Oświecenie a romantyzm - kontrast
1. Nazwy epok i ich znaczenie - kontrast
Oświecenie - wiek filozofów, wiek rozumu, wg. Kanta "wyjście człowieka z
niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy, a niepełnoletność to
niezdolność do posługiwania się własnym rozumem bez obcego kierowania"
główne hasło - sapere aude ( miej odwagę posługiwania się własnym rozumem )
Romantyzm - wywodzi się z przymiotnika określającego coś nieprawdopodobnego,
niepodobnego do rzeczywistości, takiego jak w romansach, niezwykłego, pięknego,
oddziałującego na wyobraźnię wg. W. Hugo
- definicja romantyzmu zawiera się w jego nieokreśloności
2. Sztuka
Oświecenie
- doświadczenie wolą wszystko, co jest proste i harmonijne ędobrze ubity,
porządnie i regularnie drzewami zasadzony gościniec, z którego zbaczać nie
wolno"
- pierwsze miejsce zajmują wzory - poszukuje prawidłowości, ładu, spokoju
- w architekturze wpływ budowli rzymskich i greckich, centralny plan budowy (
portyki, fronty, łuki ), stosowanie klasycznych porządków architektury i
detali
- w rzeźbie tematyka mitologiczna, alegoryczna - dążenie do idealizacji i
wirtuozerii
- dominacja formy nad walorem, doskonałość rysunku
- przenoszenie sztuki nad naturę
- gust nabywany wychowaniem
Romantyzm
- "kręta ścieżka, albo raczej podróż, wśród której jak się komu bliżej zdaje,
wolno zbaczać, albo też nasycać się widokami natury i swobodnie płoty
przeskakiwać"
- odstąpienie od wszelkich przepisów; natchnienie pierwsze ma miejsce
- odznacza się swoistym nieładem, poczuciem tragicznego rozdarcia i niepokojem
- żywi upodobanie do tego, co irracjonalne, fantastyczne, gloryfikuje
wyobraźnię, geniusz, szaleństwo
- romantycy szukają inspiracji w kręgu tzw. wiedzy tajemnej, fascynowali się
kulturą
orientalną
- w sztukach plastycznych występuje nastrojowość, zainteresowanie przyrodą,
dynamika kompozycji, bogactwo kolorytu, efektów świetlnych, silna ekspresja,
efekty grozy
- sztuka powinna być wzorowana na naturze
- zaszczepiona w sercu każdego, każdy ją czuje
3. Metody poznawania świata
Oświecenie
* za pomocą rozumu = racjonalizm ( natio - rozum )
wyznawcy: Spinoza, Newton
- poznawanie rozumowe pozwala odróżnić prawdę od fałszu
- twórcą racjonalizmu był Kartezjusz ("Rozprawy o metodzie"), zwolennik
systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu prawdy, odrzuca wszelkie
uprzedzenia i przesądy
* za pomocą doświadczenia = empiryzm
wyznawca - F. Bacon
- odrzucenie wszystkiego, co się nie da potwierdzić praktycznie
* za pomocą zmysłów = sensualizm
wyznawca - J. Roch
- wprowadzenie pojęcia tabula rasa ( łac. czysta kartka ) określającego umysł
dziecka,
pozbawiony jakichkolwiek wrodzonych idei oraz zasad, a kształtowany dopiero
przez
doświadczenie i edukację
* świat może poznawać każdy, kto chce
Romantyzm
- komunikacja pomiędzy idealną stroną ducha oraz uduchowionym wszechświatem a
człowiekiem odbywa się za pomocą: niezwykłych zjawisk natury, snów, objawień,
przeczuć
- właściwości poznawcze to: intuicja, wiara, czucie ( "oko i ucho duszy" )
- wg. romantyków rozum i zmysły nie są w stanie wyjaśnić tzw. tajemnicy wnętrza
wszechrzeczy, w tym także duchowego życia człowieka, obraz świata na nich
zbudowany dotyczy jedynie zewnętrznej powłoki zjawisk, nie ukazuje natomiast
ich wewnętrznej istoty. Jest prawdą martwą, bezużyteczną w ludzkim życiu i
działaniu
- irracjonalizm ( przeciwny racjonalizmowi ) oparty na ludowej wierze w
istnienie sił tajemnych i możliwości ich poznania przez czary, wróżby
- bezpośredni kontakt z zakrytym światem mają tylko: nieskażony przez
cywilizacją lud
( Dziady II ) oraz wybitne jednostki, zwłaszcza poeci ( Dziady III, Nie-boska
komedia )
4. Typ bohatera
Oświecenie
- obywatel, człowiek publiczny odchodzący od zaściankowych poglądów i dążący do
wprowadzenia reform, które ulepszą kraj
- człowiek powinien uczyć się na cudzym doświadczeniu, a nie na własnych
błędach
- ojciec dba o wychowanie dzieci, chce aby były dobrymi patriotami
- bohater negatywny: sarmata, pijak, konserwatysta, materialista
- bohater znany, przedstawiony czytelnikowi, mający łatwy do określenia
charakter, o łatwym do przewidzenia zachowaniu
Romantyzm
- bohater tajemniczy, nie znamy dokładnie jego życiorysu "umarł - nie doszedł
nikt po jego zgonie, jak się nazywał, w której świata stronie jego ojczyzna"
- skłócony ze światem indywidualista
- samotnik z wyboru, zamknięty sam w sobie
- przeżywa nieszczęśliwą miłość
- krytykuje ludzi rozumnych, lgnie do dzieci, wariatów, szaleńców, zabójców (
Werter )
5. Wpływ sytuacji politycznej państwa na cele literatury
Oświecenie
- dramatyczny okres dla kraju - wynik osłabienia państwa za czasów Wettingów
- zachwianie równowagi między myśleniem kategoriami państwa ( wymagającej
poświęceń ) a obsesyjnie strzeżoną ideą szlacheckiej wolności
- głównym celem miało być przezwyciężenie kryzysu politycznego. Program:
* przebudowa systemu władzy
* naprawa społeczeństwa
Romantyzm
- utrata samodzielnego bytu państwowego Polski
- koncepcja czynu w drodze do odzyskania niepodległości
1. mesjanizm - dzieje Polski powtarzają pasję i zmartwychwstanie Chrystusa,
Polska jako
naród wybrany cierpi niewinnie, by "zbawić" inne narody
2. Powstanie zbrojne


6. Preferowane gatunki, porównanie dramatów
Oświecenie
- literatura o charakterze dydaktycznym, do założeń estetyki należały:
prawdopodobieństwo, ład, harmonia
- gatunki starożytne: oda, tragedia, epos, satyra, bajka
Romantyzm
- literatura ma zaskakiwać niepokoić, wzruszać
- gatunki synkretyczne: ballady, powieść poetycka, dramat romantyczny
7. Bóg
Oświecenie
- ateizm - zaprzeczenie istnienia Boga, ponieważ rozum nie wykazywał przyjęcia
istoty boskiej wg. Molbacha idea Boga powstała jako wynik ignorancji człowieka
i jego lęku przed siłami przyrody, Bóg to metafizyczna całość wg. teologów, o
której człowiek nigdy nie będzie mógł wytworzyć sobie żadnego wyobrażenia (
nieskończoność, bezmiar wszechświata, potęga baz granic )
- deizm - Bóg to istota, która dała początek mechanizmowi wszechświata
stworzywszy prawa, na których podstawie świat się rozwija, więc i nie troszczy
się o niego, bo nie potrzebuje
Romantyzm
- istota, do której zwraca się emigrant ( Hymn - J. Słowacki )
- Konrad zwraca się do Boga i żąda "władzy, jaką on posiada"
- człowiek jako jednostka nic nie znacząca przed Bogiem "Panie! Czymże ja
jestem przed twoim obliczem, prochem i niczem" ( widzenie ks. Piotra )
- organizator i rządca świata, ustanowiciel reguł w nim panujących ( Dziady II
) "Według Bożego rozkazu, kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna
słodyczy w niebie"