodyczna:
1. Baraniak B.: Treści kształcenia zawodowego  kryteria i metody doboru. IBE, Warszawa
1995
2. Gange R. M., Brigs L.J., Wagner W. W.: Zasady projektowania dydaktycznego. WSiP,
Warszawa 1992
3. Januszka U., Niemierko B.: Zastosowanie pomiaru sprawdzającego w kształceniu
zawodowym. MEN, Warszawa 1997
4. Krogulec-Sobowiec M., Rudziński M.: Poradnik dla autorów pakietów edukacyjnych.
KOWEZiU, Warszawa 2003
5. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. BKKK, Warszawa 1997
6. Niemierko B.: Dydaktyka edukacyjna. WUG, Gdańsk 1994
7. Niemierko B.: Pomiar sprawdzajÄ…cy w dydaktyce. PWN, Warszawa 1990
8. Nowicki T.: Podstawy dydaktyki zawodowej. PWN, Warszawa 1979
9. Rubczak W.: Polityka Edukacyjna Unii Europejskiej na tle przemian w szkolnictwie
krajów członkowskich. IBE, Warszawa 1993
10. Sołtys D., Szmigiel M. K.: Doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie diagnozy
edukacyjnej. Wydawnictwo  Zamiast Korepetycji , Kraków 1997
11. Suchodolski B.: Edukacja przez pracÄ™ i dla pracy. PAN, Warszawa 2000
12. Szlosek f.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998
13. Wskazania metodyczne do oceny efektywności kształcenia zawodowego. IKZ, Warszawa
1987
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37