{1}{1}29.970<br>{1412}{1477}Dzień dobry. Bardzo dziękuję wszystkim za przybycie.<br>{1492}{1594}Chciałbym zacząć od prośby, byście coś dla mnie zrobili.<br>{1608}{1819}Proszę, podnieście ręce w górę i bardzo delikatnie pomacajcie swoją głowę.<br>{1837}{1929}Może się to wydawać czymś bardzo łatwym.<br>{1954}{2164}Mogę was jednak zapewnić, że instrument, który potrafiłby to, co właśnie zrobiliście,<br>{2168}{2318}byłoby bardzo, bardzo trudno zrobić i byłoby to niezmiernie kosztowne.<br>{2336}{2473}Kiedy podnosicie ręce, precyzyjne instrumenty w waszych mięśniach<br>{2477}{2577}monitorują dokładną pozycję wszystkich mięśni.<br>{2611}{2714}Tysiące zakończeń czuciowych w palcach<br>{2717}{2880}wyczuwa konsystencję włosów, kształt uszu, kształt czaszki.<br>{2883}{3031}Mózg z największą precyzją mierzy szerokość czaszki.<br>{3043}{3146}Gdyby jakaś fabryka miała wyprodukować taki instrument,<br>{3149}{3338}mechaniczną rękę zdolną do tego, kosztowałoby to, jak sądzę,<br>{3341}{3430}około 100 milionów funtów.<br>{3465}{3588}Pomyślcie o tym, co jest między waszymi rękami, kiedy to robicie.<br>{3599}{3625}Jest tam wasz mózg.<br>{3639}{3804}Mózg jest rodzajem komputera, ale jest to komputer,<br>{3817}{3847}jakiego nigdy nie wyprodukowała żadna fabryka.<br>{3869}{3965}Jeśli kiedykolwiek uda nam się stworzyć komputer,<br>{3969}{4030}który potrafi tyle, ile mózg ludzki, domyślam się,<br>{4034}{4202}że badania i rozwój kosztowałyby miliardy funtów.<br>{4222}{4299}A przecież głowy takie jak wasze i ręce takie jak wasze<br>{4302}{4379}są produkowane codziennie miliony razy.<br>{4390}{4469}Kobieta potrafi to zrobić bez żadnych badań<br>{4472}{4585}i tylko z dziewięcioma miesiącami rozwoju oraz małą pomocą przyjaciela.<br>{4651}{4748}Życie czyni, że cuda technologii wydają się pospolite.<br>{4803}{4895}Skąd więc bierze się życie? Czym jest?<br>{4898}{5015}Dlaczego jesteśmy tutaj? Po co jesteśmy? Jaki jest sens życia?<br>{5044}{5123}Istnieje obiegowa prawda, która twierdzi,<br>{5126}{5216}że nauka nie ma nic do powiedzenia w takich sprawach.<br>{5236}{5307}No cóż, mogę tylko powiedzieć, że jeśli nauka nie ma tu nic do powiedzenia,<br>{5320}{5419}to jakakolwiek inna dyscyplina nie może powiedzieć zupełnie niczego.<br>{5439}{5476}W rzeczywistości jednak nauka ma oczywiście<br>{5480}{5556}bardzo wiele do powiedzenia w takich kwestiach.<br>{5560}{5648}I temu właśnie poświęcone będzie te pięć wykładów.<br>{5675}{5833}Życie rośnie we Wszechświecie stopniowymi krokami - ewoluuje.<br>{5852}{6007}I wzrasta nasze zrozumienie naszego pochodzenia i znaczenia.<br>{6088}{6153}Większość wszystkich społeczeństw na świecie<br>{6157}{6224}praktykowała jakąś postać czci przodków.<br>{6272}{6433}To jest totem jednego z kultów przodków.<br>{6446}{6550}Nie zamierzam zachęcać was do czczenia przodków.<br>{6554}{6605}Nie zamierzam zachęcać was do czczenia czegokolwiek.<br>{6624}{6791}Jest jednak prawdą, że przodkowie trzymają klucz do zrozumienia sensu życia.<br>{6926}{6997}Może się wam wydawać, że bycie przodkiem jest łatwe.<br>{7028}{7103}Łatwo jest rozmnożyć się, albo stosunkowo łatwo.<br>{7107}{7258}Żeby jednak zostać przodkiem musisz mieć żyjących potomków po wielu pokoleniach.<br>{7283}{7341}A to już wymaga więcej.<br>{7370}{7415}Możemy o tym myśleć idąc wstecz<br>{7418}{7469}do jednego z najprostszych zwierząt,<br>{7472}{7533}do bakterii, na samym początku życia.<br>{7543}{7631}Pomyślcie, ile byłoby bakterii po, powiedzmy,<br>{7640}{7753}50 pokoleniach rozmnażania się.<br>{7771}{7864}Pokażemy to, składając papier.<br>{7879}{7976}`Czy znalazłoby się dwóch ochotników do składania papieru?<br>{7980}{8066}Dobrze, tam, proszę, i tam.<br>{8255}{8379}Proszę zejść tu na dół i wziąć papier od Brysona.<br>{8404}{8454}W porządku.<br>{8476}{8524}Teraz, za każdym razem, kiedy składacie papier,<br>{8528}{8618}będzie to reprezentować jedno pokolenie.<br>{8621}{8714}Zaczynamy więc z jedną bakterią, to jest grubość papieru.<br>{8722}{8753}Teraz proszę go złożyć.<br>{8768}{8843}Oboje weźcie z tej samej strony, to może być łatwiejsze.<br>{8849}{8890}Teraz mamy dwie. Dobrze.<br>{8927}{9029}Proszę, weźcie tutaj, tak, złóżcie.<br>{9045}{9115}A potem złóżcie w poprzek w ten sposób.<br>{9127}{9156}Dziękuję.<br>{9195}{9293}I składajcie, aż zrobicie to 50 razy.<br>{9404}{9455}To dokąd doszliście?<br>{9462}{9571}Cztery bakterie, osiem,<br>{9648}{9714}szesnaście,<br>{9813}{9878}trzydzieści dwie<br>{9968}{10030}Nie możecie więcej?<br>{10086}{10182}W porządku, wygląda na to, że nie dadzą rady.<br>{10185}{10258}Musimy uciec się do matematyki,<br>{10261}{10328}żeby wyliczyć jak gruby będzie papier.<br>{10331}{10377}OK., bardzo dziękuję, możecie usiąść.<br>{10550}{10584}Oczywiście w każdym pokoleniu<br>{10588}{10635}grubość papieru podwaja się.<br>{10645}{10809}A więc mamy 2,4,8,16,32,64 i tak dalej.<br>{10815}{10899}Pięćdziesiąt razy mnożymy przez dwa.<br>{10919}{10972}Kiedy już pomnożyliśmy przez 2<br>{10989}{11054}pięćdziesiąt razy, to co otrzymamy?<br>{11058}{11145}Otrzymujemy bardzo dużą liczbę.<br>{11149}{11288}Otrzymujemy faktycznie tysiąc trylionów, jedynkę z 15 zerami.<br>{11310}{11394}Ta kartka papieru ma grubość jednej dziesiątej milimetra.<br>{11409}{11499}Pomnożone przez 1000 trylionów otrzymujemy<br>{11505}{11569}Mam to gdzieś tutaj zapisane:<br>{11573}{11628}100 milionów kilometrów.<br>{11637}{11760}Grubość papieru doprowadziłaby nas na orbitę Marsa.<br>{11785}{11959}Tak wielka jest liczba bakterii po zaledwie 50 pokoleniach.<br>{11963}{12007}Ale 50 pokoleń to jest nic dla bakterii.<br>{12011}{12089}Potrafią przelecieć przez 50 pokoleń w ciągu jednego dnia.<br>{12102}{12241}Po mniej więcej tygodniu liczba bakterii byłaby większa<br>{12245}{12338}bilion razy niż liczba atomów w znanym Wszechświecie.<br>{12355}{12429}Tak, to nazywa się wzrost wykładniczy,<br>{12433}{12482}matematycy nazywają to wzrostem wykładniczym.<br>{12486}{12520}Wrócimy do tego.<br>{12523}{12574}Nie trzeba mówić, że to się nie zdarza,<br>{12578}{12616}a przynajmniej w takim stopniu.<br>{12620}{12711}W pewnym momencie czynniki naturalne<br>{12714}{12777}regulują rozmiary populacji bakterii.<br>{12807}{12849}Nasze początkowe założenie,<br>{12853}{12938}że łatwo jest zostać przodkiem, było niesłuszne.<br>{12965}{13050}Tylko elita zostaje przodkami.<br>{13066}{13099}Nawiasem mówiąc można zrobić<br>{13103}{13121}takie same wyliczenia dla nas<br>{13124}{13203}albo dla słoni, jak to zrobił Charles Darwin,<br>{13213}{13263}i to po prostu zajmie trochę więcej czasu,<br>{13267}{13310}ale idea jest ta sama.<br>{13314}{13396}Po dość niewielkiej liczbie lat stwierdzimy,<br>{13400}{13480}że cały wszechświat wypchany jest mięsem słoni<br>{13483}{13519}czy mięsem ludzkim czy czymkolwiek innym.<br>{13555}{13595}Wynika więc z tego, że większość organizmów,<br>{13606}{13751}które się rodzą, musi umrzeć nie zostając przodkami,<br>{13754}{13785}nie zostając odległymi przodkami.<br>{13792}{13889}Tylko udziałem elity jest zostanie przodkami.<br>{13910}{13968}Niektórzy ludzie nie lubią słowa "elita".<br>{13974}{14001}Ale chodzi mi tylko o to,<br>{14005}{14042}że to nie tylko łut szczęścia powoduje,<br>{14048}{14097}kto zostaje przodkiem.<br>{14106}{14157}Ci, którzy zostają przodkami,<br>{14161}{14216}to na ogół ci, którzy są w tym dobrzy.<br>{14223}{14302}To są ci, którzy mają to, co potrzeba,<br>{14315}{14407}co potrzeba do przeżycia, znalezienia partnera,<br>{14416}{14490}rozmnożenia się, uniknięcia zostania zjedzonymi,<br>{14498}{14583}znajdowanie żywności, bycie dobrym rodzicem i tak dalej.<br>{14643}{14716}Właściwie jest to po prostu sposób przedstawienia<br>{14720}{14770}teorii doboru naturalnego Darwina.<br>{14773}{14837}Bo my, którzy jesteśmy, my, którzy przeżyliśmy,<br>{14841}{15010}odziedziczyliśmy geny długiej linii przodków, którym się udało.<br>{15013}{15076}Odziedziczyliśmy to, co było potrzebne,<br>{15079}{15161}by uczynić z nich przodków.<br>{15230}{15301}Na razie jednak chcę podkreślić coś innego,<br>{15304}{15359}a mianowicie, że jesteśmy szczęściarzami, że jesteśmy żywi.<br>{15386}{15422}Jesteśmy szczęściarzami żyjąc,<br>{15428}{15554}bo tak łatwo było naszym przodkom nie zostać przodkiem.<br>{15589}{15707}Prawdopodobieństwo, że ktoś inny byłby tutaj, a nie my,<br>{15724}{15780}jest nieprawdopodobnie wielkie.<br>{15838}{15874}I jesteśmy szczęściarzami,<br>{15881}{15906}że żyjemy, z innej przyczyny.<br>{15922}{15962}Pomyślmy o tym w ten sposób.<br>{15986}{16118}Wszechświat liczy około 14 miliardów lat.<br>{16127}{16195}To jest 140 milionów stuleci.<br>{16230}{16302}Za jakieś 60 milionów stuleci od teraz<br>{16311}{16411}Słońce stanie się czerwonym olbrzymem i pochłonie Ziemię.<br>{16430}{16502}Jest więc około 200 milionów stuleci<br>{16510}{16601}od narodzenia Wszechświata do końca świata.<br>{16648}{16744}Z tych 140 milionów stuleci od początku czasu,<br>{16754}{16844}każde z nich było kiedyś obecnym stuleciem.<br>{16867}{16956}A z tych 60 milionów stuleci do końca świata<br>{16959}{17045}każde będzie obecnym stuleciem.<br>{17077}{17163}Obecne stulecie jest oświetlone małym reflektorem,<br>{17174}{17280}przesuwającym się wzdłuż gigantycznej linii czasu.<br>{17296}{17417}Wszystko przed światełkiem jest w ciemności martwej przeszłości.<br>{17432}{17560}Wszystko po światełku jest w ciemności nieznanej przyszłości.<br>{17577}{17629}Żyjemy w tym światełku.<br>{17664}{17762}Ze wszystkich 200 milionów stuleci wzdłuż linii czasu<br>{17771}{17947}199 milionów 999 tysięcy 999 stuleci jest w ciemnościach.<br>{17955}{17994}Tylko jedno jest oświetlone.<br>{17997}{18037}I to jest właśnie to, w którym,<br>{18048}{18107}czystym trafem, zdarzyło nam się żyć.<br>{18125}{18237}Prawdopodobieństwo, że nasze stulecie będzie obecnym stuleciem,<br>{18269}{18346}jest takie samo jak prawdopodobieństwo,<br>{18349}{18463}że moneta rzucona losowo na drodze z Londynu do Stambułu<br>{18466}{18534}upadnie na wybraną mrówkę.<br>{18689}{18739}Mimo tak nikłego prawdopodobieństwa<br>{18749}{18816}może zauważyliście, że w rzeczywistości jesteśmy tutaj.<br>{18829}{18933}Tak naprawdę to nie jest to oczywiście zaskakujące,<br>{18937}{18998}bo to my dokonujemy tych obliczeń.<br>{19001}{19093}Gdyby ktoś zrobił te obliczenia, które my właśnie zrobiliśmy,<br>{19097}{19178}ten ktoś, oczywiście, musiałby być żywy.<br>{19210}{19279}Niemniej czuję jakie miałem szczęście,<br>{19290}{19350}że jestem żywy, jeszcze z jednego powodu.<br>{19363}{19490}Ta wznosząca się smuga dymu reprezentuje gwiazdy.<br>{19499}{19575}Każda cząstka dymu reprezentuje jedną gwiazdę.<br>{19597}{19644}I możecie myśleć o tym promieniu światła<br>{19648}{19680}jak o gigantycznym reflektorze rzucającym<br>{19690}{19772}snop światła w przestrzeń i sygnalizującym<br>{19779}{19859}z naszej planety w nadziei, że ktoś inny,<br>{19862}{19932}w innym świecie, odbierze informację.<br>{20020}{20134}Nie wiemy, jak bardzo jest prawdopodobne, że ktoś tam jest.<br>{20156}{20259}Możemy powiedzieć, że jeśli nasza informacja dotrze do innej planety,<br>{20279}{20356}to niemal z pewnością będzie ona tak daleko,<br>{20386}{20495}że jeśli ci ludzie tam na górze mają teleskop skierowany na nas,<br>{20506}{20641}to wcale nie zobaczą nas, ale dinozaury,<br>{20644}{20690}które były tutaj 65 milionów lat temu.<br>{20697}{20863}Albo inaczej mówiąc, nasza informacja dotrze do tych ludzi za miliony lat.<br>{21050}{21139}Ludzie różnią się w swoich ocenach prawdopodobieństwa, że istnieje tam życie.<br>{21143}{21219}Jak prawdopodobne jest, że istnieje życie na innej planecie?<br>{21223}{21306}Niektórzy ludzie, niektórzy naukowcy sądzą,<br>{21313}{21484}że jest tam aż 10 milionów technicznie zaawansowanych cywilizacji.<br>{21487}{21630}Inni uważają, że to życie tutaj, na tej planecie, jest jedynym życiem.<br>{21655}{21719}Ale nawet przy najbardziej optymistycznych ocenach,<br>{21723}{21830}nadal jest prawdą, iż większość światów, tam w przestrzeni, to pustynie.<br>{21833}{22020}Większość z nich nie ma wcale żadnego życia, ani nawet możliwości życia.<br>{22106}{22199}A teraz wyobraźcie sobie statek kosmiczny pełen śpiących,<br>{22203}{22331}może zamrożonych podróżników, potencjalnych kolonistów innego świata.<br>{22339}{22434}Może są oni z ostatniej populacji Ziemi, rozpaczającej,<br>{22438}{22485}że Ziemia właśnie zostanie zniszczona.<br>{22492}{22601}Wysyłającej kolonistów w poszukiwaniu innej planety,<br>{22605}{22679}żeby kontynuować istnienie ludzkości.<br>{22752}{22791}Wyobraźcie sobie, że ten statek kosmiczny<br>{22799}{22871}ma niemal niewyobrażalne szczęście.<br>{22888}{23022}Przypadkiem ląduje na jednej z bardzo, bardzo rzadkich planet<br>{23026}{23120}zdolnych do podtrzymania naszego rodzaju życia.<br>{23127}{23214}Na planecie o właściwej temperaturze, z tlenem i tak dalej.<br>{23268}{23373}Pasażerowie budzą się i wychodzą na światło.<br>{23402}{23575}I widzą piękny świat wodospadów, zielonych liści, gór,<br>{23584}{23690}barwnych zwierząt i podobnych do ptaków stworzeń śmigających wokół.<br>{23784}{23848}Czy możecie sobie wyobrazić, jak czulibyście się,<br>{23851}{23879}gdybyście się zbudzili, może po upływie<br>{23894}{23989}100 milionów lat snu na statku kosmicznym<br>{24007}{24072}i znaleźli się w takim świecie?<br>{24090}{24211}Nowym świecie, świecie takim, na jakim żyliście, pięknym świecie.<br>{24223}{24273}Z pewnością błogosławilibyście swoje szczęście,<br>{24276}{24334}że przybyliście do takiego rzadkiego świata,<br>{24338}{24398}chodzilibyście oszołomieni, ogłuszeni,<br>{24404}{24502}niezdolni uwierzyć cudom, które spotykały wasze oczy i uszy.<br>{24527}{24627}No cóż, to się niemal z pewnością nigdy nie zdarzy.<br>{24647}{24730}A jednak, w pewien sposób jest to właśnie to, co zdarzyło się nam.<br>{24749}{24858}Zbudziliśmy się po setkach milionów lat snu.<br>{24876}{24983}A chociaż nie przybyliśmy na statku kosmicznym,|przybyliśmy przez to, że urodziliśmy się.<br>{24993}{25089}Ale cuda planety, jej oszałamiające niespodzianki<br>{25093}{25170}są takie same niezależnie od tego czy przybyliśmy<br>{25177}{25211}na statku kosmicznym, czy przez kanał rodny.<br>{25220}{25304}Jesteśmy niewiarygodnymi szczęściarzami,<br>{25308}{25328}że jesteśmy tutaj, jesteśmy uprzywilejowani<br>{25348}{25405}i nie wolno nam zmarnować tego przywileju.<br>{25442}{25540}Wydaje mi się, że tutaj leży najlepsza odpowiedź na problem,<br>{25546}{25634}którego ludzie zawsze czepiają się w sprawie pożytku z nauki.<br>{25658}{25755}Twórcę tych wykładów bożonarodzeniowych, Michaela Faradaya,<br>{25771}{25882}zapytał kiedyś ówczesny premier, Sir Robert Peel:<br>{25897}{25958}"Jaki jest pożytek z nauki?"<br>{25998}{26107}Sir Faraday odpowiedział: "Jaki jest pożytek z niemowlęcia?".<br>{26424}{26463}Mówi, że na imię jej Hanna.<br>{26610}{26683}Faraday powiedział: "Jaki jest pożytek z niemowlęcia?".<br>{26700}{26753}Zawsze sądziłem, że chodziło mu o to,<br>{26757}{26837}że niemowlę ma tak duży potencjał.<br>{26853}{27000}Może nie potrafić zrobić zbyt dużo teraz, ale będzie w stanie zrobić mnóstwo.<br>{27097}{27175}Ale jest także możliwe, że Faradayowi chodziło o to,<br>{27189}{27286}że nie ma sensu sprowadzanie niemowlęcia na świat,<br>{27289}{27368}jeśli wszystko, co będzie robiło, to praca,<br>{27371}{27497}żeby żyć i tylko praca, żeby żyć.<br>{27501}{27568}Jeśli to jest całym sensem życia, to po co jesteśmy tutaj?<br>{27575}{27624}Musi być coś więcej niż to.<br>{27693}{27735}Bardzo dziękuję.<br>{28058}{28144}Część życia musi być poświęcona samemu życiu,<br>{28153}{28195}część musi być poświęcona robieniu<br>{28199}{28261}czegoś wartościowego ze swoim życiem,<br>{28264}{28324}a nie tylko przedłużaniu go.<br>{28348}{28399}W ten sposób ludzie, zupełnie słusznie,<br>{28403}{28480}uzasadniają wydawanie pieniędzy podatników na sztukę<br>{28483}{28544}i na zachowywanie zagrożonych gatunków.<br>{28558}{28649}Czasami jednak, kiedy w ten sposób uzasadniamy uprawianie nauki,<br>{28659}{28759}ludzie przyjmują postawę filistrów i mówią:<br>{28766}{28836}"Och, a więc uważasz, że rząd powinien wydawać pieniądze<br>{28839}{28926}na twoje badania naukowe, bo masz zabawę robiąc te badania?"<br>{28953}{29009}Zabawa nie jest tu chyba odpowiednim słowem.<br>{29038}{29113}Po spaniu trwającym 140 milionów stuleci<br>{29116}{29178}wreszcie obudziliśmy się we Wszechświecie.<br>{29181}{29240}Otworzyliśmy oczy na cudownej planecie,<br>{29248}{29301}wypełnionej kolorami, tętniącej życiem.<br>{29315}{29398}Niebawem będziemy musieli znowu zamknąć oczy.<br>{29416}{29497}Dowiadywanie się o wszechświecie, w którym obudziliśmy się;<br>{29506}{29547}odpowiadanie na pytania takie jak: co tu robimy?<br>{29554}{29649}Czym jest Wszechświat, w którym obudziliśmy się?<br>{29666}{29744}Czym jest życie i po co, jeśli po cokolwiek, ono jest;<br>{29764}{29869}z pewnością przedsięwzięcie, które odpowiada na takie pytania - nauka<br>{29885}{29949}zasługuje na lepszą nazwę niż "zabawa".<br>{29981}{30065}Kiedy myśli się w ten sposób o nauce,<br>{30068}{30161}to czy nie brzmi ona dla was jak najbardziej wartościowy sposób<br>{30167}{30212}spędzenia waszego krótkiego czasu w świetle reflektora?<br>{30277}{30363}Oczywiście, gdybyście przez cały czas wędrowali po świecie wykrzykując<br>{30366}{30438}"jak cudownie, jak zdumiewająco, obudziłam<br>{30469}{30562}się po 140 milionach stuleci, co za podróż"<br>{30572}{30657}ludzie uznaliby was za dziwadła, a może nawet aresztowali.<br>{30661}{30747}Oczywiście mamy zwykłe życie, które musi się toczyć,<br>{30751}{30849}musimy zarobić na życie, musimy zarabiać na życie jako prawnicy,<br>{30853}{30926}sprzątacze toalet czy coś podobnego.<br>{30937}{31049}Niemniej warto także od czasu do czasu<br>{31053}{31192}otrząsnąć się ze znieczulenia swojskością i obudzić się<br>{31195}{31301}do cudów, które naprawdę nieustannie są wszędzie dokoła nas.<br>{31327}{31394}Jak więc wybudzimy się z narkozy?<br>{31418}{31489}Nie możemy naprawdę wybrać się na inną planetę,<br>{31492}{31538}ale na szczęście nie potrzebujemy tego robić.<br>{31546}{31624}Możemy bowiem wybrać się w rejony naszej planety,<br>{31627}{31739}które są tak obce, że mogłaby to niemal być inna planeta.<br>{31775}{31831}To jest inna planeta, to jest Jowisz,<br>{31835}{31889}jest to wyobrażony obraz Jowisza,<br>{31893}{31962}wymyślony przez astronoma Carla Sagana.<br>{31979}{32037}Wyobraża on sobie formy życia,<br>{32040}{32161}które mogą istnieć w górnej atmosferze Jupitera, nazwane "floaters".<br>{32193}{32247}Gdyby na Jowiszu istniały jakieś formy życia,<br>{32253}{32309}nazywalibyśmy je Jowiszanie.<br>{32324}{32402}Nazwijmy więc stworzenia na Ziemi,<br>{32409}{32587}które są tak dziwne, że mogłyby być z innej planety, Najowiszanie.<br>{32642}{32730}Tutaj na przykład jest głębokomorska ryba.<br>{32754}{32823}Żeby zobaczyć tę rybę trzeba się wybrać<br>{32827}{32882}w daleką podróż łodzią podwodną, w skafandrze nurka.<br>{32922}{33000}Tutaj jest dokładnie ten sam gatunek ryby,<br>{33011}{33081}jedyna różnica polega na tym, że ta właśnie się najadła,<br>{33089}{33194}a ta nie i dopiero szuka czegoś do włożenia w swoje żarłoczne szczęki.<br>{33259}{33332}Te stworzenia wyglądają dla nas dość potwornie.<br>{33343}{33441}Podejrzewam, że my dla nich wyglądamy potwornie.<br>{33502}{33561}To jest inna głębokomorska ryba.<br>{33565}{33616}Ma świecący się wabik zrobiony z bakterii,<br>{33626}{33711}świecących się bakterii, i używa go, żeby zwabić w pobliże siebie ofiarę,<br>{33726}{33876}a następnie uderza ofiarę swoją wędką,<br>{33879}{34060}przyciąga ją w pobliże szczęk, otwiera je i pochłania ofiarę.<br>{34084}{34169}Bardzo dziwne najowiszowe stworzenie.<br>{34240}{34316}Właściwie nie musimy nawet wybierać się w głąb morza,<br>{34323}{34376}żeby zobaczyć dziwaczne stworzenia.<br>{34398}{34501}Byłem kiedyś na wykładzie kolegi, który pracował z ośmiornicami,<br>{34521}{34656}i powiedział, że jest zafascynowany ośmiornicami, bo są to Marsjanie.<br>{34678}{34743}I tak uważał, spójrzcie na to,<br>{34747}{34816}to stworzenie z łatwością mogłoby być z Marsa.<br>{34838}{34922}Patrzcie na zmianę kolorów, to stworzenie to mątwa,<br>{34926}{35019}to nie jest ośmiornica, to jest mątwa - zmienia kolor kiedy chce.<br>{35023}{35071}Spójrzcie na fale kolorów w niej.<br>{35077}{35145}To nie są cienie padające z zewnątrz.<br>{35149}{35252}Zwierzę kontroluje to wewnętrznie, własnym układem nerwowym.<br>{35258}{35436}Tak rejestruje emocje, sygnalizuje do innych stworzeń własnego gatunku.<br>{35457}{35501}Najowiszowe stworzenie.<br>{35648}{35696}W ogóle nawet nie musimy iść do morza.<br>{35740}{35923}To wszystko to owady, wszystkie mają tę samą podstawową budowę ciała,<br>{35931}{36031}którą odziedziczyły po wspólnych przodku owadzim,<br>{36038}{36123}żyjącym około 350 milionów lat temu.<br>{36131}{36276}Wszystkie wyglądają jak owady, ponieważ odziedziczyły te cechy.<br>{36283}{36371}Wszystkie mają głowę, tułów i odwłok,<br>{36374}{36494}który w tym wypadku jest niezmiernie wydłużony, żeby wyglądać jak patyk.<br>{36517}{36615}Tutaj to samo ciało jest spłaszczone na tym stworzeniu;<br>{36624}{36679}znowu widzimy głową, tułów, odwłok,<br>{36687}{36772}trzy pary odnóży, czułki, skrzydła.<br>{36787}{36889}Tutaj są motyle, z tą samą podstawową budową ciała,<br>{36897}{37008}ukształtowaną i rozciągniętą do różnych potrzeb.<br>{37018}{37066}Ale zasadniczo jest to ten sam kształt.<br>{37070}{37180}Nigdy nie otrząsnęły się w pełni z wpływów przodków.<br>{37222}{37370}Ale mówimy tutaj o otrząśnięciu się ze znieczulenia usypiającej swojskości.<br>{37388}{37493}Innym sposobem osiągnięcia iluzji zbudzenia się na odległej planecie<br>{37497}{37579}jest skurczenie się i wybranie w inny rodzaj podróży,<br>{37582}{37660}na znacznie mniejszą skalę niż ta, do której jesteśmy przyzwyczajeni.<br>{37686}{37736}To jest roztocz.<br>{37748}{37884}Ten rodzaj spotykacie często w dywanach w domu, ale nie wiecie o tym.<br>{37903}{38014}To jest niezmierne powiększenie przy pomocy takiego instrumentu,<br>{38021}{38089}jakim jest mikroskop elektronowy skaningowy.<br>{38109}{38175}Możemy użyć mikroskopu elektronowego tak,<br>{38183}{38281}jakby to był teleskop nakierowany na jakąś odległą planetę,<br>{38285}{38337}tak dziwne są widoki, które nam pokazuje.<br>{38359}{38500}Myślę, że mamy tu ochotnika do operowania mikroskopem elektronowym.<br>{38543}{38579}A jak ci na imię?<br>{38582}{38603}Louise.<br>{38606}{38635}Usiądź, proszę, Louise.<br>{38658}{38758}W tym momencie mamy na ekranie coś, co przypomina dżunglę,<br>{38762}{38826}możemy o tym myśleć jako o dżungli na innej planecie.<br>{38849}{38925}Wiesz, jak pracować drążkiem sterowniczym, żeby poruszać się wokół,<br>{38931}{39001}wiesz także, jak robić najazd i odjazd.<br>{39011}{39115}Może odjedziemy i zobaczymy, czym ta dżungla jest w rzeczywistości.<br>{39166}{39197}W porządku, rób to powoli.<br>{39201}{39320}Tu są dziwne okrągławe przedmioty. Idź dalej.<br>{39357}{39417}Dwa nieduże płaty okrągławych przedmiotów.<br>{39427}{39515}Idź dalej. Dalej. Dobrze.<br>{39519}{39598}Myślę, że to, co widzimy to głowa komara.<br>{39629}{39803}Tu są oczy złożone, mnóstwo różnych faset oczu złożonych po obu stronach.<br>{39821}{39922}W środku są nasady czułek.<br>{39925}{40011}Odjedź jeszcze dalej. I jeszcze.<br>{40014}{40042}A tu jest cała głowa.<br>{40046}{40133}Możecie zobaczyć całą, okrągłą głowę z nasadami czułek<br>{40142}{40261}i okrągławymi, oczyma złożonymi z wszystkimi fasetami.<br>{40276}{40402}Teraz może popatrzymy na innego owada.<br>{40428}{40481}Tak, ta maszyna została z góry zaprogramowana,<br>{40484}{40563}żeby przejść teraz do innej części tego dziwnego krajobrazu.<br>{40607}{40706}I mam nadzieję, że za chwilę zobaczymy coś innego.<br>{40790}{40835}Wygląda jak jeszcze jedna dżungla.<br>{40862}{40996}Pooglądajmy to więc i zbadajmy, co to jest.<br>{41147}{41172}Jeszcze niczego nie widzę.<br>{41176}{41209}Chwileczkę, zobaczmy to,<br>{41213}{41262}zobaczmy, czy będzie lepiej widać.<br>{41276}{41291}Jeszcze raz.<br>{41300}{41321}Jeszcze raz.<br>{41332}{41380}To zaczyna na coś wyglądać.<br>{41391}{41477}Myślę, że to para skrzydeł, na lewo, prawda?<br>{41496}{41619}Myślę więc, że to może być tułów jakiegoś owada.<br>{41629}{41698}Spróbujmy przesunąć w tę stronę i zobaczyć, co widzimy.<br>{41733}{41762}W drugą stronę, trochę do góry.<br>{41809}{41856}Tak jest dobrze.<br>{41894}{41977}Aaa, sądzę, że to odwłok pszczoły.<br>{41985}{42009}Idź dalej.<br>{42039}{42064}Jeszcze trochę.<br>{42093}{42125}Co to jest?<br>{42129}{42185}Wystaje coś dziwnego.<br>{42203}{42274}Spróbuj przesunąć to tak, żeby było w środku.<br>{42305}{42340}W drugą stronę.<br>{42411}{42457}I kawałek do dołu.<br>{42515}{42565}Teraz najedź na to.<br>{42612}{42668}Jeszcze trochę.<br>{42690}{42732}W porządku. Najedź.<br>{42742}{42821}Myślę, że teraz masz to zogniskowane.<br>{42871}{43049}Wygląda mi to na głowę czegoś innego.<br>{43065}{43120}Najedź znowu.<br>{43280}{43374}W istocie jest to maleńki pasożyt.<br>{43380}{43427}Bardzo dziękuję, Louise.<br>{43619}{43727}To jest maleńki pasożyt o nazwie wachlarzoskrzydły,<br>{43731}{43784}który pasożytuje na pszczole,<br>{43788}{43857}a to, co widzieliście, to wachlarzoskrzydły<br>{43861}{44000}wyglądający spod pokrywy ciała pszczoły.<br>{44004}{44079}Tutaj są jego złożone oczy, tutaj jego ciało,<br>{44083}{44179}a tu kawałek pokrywy pszczoły.<br>{44327}{44387}Przy pomocy mikroskopu elektronowego skanującego<br>{44391}{44527}podróżowaliśmy więc do świata tak bardzo małego,<br>{44538}{44676}że jest to inny sposób uchwycenia dziwności naszego świata.<br>{44690}{44786}Jeszcze innym sposobem jest wyprawa do naszych ciał<br>{44790}{44870}i obejrzenie szczegółowej budowy własnych ciał.<br>{44878}{45021}To, na przykład, jest obraz ludzkiego mózgu.<br>{45024}{45120}A każda z tych czarnych rzeczy to jedna komórka mózgowa.<br>{45124}{45187}Możecie zobaczyć, ile ich jest.<br>{45190}{45252}A widoczny tutaj jest tylko mały ułamek ich samych<br>{45268}{45389}i oszałamiającego lasu powiązań między nimi.<br>{45413}{45529}Całkowita długość komórek nerwowych ludzkiego mózgu,<br>{45541}{45678}ułożonych jedna za drugą, osiągnęłaby obwód Ziemi.<br>{45696}{45761}Nie jeden raz, ale 25. krotny.<br>{45777}{45866}Chociaż to samo w sobie nie jest interesującym faktem,<br>{45870}{45907}to gdybyście to rzeczywiście zrobili<br>{45910}{46053}i wysłali informację z jednego końca tego olbrzymiego nerwu do drugiego,<br>{46057}{46145}zabrałoby około 6 lat, żeby dostała się na drugi koniec nerwu.<br>{46168}{46233}To co naprawdę imponuje w układzie nerwowym,<br>{46236}{46352}to nie jest sama liczba elementów, ale ich powiązania.<br>{46356}{46450}Złożoność powiązań naprawdę budzi podziw.<br>{46453}{46545}Tutaj mamy tylko 4 lub 3 komórki nerwowe,<br>{46576}{46653}a to są powiązania między nimi.<br>{46657}{46852}Jest około 2000 kabli łączących każdą komórkę nerwową do innych komórek.<br>{46860}{47015}A więc całkowita liczba połączeń musi wynosić około 200 milionów.<br>{47030}{47083}Ustawiając to w perspektywie:<br>{47094}{47151}jeśli założymy, że każdemu z tych połączeń<br>{47155}{47230}odpowiada jeden element przełączający komputera<br>{47242}{47360}to daje mózgowi 10 milionów razy tyle elementów,<br>{47364}{47434}ile ma typowy, biurowy komputer.<br>{47499}{47575}Mózgi są imponujące ze względu na liczbę komórek<br>{47579}{47618}i połączenia między nimi,<br>{47627}{47700}ale w ciele jest wiele różnych rodzajów komórek<br>{47707}{47768}i wszystkie ona mają tę samą podstawową budowę wewnątrz.<br>{47771}{47850}Oto typowa komórka zwierzęca,<br>{47853}{47901}model typowej komórki zwierzęcej.<br>{47918}{47976}Nie jest to po prostu woreczek z płynem.<br>{47985}{48086}Jest wypełniona błonami, ma strukturę, wewnętrzną strukturę.<br>{48098}{48168}Każda z tych niebieskich rzeczy tutaj to błona.<br>{48196}{48265}A każda komórka ma ich tak dużą ilość,<br>{48274}{48407}że całkowita powierzchnia błony wewnątrz typowego ciała ludzkiego<br>{48424}{48508}wynosi około 80 hektarów, a to jest całkiem spore gospodarstwo.<br>{48537}{48565}Co one wszystkie robią?<br>{48568}{48631}Nie są po prostu rodzajem wypełnienia czy złożonymi częściami.<br>{48634}{48728}Te błony w wielu wypadkach są fabrykami chemicznymi.<br>{48736}{48827}Szczególnie te, w tych urządzeniach zwanych mitochondriami.<br>{48830}{48863}Te pomarańczowe, tutaj.<br>{48869}{48942}Zrobione są z błon i w tych błonach,<br>{48952}{49082}w każdym kawałku tych błon dokonują się reakcje chemiczne.<br>{49086}{49153}To są fabryki chemiczne.<br>{49189}{49331}To jest mapa reakcji chemicznych w każdej komórce.<br>{49369}{49461}Są zadziwiająco skomplikowane, oszałamiająco skomplikowane.<br>{49464}{49568}Każda z tych strzałek to jedna reakcja chemiczna.<br>{49595}{49771}A przecież to wszystko dzieje się bez przerwy wewnątrz błon<br>{49775}{49873}w każdym mitochondriom, w każdej komórce naszych ciał.<br>{49898}{50018}A liczba mitochondriów, w których to dzieje się bez przerwy,<br>{50043}{50123}jest taka, że gdyby położyć wszystkie mitochondria<br>{50127}{50154}jednego człowieka obok siebie<br>{50161}{50308}sięgnęłyby dokoła świat nie raz, nie 25 razy, ale 2 tysiące razy.<br>{50514}{50642}W jądrze komórki, w samym środku, jest DNA.<br>{50671}{50773}DNA - magiczna cząsteczka, cząsteczka życia,<br>{50776}{50826}najważniejsza cząsteczka na świecie.<br>{50853}{50958}Ta cząsteczka z pokolenia na pokolenie<br>{50962}{51018}przekazuje informację o tym, jak zbudować ciało.<br>{51075}{51313}Całkowita ilość informacji jest taka, że gdybyście zjedli kotlet,<br>{51360}{51402}kiedy jecie kotlet, za każdym razem, gdy to robicie,<br>{51416}{51663}wasze zęby miażdżą, szatkują odpowiednik biliona kopii Encyclopedia Britannica.<br>{51681}{51773}To jest rodzaj zniszczenia, jakiego potrafimy dokonać zębami.<br>{51958}{52184}Hemoglobina jest cząsteczką niosącą tlen we krwi.<br>{52210}{52303}Spójrzcie, jej kształt jest skomplikowany,<br>{52377}{52411}bardzo skomplikowany.<br>{52415}{52541}Zadziwiające jest to, że ten kształt się ciągle powtarza,<br>{52545}{52586}we wszystkich tych różnych cząsteczkach.<br>{52606}{52666}Można myśleć o cząsteczce hemoglobiny<br>{52670}{52775}jako o ciężarówce przewożącej tlen.<br>{52789}{52831}Każda cząsteczka hemoglobiny jeździ wokół,<br>{52834}{53014}wioząc tlen z jednej części ciała do drugiej.<br>{53053}{53124}To jest pojazd do przewożenia tlenu.<br>{53143}{53215}Ale tutaj mam tylko sześć małych ciężarówek.<br>{53230}{53419}Zadziwiająca z hemoglobiną jest ich liczba w krwioobiegu - nie sześć,<br>{53423}{53500}ale sześć tysięcy milionów milionów milionów.<br>{53508}{53544}Wszystkie są bardzo skomplikowane,<br>{53547}{53577}wszystkie wyglądają jak ta,<br>{53581}{53635}wszystkie wyglądają dokładnie tak samo.<br>{53656}{53738}I przez cały czas w krwioobiegu ulegają zniszczeniu<br>{53746}{53960}i tworzą się nowe w tempie 400 milionów milionów w każdej sekundzie.<br>{54058}{54144}Innym sposobem otrząśnięcia się ze znieczulenia swojskością,<br>{54148}{54244}innym sposobem doświadczenia czegoś podobnego<br>{54253}{54342}do wyprawy na inną planetę, jest inny rodzaj podróży,<br>{54348}{54380}w czasie, w przeszłość na naszej własnej planecie.<br>{54410}{54483}Najlepszym sposobem zrobienia tego byłaby maszyna czasu,<br>{54507}{54597}ale nawet Dyson i Royal Institution nie potrafią<br>{54601}{54657}postawić przed nami maszyny czasu,<br>{54660}{54699}musimy więc posłużyć się skamielinami.<br>{54763}{54826}Jedną z najtrudniejszych rzeczy do zrozumienia w kwestii skamielin,<br>{54830}{54928}takich jak ten trylobit, jest to, jak są stare.<br>{54979}{55082}Nie możecie mieć żadnego pojęcia jak stare jest to zwierzę.<br>{55108}{55174}Na wypadek, gdyby to brzmiało protekcjonalnie, przeformułuję to.<br>{55181}{55254}Ja nie mogę mieć żadnego pojęcia, jak jest stare.<br>{55266}{55324}Mogę wam powiedzieć słowami jego wiek.<br>{55328}{55434}Liczy sobie około 500 milionów lat, być może trochę więcej.<br>{55464}{55614}Ale powiedzieć słowami i zrozumieć co to znaczy, to dwie różne rzeczy.<br>{55641}{55696}Nasze mózgi wyewoluowały do rozumienia<br>{55702}{55752}skali czasowej długości naszego życia.<br>{55756}{55891}Rozumiemy sekundy, minuty, dni, tygodnie, lata.<br>{55897}{55951}Rozumiemy także stulecia.<br>{56004}{56151}Kiedy dochodzi do tysiącleci, mrówki zaczynają chodzić nam po plecach.<br>{56172}{56265}Epickie mity, takie jak Odyseja Homera, opowieści o greckich bogach:<br>{56268}{56413}Zeusie i Apollo i wszystkich innych, żydowscy bohaterzy: Mojżesz i Jozue<br>{56417}{56514}i ich Bóg, Jahwe, starożytni Egipcjanie i ich bóg-Słońce Ra,<br>{56523}{56600}wszystko to wzbudza niesamowite uczucie niesłychanego już wieku.<br>{56608}{56705}Czujemy, że spoglądamy wstecz w mroki starożytności.<br>{56733}{56784}A przecież na skali czasowej tej skamieliny<br>{56808}{56906}starożytność nie liczy się nawet jak dzień wczorajszy.<br>{56956}{57087}To jest tabliczka z pismem klinowym z Mezopotamii,<br>{57094}{57160}z około 7 wieku przed Chrystusem.<br>{57192}{57261}To jest - moja znajomość pisma klinowego nieco zardzewiała - tak,<br>{57298}{57415}to dokument prawny o sprzedaży ziemi pod Niniwą.<br>{57430}{57459}Tak, zgadza się.<br>{57524}{57618}Tutaj jest inna rzecz, która wzbudza to samo uczucie.<br>{57625}{57730}To jest maska wojownika z epoki brązu,<br>{57738}{57807}wykopana w zeszłym stuleciu przez słynnego<br>{57810}{57881}XIX wiecznego archeologa Schliemanna.<br>{57892}{57997}Powiedział on: "Patrzyłem w twarz Agamemnona".<br>{58015}{58110}W rzeczywistości nie jest to twarz Agamemnona, ale on tak myślał.<br>{58118}{58227}I dla niego to był sposób przeżycia czci,<br>{58236}{58281}czci dla niesłychanego wieku tej maski.<br>{58291}{58412}Czuł się jakby podróżował wstecz do mroków starożytności.<br>{58460}{58571}Spróbujmy zrozumieć, jak stare są te rzeczy w rzeczywistości,<br>{58575}{58673}a potem umieścić naszego trylobita na tej samej skali.<br>{58759}{58853}Przyjmę jeden krok za 1000 lat.<br>{58857}{58942}Zacznę w czasie pierwszego Bożego Narodzenia.<br>{58952}{58995}Ta mała broszka tutaj datuje się z czasów pierwszego Bożego Narodzenia,<br>{59024}{59099}Ta mała broszka tutaj datuje się z czasów pierwszego Bożego Narodzenia,|rok 0 przed Chrystusem.<br>{59119}{59253}Jeśli zrobię jeden krok, znajdę się 1000 lat przed Chrystusem,<br>{59261}{59302}mniej więcej w czasie tabliczki, na którą właśnie patrzyliśmy,<br>{59306}{59342}mniej więcej w czasie króla Dawida.<br>{59372}{59448}Kolejny krok, 2000 lat przed Chrystusem<br>{59468}{59568}i mamy czas tej siekiery epoki brązu.<br>{59587}{59661}Kolejny krok, 3000 lat przed Chrystusem,<br>{59664}{59754}mniej więcej w czasie tuż przed zbudowaniem piramid w Egipcie.<br>{59776}{59901}Kolejny krok, ten kawałek ceramiki, 4000 lat przed Chrystusem,<br>{59924}{60018}mniej więcej czas wyliczony przez arcybiskupa Uchera<br>{60025}{60093}na początek świata i na Adama i Ewę.<br>{60144}{60186}Ale zaledwie zaczęliśmy.<br>{60223}{60261}Mamy jeszcze długą drogę przed sobą.<br>{60334}{60412}Przechodząc z jednego końca zielonej ławy do drugiego,<br>{60416}{60473}przeszliśmy do roku 4000 przed Chrystusem.<br>{60509}{60574}To jest Homo habilis.<br>{60590}{60697}Ona czy ktoś bardzo do niej podobny jest naszym bezpośrednim przodkiem.<br>{60706}{60776}Żyła 2 miliony lat temu.<br>{60813}{60856}Żeby dojść do jej czasu na tej samej skali,<br>{60876}{61022}trzeba maszerować 2 kilometry.<br>{61031}{61055}Dość daleka droga.<br>{61100}{61189}Mamy tutaj więcej portretów przodków.<br>{61202}{61273}Będę je wywoływał po kolei.<br>{61277}{61438}Czy osoba siedząca za australopitekiem, może wstać pierwsza?<br>{61450}{61465}Dziękuję.<br>{61475}{61520}To jest australopitek.<br>{61531}{61636}Prawdopodobnie jest on przodkiem tego.<br>{61640}{61758}Żył około 3 miliony lat temu.<br>{61762}{61789}Musielibyśmy więc przejść 3 kilometry,<br>{61793}{61849}żeby dojść do jego czasów.<br>{61859}{61920}Następna osoba, proszę.<br>{61935}{61952}Dziękuję.<br>{61958}{62014}To jest ramapitek,<br>{62018}{62161}możliwy przodek nie tylko nas ale wszystkich małp człekokształtnych<br>{62175}{62330}i na naszej skali jest on w odległości około 14 kilometrów.<br>{62349}{62396}Następny, proszę.<br>{62429}{62449}Dziękuję.<br>{62462}{62534}To jest wczesny naczelny.<br>{62565}{62697}Żeby dostać się do niego musielibyśmy przejść do Hemel Hempstead,<br>{62703}{62759}żeby dojść do czasów tego stworzenia.<br>{62777}{62812}Następny proszę.<br>{62911}{62971}Wczesny ssak, odległość wynosi mniej więcej do Luton.<br>{62993}{63035}Następny.<br>{63067}{63234}Owadożerca z małą stonogą w pysku.<br>{63289}{63348}Może do Newport.<br>{63399}{63434}Następny, proszę.<br>{63456}{63515}Jest to wczesny ssakopodobny gad<br>{63530}{63618}i odległość od jego czasów jest równa odległości stąd do Manchesteru.<br>{63640}{63669}Następny.<br>{63698}{63842}Płaz - do Middlesborough.<br>{63877}{63911}I następny.<br>{63957}{64019}Dobrze.|To jest ryba, właśnie wychodząca z wody,<br>{64022}{64093}właśnie opuszczająca wodę i wychodząca na ląd.<br>{64101}{64187}Odległość do niej to mniej więcej Carlisle.<br>{64218}{64316}Proszę usiąść, dziękuję bardzo.|To wszystko to wasi przodkowie.<br>{64579}{64666}Ten jest najstarszy ze wszystkich,<br>{64669}{64727}które mamy tutaj, jest mniej więcej z tego samego okresu co trylobit,<br>{64730}{64752}od którego zaczęliśmy.<br>{64756}{64779}Może się spotkali.<br>{64785}{64887}To jest Pikaia i żeby dojść do jej czasu,<br>{64891}{64998}musielibyście przebrnąć całą drogę stąd do Glasgow.<br>{65013}{65105}I pamiętajcie, że nasze postrzeganie czasu historycznego,<br>{65163}{65275}aż do mroków starożytności, to dwa kroki wzdłuż zielonej ławy.<br>{65340}{65416}A nie skończyliśmy także przy Pikai.<br>{65427}{65510}Bo przed Pikaią jest mnóstwo przodków.<br>{65520}{65568}Jeśli cofniemy się do początków życia,<br>{65571}{65740}do pierwszej bakterii, przejdziemy 3,5 miliarda lat.<br>{65755}{65842}A żeby przejść krokami do tego okresu,<br>{65849}{65954}musielibyśmy maszerować całą drogę stąd do Moskwy.<br>{66023}{66108}To jest rodzaj wieku, który musimy zrozumieć,<br>{66114}{66173}jeśli mamy zrozumieć ewolucję.<br>{66177}{66263}A nasze mózgi nie są do tego wyposażone.<br>{66308}{66371}Kiedy patrzyliśmy tam na naszych przodków,<br>{66383}{66432}mogliśmy być wprowadzeni w błąd,<br>{66436}{66477}bo nasuwa to myśl,<br>{66481}{66607}że ewolucja nieuchronnie maszeruje ku szczytowi,<br>{66611}{66664}a tym szczytem, oczywiście, jesteśmy my.<br>{66684}{66720}Tak jednak nie było.<br>{66723}{66866}Ewolucja maszerowała w tysiącach i milionach różnych kierunków równocześnie.<br>{66885}{66979}To nie jest tegoroczna choinka Royal Institution.<br>{66991}{67167}To jest drzewo życia i przedstawia zaledwie malusieńki<br>{67171}{67267}ułamek linii ewolucyjnych, które się rozwijały.<br>{67276}{67328}Początek życia jest tu na dole.<br>{67365}{67467}To jest pierwszy miliard lat życia, tutaj.<br>{67494}{67634}Podchodząc wyżej każda z tych gałęzi reprezentuje<br>{67646}{67788}przodka wszystkiego, co leży na gałęziach z niej wychodzących.<br>{67797}{67929}Na przykład te.. to są rośliny.<br>{67933}{68003}Muszę powiedzieć, że to zdecydowanie nie jest we właściwej skali.<br>{68026}{68050}Właśnie to zauważyłem.<br>{68053}{68080}Nieważne.<br>{68094}{68168}Zapomnijcie wszystko o skalach na tym drzewie.<br>{68176}{68318}Poprawna jest kolejność gałęzi, ale nie odległości między gałęziami.<br>{68337}{68405}A więc ta gałąź reprezentuje rośliny.<br>{68430}{68525}Te dwie są bliższymi kuzynami niż każda z nich w stosunku do tej.<br>{68540}{68698}Ta gałąź reprezentuje naczelne z gorylem i człowiekiem.<br>{68710}{68773}Ich wspólny przodek jest tutaj.<br>{68788}{68871}Ta gałąź tutaj reprezentuje mięsożerne<br>{68880}{68936}i tu jest gałąź z lwem i z tygrysem,<br>{68943}{68982}a ich wspólny przodek jest tutaj.<br>{68989}{69125}Jest on mniej odległy w czasie niż wspólny przodek niedźwiedzia i psa.<br>{69132}{69222}To jest wspólny przodek wszystkich mięsożernych.<br>{69248}{69394}Tutaj mamy zebrę i nosorożca, niezgodnie ze skalą,<br>{69421}{69537}i możecie zobaczyć, że są bliżej spokrewnieni ze sobą<br>{69546}{69600}niż każde z nich jest spokrewnione<br>{69642}{69774}z tymi zwierzętami kopytnymi: bizonem, owcą i kozą.<br>{69777}{69848}Owca i koza mają bardzo niedawnego wspólnego przodka.<br>{69852}{69970}Ich kuzyn, bizon, ma nieco starszego wspólnego przodka.<br>{70002}{70096}Tutaj mamy dwa owady, muchę i pasikonika,<br>{70103}{70143}i mają przodka tutaj.<br>{70157}{70302}Mają wspólnego przodka z pająkami nieco wcześniej.<br>{70329}{70437}To jest maleńki ułamek liczby zwierząt i roślin,<br>{70444}{70488}które powinny być na tym drzewie.<br>{70495}{70650}To drzewo powinno mieć jakieś 10 czy 20 milionów gałązek.<br>{70686}{70814}A przodkowie wszystkich tych zwierząt są pośrodku drzewa,<br>{70817}{70859}idąc do środka, w ten sposób.<br>{70862}{70933}A więc wszystkie portrety przodków,<br>{70937}{71022}które tutaj widzieliśmy, leżałyby wzdłuż tej gałęzi.<br>{71025}{71102}To co widzimy, to tylko współczesne zwierzęta.<br>{71150}{71279}Wszystkie te zwierzęta są wzajem swoimi kuzynami i są naszymi kuzynami.<br>{71293}{71394}Te chomiki tutaj są naszymi kuzynami.<br>{71416}{71531}Wszystko, co dzisiaj żyje, to nasi kuzyni.<br>{71534}{71602}Te ryby są naszymi kuzynami, te słonie,<br>{71605}{71696}nawiasem mówiąc wymarłe słonie,<br>{71699}{71744}są kuzynami, ta jaskółka to nasza kuzynka.<br>{71774}{71841}Wiemy, że to są wszystko nasi kuzyni, ponieważ wiemy,<br>{71871}{72016}że wszyscy mają ten sam kod DNA.<br>{72032}{72146}Kod DNA wszystkich stworzeń żyjących dzisiaj jest taki sam.<br>{72171}{72264}A to jest zbyt nieprawdopodobne, by mogło się zdarzyć,<br>{72268}{72333}jeśli nie mielibyśmy wspólnego przodka.<br>{72345}{72432}Wszyscy pochodzimy od jednego, odległego przodka,<br>{72438}{72562}który żył prawdopodobnie 3-4 miliardy lat temu<br>{72574}{72641}i dlatego wszyscy jesteśmy kuzynami.<br>{72770}{72851}Gdybyśmy spotkali formy życia z innej planety,<br>{72880}{72971}te stworzenia nie byłyby naszymi kuzynami.<br>{72990}{73065}Wyewoluowałyby całkowicie niezależnie.<br>{73087}{73160}Nie miałyby DNA, jak sądzę.<br>{73183}{73247}Jednak byłbym gotowy powiedzieć,<br>{73254}{73331}że prawdopodobnie miałyby dużo wspólnego z nami,<br>{73335}{73447}po prostu dlatego, że życie nasuwa wiele podobnych problemów do rozwiązania.<br>{73455}{73558}A te problemy są prawdopodobnie te same w całym Wszechświecie.<br>{73572}{73623}Chociaż więc nie miałyby DNA,<br>{73633}{73715}miałyby coś o bardzo podobnej funkcji.<br>{73719}{73782}Robiłoby to coś bardzo podobnie do DNA,<br>{73786}{73845}pracowałoby w podobny sposób jak DNA.<br>{73863}{73946}Byłbym także gotowy założyć się o ostatnią koszulę,<br>{73952}{74104}że wyewoluowałyby w sposób równoważny do darwinowskiego doboru naturalnego.<br>{74164}{74269}Gdyby kiedykolwiek odwiedziły nas formy życia z innej planety,<br>{74282}{74353}z pewnością miałyby wyewoluowaną część ciała<br>{74360}{74394}do myślenia i zajmowania się nauką.<br>{74401}{74451}W innym razie nie mogłyby dotrzeć tutaj.<br>{74477}{74591}A ich nauka z pewnością byłaby zasadniczo taka sama jak nasza nauka.<br>{74631}{74785}Jest tak, ponieważ zasady fizyki i chemii są te same w całym Wszechświecie.<br>{74820}{74925}Będą mieli te same wartości stałych czy stałe PI jak my.<br>{74932}{75012}Będą mieli twierdzenia Pitagorasa, będą mieli teorię względności,<br>{75016}{75081}chociaż nie przypiszą jej Einsteinowi.<br>{75121}{75205}Prawdopodobnie uznają nas za istoty dość dziecinne,<br>{75217}{75258}ale będą całkiem mili w sprawie naszej nauki.<br>{75262}{75304}Poklepią nas po głowach i powiedzą:<br>{75307}{75371}"Dobrze, to co wiecie o Wszechświecie, jest w dużej mierze poprawne.<br>{75374}{75454}Musicie się jeszcze dużo nauczyć, ale robicie postępy. Kontynuujcie."<br>{75485}{75568}To powiedzieliby rozmawiając z naszymi naukowcami.<br>{75605}{75697}A gdyby mówili z naszymi najlepszymi prawnikami,<br>{75700}{75770}krytykami literackimi lub teologami?<br>{75790}{75858}Wątpię, by im to specjalnie zaimponowało.<br>{75898}{75997}Mogłoby ich antropolodzy, ich odpowiednicy antropologów,<br>{76000}{76087}mogliby zainteresować się nami, ale musieli by zauważyć,<br>{76111}{76303}że nasze przekonania kulturowe są bardzo lokalne i prowincjonalne.<br>{76307}{76408}Nie tylko według ich standardów, ich wszechświatowych standardów,<br>{76412}{76469}jak z pewnością będą, ale także według naszych standardów.<br>{76481}{76544}W co ludzie bowiem wierzą na naszej planecie zależy w dużej mierze od tego,<br>{76557}{76710}gdzie są na planecie, gdzie zdarzyło im się urodzić, a to jest dość dziwne.<br>{76728}{76878}W mit o Adamie i Ewie wierzy dużo ludzi w pewnych częściach świata,<br>{76896}{76939}ale jeśli pójdziemy do innych części świata,<br>{76943}{76997}stwierdzimy, że ludzie tam wierzą w inne mity.<br>{77005}{77157}To jest hinduski mit, bardzo piękny, i są jeszcze inne hinduskie mity.<br>{77161}{77303}Tutaj jest inny mit hinduski o ubijaniu mleka oceanu masielnicą.<br>{77306}{77429}Bogowie i demony poruszają masielnicą z żółwiem na spodzie<br>{77433}{77591}i z oceanu powstają - jak masło powstaje z mleka - wszystkie żywe stworzenia.<br>{77600}{77663}Te mity stworzenia są bardzo piękne,<br>{77670}{77783}ale wszystkie różnią się od siebie i wszystkie nie mogą być prawdziwe.<br>{77809}{77906}I jest bardzo dziwne, że ludzie wierzą po prostu w to,<br>{77914}{78040}w co wierzą inni ludzie w ich kraju, tylko dlatego, że są z tego kraju.<br>{78070}{78149}Spójrzmy teraz jak naukowcy rozwiązują swoje różnice opinii.<br>{78162}{78271}Weźmy konkretną opinię o tym, dlaczego wyginęły dinozaury.<br>{78287}{78324}Istnieją rozmaite teorie.<br>{78328}{78413}Jest teoria, że kometa lub meteoryt uderzyła w Ziemię<br>{78421}{78517}i spowodowała katastrofę, przez którą wymarły dinozaury.<br>{78520}{78563}I wierzy w to wielu naukowców.<br>{78570}{78711}Z drugiej strony wielu naukowców wierzy, że wirus zabił dinozaury.<br>{78723}{78788}A jeszcze inni naukowcy wierzą,<br>{78792}{78887}że wyewoluowały ssaki i dobrały się do jaj dinozaurów.<br>{78893}{78976}Wiemy, że coś przemawia za każdą z tych teorii.<br>{78979}{79027}Chodzi o to, że różni naukowcy w nie wierzą i przyczyną,<br>{79037}{79082}dla której się ze sobą nie zgadzają, jest to,<br>{79086}{79132}że nie ma jeszcze wystarczających dowodów.<br>{79161}{79236}Wszyscy wiedzą, wszyscy zgadzają się co do tego,<br>{79240}{79371}jakiego rodzaju dowodów potrzeba, żeby zmienili zdanie.<br>{79406}{79530}Ale przypuśćmy, że nauka działałaby jak mity stworzenia czy jak język.<br>{79549}{79621}Tutaj mamy mapę języków świata.<br>{79624}{79693}Na tym czerwonym obszarze mówi się po angielsku.<br>{79701}{79810}Tutaj mówi się po hiszpańsku, a tutaj po rosyjsku.<br>{79814}{79934}I jest całkiem naturalne, że można narysować taką mapę.<br>{79938}{80013}Ludzie powinni mówić językiem swojego kraju.<br>{80027}{80088}Ale co by było, gdyby tak było z teoriami naukowymi?<br>{80095}{80212}Gdybyśmy mieli podobną mapę rozkładu teorii naukowych?<br>{80219}{80286}Załóżmy, że na czerwonym obszarze wszyscy wierzyliby<br>{80290}{80371}w meteorytową teorię wyginięcia dinozaurów.<br>{80383}{80500}A na tym obszarze wszyscy wierzyliby w teorię wirusową,<br>{80507}{80583}a na tym obszarze wszyscy wierzyliby w teorię o ssakach jedzących jaja.<br>{80592}{80665}Czy nie byłby to dość idiotyczny rodzaj nauki?<br>{80700}{80791}Wyobraźcie sobie taką scenę: dwóch naukowców sprzecza się.|Jeden z nich mówi:<br>{80798}{80855}"Wierzę, że dinozaury wyginęły,<br>{80868}{80905}ponieważ kometa uderzyła w Ziemię.<br>{80912}{80948}Dlaczego w to wierzę?<br>{80963}{81038}Ponieważ w to wierzyli mój ojciec i dziad,<br>{81042}{81139}i w to ludzie z mojego kraju zawsze wierzyli."<br>{81156}{81275}"Ale ja wierzę, że to wirus zabił dinozaury.|Dlaczego w to wierzę?<br>{81282}{81340}Ponieważ mój ojciec i dziad wierzyli w to<br>{81344}{81420}i w to wierzyli zawsze ludzie w moim kraju."<br>{81451}{81537}Albo wyobraźmy sobie, że rozmowa toczy się następująco:<br>{81540}{81571}"Nie obchodzą mnie dowody.<br>{81580}{81657}Ja po prostu wiem, że kometa uderzyła w Ziemię,<br>{81660}{81797}ponieważ zostało mi to osobiście objawione, że kometa uderzyła w Ziemię".<br>{81824}{81878}"A ja po prostu wiem, że to był wirus,<br>{81881}{82004}bo po prostu wiem to, bo wiem, bo mam wiarę, że to był wirus".<br>{82034}{82113}Jeśli kiedykolwiek usłyszelibyście takie rozmowy,<br>{82122}{82199}uznalibyście, że to dość dziwni naukowcy.<br>{82230}{82306}Nie widzielibyście powodu, by wierzyć któremukolwiek z nich.<br>{82361}{82408}Dorastanie we Wszechświecie częściowo oznacza<br>{82418}{82509}ewoluowanie od form prostych do skomplikowanych,<br>{82551}{82630}niewydajnych do wydajnych, bezmózgich do mózgowców.<br>{82642}{82723}Ale oznacza także odchodzenie od prowincjonalnych<br>{82735}{82788}i przesądnych poglądów na Wszechświat.<br>{82792}{82884}Dochodzenie do prawdziwego, naukowego rozumienia Wszechświata<br>{82888}{82959}w oparciu o dowody, publiczną dyskusję,<br>{82977}{83088}nie zaś o autorytet, tradycję czy osobiste objawienie.<br>{83120}{83238}Dorastanie oznacza próbę zrozumienia jak działa Wszechświat,<br>{83241}{83274}nie zaś kopiowanie nadnaturalnych idei,<br>{83277}{83403}które tylko wydają się wyjaśniać rzeczy,|ale w rzeczywistości nie wyjaśniają niczego.<br>{83436}{83523}Można zapytać: czy naprawdę możesz się tak wymądrzać o sprawach nadnaturalnych?<br>{83530}{83644}W końcu wielu z nas miało niesamowite przeżycia, jak na przykład telepatia.<br>{83654}{83821}Może śniliśmy o kimś, o kim nie myśleliśmy przez lata<br>{83825}{83948}i już następnego dnia otrzymujemy od niego list i myślimy:|"co za zdumiewający zbieg okoliczności.<br>{83955}{84048}Musi w tym być coś nadnaturalnego.|Wydaje się tak niesamowite".<br>{84074}{84128}Takie jest nadnaturalne wyjaśnienie.<br>{84146}{84230}A jakie byłoby naturalne wyjaśnienie takiego zdarzenia?<br>{84258}{84370}Musimy dokonać poprawnego oszacowania prawdopodobieństwa,<br>{84379}{84500}że mogłoby się to zdarzyć i tak, po prostu dzięki zwykłemu trafowi.<br>{84525}{84639}I są sposoby na zrobienie tego.|Możemy tutaj przeprowadzić bardzo prosty eksperyment,<br>{84646}{84748}na bardzo małą skalę.|Zrobimy to rzucając monetą.<br>{84786}{84842}Być może gdzieś tutaj wśród publiczności jest ktoś,<br>{84849}{84901}kto ma zdolności parapsychologiczne<br>{84919}{85028}i potrafi zmusić myślami monetę, żeby spadła na orła albo na reszkę.<br>{85032}{85132}Naszym zadaniem jest zidentyfikowanie tej osoby.<br>{85165}{85266}Dyson będzie więc rzucał monetą,<br>{85278}{85451}a ja chcę poprosić wszystkich z tej strony - zapomnijmy o galerii,|bo nie mogę stąd ich widzieć.<br>{85461}{85542}Wszyscy z tej strony ode mnie mają pragnąć,<br>{85565}{85630}by moneta pokazała orła.<br>{85634}{85674}Proszę, byście myśleli, że ma pokazać orła.<br>{85678}{85731}Spróbujcie zmusić ją, by pokazała orła.<br>{85735}{85804}Spróbujemy zobaczyć czy człowiek|o zdolnościach parapsychologicznych jest z tej strony.<br>{85815}{85922}A z tej strony wszyscy powinni życzyć, by wyszła reszka.<br>{85939}{85985}W porządku. Zaczynamy.<br>{86052}{86080}Reszka.|Dobrze.<br>{86084}{86162}Jeśli więc mamy taką osobę, to musi ona być po tej stronie.<br>{86202}{86287}Teraz proszę, by wszyscy z tej strony wstali.<br>{86299}{86356}Zrobimy to przez eliminację.<br>{86384}{86534}Teraz wszyscy z tej strony przejścia chcą, by wyszedł orzeł,<br>{86538}{86642}a wszyscy z tej strony przejścia pragną, by wyszła reszka.<br>{86715}{86745}Orzeł.<br>{86752}{86786}Proszę usiąść.<br>{86789}{86821}Reszta proszę stać.<br>{86852}{86906}Teraz mamy tu mały problem.<br>{86912}{87140}Powiedzmy, że wszyscy od wysokości rzędu,|który trzymał portrety przodków myśli o orle,<br>{87147}{87266}a wszyscy od rzędu portretów przodków w dół, o reszce.<br>{87372}{87387}Reszka.<br>{87395}{87454}Dobrze.|Tylny rząd, proszę usiąść.<br>{87478}{87588}Jesteśmy niemal gotowi.|Ile rzutów zrobiliśmy?|Trzy. Dobrze.<br>{87605}{87678}Teraz: jeden, dwa, trzy, cztery<br>{87682}{87838}Powiedzmy: dwa tylne rzędy tych, którzy stoją - orzeł, a pozostali reszka.<br>{87898}{87918}Reszka.<br>{87931}{87984}Dwa tylne rzędy, proszę usiąść.<br>{88027}{88161}Dobrze. Jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, OK., zrobimy to prosto.<br>{88165}{88254}Od tego rzędu orzeł, a przednie dwa rzędy reszka.<br>{88310}{88326}Reszka.<br>{88346}{88381}Tylny rząd, proszę usiąść.<br>{88389}{88436}Dobrze.<br>{88440}{88514}Tylny rząd - orzeł, przedni rząd - reszka.<br>{88556}{88595}Reszka. W porządku.<br>{88715}{88770}Reszka. W porządku.<br>{88786}{88973}Teraz powiedzmy, od Coca-Coli na lewo orzeł, a pozostali reszka.<br>{89026}{89063}Orzeł. Proszę usiąść.<br>{89079}{89146}Nie, Coca-Cola, proszę stać.<br>{89162}{89225}Dobrze. Orzeł, reszka.<br>{89291}{89302}Orzeł.<br>{89305}{89324}Orzeł.<br>{89335}{89350}W porządku.<br>{89360}{89379}Dobra robota.<br>{89638}{89717}Nie wiem, ile było tych rzutów, ale składam gratulacje.<br>{89720}{89772}Przypuśćmy, że było ich osiem.<br>{89836}{89855}Tak było, prawda?<br>{89864}{89957}Dobrze. Teraz. Jak ci na imię?<br>{90019}{90052}Johnny.<br>{90056}{90110}Tak. Witaj, Johnny.<br>{90123}{90182}I teraz pytanie brzmi:|Czy on ma zdolności parapsychologiczne?<br>{90238}{90394}Udało mu się trafić osiem razy pod rząd i to jest dość imponujące.<br>{90428}{90503}Ale oczywiście nie ma absolutnie żadnych dowodów,<br>{90507}{90550}że ma on zdolności parapsychologiczne.<br>{90607}{90710}Faktycznie myślał o orłach i reszkach|i faktycznie pojawiły się jak trzeba.<br>{90719}{90816}Ale jeśli pomyślicie o tym,|jak ustawiliśmy eksperyment z kolejnymi podziałami,<br>{90820}{90904}to mógłby myśleć o szynce i jajkach i dałoby to ten sam skutek.<br>{90915}{91000}To musi wyjść ze względu na liczbę ludzi tutaj.<br>{91003}{91214}Musiało wyniknąć, że ktoś tutaj pozornie ma zdolności parapsychologiczne.<br>{91237}{91316}W tej sali mamy tylko kilkuset ludzi.<br>{91323}{91374}Jeśli jednak pomyślicie o zrobieniu tego z milionem<br>{91378}{91515}albo dwoma milionami ludzi, to moglibyśmy rzucać monetą bardzo długo<br>{91518}{91589}i w końcu otrzymalibyśmy bardzo imponujący wynik.<br>{91596}{91723}Kiedy ludzie piszą do gazet o swoich|niesamowitych przeżyciach, to jest to właśnie to.<br>{91730}{91820}Ponieważ czytelników tabloidów liczy się w milionach,<br>{91827}{91890}a wystarczy, by jeden z czytelników napisał,<br>{91909}{91962}to możecie dokładnie zobaczyć, co się dzieje.<br>{91966}{92099}Musi istnieć ktoś w tym kręgu,|kto ma niesamowite przeżycie w tej właśnie chwili.<br>{92105}{92161}I to absolutnie nic nie znaczy.<br>{92198}{92273}Kiedy więc słyszycie historię o niesamowitych,<br>{92276}{92341}telepatycznych przeżyciach, pomyślcie o tym eksperymencie<br>{92349}{92468}i pomyślcie o tym, jak prawdopodobne jest, że i tak by się to zdarzyło.<br>{92472}{92599}Zaufajcie metodom naukowym, zawierzcie metodzie naukowej.<br>{92623}{92675}Nie ma niczego złego w wierze.<br>{92686}{92737}Przesunę tylko Faradaya.<br>{92773}{92948}Nie ma niczego złego w zawierzeniu poprawnym przewidywaniom naukowym.<br>{92984}{93072}To jest ciężka kula armatnia.<br>{93099}{93165}Stanę tutaj i ją puszczę.<br>{93207}{93331}Przeleci w tamtą stronę i powróci ku mnie.<br>{93349}{93436}Wszystkie moje instynkty będą mi mówić, żebym uciekał.<br>{93491}{93606}Mam jednak wystarczającą wiarę w metodę naukową,<br>{93614}{93743}by wiedzieć, że zatrzyma się trzy centymetry lub mniej od mojej głowy.<br>{93802}{93853}No to leci.<br>{94375}{94438}Owiało mnie.<br>{94454}{94535}Laureat Nagrody Nobla, Sir Peter Medawar,<br>{94539}{94602}w książce napisanej razem ze swoją żoną stwierdza:<br>{94628}{94760}"Tylko istoty ludzkie kierują się w swoim zachowaniu wiedzą o tym,<br>{94767}{94801}co zdarzyło się zanim się urodzili i przewidywaniem tego,<br>{94804}{94889}co może się zdarzyć po ich śmierci.<br>{94910}{94988}Tak więc tylko ludzie znajdują drogę dzięki światłu,<br>{94998}{95086}które oświetla więcej niż skrawek ziemi, na której stoją".<br>{95105}{95143}To wszystko na dzisiaj.<br>{95146}{95255}W następnym wykładzie zajmę się problemem projektów,<br>{95262}{95372}różnicą między rzeczywiście zaprojektowanymi rzeczami,|takimi jak mikroskop elektronowy<br>{95383}{95472}i pozornie zaprojektowanymi rzeczami,|które w rzeczywistości wcale nie są zaprojektowane,<br>{95480}{95585}takimi jak ten słoń i ta jaskółka.<br>{95603}{95642}Bardzo wam dziękuję.<br>{95681}{95798}Polskie Stowarzyszenie Racjonalistów|Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska|Napisy: Tomasz Kalwasiński<br>