Dermatologia Kliniczna 2011, 13 (3): 167-170
PRACE POGL
DOWE / Review articles
ISSN 1730-7201
Copyright © 2011 Cornetis; www.cornetis.com.pl
Choroby włosów  wczoraj
Hair diseases in the past
Ligia Brzezińska-Wcisło, Dominika Wcisło-Dziadecka
Katedra i Klinika Dermatologii ÅšlÄ…skiego UM w Katowicach
STRESZCZENIE
W artykule omówiono poglądy na etiopatogenezę i leczenie najczęstszych chorób włosów od początku
XX w. do dziś. Zamiarem autorów było przedstawienie krótkiej historii chorób włosów.
Adres do korespondencji:
Prof. zw. dr hab. med.
Słowa kluczowe: historia, choroby włosów
Ligia Brzezińska-Wcisło
Katedra i Klinika Dermatologii
ABSTRACT
ÅšlÄ…skiego UM
ul. Francuska 20/24 This article discusses views on etiopathology and treatment of the most common hair diseases from the
40-027 Katowice
beginning of 20th century up till now. Our aim was to present a short history of hair diseases.
tel.: [phone]
e-mail: [e-mail] Key words: history, hair diseases
Pierwszą książką, w której autorzy znalez
li doniesienia dotyczÄ…- nach, w pensjonatach czy koszarach. Co siÄ™ tyczy przyczyny Å‚ysiny
ce chorób włosów oraz ich kosmetyki, był krótki podręcznik Chorób plackowatej [1], jest rzeczą sporną, czy jest ona chorobą pasożytni-
skóry Jessnera z Królewca, który spolszczyli z II wydania niemieckie- czą, czy wchodzi w zakres zaburzeń układu nerwowego czy wresz-
go W. Dobrowolski i W. A
uniewski pod redakcją dr. J. Wojciechow- cie współdziałają tu obydwa te czynniki. Rokowanie jest wątpliwe,
skiego [1]. Jessner wyróżniał zanik włosów ilościowy (wyłysienie  a wyleczenie może jednak wystąpić samo przez się po wielu latach.
alopecia) i zanik jakościowy. Autor dzielił postacie wyłysienia na [1]: Jessner [1] uważał, iż najlepsze wyniki daje maść chryzarobinowo-
" łysinę wrodzoną  alopecia adnata, -siarkowa 10%, którą należy smarować głowę codziennie wieczo-
" wyłysienie starcze i przedwczesne  alopecia senilis et praematu- rem i nakładać na noc czepek gumowy. Przerwy w smarowaniu
ra, robi się tylko wtedy, gdy wystąpi wybitniejsze zapalenie skóry, a raz
" wyłysienie skutkiem łupieżu  alopecia furfuracea, s. pityroides, w tygodniu należy głowę gruntownie umyć mydłem. Leczenie to
s. seborrhoica, można wspomóc jeszcze poprzez zastosowanie prądu faradyczne-
" łysinę plackowatą  alopecia areata, go codziennie w ciągu 10 minut za pomocą pędzelka. Poza tym
" alopecia mycotica (wywołane przez grzybek strzygący  tricho- wspominał o nieprawidłowościach kształtu włosów, jak np. rozsz-
pytica lub przez grzybek parchowy  favosa), czepie włosów węzłowatym, gdzie zalecał krótkie przystrzyżenie
" łysinę objawową  alopecia symptomatica. włosów i staranne smarowanie tłuszczem [1].
Jessner [1] uważał, że wypadanie włosów na głowie w póz
niej- W rozdziale Kosmetyka włosów Jessner [2] uważał, iż pielęgno-
szym wieku u mężczyzn zdarza się tak często, że można uważać je wanie skóry głowy powinno przede wszystkim polegać na czysto-
za zjawisko prawie fizjologiczne. Autor rozróżniał dwie postacie ści, a woda i mydło odgrywają podstawową rolę. Autor podawał, iż
wyłysienia z powodu łojotoku: wyłysienie przewlekłe rozlane i wy- u kobiet szczególnie często spotykany jest wstręt do wody i używa-
łysienie ostre ograniczone. Rozpoznanie wyłysienia łojotokowego ją niczym nieusprawiedliwionych czepków kąpielowych. Jako olej-
w przypadkach postaci przewlekłej opierało się na wytwarzaniu łu- ki do włosów mogą służyć: dobra oliwa, olej rącznikowy albo olejek
pieżu, powolnym przebiegu i umiejscowieniu wyłysienia w posta- migdałowy z dodatkiem 2% kwasu salicylowego, wreszcie wszyst-
ciach ostrej i podostrej, a w daleko tylko posuniętych okresach wy- kie oczyszczone oleje tłuste. Reasumując, Jessner stwierdzał, że nie
kluczyć należy łysinę plackowatą i wywołaną przez grzybek strzy- ma środków wywierających wpływ swoisty na porost włosów, cho-
gący. W leczeniu [1] zalecał mycie głowy spirytusem mydlanym lub ciaż stosowanie chryzarobiny, wcieranie spirytusu gorczycowego,
mydłem siarkowym i letnią wodą kilka razy tygodniowo wieczo- pocieranie szczotką i pędzel faradyczny w kombinacji mogą zdzia-
rem, rano oprócz tego staranne smarowanie odrobiną maści siarko- łać wiele [2].
wej lub rezorcynowej skóry na głowie w różnych kierunkach za po- W 1922 r. ukazała się nakładem Trzaski, Everta i Michalskiego
mocą pędzla. Jeżeliby przy myciu w początkach wypadało wiele książka Choroby skóry, której autorem był Bernhardt  jej trzeci roz-
włosów, to nie ma się czym trwożyć, gdyż wypadają wtedy te wło- dział poświęcony był wadliwościom uwłosienia. Uważał on [3], iż
sy, które tak czy owak są już stracone, wg autora [1]. A
ysina placko- najlepszą metodą leczenia nadmiernego owłosienia jest elektroliza
wata, zdaniem Jessnera [1], występowała endemicznie w rodzi- i elektrokoagulacja, a promieni Roentgena nie powinno się bez- 167
Brzezińska-Wcisło L., Wcisło-Dziadecka D.
Hair diseases in the past Dermatologia Kliniczna 2011, 13 (3)
względnie stosować. Natomiast w zaburzeniach struktury łodygi kami utleniającymi czy stosowanie epilacji mechanicznej. Zamiast
włosa, takich jak np. Monilethrix czy rozszczep węzłowaty włosa, epilacji szczypczykami skórę pokrywać można lepką substancją,
nie ma skutecznego leczenia, jedynie włosy należy obciąć krótko częściowo zlepiającą włosy podczas wysychania, przez zrywanie tej
i natłuszczać. warstwy usuwa się jednocześnie włosy. Zdaniem autora [5] wśród
W książce pt. Zarys chorób skóry pod redakcją Lenartowicza [4] laików panuje opinia, że epilacja mechaniczna lub golenie przyczy-
rozdział XII poświęcony jest zmianom owłosienia. W rozdziale tym niają się do wzrostu owłosienia ciemniejszego, gęstszego i złożone-
omawiane są następujące zagadnienia: nadmierne owłosienie, któ- go z włosów grubszych (wg autora pogląd ten oparty jest na prze-
re związane jest z zaburzeniem funkcji hormonów płciowych, tar- sądzie). Golenie jako zabieg kosmetyczny w nadmiernym owłosie-
czycy i nadnerczy. Przeciwieństwem nadmiernego owłosienia jest niu nie znajduje uznania u kobiet (preferują stosowanie depilacji
owłosienie małe lub zupełny brak włosów ujmowane zazwyczaj chemicznej). Do innych zabiegów należy elektroliza, diatermo-ko-
mianem wyłysienia lub łysiny. Mogą być one wrodzone lub nabyte. agulacja (zabieg bardzo bolesny). Grzybowski [5] uważał, że nad-
Wrodzone są bardzo rzadkie, a wg autora polegały bądz
na wadli- mierne owłosienie nie jest chorobą, lecz szpecącą skazą rozwojo-
wościach w rozwoju naskórka i części łącznotkankowej skóry, bądz
wą. Następnie omówił brak włosów wrodzony (pochodzenie tej
na niewytworzeniu się zawiązków włosów w okresie życia płodo- nieprawidłowości nie jest jasne, zdaje się, że jest to objaw zwyrod-
wego [4]. Znacznie częściej obserwował wyłysienie nabyte, które nienia). Wrodzony brak włosów często współistnieje z nieprawi-
może być ograniczone lub rozlane. Siedzibą zmian jest głównie dłowym wzrostem paznokci i zębów, zniekształceniami kostnymi
owłosiona skóra głowy. Zależnie od tego, czy skóra wyłysiała, wy- czy zaburzeniami nerwowymi lub psychicznymi. Stwierdził on tak-
kazuje zmiany chorobowe czy też jest od nich zupełnie wolna, że [5], że nie ma skutecznego leczenia włosów paciorkowatych
mówi się o wyłysieniu wtórnym lub następowym lub o wyłysieniu czy innych zaburzeń strukturalnych łodygi włosów (częste błędy
pierwotnym lub samorodnym, chociaż przeprowadzenie takiego pielęgnacyjne włosów). Autor [5] wspominał również o łysieniu ura-
rozgraniczenia nie zawsze jest łatwe. Wyłysienia następowe zdarza- zowym, łysieniu spowodowanym zatruciem talem czy po choro-
ją się często na owłosionej skórze głowy, w bliznach zanikowych po bach zakaz
nych (gdzie o łysieniu decyduje wysokość i czas trwania
strupniu woszczynowym, w bliznach po urazach mechanicznych, gorączki). Zdaniem Grzybowskiego [5] bardzo ważne jest łysienie
oparzeniach czy kilakach. Do grupy wyłysień wtórnych następo- w połogu, które występuje, jeżeli jest on powikłany i u kobiet kar-
wych, ale nietrwałych zalicza się wyłysienie powstałe w przebiegu miących, dotyczy szczytu głowy, zawsze natomiast występuje od-
uogólnionego zapalenia złuszczającego skóry rozmaitego pocho- rost. Defluvium capillorum  pod tą nazwą niemającą ścisłego odpo-
dzenia [4]. Inne rodzaje wyłysień rozlanych lub ograniczonych mają wiednika w terminologii polskiej rozumiał autor nader rzadką od-
charakter wyłysienia samorodnego, a więc wyłysienia bez poważ- mianę wypadania włosów głowy i jest to ostre przemijające wypa-
nych zmian na skórze. Najczęstszym, wg autora [4], typem wyłysie- danie włosów. Patogeneza tego uszkodzenia włosów nie jest jasna.
nia postępującego jest tzw. wyłysienie łojotokowe i starcze. Lenar- Wypadanie występuje nagle, bez widocznej przyczyny, niekiedy
towicz [4] zwracał uwagę na możliwość wystąpienia wyłysienia po po wstrząsie nerwowym lub psychicznym. Dotyczy ono włosów
chorobach zakaz
nych ostrych i przewlekłych lub przewlekłych wy- głowy i postępuje bardzo szybko, nie towarzyszą mu zaburzenia
niszczających, bywa rozlane i dotyczy niemal całej głowy z wybit- stanu ogólnego ani zmiany w skórze. W przebiegu 2-3 tygodni gło-
niejszym przerzedzeniem włosów w okolicy skroniowej i potylicz- wa zostaje całkowicie lub prawie całkowicie pozbawiona owłosie-
nej. Wspomina również o wyłysieniu kiłowym ograniczonym i roz- nia, jest ono symetryczne i równomierne na całej głowie, a odrost
lanym [4] czy też talowym. W tzw. wyłysieniu urazowym przyczyną obserwuje się po 3 tygodniach. Leczenie polegało na stosowaniu
przerzedzenia włosów może być ich nawykowe wyrywanie (tricho- środków tonizujących, przyspieszających odrost. Autor [5] wspomi-
tillomania) spotykane u osób nerwowych lub chorych umysłowo, nał o łysieniu łojotokowym, które występuje przede wszystkim
tarcie lub pocieranie przy nieodpowiednim czesaniu lub zapaleniu u mężczyzn i można je zaliczyć do łysień fizjologicznych, oraz o ke-
włosów u kobiet oraz drapanie w chorobach swędzących owłosio- ratosis pilaris atrophicans, gdzie poza morfologią kliniczną jeszcze
nej skóry głowy. Zdaniem autora [4], łysina plackowata występuje nic więcej nie było wiadomo. Najwięcej uwagi Grzybowski [5] po-
z taką samą częstotliwością u obojga płci i nieco częściej u dzieci. święcił łysieniu plackowatemu. Według autora choroba rozpoczy-
Przeważa pogląd, że przyczyną są raczej zaburzenia w odżywianiu, na się nagle bez zwiastunów, wśród niezmienionego stanu zdro-
nerwowe i naczynioruchowe. Na końcu rozdziału wspominał o wło- wia, bez widocznej przyczyny. Aczkolwiek etiologia i sposób po-
sach paciorkowatych (tj. rzadkiej postaci wyłysienia wrodzonego), wstawania łysienia plackowatego nie zostały ostatecznie wyjaśnio-
o rzekomym łysieniu plackowatym Brocqa, różnych odmianach ne, to jednak w ostatnim ćwierćwieczu osiągnięto w tej dziedzinie
łamliwości i kruchości włosów, które są spowodowane nieodpo- postęp. Obalona została teoria zakaz
nego pochodzenia tego scho-
wiednią pielęgnacją włosów (częste mycie włosów mydłami lub rzenia. Uważa się, iż istotną rolę w etiologii łysienia plackowatego
proszkami mydlanymi silnie zasadowymi, sztuczne odbarwienie odgrywa teoria dokrewna (tarczyca, nadnercze, jajniki), a także
lub barwienie włosów, ondulacja, używanie nieodpowiednich czynniki nerwowe, fizyczne i zatrucia. Rokowanie jest bardzo trud-
grzebieni). A
ysina plackowata rzekoma Brocqa ma przebieg wybit- ne. Do pewnego stopnia zwiÄ…zane jest ono z cechami morfologicz-
nie przewlekły oraz oporny na leczenie i dotyczy przeważnie męż- nymi i rozległością łysienia (łysienie plackowate właściwe, łysienie
czyzn. Autor przypuszczał bez dostatecznych dowodów, że przy- wężykowate i uogólnione). W leczeniu zewnętrznym zalecano
czyną tego rzadkiego schorzenia są zakażenia bakteryjne lub grzy- środki drażniące, a największą popularność zyskały naświetlania
bicze. Obraz kliniczny łysienia porównywany był i jest do śladów lampą kwarcową lub Kromayera i zalecano je aż do uzyskania lek-
stóp na śniegu. Zalecał stosowanie leków przeciwpasożytniczych kiego rumienia i szeroko stosowano naświetlania promieniami gra-
i przeciwbakteryjnych, a to leczenie zapobiegawcze należy rozpo- nicznymi. W celu wzmocnienia działania promieni pozafiołkowych
cząć możliwie wcześnie i stosować długo, niemal stale [4]. polecano pędzlowanie miejsc łysych olejkiem bergamotowym lub
W rozdziale 39 Grzybowski 47 stron poświęcił chorobom wło- inne zabiegi fizykalne, takie jak np. śniegowanie pastą CO2. Lecze-
sów [5], rozpoczynając od nadmiernego owłosienia. Uważał on, że nie ogólne znajdowało uzasadnienie głównie w przypadkach łysie-
leczenie ogólne powinno być zalecane w razie stwierdzenia zabu- nia uogólnionego. Jako leczenie nieswoiste polecano stosowanie
rzeń czynności gruczołów dokrewnych, a największą uwagę zwró- arsenu, żelaza i witaminy B i C. Największe uzasadnienie znajdowa-
cił na nadczynność jajników, nadnerczy i tarczycy. Metodą naj- ło leczenie wyciągami gruczołów dokrewnych  powinno być ono
168 prostszą jest rozjaśnienie włosów wodą utlenioną lub innymi środ- oparte na stwierdzeniu odpowiednich zaburzeń gruczołowych. Na
Brzezińska-Wcisło L., Wcisło-Dziadecka D.
Choroby włosów  wczoraj
zakończenie rozdziału o włosach autor [5] opisał łysienie plackowa- ogólnej bardzo dokładnie autor omówił budowę mieszka włoso-
te rzekome (pseudopelade), na które chorują częściej mężczyz
ni, wego, cykl włosowy, fizjopatologię wzrostu włosów, unaczynienie
gdzie etiologia nie była wtedy dostatecznie poznana. Obok teorii i unerwienie mieszków, bardzo ważny cykl włosowy u zwierząt do-
zakaz
nej niektórzy upatrują w ww. jednostce choroby zbliżonej do świadczalnych (pierwszy raz przedstawiono ten problem w pol-
twardziny lub zapalenia zanikowego skóry. Rokowanie jest dobre skim podręczniku) oraz leczenie chorób włosów i ich pielęgnację.
w odniesieniu do stanu ogólnego pacjenta, lecz złe w stosunku do W części szczegółowej omówił natomiast m.in.: zmiany struktury
skóry (postępujące, a odrost nie następuje nigdy). włosów, łysienia związane z chorobami ustroju, wywołane niedobo-
W książce Lecznictwo dermatologiczne wg Lutowieckiego [6] le- rami pokarmowymi i zaburzeniami wchłaniania, zatruciami, lekami,
czenie nadmiernego owłosienia jest skuteczne i polega na poda- pasożytnicze i niepasożytnicze choroby mieszków, łysienia blizno-
waniu małych dawek glikokortykosteroidów (5 mg prednizonu waciejące oraz łysienie typu męskiego kobiet i plackowate [11].
2×dz.). Dawki te powodujÄ… częściowe zahamowanie czynnoÅ›ci W książce z 1982 r. Zarys chorób skóry, bÅ‚ony Å›luzowej jamy ustnej
nadnerczy i są w stanie przytłumić ich nadmierną czynność. Wzrost i wenerycznych Czernielewski [12] omówił budowę włosa, a w rozdzia-
nowych włosów zostaje zahamowany, pozostają jednak pojedyn- le Choroby łojotokowe przedstawił jedynie łysienie typu męskiego.
cze włosy, które pojawiły się przed rozpoczęciem leczenia. Można W swojej książce Dermatologia Miedziński [13] poświęcił 20 stron
je skutecznie usunąć za pomocą elektrolizy bądz
diatermii. chorobom włosów, omawiając na wstępie wady rozwojowe wło-
Kimming [7] doniósł o skutecznym wyniku leczenia alopecia to- sów, nadmierne owłosienie, uszkodzenie mechaniczne włosów, ły-
talis po zastosowaniu gonadotropiny łożyskowej w dawce 1000 j. sienie plackowate, łysienie typu męskiego u mężczyzn i kobiet oraz
3×tyg. podawanej przez wiele tygodni. Mechanizm dziaÅ‚ania pole- Å‚ysienie bliznowaciejÄ…ce i rzekomo plackowate [13].
gał prawdopodobnie na pobudzeniu hormonu przedniego płata W 1955 r. Jabłońska [14] w pierwszym wydaniu Chorób skóry je-
przysadki. W przypadkach łysienia plackowatego u kobiet Kim- den z rozdziałów poświęciła chorobom włosów i skóry owłosionej
ming stosował niezależnie od leczenia ogólnego spirytus z estro- oraz pielęgnacji włosów. Na początku rozdziału przedstawiła pro-
genami, a u mężczyzn spirytus z testosteronem. blem nadmiernego owłosienia, które może być uogólnione (za-
Według Rudowskiej [8] pielęgnacja włosów suchych polegała na wsze wrodzone) lub ograniczone i bywa nabyte lub wrodzone.
zaniechaniu na pewien czas zabiegów upiększających, myciu wło- Owłosienie nadmierne ograniczone stanowi u kobiet poważny de-
sów 2-3 tygodnie przy użyciu szamponu jajecznego, natłuszczaniu fekt kosmetyczny, występuje zwykle na twarzy, piersiach, kończy-
końców włosów olejem rycynowym lub witaminą, obcinaniu roz- nach i pojawia się u kobiet w średnim wieku. Czynnikami usposa-
dwojonych końców, używaniu tłustej brylantyny, stosowaniu wita- biającymi do nadmiernego owłosienia są zaburzenia wewnątrzwy-
miny A, B, C, nienoszeniu uciskających nakryć głowy i unikaniu na- dzielnicze przysadki, nadnerczy, jajników i tarczycy. Leczenie ogól-
głych zmian atmosferycznych. Natomiast pielęgnacja włosów tłu- ne jest nieskuteczne. Leczenie miejscowe polegało na usuwaniu
stych polegała na przestrzeganiu diety ubogiej w tłuszcze, a boga- włosów za pomocą elektrolizy lub elektrokoagulacji. Epilacja za po-
tej w białko, nie należało spożywać pokarmów ostrych, alkoholu, mocą promieni X jest przeciwwskazana. Stosunkowo dobrą meto-
mocnej kawy i herbaty, należało skrupulatnie dbać o prawidłową dą jest rozjaśnianie włosów perhydrolem w rozcieńczeniu od 1:10
czynność przewodu pokarmowego, zwalczać nawykowe zaparcia do 1:3. A
ysienie plackowate, którego etiopatogenezę autorka oma-
(prowadzenie prawidłowego higienicznego życia). wia bardzo dokładnie, należało leczyć, podając środki wzmacniają-
Kolejną pozycją książkową w świecie dermatologii jest Zarys der- ce (żelazo, fosfor, arszenik, opotoniny), leki działające na układ ner-
matologii i wenerologii Straszyńskiego [9], w której kilka stron autor wowy (brom lub mieszanki kofeinowo-bromowe), witaminy (wita-
poświęcił chorobom włosów. We wstępie wspominał o przyczy- mina A, B1), oraz stosując odpowiednie preparaty hormonalne
nach wyłysienia, a następnie omawiał łysienie plackowate, którego w razie stwierdzenia zaburzeń wewnątrzwydzielniczych. Należy
etiologia jest ciągle nieznana (nerwowa, hormonalna, zakażenia, przeprowadzić dokładne badanie co do obecności wewnątrzustro-
zatrucia). Leczenie wyłysienia plackowatego wymagało dokładne- jowych ognisk zakażenia z następowym ich usuwaniem (np. zęby,
go zbadania chorego na istnienie ukrytych ognisk zakażenia (w zę- migdałki, zatoki). Leczenie miejscowe opiera się na stosowaniu
bach, migdałkach, jamach obocznych nosa, w uchu środkowym, środków drażniących wywołujących przekrwienie skóry w celu po-
w pęcherzyku żółciowym itp.), które należało leczyć. Poza tym zale- budzenia w ten sposób wzrostu brodawek włosowych. Leczenie fi-
cano leczenie wzmacniające (tran, przetwory żelaza) oraz podawa- zyczne to naświetlanie lampą kwarcową w celu wywołania odczy-
nie witamin z grupy B. Nietrwałe wyniki leczenia były po stosowa- nu rumieniowego, naświetlanie promieniami Bucky ego, lekkie za-
niu ogólnie lub miejscowo glikokortykosteroidów. Ze sposobów le- mrażanie dwutlenkiem węgla, naświetlanie diatermią krótkofalową
czenia fizycznego [9] Straszyński zalecał stosowanie naświetlań zwojów szyjnych. Rokowanie w łysieniu plackowatym zależy od
lampą kwarcową, zamrażanie ognisk pastą CO2 lub naświetlanie rozległości ognisk w obrębie owłosionej skóry głowy oraz obecno-
promieniami granicznymi, a miejscowo używanie środków drażnią- ści zmian w innym umiejscowieniu [14]. Kolejny rozdział poświęco-
cych. Poza tym wspominał o łysieniu plackowatym rzekomym wy- ny jest łysieniu bliznowaciejącemu rzekomemu, gdzie w terapii Ja-
łysiającym i nadmiernym owłosieniu [9]. Leczenie nadmiernego błońska zaleca  poza leczeniem jak w łysieniu plackowatym  wita-
owłosienia jest trudne i ma na celu zniszczenie brodawek włosa minę E [14]. Następnie omawia okołomieszkowe zapalenie ropowi-
elektrolizą lub elektrokoagulacją, a promienie R są przeciwwskaza- cze skóry owłosionej głowy, w terapii którego poleca: sulfonamidy,
ne. Pozostaje zazwyczaj golenie włosów, wyrywanie szczypczyka- antybiotyki, metody bodz
cowe oraz środki ogólnie wzmacniające.
mi czy nacieranie cegiełką pumeksową, stosowanie środków od- Wskazane jest wykonanie epilacji ręcznej. Należy przeprowadzić
barwiających włosy lub środków chemicznych usuwających włosy. badanie w kierunku wewnątrzustrojowych ognisk zakażenia.
Wspomina też o zmianach strukturalnych włosów [9]. W dalszej części autorka omawia zmiany strukturalne łodygi wło-
W 1971 r. Michałowski [10] napisał ponaddwustustronicową sów, takie jak Monilethrix, pili torti, pili annulati oraz tinea amianta-
książkę poświęconą chorobom włosów i skóry owłosionej. Autor cea. Istotą sprawy chorobowej  Tinea amiantacea  jest wzmożenie
postanowił wypełnić lukę w polskim piśmiennictwie, ponieważ rogowacenia w obrębie owłosionej skóry głowy, które powoduje
choroby włosów przez dłuższy czas znajdowały się w polskim pi- nagromadzenie grubych białoszarych łusek przypominających wy-
śmiennictwie na marginesie zainteresowań dermatologów. glądem azbest, przylegających ściśle do ujść mieszków włosów.
Książką dla nas najważniejszą i ciągle aktualną są Choroby wło- Obraz morfologiczny jest zbliżony do łuszczycowego zapalenia ło-
sów Kostaneckiego [11]; wydanie I w 1970 r., a II w 1979 r. W części jotokowego. Włosy są niezmienione. Po usunięciu złogów rogowych 169
Brzezińska-Wcisło L., Wcisło-Dziadecka D.
Hair diseases in the past Dermatologia Kliniczna 2011, 13 (3)
nie stwierdza się zaniku i bliznowacenia. Schorzenie występuje za- W roku 2009 wydawnictwo Cornetis opublikowało książkę pod
zwyczaj u dzieci. Leczenie zewnętrzne zwykle powoduje szybkie redakcją Szepietowskiego i Reicha na temat Co nowego w dermato-
ustąpienie zmian. Autorstwa Jabłońskiej jest 16 podręczników cho- logii, w której znajduje się rozdział autorstwa Brzezińskiej-Wcisło
rób skóry (były to wydania 1- i 2-tomowe), w których zawsze jeden i Lis-Święty dotyczący nowości w zakresie patogenezy i terapii cho-
z rozdziałów poświęcony jest problemom trichologicznym. W 1959 r. rób włosów [20].
po raz pierwszy Jabłońska [14] zaleciła leczenie łysienia plackowate-
go ogólnie i zewnętrznie steroidami, a w 1967 r. omówiła dokładnie
Piśmiennictwo
łysienie typu męskiego i łysienie rozlane kobiet.
1. Jessner S.: Zaburzenia w odżywianiu. [w:] Krótki podręcznik chorób skóry
W 1973 r. [15] rozdział Choroby włosów w książce redagowanej
z opisem wysypek przymiotowych i krótką kosmetyką. red. J. Wojciechow-
przez Jabłońską Choroby skóry napisał Kostanecki. Omówił w nim
ski. Biblioteka Lekarska, Warszawa, 1906, 422-431.
z dużą precyzją etiopatogenezę i leczenie łysienia typu męskiego,
2. Jessner S.: Kosmetyka włosów. [w:] Krótki podręcznik chorób skóry z opi-
Å‚ysienia rozlanego kobiet, Å‚ysienia androgenowego kobiet, Å‚ysienia
sem wysypek przymiotowych i krótką kosmetyką. red. J. Wojciechowski.
poporodowego, wywołanego chorobami zakaz
nymi, zatruciami
Biblioteka Lekarska, Warszawa, 1906, 448-455.
talem i łysienia wywołanego lekami. W dalszej części rozdziału do- 3. Bernhardt R.: Choroby włosów. [w:] Choroby skóry. R. Bernhardt. Wydaw-
kładnie przedstawił nadmierne owłosienie, Trichotillomanię, łysie- nictwo Trzaska, Evert, Michalski, Warszawa, 1922, 81-112.
4. Lenartowicz J.: Zmiany w owłosieniu. [w:] Zarys chorób skóry. J. Lenarto-
nie wywołane promieniami jonizującymi, łysienie plackowate, bliz-
wicz. Meta, Katowice, 1948, 458-469.
nowaciejące i zmiany strukturalne łodygi włosów. W łysieniu plac-
5. Grzybowski M.: Choroby włosów. [w:] Choroby skóry. Tom II. M. Grzybow-
kowatym bardzo niekorzystna jest odmiana Å‚ysienia  tzw. Å‚ysienie
ski. Lekarski Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa, 1948, 699-746.
wężykowate, ponieważ rzadziej następuje całkowity i trwały od-
6. Lutowiecki J.: Hormony płciowe i gonadotropowe w leczeniu chorób skó-
rost. Kortykosteroidy stosowane w odpowiedniej dawce powodujÄ…
rym. [w:] Lecznictwo dermatologiczne. red. L. Kwazebart. PZWL, Warsza-
z reguły odrost włosów pojawiających się już po 2-3 tygodniach, wa, 1967, 25-53.
przy czym odrastające włosy mają prawidłową grubość i zabarwie- 7. Kimming J.: Fortschritte der dermatologie. Springer, Berlin, 1955.
8. Rudowska I.: Zabiegi i lecznictwo kosmetologiczne. [w:] Lecznictwo der-
nie. W części przypadków uogólnionego łysienia utrzymują się jed-
matologiczne. red. L. Kwazebart. PZWL, Warszawa, 1967, 584-625.
nak ogniska wyłysienia. Zwykle minimalna dawka już powodująca
9. Straszyński A.: Zmiany w owłosieniu. [w:] Zarys dermatologii i wenerologii.
odrost wynosi 20-30 mg pro die prednizonu, a dawka podtrzymujÄ…-
red. A. Straszyński. PZWL, Warszawa, 1971, 383-389.
ca 15-5 mg/dz. Po odstawieniu leku choroba w znacznej większości
10. Michałowski R.: Choroby włosów i skóry owłosionej. PZWL, Warszawa,
przypadków nawraca [15].
1971.
W Dermatologii w praktyce pod redakcją Błaszczyk-Kostaneckiej 11. Kostanecki W.: Choroby włosów. PZWL, Warszawa, 1979.
12. Czernielewski A.: Choroby łojotokowe. [w:] Zarys chorób skóry, błony ślu-
i Wolskiej [16] w rozdziale poświęconym chorobom włosów Wolska
zowej jamy ustnej i wenerycznych. red. A. Czernielewski. PZWL, Warsza-
omawia problem Å‚ysienia androgenowego, plackowatego, blizno-
wa, 1982, 297-302.
waciejÄ…cego i telogenowego.
13. Michałowski R.: Choroby włosów. [w:] Dermatologia. red. F. Miedziński.
Również Koz
mińska-Kubarska [17] w rozdziale Najczęstsze choro-
PZWL, Warszawa, 1982, 790-809.
by włosów w tropiku uważa, iż u młodych mężczyzn rasy czarnej za-
14. Jabłońska S.: Choroby włosów i owłosionej skóry głowy. [w:] Choroby skóry.
mieszkujących w Afryce najczęściej występują łysienia plackowate
red. S. Jabłońska. PZWL, Warszawa, 1955, 1052-1068.
wywołane środkami chemicznymi [17] oraz trichotillomania. Scho- 15. Kostanecki W.: Choroby włosów. [w:] Choroby skóry. red. S. Jabłońska,
PZWL, Warszawa, 1973, 1180-1196.
rzenia te znacznie częściej występują w środowisku miejskim.
16. Wolska H.: Najczęstsze choroby włosów. [w:] Dermatologia w praktyce.
Reasumując, najczęściej opisywanymi łysieniami było łysienie
red. M. BÅ‚aszczyk-Kostanecka, H. Wolska. Wydawnictwo Lekarskie
plackowate i androgenowe. A
ysienie plackowate po raz pierwszy
PZWL, Warszawa, 2005, 295-302.
opisane zostało przez Johansona w 1644 r. W wieku XIX uważano,
17. Koz
mińska-Kubarska A.: Najczęstsze choroby włosów w tropiku. [w:] Der-
że jest to schorzenie pasożytnicze, następnie że jego przyczyna
matologia i wenerologia tropikalna. red. A. Koz
mińska-Kubarska. PZWL,
jest neutroficzna, ponieważ dominowała w etiologii teoria zakaz
- Warszawa, 1994, 289-294.
na, a w 1907 r. Brocq [18] stwierdził, iż przyczyna tego schorzenia 18. Brocq L., Lenglet E., Ayrignac J.: Recherches sur l`alopecie atrophiante, va-
riete pseudo-pelade. Ann. Dermatol. Syphil., 1905, 6, 1-32, 97-127, 209-237.
jest nieznana. W etiologii Å‚ysienia androgenowego brano nato-
19. Hamilton J.B.: Patterned loss of hair in man, types and incidence. Ann. NY
miast pod uwagę następujące czynniki: ucisk wywołany przez cia-
Acad. Sci., 1951, 53, 708-712.
sne nakrycie głowy, wzmożone napięcie skóry głowy czy łojotok
20. Brzezińska-Wcisło L., Lis-Święty A.: Choroby włosów  co nowego? [w:] Der-
i łupież. Dopiero nowoczesne podejście do problemu etiopatoge-
matologia  co nowego? red. J. Szepietowski, A. Reich. Cornetis, Wrocław,
nezy przedstawił Hamilton w 1942 i 1951 r. [19], stwierdzając, że
2009, 187-200.
androgeny hamują wzrost włosów na głowie, jeżeli istnieje pre-
dyspozycja genetyczna. Praca wpłynęła do Redakcji: 2011.06.24. Zaakceptowano do druku: 2011.08.23.
170