Krytyka moralności mieszczańskiej w utworze G. Zapolskiej.
Istotą utworu G. Zapolskiej jest schemat, krytyka moralności mieszczańskiej,
który autorka świetnie prezentuje w swoim dramacie. Zasadniczo znajdujemy się w
kręgu małego, rodzinnego skandaliku. Mama Dulska, która dzierży w garści swoją
mieszczańską rodzinkę, przymknęła oko na romans syna ze służącą Hanką, wolała
bowiem, by "grzeszył w domu" niż włóczył się poza domem. Efekt był dla
"szacownej matrony" przykry-Hanka zaszła w ciążę. Zbyszek uniósł się honorem,
postanowił zrzucić z siebie mieszczański blichtr, przeciwstawić się rodzinie i
konwenansom, zapragnął ożenić się z Hanką. Lecz klan mieszczańskiej familii
wyperswadował mu ów pomysł. Hanka otrzymała finansową odprawę, Zbyszek powrócił
zaś do swojego urzędniczo-dulskiego trybu życia. Słowem-powróciła rodzinna
harmonia, bez cienia niesmaku. Całe zdarzenie jest przykładem mieszczańskiej
mentalności. Zapolska ostro krytykuje hipokryzję, obłudę i ciasnotę horyzontów
mieszczuchów. Określa to mianem kołtunerii lub dulszczyzny-czyli właśnie
poglądów, jakie reprezentuje pani Dulska: fałszu, małych brudnych rozgrywek
przy wysokim mniemaniu o własnych walorach moralnych i obywatelskich.
Szczególnie ostrą krytykę moralnej obłudy Dulskiej przeprowadza Zapolska w
scenie z Lokatorką, której p. Aniela wymawia mieszkania, bo sprowadziła na dom
Dulskich "publikę". Tymczasem nieszczęśliwa kobieta usiłowała popełnić
samobójstwo z powodu zdrady męża. Pani Dulska nie zdobywa się nawet na cień
współczucia, a wręcz przeciwnie-zarzuca kobiecie, że samobójstwo się nie udało,
było powodem przyjazdu pogotowia i wreszcie, że podjęte było przy użyciu tak
trywialnego środka jak zapałki. Dla Dulskiej moralność to zachowanie pozorów.
Można popełniać mniejsze lub większe wykroczenia, jeśli nikt się o niczym nie
dowie. Można wynajmować mieszkanie "kokocie", bo dobrze płaci i dorożki
przywożące klientów nie zatrzymują się pod bramą domu Dulskich. Dulszczyzna
przejawia się w różny sposób: w sprawach drobnych, codziennych i w poważnych.
Przeżera dusze, wyjaławia z ludzkich uczuć i odruchów. W rodzinie nie ma
ciepła, miłości, szacunku. Nie można liczyć na wsparcie, pomoc, przyjazny, miły
gest. Trwa walka, wygrywa silniejszy-krzykiem, kpiną, kłamstwem, oszustwem,
krętactwem. Nie ma żadnych zasad, byle zachować pozory, byle się nie wydało,
byle ludzie się nie dowiedzieli, poza tym wszystko wolno. No i najważniejsze
-pieniądze. Oszukać, wyłudzić, wytargować, zarobić-wszystko jedno, każdy
sposóbjest dobry. Inne potrzeby nie istnieją. Nie ceni się przyjaźni, nie ma
miłości. Kołtun jest skrajnym egoistą. Nie interesuje go w ogóle świat poza
nim.