Epoka Autor Tytuł Rodzaj i gatunek Czas i miejsce akcji Bohaterowie Problematyka
literacki
Starożytność Sofokles  Król Edyp tragedia 1 dzień  od wschodu Edyp, Jokasta,
" Porusza uniwersalną problematykę
do zachodu słońca, Kreon, Tyrezjasz,
cierpienia człowieka, który podlega
przed pałacem Chór, Posłaniec z
kaprysom losu. Cierpienie jest częścią
królewskim w Koryntu
każdego życia.
starożytnych Tebach
" Dramat o niezawinionym cierpieniu,
wezwanie do pogodzenia się z
wydarzeniami, na które człowiek nie
ma wpływu, utwór o zakazanej miłości
" Przesłanie: żadne wykroczenie
przeciwko prawu moralnemu, choćby
nieświadome, nie pozostaje obojętne
dla życia człowieka.
" Problem słabości człowieka
nieradzącego sobie z przeciwnościami
" Porusza temat poszukiwania
tożsamości przez każdego człowieka
" Życie bohatera jest całkowicie
zdeterminowane przez los, Edyp
sprowadza nieszczęście zarazy na całe
miasto konsekwencja morderstwa
króla, które nie zostało ukarane.
Renesans William  Makbet Tragedia, dramat XI w., Szkocja, Anglia Makbet, Lady
" Inspiracją autentyczne wydarzenia z XI
Szekspir szekspirowski Makbet, Banko,
w.  objęcie władzy przez jednego z
Dunkan, Makduf i
generałów po zamordowaniu
Lady Makduf
ówczesnego króla Szkocji  Dunkana
" Refleksja na temat ludzkiej natury
owładniętej żądzą władzy, analiza
mechanizmów działania zła,
wewnętrznej walki jednostki z
konsekwencjami własnej zbrodni.
" Refleksja na temat walki toczącej się w
duszy człowieka wierzącego w
rycerskie ideały, a jednocześnie
łamiącego prawo moralne w imię
1
własnych interesów. Problem
wewnętrznej walki sumienia i
pragnień.
" Makbet  z jednej strony to postać
ukształtowana moralnie, zdolna do
racjonalnej samooceny, z drugiej
natomiast żądza władzy podsyca w
nim bezwzględne ambicje i daje
poczucie bezkarności.
" Bohaterowie spełniając swoje
egoistyczne marzenia sami stają się
ofiarą ich konsekwencji
" Problem odwiecznego dążenia
człowieka do posiadania władzy,
szacunku, bogactwa.
Barok Molier  Świętoszek Komedia 1661, Paryż, dom Orgon, Tartuffe,
" Molier w ostrze swojej krytyki
(najwybitniejszy obyczajowa, rodziny Orgona Elmira, Marianna,
wymierzył w obserwowaną w życiu
komediopisarz komedia Walery, Damis,
politycznym i społecznym dewocję
francuski, charakterów Kleant, Pani
(udawaną pobożność). Obłuda była
mistrz Pernelle, Doryna
palącym problemem życia publicznego
realistycznej
XVII w. Francji, kiedy do głosu doszła
komedii
tzw. Kongregacja św. Sakramentu
charakterów z
skupiająca fanatyków religijnych
przemyślaną
" Satyra społeczna wystawiana na
intrygą)
scenie, ,obnaża wady ludzkiego
charakteru
" Komedia charakterów obnaża
ludzkie wady: udawana pobożność
(dewocja), obłuda, hipokryzja,
naiwność
" Demaskowane i ośmieszane są ludzkie
przywary, widoczne w życiu
społecznym, wyeksponowane są tylko
krytykowane wady i zachowania
" Dramat rodzinny
" Zasada trój jedności (miejsca, czasu,
2
akcji): 1 dzień, w domu Orgona, 1
temat (osoba i poczynania Tartuffe a)
" Wprowadzenie głównego bohatera
dopiero w 3 akcie dramatu
stopniowe rozbudzanie ciekawości
czytelnika
" Na końcu deus ex machina 
niespodziewany zwrot wydarzeń,
mało prawdopodobny, nie wynikający
z wcześniejszego rozwoju wypadków
" Orgon i Tartuffe: obłudni i
rozbrajająco naiwni. Hiperbolizacja
podkreślenie głównego,
dydaktycznego, demaskatorskiego
przesłania utworu
Romantyzm Johann  Cierpienia Powieść V 1771  XII 1772, Werter, Lotta,
" Nadawca: Werter, adresat: Wilhelm
Wolfgang Młodego epistolarna (w Wahlheim Albert, Wilhelm,
(ale także Lotta i Albert) czytelnik
Goete (pisarz Wertera formie listów) Henryk (również
może śledzić świat przeżyć
okresu  burzy i zakochany w
wewnętrznych bohatera, poznać jego
naporu ) Lottcie), parobek
najskrytsze myśli
" Główny temat: analiza psychiki
Wertera: pod wpływem nieszczęśliwej
miłości traci kontakt z rzeczywistością,
przeżywa wewn. dramat
" Bohater werteryczny nadwrażliwy,
kierujący się w życiu sercem i
emocjami, skłonność do introspekcji
(rozpamiętywania własnych przeżyć),
pesymizm, bierność, bunt przeciwko
konwenansom, poczucie
wyobcowania, skłonności samobójcze,
weltschmerz (ból istnienia).
" Werter  gardzi odbieraniem świata za
pomoc rozumu, postrzega
rzeczywistość poprzez pryzmat uczuć,
zachowuje się irracjonalnie, nie potrafi
3
porozumieć się z otoczeniem,
buntownik, idealizuje ukochaną,
zatraca się w uczuciu i cierpieniu, nie
jest zdolny do postawy aktywnej,
bardzo wrażliwy na nierówność
społeczną, wątpi w sens religii (nie
znajduje w niej oparcia i pocieszenia),
egzaltowany, emocjonalny. Posiada
wiele cech człowieka
sentymentalnego: wrażliwy, czuły,
analizuje odruchy serca, stany
uczuciowe, kocha przyrodę. Wraz ze
zmianami w przyrodzie zachodzą
zmiany w życiu bohatera.
"  Pieśni Osjana średniowiecze 
ulubiona epoka romantyków
" Sentymentalizm  prąd literacki. Kładł
nacisk na analizę psychiki człowieka,
jego uczuć i wnętrza, człowiek
postrzegany w kontekście przyrody.
Romantyzm A . Mickiewicz  Dziady cz.3 Dramat, dramat 1 XI 1823  1 XI 1824, Konrad, Ksiądz
" Dramat narodowy
romantyczny Klasztor Ojców Piotr, Senator
" Martyrologia narodu polskiego
(niesceniczny) Bazylianów w Wilnie, Nowosilcow, Pani
" Mesjanizm indywidualny i zbiorowy
pałac senatora, Rollison
" Rodzaj sądu nad społeczeństwem
cmentarz, dom pod
polskim
Lwowem
" Prometeizm/tytanizm Konrada
" Romantyzm  symbolika  ziarno
" Motyw matki Polki  p. Rollison
" Indywidualizm romantyczny
" Postawa pokory ks. Piotra (widzenie, z
pokorą przyjmuje co się dzieje) vs.
Postawa buntu i niezgody Konrada
Romantyzm A . Mickiewicz  Pan Tadeusz Rodzaj: Kilka dni lata 1811, 1 Tadeusz Soplica,
" Adresowany do skłóconego
mieszany, dzień i 1 noc 1812, Jacek Soplica
środowiska polskich emigrantów
gatunek Soplicowo, ruiny (bohater
cel: ukoić cierpienie Polaków, kojąca
synkretyczny zamku Horeszków, byroniczny- rola, Mickiewicz chce pocieszyć
4
(liryka, epika, Dobrzyn samotny, Polaków po klęsce powstania
dramat) nieszczęśliwy, listopadowego, siebie zaś
butownik), Sędzia,  zrehabilitować za to, iż nie wziął w
Telimena, Zosia, nim udziału.
Hrabia,
" Świat idylliczny, Soplicowo 
Podkomorzy,
wyidealizowane, uwznioślone,
Wojski, Gerwazy, sakralizacja, patriotyzm mieszkańców
Protazy
" Waga staropolskiej tradycji
odchodzenie w przeszłość dawnej,
sarmackiej Polski wraz z jej
obyczajowością
" Jedzenie  łączy mieszkańców dworu,
okazja kultywowania tradycji,
pielęgnowania dobrych obyczajów
" Cechy epopei: akcja na tle ważnych
wydarzeń dziejowych  kampania
napoleońska przeciwko Rosji  okazja
odzyskania niepodległości
" Specyficzna forma, porównania
homeryckie, stałe epitety, dużo
szczegółowych opisów, brak typowej
fantastyki, ale cudowność
" Rola Mazurka Dąbrowskiego (1798) 
Józef Wybicki
" Obcy utwór  Pieśni legionów jako
piosenka do boju, wprowadzona aby
zbudować patos, patriotyzm
Romantyzm Zygmunt  Nie-Boska Dramat, dramat Dom Henryka, szpital Hrabia Henryk,
" Ojciec zakazał Krasińskiego brania
Krasiński komedia romantyczny dla obłąkanych, obóz Maria, Orcio,
udziału w powstaniu listopadowym
rewolucjonistów, rewolucjoniści
" Rola poety (2 rodzaje: fałszywy i
Okopy św. Trójcy,
błogosławiony) i poezji (z
ródło
cmentarz
cierpienia i błogosławieństwa
jednocześnie), zasadność rewolucji
społecznej (motywy kierujące
rewolucjonistami  brak
poszanowania tradycji i prawd
5
fundamentalnych), tematyka
historiozoficzna, problem miłości i
małżeństwa
" Dramat romantyczny: główny bohater
jest indywidualistą, rozdarty
wewnętrznie, samotny w otaczającym
go świcie; Luz
na kompozycja; świat
realny przeplata się z nadrealnym
" Dramat historiozoficzny: refleksja nad
sensem i celem historii, próba
odgadnięcia jej przyszłego biegu,
podejmuje problematykę społeczno-
polityczną
" Psychomachia  odwieczna walka
dobra ze złem
" Konflikt społeczno-polityczny między
arystokracją a ludem. To konflikt
dwóch wizji rzeczywistości 
tradycyjnej (uwzględniającej wpływ
Opatrzności na losy świata) oraz
zbuntowanej (odrzucającej istnienie
Boga, na jego miejsce stawia
wszechmocnego człowieka)
" Rewolucja lokajska
" Krasiński z jednej strony dostrzega
konieczność zmian i ma świadomość,
że dawne grzechy arystokracji mogą
doprowadzić do przewrotu, który być
może jest dziejową koniecznością. Z
drugiej strony traktuje rewolucję jako
największe barbarzyństwo
" Henryk  bohater romantyczny, ma
zawyżone poczucie własnej wartości,
gardzi innymi, samotny, opuszcza
żonę i idzie za Dziewicą, rzuca się w
przepaść gdy uświadamia sobie, że
6
poniósł osobistą klęskę
" Żydzi  rewolucję chcą wykorzystać do
własnych celów  zniszczenia
chrześcijaństwa. To ludzie kierujący
się wyłącznie nienawiścią,
fanatyzmem religijnym, żądzą zemsty
" Hrabia Henryk vs Pankracy  konflikt
racji cząstkowych, każdy stojąc na
czele swojego obozu po części
rozumie argumenty drugiej strony.
Obaj skazani na niepowodzenie.
Romantyzm J . Słowacki  Kordian Dramat, Grota Twardowskiego Kordian, Grzegorz,
" Słowacki nie zgadzał się z koncepcją
najważniejszy na Krzemionkach pod Laura, Wioletta,
mesjanizmu prezentowaną przez
dramat Krk  31 XII 1799; Papież, car Mikołaj
Mickiewicza oraz jego modelem poezji
romantyczny Dworek Kordiana I, Książę Konstanty
" Ocena powstania listopadowego.
XIXw.;
Próba odpowiedzenia na pytanie
Podróże po Europie
dlaczego ono upadło  oskarża
1828; Warszawa 1829
przywódców (krytyczna ocena)
" Koncepcja historiozoficzna:
winkelriedyzm (postawa aktywna,
walka o niepodległość narodu,
indywidualne, samotnicze
poświęcanie się), polemika z
mesjanizmem, poeta powinien
zachęcać naród do walki, ale sam nie
będzie nigdy dobrym żołnierzem
" Kordian  bohater hamletyczny
(wewnętrzny konflikt między
pragnieniami a realnymi czynami),
bohater werteryczny (przeżywanie
 bólu istnienia - weltschmerz,
marzycielstwo, usposobienie
poetyckie, niezwykła wrażliwość, wizja
idealnej miłości, bunt przeciwko złu,
świata, chęć ukojenia bólu przez
samobójstwo), bohater tragiczny
7
(przegrywa w starciu z historią i
samym sobą, ale w jego postawie
widać determinację, heroizm),
bohater romantyczny (samotność,
wrażliwość, indywidualizm,
nieszczęśliwa miłość, zamiłowanie do
poezji, wyrastanie ponad
przeciętność).
" Na szczycie Mont Blanc Kordian
odnajduje wielką ideę, której pragnie
poświęcić życie - z romantycznego
kochanka staje się buntownikiem,
patriotą, walczącym o wolność
narodu.
" Poszukiwanie sensu życia
Pozytywizm Fiodor  Zbrodnia i Powieść Lata 60. XIX wieku, 14 Rodion
" Raskolnikow początkowo morderstwo
Dostojewski Kara psychologiczna dni lipca, Petersburg Raskolnikow,
traktuje jako sprawdzian, chce
Sonia, Siemion
dowieść samemu sobie, że jest
Marmieładow i
człowiekiem genialnym. Z mordercy
Katarzyna, Alona i
przemienia się w człowieka, który chce
Lizawieta
swoim cierpieniem odkupić zbrodnię.
Iwanowna
Opowiada się po stronie rozumu, w
przeciwieństwie do Soni (po stronie
serca i wiary). Rodion to zbrodniarz,
ale też postać tragiczna, padł ofiarą
własnej teorii, był człowiekiem
wrażliwym, nie mógł pozostać
obojętnym wobec czynu, którego się
dopuścił.
" Sny nie pozwalają bohaterom
zapomnieć o dokonanych zbrodniach
są więc również elementem pokuty
" To doskonałe studium psychologiczne
zbrodni i zbrodniarza. Dostojewski
pokazuje do czego może doprowadzić
odrzucenie w życiu zasad moralnych i
8
Boga. Analiza psychiki zbrodniarza.
Pisarz kładzie nacisk na psychologizm
 wnikliwe analizy postaci, istotna jest
psychologiczna motywacja działań
bohaterów.
" Wg pisarza odrodzenie człowieka
może się dokonać dzięki pokornemu
znoszeniu cierpienia , które ma
głęboki sens. Zbrodniarz ma szansę na
odkupienie , gdy zacznie odczuwać
skruchę zaakceptuje karę. Autor
opowiada się po stronie wartości
chrześcijańskich człowiek nie ma
prawa decydować o życiu i śmierci
innych.
" Dostojewszczyzna  postawa, w której
bohater rozważą rozmaite kwestie
filozoficzne i egzystencjalne, jest bliski
obłędu, ulega namiętnościom,
szaleństwu
" Narracja trzecio osobowa przeplata
się z narracją polifoniczną narrator
głos oddaje bohaterom, nie
komentuje i nie wartościuje ich
wypowiedzi
Pozytywizm Maria  Mendel Epika, nowela, Koniec XIX w. (3 dni). Mendel, Jakub,
" Po raz pierwszy ukazał się w
Konopnicka Gdański opowiadanie Warszawa. Zegarmistrz,
 Przeglądzie Tygodniowym  reakcja
Student, Sąsiadki
Marii Konopnickiej na ataki wobec
Mendla, Tłum
narodu żydowskiego, do których
doszło w Polsce (1881)
" Konopnicka potępia antysemityzm,
ukazuje niesprawiedliwość
stereotypów myślowych na temat
narodu żydowskiego
" Narracja trzecioosobowa, nie
zachowuje dystansu do opisywanych
9
wydarzeń (sympatia po stronie
Mendla)
" Jedno z głównych haseł pozytywistów:
asymilacja Żydów (obok pracy
organicznej, pracy u podstaw i
emancypacji kobiet)
" Bezpośrednia reakcja na antysemickie
wystąpienia Polaków. Tragiczny los
głównego bohatera ma budzić u
czytelnika współczucie i wywołać
negatywną ocenę antysemityzmu
" Potępia nietolerancję i kierowanie się
uprzedzeniami
" Ośmiesza stereotypy na temat Żydów
, opowiada się po stronie wartości
moralnych
" Ukazuje trudności z
rozpropagowaniem idei asymilacji
" Utwór tendencyjny  narrator nie jest
obiektywny, narzucanie odbioru,
przedstawienie obrazu w tonacji
czarno-białej.
Pozytywizm Eliza  Gloria Victis Nowela Wiosna  jesień 1863 Romuald Traugutt,
" Tekst powstał w związku z 25 rocznicą
Orzeszkowa (czas trwania Maryś (Marian
powstania styczniowego. Oparty jest
powstania Tarłowski), Jagmin,
na przeżyciach i refleksjach autorki
styczniowego), las na Anielka Tarłowska
związanych ze zrywem
Polesiu
narodowowyzwoleńczym, który
odegrał znaczącą rolę w jej życiu.
Autorka znała osobiści Romualda T.,
ostatniego dyktatora powstania.
" Utwór jest hołdem dla powstańców 
bohaterów, którzy oddali życie za
ojczyznę. Autorka dokonuje
gloryfikacji historycznego wydarzenia.
" Krótka, lapidarna forma  fabuła
koncentruje się wokół 1 głównego
10
wątku (heroicznej walki Polaków z
oddziałem carskim)
" Tytuł   chwała zwyciężonym -
urasta do rangi symbolu niezłomności
i heroizmu Polaków walczących z
zaborcą.
" Traugutt  konieczność walki, której
owoce będą zbierane przez następne
pokolenia
" Narrator  dąb  symbol siły, potęgi,
niezłomności narodu polskiego
" Mogiła powstańców  najważniejszy
symbol zarówno w noweli jak i całej
twórczości Orzeszkowej. Niesie
przesłanie o niezłomności, męstwie,
oddaniu ojczyz
nie.
" Pisarka kreuje wzorce niezbędne w
czasach niewoli, oddaje cześć i ocala
od zapomnienia tych, którzy złożyli
swoje młode życie na ołtarzu walki o
wolność
" Utwór poruszający problematykę
wydarzenia historycznego, którym
było powstanie styczniowe.
" Wykreowanie bohaterów 
powstańców na  narodowej sławy
męczenników , idealizacja i
sakralizacja patriotów walczących w
obronie ojczyzny, apoteoza
(wywyższanie) samego wydarzenia.
" Wykreowanie Traugutta na idealnego
bohatera. Autorka zawarła w tekście
wiele osobistych odczuć i emocji.
" Stylizacja biblijna i mitologiczna
idealizacja i sakralizacja wydarzeń i
bohaterów biorących w nim udział.
11
Pozytywizm Bolesław Prus  Lalka Rodzaj: epika, 1878-79 Warszawa, Stanisław
" Powieść zrodziła się z rozczarowania
gatunek: powieść Zasławek, Paryż Wokulski, Izabela
pisarza kondycją polskiego
A
ęcka, Tomasz
społeczeństwa
A
ęcki, Ignacy
" Świat i środowisko odtworzone w
Rzecki, Prezesowa
sposób realistyczny
Zasławska,
" Tytuł: epizod związany z procesem
Kazimierz Starski,
wytoczonym Helenie Stawskiej przez
Julian Ochocki
baronową Krzeszowską, dot.
skradzionej rzekomo lalki
" Naturalizm  opis życia biedoty
" Trzy pokolenia trzech idealistów:
Ignacy Rzecki (prezentuje idealizm
polityczny  uwielbienie dla
bonapartystów, tylko oni mogą
zaprowadzić ład w Europie i
doprowadzić do wyzwolenia spod
tyranii), Stanisław Wokulski (idealizm
przejściowy  będąc wyznawcą miłości
romantycznej oraz posiadając
patriotyczną przeszłość, wyznaje
pozytywistyczne idee dot. pracy na
rzecz społeczeństwa,
samodoskonalenia, zdobywania
wiedzy), Julian Ochocki (idealista
nauki  głęboko wierzy w postęp,
rozwój techniki i cywilizacji)
" Narrator trzecioosobowy, obiektywny
i wszechwiedzący oraz drugi narrator
 subiekt Rzecki
" Zastosował technikę luster  zanim
poznamy głównego bohatera,
najpierw poznajemy różne opinie o
nim
" Szczegółowość psychologii postaci
" Wokulski = pozytywista + romantyk
" Otwarte zakończenie jak w utworach
12
romantycznych
Młoda Polska Joseph Conrad  Jądro Epika, powieść Ok. 1890 r., Bruksela, Charlie Marlow,
" y
ródłem  Jądra ciemności były
ciemności marynistyczna pokład statku Kurtz
wspomnienia J.C. z 6-miesięcznego
zakotwiczonego przy
pobytu w Kongo
ujściu Tamizy, rzeka
" Opowieść o podróżowaniu i
Kongo
odkrywaniu nieznanych lądów, a z
drugiej strony metaforyczny opis
podróży człowieka w głąb samego
siebie
" Skłania do pytań o tożsamość
człowieka, sens dążenia do władzy i
bogactwa, istotę duchowej wolności
" Próba skonstruowania utworu jak
symbolicznej powieści o duchowej
podróży poza czasem i przestrzenią
" Opowiada o podróży w głąb Afryki i w
głąb ludzkiej duszy, pragnienie
odkrywania nieznanych krain,
fascynacja odrębnością kultur
połączona z poszukiwaniem własnej
tożsamości
" Jądro ciemności  symbol najbardziej
mrocznych tajemnic ludzkiego
postępowania. W poczuciu
bezkarności człowiek ogarnięty wizją
własnej potęgi jest w stanie dopuścić
się najbardziej niemoralnego
postępowania jak morderstwo czy
wykorzystywanie słabszych
" Opowieść o duchowej podróży
zmierzającej do odkrycia jądra ludzkiej
duszy, o destrukcyjnej sile zła, które
pogrąża ambitną jednostkę
" Porusza problem stosunków
polityczno-społecznych panujących w
koloniach, ukazuje bezwzględność
13
kolonizatorów, którzy pod pozorami
krzewienia nauki i cywilizacji niszczyli
tryb życia rdzennych mieszkańców.
" Marlow uświadamia sobie różnicę
między pozornymi walorami
cywilizacji starego kontynentu a
ogromem zła zawiązanego z ekspansją
białego człowieka
" Kurtz  szaleńcze samouwielbienie,
wprowadza rządy terroru i
okrucieństwa
" Dwóch narratorów: I narrator
rozpoczyna i kończy utwór,
zarysowuje sytuację, II narrator 
Marlow
" Fabuła pretekst do głębokich
rozważań
" Oskarżenie europejskiego
kolonializmu
Młoda Polska Władysław  Chłopi Epika, Powieść Od IX do VII na Maciej i Antek
" Powstał pod wpływem doświadczeń
Reymont modernistyczna, początku lat 80. XIX Boryna, Jagna,
życiowych oraz przemyśleń pisarza
również cechy wieku. Hanka Borynowa,
" Obserwacje autora życia wiejskiego
epopei chłopskiej Wieś łowicka Lipce. Józia Bornianka,
wyniesione także z domu rodzinnego
(ukazanie Dominikowa
(był synem wiejskiego organisty)
bohaterów na tle Paczesiowa, Kuba
" Panoramiczny i uniwersalny obraz
ważnych Socha, Jagustynka,
polskiej wsi w II połowie XIX w.
wydarzeń, Roch, Witek,
" Autor pragnie osiągnąć wrażenie
szczegółowość Agata, Kowal,
osadzenia akcji w czasie i miejscu
opisu, patos) Jambroży itd.
uniwersalnym powieść staje się
podobna do mitu
" Lipce dla jej mieszkańców są
mitycznym  środkiem świata
" Pozycję społeczną wyznaczają przede
wszystkim ziemia, posiadanie poza
ziemią innych z
ródeł dochodów, wiek,
wiedza, osobowość
14
" Boryna  najbogatszy gospodarz we
wsi, pełnił funkcję sołtysa. Przywódca
wiejski. Dumny, udowadnia swoją
potęgę, siłę i witalność, domowy
tyran, porywczy temperament, pilnuje
dobytku jak skąpiec.
" Gromada wiejska jest bardzo
wewnętrznie zwarta  siła, która może
odegrać istotną rolę w odrodzeniu
narodu. Kieruje się wspólnym prawem
moralnym, przestrzega odwiecznych
norm i pracuje według dawnych
zasad. Życie gromady jest wyznaczone
przez prawa natury oraz prawa kultury
wiejskiej
" Powieść o życiu ludzkim we wszelkich
jego aspektach. Ukazuje panoramiczny
obraz wsi oraz ludzkiego bytowania na
ziemi
" Uniwersalność obrazu wiejskiego życia
i postaw bohaterów przenosi go w
sferę mitu umieszczenie akcji w
zamkniętej przestrzeni i uniwersalnym
czasie. To co dzieje się w Lipcach
mogłoby się dziać wszędzie i w
każdym czasie
" Rytm przyrody i kalendarza
liturgicznego
" Podniesienie rangi chłopskiego życia
(nobilitacja), podkreślanie jego
znaczenia i piękna
" Dwie najważniejsze wartości w życiu
bohaterów powieści  ziemia i praca
na niej. Chłopi traktują swoją pracę
rzetelnie i uczciwie. Ich życie jest
podporządkowane prawom i cyklowi
15
natury
" Wiejska kultura jest przedstawiona
jako pełna godności, oparta na
tradycji, wielobarwna, ciekawa i
potrzebna krajowi, który jest poddany
wynarodowianiu przez zaborców
" Wieś potrafi wspólnie bronić swoich
interesów nawet w sposób najbardziej
twardy i bezwzględny. Kto chce
zasłużyć na szacunek gromady musi
się stosować do jej praw. W ten
sposób utrzymywana jest równowaga
między dbaniem o własne dobro, a
dbaniem o wspólnotę
" Religia odgrywa jedną z kluczowych
ról. Każda czynność chłopów jest
wypełnianiem woli Bożej, praca na roli
podlega sakralizacji. Ziemia jest
utożsamiana z Bogiem,  święta .
Wschodzące Słońce   monstrancja .
Uczucie jedności ze światem przyrody
jednocześnie uczuciem jedności z
Bogiem. Jest z
ródłem praw
moralnych, autentyczną wiarą.
Instytucja kościoła, postać proboszcza
odgrywają nieco mniejszą rolę w życiu
duchownym. Odczuwają religijne
wzruszenia
" Dialektyzacja  nadanie tekstowi cech
języka mieszkańców wsi.
" Modernistyczna powieść Reymonta
odznacza się bogactwem i
różnorodnością wizerunku wsi oraz
ukazaniem godności i wartości
chłopskiego życia
" Uniwersalizm nobel. Stylizacja
16
gwarowa  mówią językiem
upodobnionym do gwary, język
upodobniony do języka wsi
" Koncepcja ludzkiego losu
" Symbolika  życie w zgodzie i harmonii
z naturą. Jagna  odzwierciedla
żywioły. Naturalisytcyzna walka o
władzę, kobietę, byt.
" 3 narratorzy: trzecioosobowy realista,
wiejski gawędziarz, młodopolski poeta
(3 różne języki)
" Jagna  postać złożona, wiejska forma
femme fatale, wykracza poza
typowość swojego środowiska,
niedojrzała emocjonalnie i społecznie,
nie potrafi zapanować nad swoim
popędem. Jeżeli ktoś jest taki jak
Jagna, zostaje wykluczony ze
wspólnoty.
Młoda Polska Stanisław  Wesele Dramat Noc listopadowa, Pan Młody, Panna
" Autor sportretował swoich
Wyspiański symboliczny, Polska Młoda, Gospodarz,
współczesnych, wypowiedział wiele
modernistyczny Dziennikarz,
surowych sądów na temat kondycji
Poeta, społeczeństwa pragnącego odzyskać
niepodległość. Dokonał rozrachunku z
mitami narodowymi: pozorną
solidarnością między chłopstwem a
inteligencją
" Skupia wszystkie problemy Polaków,
cechy mentalne społeczeństwa.
" Rozbudowana warstwa symboliczna.
Dramat opiera się na skojarzeniach,
sugestiach, wieloznacznościach,
fantastyka, nastrojowość.
Szczegółowe didaskalia, wprowadzają
czytelnika w niezwykły nastrój, pełen
tajemniczości i niedomówień
17
" Konfrontacja dwóch środowisk
społecznych  inteligencji i chłopów 
oraz określenie wzajemnych relacji
między nimi. Pytanie: czy Polacy u
progu nowego stulenia są w stanie
zjednoczyć się i odzyskać
niepodległość?
" Panowie traktują wieś w kategoriach
terapeutycznych, szukają wytchnienia,
zapomnienia, inspiracji do swych
 wielkich dzieł. Ich świat jest
przesycony dekadentyzmem,
marazmem. Mają świadomość swojej
bierności, zachowawczości,
niewykorzystanych sytuacji.
" Pan Młody  wyznawca ludomanii,
egzaltowany, wylewny artysta,
postrzega tylko zewnętrzną otoczkę
rzeczywistości, żyje chwilą, planuje
sielankową przyszłość
" Nadzieja w tężyz
nie fizycznej chłopów,
w autentyczności zachowań wiejskich
bohaterów, w ich sile i zapale do
wszelkich działań, do walki. Potrzebują
jednak przywódców
" Sojusz inteligencko-chłopski jest
złudzeniem
" Ogromny potencjał chłopów jest
zaniedbany przez izolowanie
przedstawicieli wsi i konflikty
społeczne. To jedna z przyczyn
narodowego marazmu, niemocy,
bezsilności. Tylko solidarność całego
społeczeństwa i porzucenie
wielowiekowych uprzedzeń może
gwarantować odzyskanie
18
niepodległości
" Chochoł  słomiana kukła okrywająca
krzak róży, sprowadza zjawy, usypia
weselników i wprowadza ich swoją
muzyką w jednostajny taniec, niesie
pierwiastek nadziei na lepszą
przyszłość bo stanowi ochronę kwiatu,
który rozkwitnie na wiosnę
" Chocholi taniec  niemoc narodu
" Złoty róg  szansa na odzyskanie
niepodległości. Gospodarz ma nim
zwołać uczestników do zrywu
narodowowyzwoleńczego
" Złota podkowa  symbolizuje szczęście
" Czapka z pawimi piórami  symbol
materializmu chłopów, ich pazerności,
zamiłowania do powierzchowności
" Sznur (po złotym rogu)  zniewolenie
narodowe
" Dzwon Zygmunta  echo wielkości
naszego kraju, symbol chwały i dumy
" Bronowicka chata  symbol Polski,
scena narodowa
" Kosy postawione na sztorc  echo
wydarzeń spod Racławic, symbol
gotowości chłopskiej do walki,
narzędzie skierowane przeciwko
panom
" Relacja między inteligencją a chłopami
chłopomania, ludomania
" 1846  chłopi wystąpili zbrojnie
przeciwko szlachcie
" Osoby (bohaterowie realistyczni)i
Osoby Dramatu (postaci fantastyczne)
" Poeta (dekadent nie pisze na tematy
narodowe) rycerz Zawisza Czarny
19
(symbol odwagi, człowiek honoru)
" Pan Młody (zdradził swoją grupę
społeczną) widmo hetmana
Branickiego (wyrzut sumienia)
" Gospodarz Wernyhora (symbol
zjednoczenia które ma być warunkiem
odzyskania niepodległości)
" Dziennikarz stańczyk (symbol
odwagi cywilnej, bohaterstwa  to te
cechy których dziennikarz nie posiada)
Młoda Polska S. Żeromski  Ludzie Epika, powieść Lata 90. XIX w. Tomasz i Wiktor
" Krytyka światopogląd
bezdomni młodopolska Paryż, Warszawa, Judym, Joasia,
pozytywistycznego  silne
(nowy typ Cisy, Sosnowiec, Wacław i Henryk
zaangażowanie w życie społeczne.
bohatera  Zagłębie, Podborski, pani
Upadek ideałów pozytywistycznych.
altruisty, Wintertur (Wiktor) Niewadzka,
" Problematyka nędzy najniższych
idealisty, Natalia i Wanda
warstw społecznych i kwestia
poświęcającego Orszeńskie,
odpowiedzialności za taki stan rzeczy
własne szczęście Węglichowski,
środowiska lekarskiego, czy ogólniej
dla dobra innych Krzywosąd,
inteligencji. Autor piętnuje obojętność
ludzi) Leszczykowski,
warstw wyższych wobec nędzy
Epizodyczność Korzecki
biedoty wiejskiej i proletariatu. Skłania
(brak
do dyskusji: w jakim zakresie można
szczegółowej
poświęcić życie osobiste, by
wiedzy o
realizować szczytne założenia pomocy
bohaterach,
potrzebującym
poznajemy
" Narrator auktorialny (obiektywny,
jedynie wybrane
trzecio osobowy, wszechwidzący,
epizody z ich
należy do świata przedstawionego)
życia)
oraz subiektywny pierwszoosobowy
(należy do świata przedstawionego) 
pamiętnik Joasi
" Motywy: niesprawiedliwość
społeczna, problematyka
narodowowyzwoleńcza, przywódcza
rola inteligencji
" Impresjonistyczne opisy przyrody,
20
ekspresywne opisy hal fabrycznych,
pracy maszyn, dynamizm , wyrazista
kolorystyka
" Bezdomność  a) dołownie  paryska
noclegownia dla bezdomnych; brak
własnego domu,  miejsca na Ziemi :
mieszkańcy warszawskiego Powiśla,
Tomasz i Wiktor Judym, Joasia i
Wacław Podborski b) ideowo  nie
znajdują poparcia dla swych idei,
zrozumienia wśród innych: Tomasz
Judym i Korzecki
" Dwa dzieła sztuki: Wenus z Milo 
droga łatwego życia bez zobowiązań
moralnych czy społecznych. Rybak 
droga poświęcenia dla innych i ciężka
praca.
" Rozdarta sosna  rozdarcie
wewnętrzne Judyma w odniesieniu do
dwóch dróg życiowych, wyznaczonych
przez Wensus z Milo i rybaka
" Kwiat tuberozy  bezużyteczne, a
nawet szkodliwe piękno.
Interpretowany w odniesieniu do
Karbowskiego
" Krzyk pawia  zwiastuje nadchodzącą
śmierć
" Tomasz Judym  w sposób
bezkompromisowy chce wcielić w
życie ideały walki z ubóstwem i
brakiem higieny wśród najniższych
warstw społecznych. Cechy
romantyka: kieruje się emocjami,
uczuciami, pragnie poświęcić się
rzeczy niemożliwej do zrealizowania,
nie znajduje zrozumienia wśród
21
innych ludzi. Cechy pozytywisty: chce
wcielić w życie hasła tej epoki (pracy u
podstaw  szerzenie oświaty wśród
najbiedniejszych warstw społecznych;
praca organiczna  organizm
państwowy został porównany do
organizmu biologicznego, wszystkie
organy (warstwy społeczne) muszą
dobrze funkcjonować, aby cały system
był zdrowy).
" Psychizacja krajobrazu  mamy poznać
dylematy psychiczne bohaterów,
uczucia wewn. człowieka zostały
przelane na przyrodę
" Wenus  symbol szczęścia
doskonałości, piękna, urody
zmysłowej
" Rybak  poświęcenie, niektórym
(Joasi) przypomina Jezusa, sakralizacja
poświęcających się np. dla rodziny,
symbol służby
" Krytyka pozytywizmu
" Judym  osobowość neurotyczna  nie
radzi sobie ze swoimi emocjami,
kompleksy osobiste nie może
zrealizować haseł pozytywistycznych,
służby najuboższym, bo jest zbyt słaby
psychicznie. Ma kompleks niższości,
ciągle myśli o sobie jako synu pijaka i
nie umie współpracować, impulsywny.
Dwudziestolecie Zofia  Granica Rodzaj: epika Lata 30. XX w. (okres Zenon
" Początkowo utwór ukazywał się w
międzywojenne Nałkowska Powieść kryzysu Ziembiewicz, odcinkach na łamach kilku czasopism
psychologiczna, gospodarczego w Elżbieta Biecka,
" Ukazuje bohaterów stojących w
obyczajowa, Polsce i na świecie), Justyna i Karolina
obliczu moralnych wyborów
społeczna prowincjonalne Bogutówna,
" Literacki obraz rzeczywistości lat
miasteczko Cecylia
międzywojennych
22
(kamienica p. Kolichowska i syn
" Zastosowanie inwersji czasowej 
Kolichowskiej przy ul. Karol Wąbrowski,
wydarzenia nie są opowiadane w
Staszica, dom Walerian i Joanna
porządku chronologicznym
Zenona), Boleborza (Żancia)
" Zenon Ziembiewicz  widząc
(majątek zarządzany Ziembiewicz, Jasia
niemoralność jakiejś sytuacji, starał się
przez Gołąbska, ks.Adolf
znalez
ć usprawiedliwienie swego
Ziembiewiczów), Czerlon,
postępowania. Człowiek o dwóch
Chązebna (majątek Czechliński
obliczach: z natury zamknięty i
Tczewskich),
ponury, w towarzystwie dowcipny i
Warszawa
elokwentny. Postać tragiczna (tak jak
Justyna).
" Motyw konformizmu (zmiana
zachowania pod wpływem innych
ludzi), kariery, małżeństwa, zdrady,
zemsty
" Kompleks boleborzański  zespół
utartych schematów postępowania.
Zenon chciał uchronić się przed
schematem zachowania ojca, którego
potępiał. W rzeczywistości powielił
ten sam model. Elżbieta, w
dzieciństwie opuszczona przez matkę,
sama opuściła swoje dziecko. Justyna,
jak jej matka, angażuje się w romans z
mężczyzną z wyższej sfery.
" Granica: moralna (wielokrotnie
przekraczana przez Zenona zarówno w
decyzjach osobistych jak i
zawodowych), obyczajowa (nie
dopuszczała mezaliansu panicza i
panny służącej), społecznej (bariera
pomiędzy grupami społecznymi;
Kamienica Cecylii jest symbolem
podziału społeczeństwa), filozoficzna (
ludzkiego poznania, jakimi ludz
mi
jesteśmy naprawdę?), odporności
23
psychicznej (każdy człowieka posiada
wewnętrzną granicę, po przekroczeniu
której przestaje być sobą),
psychologicznej (granica poznania
siebie, samoświadomości, zrozumienia
innych), przestrzeni (np. wieś-miasto,
poza którą jeśli się ją przekroczy
człowiek staje się obcy)
" Nałkowska uświadamia czytelnikowi
jaki wpływ na postępowanie jednostki
mają powszechnie funkcjonujące
stereotypy i konwenanse
" Układ zdarzeń retrospektywny 
czytelnik na samym początku poznaje
zakończenie fabuły
" Narracja z perspektywy widzenia
bohaterów, stosuje się też mowę
pozornie zależną
" Często używana ironia
" Na początku utwór miał mieć tytuł
 Schematy
Dwudziestolecie S. Żeromski  Przedwiośnie Epika, 3 gatunki Od 1914 (wybuch I Cezary, Seweryn i
" Podejmuje problem
międzywojenne powieści w.ś) do 1924. Baku, Jadwiga Baryka,
 zagospodarowania odzyskanej
(obyczajowa, Nawłoć, Warszawa) Hipolit
niepodległości, możliwych prób
biograficzna, Wielosławski,
rozwoju odradzającego się kraju
polityczna) Karolina
" Stanowi ostrzeżenie przed rewolucją
Szarłatowiczówna,
bolszewicką oraz ustrojem
Wanda Okszyńska,
komunistycznym
Laura
"  Szklane domy  wizja upragnionej
Kościeniecka,
ojczyzny jako kraju dostatku,
Szzymon
sprawiedliwości społecznej, równości.
Gajowiec, Antoni
Utopijne, niemożliwe do zrealizowania
Lulek
marzenie o Polsce idealnej.  Dom 
ojczyna  szklany  czystość fizyczna i
moralna, przejrzystość, jawność i
uczciwość w życiu politycznym i
24
społecznym
"  Przedwiośnie  a) Cezary przeżywa
swoje przedwiośnie w Nawłoci,
wkracza w progi dorosłego życia b)
odnosi się do problematyki społeczno
 politycznej odrodzonego państwa
polskiego, Gajowiec  na poprawę
sytuacji w Polsce potrzeba czasu,
reformy muszą potrwać.  Wiosna 
wyzwolenie
"  wiatr od wschodu  nadciągające ze
wschodniej granicy zagrożenie
komunizmem
" Żeromski używa języka ezopowego,
języka szyfru, służącego przez lata
niewoli poetom i pisarzom do
ukrywania patriotycznych treści przed
cenzurą . Z wykształcenia przyrodnik
Nawłoć - chwast, który porasta
nieużytki, jest bezużyteczny, ale jest
ładny. Lulek  nazwa trującej rośliny 
komunista  truje społeczeństwo.
Gajowiec  zioło, które ma
właściwości lecznicze, ale rzadko
rośnie  uczciwych ideowców jest
niewiele, ale są potrzebni, niosą
pozytywny potencjał
" Ukazuje sytuację Polski po odzyskaniu
niepodległości: zniszczenia wojenne,
szalejąca inflacja, kłopoty
gospodarcze, kryzys, bezrobocie,
strajki, nędza społeczna, brud,
zaniedbanie.
" Nawłoć  infantylizacja mieszkańców,
syte posiłki, błahe rozmowy
podkreślony problem
25
niesprawiedliwości w kraju
" Żeromski  autor znany z wrażliwości
na problemy najuboższych
" Naturalistyczny charakter opisów
nędzy społecznej
" Ilustracja etapów życia i dojrzewania
Cezarego Baryki jako syna, kochanka,
rewolucjonisty (człowieka
domagającego się zmian)
" Kreacja bohatera repatrianta  główny
bohater to repatriant  Polak, który
nie urodził się na polskiej ziemi,
wychowany poza jej obszarem, patrzy
na nią z innej perspektywy
" Dużo ironii
" Celowe nawiązania do  Pana
Tadeusza , zwłaszcza to co dzieje się
w Nawłoci  konfrontacja z obrazem
dworu szlacheckiego w Soplicowie
"  na Belweder  Cezary idzie z przodu,
nie ze wszystkimi w grupie. Z jednej
strony utożsamia się z
rewolucjonistami, ale nie podziela ich
drogi dochodzenia do celu
Literatura Albert Camus  Dżuma Epika, powieść  Od 16 IV 194& r. do II Bernard Rieux,
" Stawia pytania o istotę zła w świecie i
współczesna parabola następnego roku, Jean Tarrou,
człowieku
Oran w Algierii Raymond
" Porusza zagadnienia dot. postawy,
Fabuła charakter Rambert, Joseph
jaką należy przyjąć w starciu ze złem i
uniwersalny Grand, ks.
z absurdalnym, pozbawionym sensu
Paneloux, Cottard
istnieniem; porusza problemy
egzystencjalne
" Alegoryczny (paraboliczny) charakter,
różne możliwości interpretowania
tytułu (np. dowolna sytuacja
ekstremalna), historii o dżumie w
Oranie nie można interpretować
26
dosłownie
" Zadżumiony drzemiące w
człowieku zło
" Bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie
znika niemożliwe jest
wyeliminowanie zła ze świata i
ludzkiego życia, co nie zwalnia jednak
człowieka z obowiązku walki z
wszelkimi jego przejawami
" Rambert i Paneloux dżuma i
cierpienie nauczyło ich pokory,
poczucia przynależności do wspólnoty
" Cottard uosabia to co podłe,
tchórzliwe, myśli tylko o sobie
" Styl kronikarski, narrator: doktor
Rieux, ale narracja jest w 3 os. l.poj.,
pozbawiona emocji
zobiektywizowanie opisywanych
wydarzeń
" Różne postawy człowieka w sytuacji
ekstremalnej
" Filozofia egzystencjalizmu  człowiek
jest samotny, musi walczyć ze złem bo
tylko wtedy jest człowiekiem.
Egzystencjaliści buntuje się więc
jestem bunt wobec zła
" Człowiek w walce ze złem jest
samotny. Rieux  wykonywanie
zawodu lekarza nie używa
patetycznych słów wobec tego co
robi, nie użala się nad sobą, heroiczna
walka ze złem bez oczekiwania na
zwycięstwo, oddany walce
" Zarówno Rieux jak i Tarrou nie
poszukują wsparcia w religii. Religia
nie jest dla nich oparciem
27
samotność
Literatura Hanna Krall  Zdążyć przed Cechy reportażu Przytoczone Marek Edelman
" Rozmowa z Markiem Edelmanem 
współczesna Panem literackiego, wydarzenia: 6-tyg.
relacja świadka Grossaktion (akcja
Bogiem należącego do akcja eksterminacyjna
likwidacji warszawskiego getta) oraz
literatury faktu w getcie warszawskim
powstania w getcie warszawskim
(Grossaktion),
" Autorka nie tworzy bohaterów, nie
powstanie w Getce
wymyśla fabuły, a buduje swój utwór
warszawskim (1943);
na podstawie wywiadu, uzupełniając
czasy współczesne
go informacjami, do których sama
rozmówcom
dotarła
"  wybór sposobu umierania 
motywacja, jaką kierowali się młodzi
Żydzi podejmujący walkę. Należało
pokazać światu, że mieszczańscy getta
mogą i chcą walczyć, choć mają
świadomość, że ta walka jest skazana
na klęskę.
" Tytuł  motto życiowe Edelmana,
który za cel swojego życia wybrał
walkę o życie. Życie jest dla niego
największą wartością i jej się
poświęcił.
" Swoista relacja z holokaustu, bo jego
tematem są dwie zaplanowane i
zrealizowane akcje eksterminacyjne.
To obraz martyrologii Żydów.
" Edelman odbrązawia czyn powstańczy
i jego uczestników, pokazując że
walczyli zwykli ludzie, bez motywacji
patriotycznej, bez odpowiedniego
wyposażenia w broń i umiejętności
" Język  rzeczowy, oszczędny styl, brak
odautorskiego komentarza Krall
musiała pośredniczyć w
przekazywaniu traumatycznych
przeżyć
28
Literatura Sławomir  Tango Dramat Połowa XX w. (2 dni). Artur, Eleonora,
" Tekst krytykujący absurd polskiego
współczesna Mrożek współczesny, Mieszkanie rodziny Stomil, Eugenia,
komunizmu oraz nieporadność
groteskowy, inteligenckiej Eugeniusz, Edek,
polskiej inteligencji wobec sytuacji
absurdy (Eleonory i Stomila) Ala
politycznej
" Autor dążył do ukazania
uniwersalnych treści, próbował
zaistnieć jako pisarz apolityczny
" Ukazuje ironiczny dystans autora do
polskiej kultury, tradycji i stereotypów
(tzw. polskiej formy)
" Relacja między pokoleniami skazana
na konflikt
" Obnaża absurdalność i fałsz
zachowania i mentalności człowieka
XX w. (groteskowa parabola)
" Aprobowanie zdrad małżeńskich i
swobody w sferze erotyki
" Edek za pomocą dyktatury osiąga
posłuch i służalcze poddaństwo
Artura. Brutalna siła,
bezkompromisowość oraz działanie
oparte na zastraszaniu tańczą w parze
z oportunistycznym i uległym
intelektem
" Tango  symbol totalitaryzmu, wobec
którego nie miała odwagi oponować
nawet inteligencja. Uchodził za
wyuzdany i nieprzyzwoity, mężczyzna
dominuje nad partnerką, dyktuje
każdy ruch. Dla generacji Eugeniusza
taniec był symbolem awangardy i
swobody obyczajowej, o którą w
młodości tak zapamiętale walczył z
Eleonorą.
" W tańcu z wykształconym i
oportunistycznym Eugeniuszem,
29
godzącym się na moralny kompromis,
prowadzi prostacki służący Edek.
" Ostatnia scena pokazuje mechanizm
rządów totalitarnych
personifikowanych przez Edka. Ten
prymitywny lokaj  nieskażony kulturą
czy inteligencją, ucieleśniający
wyłącznie siłę mięśni i terror  to
kwintesencja władzy totalitarnej. W
tańcu ujawnia się również marazm i
konformizm inteligencji, która
posłusznie pozwala się prowadzić
prostackim Edkom.
" Edek  uosobienie władzy
komunistycznej (sprytu, brutalności,
braku zasad), która zalękniona polska
inteligencja czasem poddawała się bez
słowa sprzeciwu
" Krytyka polskiej inteligencji, jej
nieodpowiedzialna postawa
zaowocowała totalitaryzmem
" Groteska wyostrza wymową
dramatyczną utworu, widoczna w
scenografii dramatu
" Chaos fizyczny przestrzeni
odzwierciedla chaos wewnętrzny.
30