Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008 W UNII EUROPEJSKIEJ Polityka morska Unii Europejskiej Maciej Podemski1 Europa posiada 70 000 km linii brze- (w tym ropa naftowa i gaz ziemny, których wydobycie z gowej, graniczącej z dwoma oceanami i obszarów morskich stanowi ponad 80% ogólnej produkcji czterema morzami: Oceanem Atlantyc- europejskiej, oraz energia odnawialna), a także turystyka kim i Oceanem Arktycznym, Morzem przybrzeżna i morska również przynoszą ogromne docho- Bałtyckim, Morzem Północnym, Morzem dy (ryc. 1). Rródziemnym i Morzem Czarnym. W re- Transportem morskim obsługiwane jest ponad 40% gionach nadmorskich w UE wytwarza- handlu wewnętrznego Unii Europejskiej oraz 90% jej han- nych jest 40% PKB i mieszka 40% jej dlu zagranicznego. Europa jest w tym zakresie liderem ludnoSci. Obszary morskie oraz wybrze- Swiatowym, dysponującym 40% Swiatowej floty, prze- ża mają zasadnicze znaczenie dla dobrobytu Europy są wożącej rocznie 3,5 miliarda ton ładunków i 350 milionów one szlakami handlowymi, regulują klimat, są xródłem pasażerów. Transport morski zmniejsza m.in. zależnoSć pożywienia, energii i zasobów, a także ulubionym miej- Europy od pojedynczych producentów surowców energe- scem zamieszkania i wypoczynku. Przemysł stoczniowy, tycznych (ryc. 2.). Morza są też obszarami pozwalającymi przewozy morskie, porty i rybołówstwo pozostają na łączenie sieci podmorskich rurociągów wewnątrz euro- ważnymi sektorami aktywnoSci morskiej. Energetyka morska pejskich rynków energetycznych, na wykorzystywanie Gujana Fr. Strefa przybrzeżna Unii Europejskiej produkt krajowy brutto (PKB) w euro/mieszkańca wg NUTS 3 (2002 r.) 2026 12000 Reunion 12001 20000 20001 25000 25001 33000 33001 140000 Martynika wielkoSć i pochodzenie PKB w pasie 50-kilometrowej szerokoSci wzdłuż strefy przybrzeżnej udział PKB strefy przybrzeżnej Gwadelupa całkowity PKB (w milionach euro) udział PKB strefy lądowej W-y Kanaryjskie Madera Azory 0 70 140 280 420 560km Ryc. 1. Strefa przybrzeżna Unii Europejskiej wg NUTS 3 (Nomenclature of Units for Territorial Statistics), 2002 oraz produkt krajowy brutto (PKB) wg Eurostatu baza danych REGIO (EU Directorate General for Regional Policy), Green Paper on a future Maritime Policy for the EU, 2002 1 EuroGeoConsulting, ul. Jesionowa 36A, 05-816 Michałowice; maciej.podemski@egconsulting.com.pl 182 Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008 Ruch tankowców na wodach europejskich w 2001 r. Transpor ropy naftowej (miliony ton) < 10 10 15 50 100 100 200 200 300 300 800 Source ITOPF, 2004 Ryc. 2. Ruch tankowców na wodach europejskich w 2001 r. wg ITOPF (International Tanker Owners Pollution Federation), Green Paper on a future Maritime Policy for the EU, 2004 podmorskich formacji geologicznych do magazynowania ko wyspecjalizowane, skomplikowane i spełniające naj- dwutlenku węgla, a także na swobodne wytwarzanie ener- wyższe wymagania ekologiczne. Rozwinęła się m.in. pro- gii ze xródeł odnawialnych. dukcja wielkich statków wycieczkowych, mających Rozwój wiedzy i technologii stwarza coraz lepsze zastosowanie w szybko rozwijającej się turystyce mor- warunki zamieszkania nad morzem. Dużo osób przenosi skiej. W tym asortymencie Europa jest praktycznie jedy- się na europejskie wybrzeża, aby z tego korzystać. Jednak nym producentem na Swiecie. skutek tych działań prowadzi do konfliktów interesów oraz PrzyszłoSciowym paliwem są występujące na dnie wielu do pogarszania się stanu Srodowiska morskiego. Dotych- mórz hydraty metanu (metan powstały z beztlenowego, bak- czas polityka Unii Europejskiej odrębnie traktowała pro- teryjnego rozkładu substancji organicznej, zmrożony z blemy transportu morskiego, przemysłu, regionów wodą, stabilny w niskich około 5oC temperaturach i przybrzeżnych, morskich i podmorskich xródeł energii, pod ciSnieniem około 50 barów, co odpowiada głębokoSci rybołówstwa, Srodowiska morskiego itd. Brakowało syste- morza wynoszącej 500 m). Obecne szacunki Swiatowych matycznej analizy ich wzajemnych powiązań oraz możli- zasobów tego paliwa (jego ekwiwalentu energetycznego) woSci wykorzystania ich współdziałania. wielokrotnie przekraczają wartoSć energetyczną wszystkich Tymczasem roSnie pozycja UE w rozwoju wielu branż znanych zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego oraz węgla Swiatowego przemysłu morskiego i gospodarczego wyko- kamiennego i brunatnego, liczonych łącznie. Wykorzystanie rzystania mórz. Dla przykładu, Morze Północne jest czwar- tych zasobów zależy jednak od rozwiązania wielu proble- tym, największym Swiatowym producentem ropy naftowej mów technologicznych. Również w tym temacie Europa jest i gazu ziemnego na Swiecie po Rosji, Stanach Zjednoczo- obecnie niekwestionowanym liderem. nych i Arabii Saudyjskiej. Morza otaczające Europę odgry- Unia Europejska jest jednym z największych Swiato- wają ogromną rolę w rozwoju europejskiego sektora wych potentatów, jeSli chodzi o połów i przetwórstwo ryb energetycznego jako drogi transportu dużej częSci ropy morskich. Wprawdzie w ostatnich latach poważnie zma- naftowej i gazu ziemnego. Wzrastające znaczenie trans- lała liczba jednostek połowowych w krajach unijnych, jed- portu skroplonego gazu przyczynia się do budowy nowych, nakże przemysł ten nadal zatrudnia ponad 500 tysięcy wyspecjalizowanych terminali. pracowników. Szybko rozwija się też przemysł hodowli Należy podkreSlić, że transport morski jest znacznie ryb (akwakultura), który stopniowo będzie pokrywać wzrost bardziej efektywny i energooszczędny niż transport popytu na ryby. lądowy. Może on łatwiej korzystać z energii słonecznej i Istniejące zagrożenie wybrzeży morskich, spowodo- wiatrowej oraz z biopaliw. Europejski przemysł stocznio- wane coraz bardziej zatłoczonymi wodami przybrzeżnymi, wy przechodził w ostatnich dziesięcioleciach trudne chwi- kluczowa rola oceanów w systemie klimatycznym oraz le 40% pracowników straciło w nim swoje miejsca ciągłe pogarszanie się stanu Srodowiska morskiego wyma- pracy. Wzrosła jednak o ponad 40% jego produktywnoSć z jednoczesną zmianą profilu produkcyjnego na statki wyso- gają od Europy większej koncentracji na problematyce 183 Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008 związanej z morzami i oceanami. Komisja Europejska Europejski i Rada Europejska przyjęły rekomendację o dostrzegła wagę tych problemów i rozpoczęła liczne realizacji zintegrowanego zarządzania obszarami przy- działania w tym kierunku. Przede wszystkim komisja pro- brzeżnymi (ICZM Integrated Coastal Zone Manage- ponuje Unii Europejskiej prowadzenie zintegrowanej poli- ment) w Europie, a państwa członkowskie zaczęły tworzyć tyki morskiej, która będzie opierała się na założeniu, że systemy planowania przestrzennego europejskich wód wszystkie zagadnienia związane z oceanami i morzami przybrzeżnych. Jednakże rosnąca konkurencja w wykorzy- Europy są wzajemnie powiązane oraz że działania poli- stywaniu morza, obejmująca transport morski, rybołówstwo, tyczne dotyczące morza należy prowadzić w sposób skoor- akwakulturę, rekreację, produkcję energii morskiej i inne dynowany. formy eksploatacji dna morza wymaga zintegrowanego Za szczególnie ważne uznano następujące projekty: podejScia planistycznego, obejmującego zarówno strefy opracowanie europejskiej strategii w tematyce przybrzeżne, jak i przylegające do nich akweny morskie. badań naukowych Srodowiska morskiego; W związku z tym Komisja Europejska zamierza w 2008 r. zorganizowanie europejskiej sieci centrów dosko- opracować tzw. mapę drogową, ułatwiającą rozwój mor- nałoSci badań morskich; skiego planowania przestrzennego w państwach członkow- opracowanie mapy drogowej na potrzeby morskiego skich. planowania przestrzennego w państwach członkow- skich; Dane i informacje dotyczące morza opracowanie przez państwa członkowskie krajo- wych, zintegrowanych polityk morskich; Łatwy dostęp do danych na temat różnorodnych zagad- opracowanie strategii na rzecz łagodzenia skutków nień, dotyczących Srodowiska naturalnego europejskich zmian klimatycznych w regionach przybrzeżnych; mórz i oceanów oraz działalnoSci człowieka na ich obsza- zorganizowanie europejskiej sieci nadzoru morskie- rach, stanowi podstawę podejmowania decyzji w zakresie go; polityki morskiej. W Europie gromadzi się i przechowuje promowanie idei europejskiego transportu morskie- ogromną iloSć danych i informacji dotyczących morza. go bez barier; Komisja Europejska zamierza w 2008 r. podjąć kroki na ograniczenie emisji CO2 oraz zanieczyszczeń powo- rzecz budowy europejskiej sieci informacji i obserwacji dowanych przez przewozy morskie; Srodowiska morskiego oraz wesprzeć kompleksowe karto- zwalczanie nielegalnych połowów i destrukcyjnych wanie mórz państw członkowskich. połowów włokami na pełnym morzu; Komisja Europejska powołała już grupę ds. polityki kontrolowanie zwolnień z unijnych przepisów pra- morskiej, której zadaniem jest analiza kwestii morskich i wa pracy w sektorze przewozów morskich i wpływających na nie działań politycznych, koordynacja rybołówstwa. polityk sektorowych, zagwarantowanie, że uwzględnia się Za podstawowe projekty uznano: ich interakcje oraz pilotowanie rozwoju polityki między- a) nadzór morski który ma zasadnicze znaczenie dla sektorowej. Zaczęto też integrować agencje Unii Europej- bezpiecznego korzystania z przestrzeni morskiej; skiej, zajmujące się zadaniami związanymi z polityką morską, b) morskie planowanie przestrzenne oraz zintegrowane w celu wniesienia przez nie wspólnego wkładu w opraco- zarządzanie strefą przybrzeżną które stanowią podsta- wywanie polityki morskiej. Komisja zamierza również wowe narzędzia w podejmowaniu decyzji; zwrócić się do państw członkowskich o opracowanie kra- c) dane i informacje dotyczące morza. jowych, zintegrowanych polityk morskich, przedstawić w 2008 r. zbiór wytycznych dla tych polityk oraz zorganizo- Nadzór morski wać strukturę bieżących konsultacji z zainteresowanymi Działania w zakresie nadzoru morskiego są prowadzo- podmiotami, która umożliwi wymianę sprawdzonych ne przez państwa członkowskie, chociaż większoSć zagrożeń, wzorców porządkowania polityki morskiej. do których się one odnoszą, ma zasięg międzynarodo- wy. W większoSci przypadków nadzór dotyczący rybo- ródła: European Commission, 2006, Green Paper on a future łówstwa, Srodowiska, kontroli na morzach i imigracji, Maritime Policy for the EU, Towards a future Maritime prowadzą różne agencje, działające niezależnie od siebie. Policy for the Union: A European vision for the oceans and Komisja podkreSla więc koniecznoSć lepszej koordynacji seas, Luxembourg: Office for Official Publications of the nadzoru morskiego poprzez SciSlejszą współpracę straży European Communities przybrzeżnych i innych agencji państw członkowskich. Commission of the European Communities, 2007, Commu- Nacisk powinien być położony na rozwój zintegrowanej nication from the Commission to the European Council and sieci systemów kontroli ruchów statków i e-nawigacji na the European Parliament: An Energy Policy for Europe, europejskich wodach przybrzeżnych i na pełnym morzu, w tym {SEC(2007) 12}, COM(2007) 1 final, Brussels, 10.1.2007 na rozwój monitorowania satelitarnego oraz systemu dale- Komisja Wspólnot Europejskich, 2007, Komunikat Komisji kiego zasięgu identyfikacji i Sledzenia statków (LRIT do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komi- Long Range Identification and Tracking Systems). tetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Zinte- growana polityka morska Unii Europejskiej, KOM(2007) Morskie planowanie przestrzenne 575 wersja ostateczna. Bruksela, dnia 10.10.2007 oraz zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną Commission of the European Communities, 2007, Com- mission Staff Working Document, Accompanying document Istniejące planowanie przestrzenne koncentruje się to the Communication from the Commission: An Integrated przede wszystkim na terenach lądowych i często nie Maritime Policy for the European Union, Energy Policy and uwzględnia oddziaływania rozwoju wybrzeża na morze i Maritime Policy: Ensuring a Better Fit, SEC(2007) 1283 odwrotnie. Co prawda, już w maju 2002 r. Parlament provisional version, Brussels, 10 October 2007 184