Główne elementy systemu
przeciwdziałania poważnym
awariom
Włodzimierz URBANIAK
Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej UTP, Bydgoszcz
Wydział Chemii UAM, Poznań
Obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii
przemysłowej
Art. 249.
Każdy, kto zamierza prowadzić lub prowadzi zakład o zwiększonym
ryzyku lub o dużym ryzyku, jest obowiązany do zapewnienia, aby zakład ten był
zaprojektowany, wykonany, prowadzony i likwidowany w sposób zapobiegający
awariom przemysłowym i ograniczający ich skutki dla ludzi oraz środowiska.
Art. 250.
Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku jest obowiązany
do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej.
Treść zgłoszenia określa art. 250 ust. 2
4. Prowadzący zakład jest obowiązany do dokonania zgłoszenia, o którym
mowa w ust. 1, co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego
zakładu lub jego części albo w terminie 3 miesięcy od dnia zaliczenia
istniejącego zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub do zakładu o dużym
ryzyku.
każda zmiana wymaga zgłoszenia
2
Zgłoszenie zakładu
Treść zgłoszenia określa art. 250 ust. 2
2. Zgłoszenie, o którym mowa w ust. 1, powinno zawierać następujące
dane:
1)oznaczenie prowadzącego zakład oraz kierującego zakładem, ich adresy
zamieszkania lub siedziby; przez kierującego zakładem rozumie się osobę
zarządzającą zakładem w imieniu prowadzącego zakład;
2) adres zakładu;
3) informację o tytule prawnym;
4) charakter prowadzonej lub planowanej działalności;
5) rodzaj instalacji i istniejące systemy zabezpieczeń;
6) rodzaj, kategorię i ilość oraz charakterystykę fizykochemiczną, pożarową i
toksyczną substancji niebezpiecznej;
7) charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze
szczególnym uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do
zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków.
3
Zgłoszenie zakładu
5.Każda istotna zmiana ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznej
albo jej charakterystyki fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej,
zmiana technologii lub profilu produkcji oraz zmiana, która
mogłaby mieć poważne skutki związane z ryzykiem awarii, w
stosunku do danych zawartych w zgłoszeniu..., powinna zostać
zgłoszona ...14 dni przed dniem jej wprowadzenia.
7. Istotną zmianę rodzaju substancji lub jej charakterystyki
fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej stanowi zmiana, która
wiąże się z zaliczeniem do innej kategorii substancji
niebezpiecznych w stosunku do danych przedstawionych w
zgłoszeniu.
4
Obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii
przemysłowej
Art. 251
1.Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku
sporządza program zapobiegania poważnym awariom
przemysłowym, zwany dalej  programem zapobiegania
awariom , w którym przedstawia system bezpieczeństwa
gwarantujący ochronę ludzi i środowiska, stanowiący element
ogólnego systemu zarządzania zakładem.
Zawartość programu określa art..251 ust. 2
5
Program zapobiegania awariom przemysłowym
Jest elementem ogólnego systemu zarządzania zakładem.
Zawartość programu określa art.251 ust. 2
Art. 251 ust. 2.
Program zapobiegania awariom powinien zawierać w szczególności:
1) określenie prawdopodobieństwa zagrożenia awarią przemysłową;
2) zasady zapobiegania oraz zwalczania skutków awarii
przemysłowej przewidywane do wprowadzenia;
3) określenie sposobów ograniczenia skutków awarii przemysłowej
dla ludzi i środowiska w przypadku jej zaistnienia;
4) określenie częstotliwości przeprowadzania analiz programu
zapobiegania awariom w celu oceny jego aktualności i
skuteczności.
6
Obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii
przemysłowej
Art. 252.
1. Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania i wdrożenia
systemu bezpieczeństwa gwarantującego ochronę ludzi i środowiska,
stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania zakładem.
Art. 253.
1. Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania raportu o
bezpieczeństwie
Zawartość raportu określa rozporządzenie
Art. 255.
Rozpoczęcie ruchu zakładu o dużym ryzyku może nastąpić po zatwierdzeniu raportu o
bezpieczeństwie.
Art. 256.
1. Raport o bezpieczeństwie podlega, co najmniej raz na 5 lat, analizie i
uzasadnionym zmianom, dokonywanym przez prowadzącego zakład o dużym
ryzyku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.
7
Raport o bezpieczeństwie
Art. 253 Prawa ochrony środowiska.
Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania raportu o
bezpieczeństwie.
2. Raport o bezpieczeństwie powinien wykazać, że:
prowadzący zakład o dużym ryzyku jest przygotowany do stosowania programu
zapobiegania awariom i do zwalczania awarii przemysłowych;
zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa;
zostały przeanalizowane możliwości wystąpienia awarii przemysłowej i
podjęto środki konieczne do zapobieżenia im;
rozwiązania projektowe instalacji, w której znajduje się substancja
niebezpieczna, jej wykonanie oraz funkcjonowanie zapewniają
bezpieczeństwo;
zostały opracowane wewnętrzne plany operacyjno-ratownicze oraz
dostarczono informacje do opracowania zewnętrznych planów operacyjno-
ratowniczych.
8
Raport o bezpieczeństwie
Warunki jakim powinien odpowiadać raport zostały określone
w rozporządzeniu
MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI
SPOA
ECZNEJ z dnia 29 maja 2003 r.
w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać
raport o bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku
(Dz. U. z 2003 r, nr 104 poz. 970)
9
Raport o bezpieczeństwie
W raporcie o bezpieczeństwie zamieszcza się:
1) informacje o zakładzie, jego działalności, systemie zarządzania oraz organizacji, istotne
dla zapobiegania awariom,
które powinny dotyczyć:
ogólnego opisu zak adu, z uwzgl dnieniem jego po o enia geograficznego i
ł ę ł ż
dominuj cych warunków atmosferycznych, geologicznych i wodnych, zewn trznych
ą ę
róde zagro enia awari , dzia alno ci zak adu i przyj tych w nim zasad zarz dzania
z
ł ż ą ł ś ł ę ą
bezpiecze stwem;
ń
opisu instalacji zakładu, z uwzględnieniem ich usytuowania przestrzennego,
odległości od sąsiednich instalacji, terenów zamieszkałych, szlaków komunikacyjnych,
stref zagrożeń, dróg dojazdu, dróg pożarowych i ewakuacyjnych;
opisu procesów technologicznych, z uwzgl dnieniem prowadzonych operacji i
ę
procesów fizykochemicznych, magazynowania, gospodarki odpadami;
opisu niebezpiecznych substancji chemicznych, z uwzględnieniem ich maksymalnych
ilości, parametrów fizykochemicznych w warunkach normalnych i przewidywanych
warunkach awaryjnych oraz powołania się na posiadane przez zakład karty
charakterystyki niebezpiecznych substancji chemicznych.
10
Raport o bezpieczeństwie
2) analizę możliwości wystąpienia awarii i informacje o środkach koniecznych
do zapobieżenia im;
która powinna dotyczyć:
identyfikacji instalacji zakładu oraz rodzajów działalności w zakładzie,
które mogą stwarzać zagrożenie poważną awarią;
opisu mo liwych scenariuszy awarii oraz prawdopodobie stwa ich
ż ń
wyst pienia i warunków, w których mog wyst pi , z uwzgl dnieniem oceny
ą ą ą ć ę
ich zasi gu i skutków;
ę
opisu technicznych, organizacyjnych i proceduralnych rodków
ś
zapobiegania awariom i minimalizacji ich skutków, z uwzgl dnieniem oceny
ę
skuteczno ci tych rodków;
ś ś
organizacji systemu alarmowania i dzia a ratowniczych.
ł ń
11
Raport o bezpieczeństwie
3) informacje, że prowadzący zakład opracował program zapobiegania
awariom i jest przygotowany do jego stosowania;
który dotyczą:
powo ania si na opracowany przez prowadz cego zak ad program
ł ę ą ł
zapobiegania awariom;
sposobów wdra ania zasad okre lonych w programie zapobiegania awariom
ż ś
okre lenia cz stotliwo ci oceny aktualno ci i skuteczno ci programu
ś ę ś ś ś
zapobiegania awariom.
12
Raport o bezpieczeństwie
4) informacje, że zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu
bezpieczeństwa;
które dotyczą:
1) określenia sposobów wdrażania zasad określonych w systemie
bezpieczeństwa, a w szczególności przedstawienia systemów:
a) szkolenia i określania obowiązków pracowników w zakresie obsługi
instalacji zakładu w czasie rozruchu, normalnej eksploatacji, wyłączenia
oraz w stanach awaryjnych,
b) nadzoru nad poziomem bezpieczeństwa instalacji, z uwzględnieniem
normalnej eksploatacji, konserwacji i czasowych przerw w ruchu, oraz
wprowadzania zmian w procesach technologicznych,
c) prowadzenia systematycznej oceny prawdopodobieństwa wystąpienia i
skutków potencjalnych awarii przemysłowych;
2) określenia częstotliwości oceny aktualności i skuteczności systemu
bezpieczeństwa.
13
Raport o bezpieczeństwie
5) informacje, że zastosowane rozwiązania projektowe, konstrukcja oraz
eksploatacja instalacji zakładu zapewniają wystarczający poziom
bezpieczeństwa;
które dotyczą:
1) potwierdzenia istnienia i określenia zasad wprowadzania zmian w profilu produkcji,
konstrukcji, obsłudze i organizacji;
2) potwierdzenia istnienia i określenia środków przedsięwziętych dla kontroli zgodności z
wymaganiami bezpieczeństwa oraz przepisami bezpieczeństwa pracy, takich jak
regularne przeglądy instalacji pod kątem zapewnienia bezpieczeństwa, włączając w
to:
a) testy systemów ostrzegawczych, generowania alarmów i urządzeń
bezpieczeństwa,
b) awaryjne zaopatrzenie w media istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa,
c) kontrolę ważnych dla bezpieczeństwa parametrów procesowych,
d) środki techniczne dla zapobiegania błędom obsługi,
e) potwierdzenie prowadzenia audytów i przeglądów dla oceny przyjętych zasad
zarządzania bezpieczeństwem oraz kontroli organów nadzoru nad warunkami
pracy.
14
Raport o bezpieczeństwie
6) informacje, że prowadzący zakład opracował wewnętrzny plan operacyjno-
ratowniczy oraz dostarczył informacje do opracowania zewnętrznego planu
operacyjno-ratowniczego;
które dotyczą:
1) powołania się na opracowany przez prowadzącego zakład wewnętrzny
plan operacyjno-ratowniczy;
2) określenia częstotliwości oceny aktualności i skuteczności wewnętrznego
planu operacyjno-ratowniczego;
3) powołania się na dostarczone informacje do opracowania zewnętrznego
planu operacyjno-ratowniczego.
15
Raport o bezpieczeństwie
Raport o bezpieczeństwie powinien obejmować swoim
zakresem instalacje zakładu wraz z terenem, do którego
prowadzący zakład o dużym ryzyku posiada tytuł prawny,
oraz tereny znajdujące się w pobliżu zakładu narażone na
potencjalne oddziaływanie poważnych awarii,
zgodnie z możliwymi scenariuszami.
16
Obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii
przemysłowej
Art. 260.
W celu zapobiegania, zwalczania i ograniczania skutków awarii
przemysłowej opracowuje się wewnętrzny i zewnętrzny plan
operacyjno-ratowniczy.
Zawartość planów określa rozporządzenie
17
Plany operacyjno-ratownicze
Art. 260.
2. Plany operacyjno-ratownicze zawierają w szczególności:
1) zakładane działania służące ograniczeniu skutków awarii przemysłowej dla
ludzi i środowiska;
2) propozycje metod i środków służących ochronie ludzi i środowiska przed
skutkami awarii przemysłowej;
3) informację o występujących zagrożeniach, podjętych środkach
zapobiegawczych i o działaniach, które będą podjęte w przypadku
wystąpienia awarii przemysłowej, przedstawianą społeczeństwu i
właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej, wojewodzie,
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, staroście, wójtowi,
burmistrzowi lub prezydentowi miasta;
4) wskazanie sposobów usunięcia skutków awarii przemysłowej i
przywrócenia środowiska do stanu poprzedniego, a w przypadku gdy nie
jest to możliwe  określenie zabiegów, których celem jest rekultywacja;
5) wskazanie sposobów zapobiegania transgranicznym skutkom awarii
przemysłowej.
18
Plany operacyjno-ratownicze
Art. 261 Poś.
Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do:
1) opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, a w
razie zagrożenia awarią przemysłową lub jej wystąpienia  do
niezwłocznego przystąpienia do jego realizacji;
2) dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży
Pożarnej informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego
planu operacyjno-ratowniczego, z uwzględnieniem
transgranicznych skutków awarii przemysłowych.
19
Plany operacyjno-ratownicze
Warunki jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-
ratownicze zostały określone w rozporządzeniu
MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI
SPOA
ECZNEJ
z dnia 17 lipca 2003 r.
w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany
operacyjno-ratownicze
(Dz. U. z 2003 r; nr 131, poz. 1219)
20
Plany operacyjno-ratownicze
Wymagania obejmują:
1) formę sporządzenia planów;
2) zakres zagadnień, które powinny zostać określone,
ocenione i ustalone;
3) zakres terytorialny planów.
21
Plany operacyjno-ratownicze
Plan wewnętrzny sporządzany przez prowadzącego zakład o
dużym ryzyku obejmuje teren tego zakładu i zawiera:
1) podstawowe informacje dotyczące lokalizacji i działalności
zakładu;
2) określenie występujących zagrożeń i procedur prowadzenia
na terenie zakładu działań ratowniczych służących ochronie
ludzi i środowiska przed skutkami awarii, wraz ze wskazaniem
przewidzianych do tego celu środków i metod;
3) wskazanie sposobu postępowania poawaryjnego;
4) dokumentację graficzną sporządzoną w skali zapewniającej
czytelne przedstawienie wymaganych informacji.
22
Plany operacyjno-ratownicze
Zakres informacji jakie powinny być zawarte w poszczególnych
punktach planu szczegółowo określa rozporządzenie
Na podstawie planu wewnętrznego oraz danych zawartych w
raporcie o bezpieczeństwie, komendant wojewódzki
Państwowej Straży Pożarnej sporządza plan zewnętrzny.
Prowadzący zakład o dużym ryzyku obowiązany jest do stałej
aktualizacji informacji, odpowiednio do zmiany sytuacji.
23
Podsumowanie
Elementy systemu przeciwdziałania poważnym
awariom
24
Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom
System przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym
określa dwa główne cele.
zmniejszenie ryzyka poważnej awarii przemysłowej
minimalizacja skutków w razie jej zaistnienia.
Najważniejsze zadania w tym zakresie należą do zakładów
stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej, to znaczy:
do zakładów dużego ryzyka poważnej awarii (ZDR)
do zakładów zwiększonego ryzyka poważnej awarii (ZZR)
25
Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom
Głównymi instrumentami systemu, które mają zapewnić
osiągnięcie tych celów, są:
program zapobiegania awariom (PZA)
system zarządzania bezpieczeństwem (SZB)
26
Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom
Polskie przepisy dotyczące przeciwdziałania poważnym awariom ustalają
następujące główne procedury systemu przeciwdziałania poważnym
awariom:
ustanowienie kryteriów kwalifikacyjnych w celu identyfikacji obiektów
niebezpiecznych;
identyfikacja obiektów niebezpiecznych przez prowadzącego zakład -
procedura zaliczania;
notyfikacja, tzn. zgłoszenie właściwym władzom (komendantowi
powiatowemu lub wojewódzkiemu PSP oraz WIOŚ) obiektów
zakwalifikowanych do kategorii niebezpiecznych;
opracowanie i wdrożenie w zakładzie programu zapobiegania awariom
(PZA) oraz przekazanie go właściwym władzom (jak wyżej).
27
Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom
Główne procedury systemu przeciwdziałania poważnym awariom:
dotyczy ZZR i ZDR
notyfikacja, tzn. zgłoszenie właściwym władzom (komendantowi
powiatowemu lub wojewódzkiemu PSP oraz WIOŚ) obiektów
zakwalifikowanych do kategorii niebezpiecznych;
opracowanie i wdrożenie w zakładzie programu zapobiegania
awariom (PZA) oraz przekazanie go właściwym władzom (jak
wyżej).
28
Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom
Kolejne procedury systemu dotyczą tylko zakładów o dużym
ryzyku awarii (ZDR):
opracowanie i wdrożenie w zakładzie systemu zarządzania
bezpieczeństwem (SZB);
opracowanie przez zarząd obiektu niebezpiecznego raportu o
bezpieczeństwie (RoB) i przekazanie go właściwym władzom
(komendant wojewódzki PSP oraz WIOŚ);
29
Procedury systemu dla ZDR
zatwierdzenie raportu o bezpieczeństwie przez komendanta
wojewódzkiego PSP (po uzyskaniu opinii WIOŚ) lub podjęcie
stosownych decyzji (dodatkowe informacje, zakaz
eksploatacji lub uruchomienia niebezpiecznego obiektu);
opracowanie przez zarząd obiektu niebezpiecznego
wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego;
przekazanie przez zarząd obiektu komendantowi
wojewódzkiemu PSP, odpowiedzialnemu za opracowanie
zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, informacji i
danych niezbędnych do opracowania tego planu;
30
Procedury systemu dla ZDR
opracowanie zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego
przez komendanta wojewódzkiego PSP;
wprowadzenie tych planów w życie w razie awarii, a także w sytuacji
bezpośredniego zagrożenia awarią;
powiadamianie właściwych władz o awariach lub sytuacjach
bezpośredniego zagrożenia awarią, ogłaszanie alarmu,
informowanie władz o rozwoju sytuacji;
zgłoszenie poważnej awarii do GIOŚ, badanie przebiegu awarii
(także incydentów, działań awaryjnych, ocena skutków, raport
poawaryjny;
informowanie społeczeństwa oraz jego udział w niektórych
procedurach.
31
Zadania kompetentnych władz
Podobnie jak w Dyrektywie Seveso II, również w przepisach
polskich zostały określone wymagania i procedury dotyczące
zadań różnych kompetentnych władz.
Do najbardziej istotnych należą:
wykonywanie inspekcji i kontroli obiektów niebezpiecznych
przez właściwe władze;
realizacja odpowiedniej polityki zagospodarowania terenów z
uwzględnieniem zagrożeń poważnymi awariami;
realizacja określonych procedur dotyczących poważnych
awarii, które mogą spowodować skutki transgraniczne.
32
Procedura zaliczania
Zasady prawidłowego zaliczania zakładów do kategorii
zwiększonego oraz dużego ryzyka wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej
Obowiązek wykonania procedury zaliczenia zakładu do kategorii
zwiększonego (ZZR) oraz dużego (ZDR) ryzyka wystąpienia
poważnej awarii przemysłowej przez prowadzącego wynika
z postanowień art. 249 oraz art. 250 ustawy Prawo ochrony
środowiska
Podstawą do realizacji tej procedury stanowią kryteria kwalifikacyjne,
to jest wykaz rodzajów oraz ilości substancji niebezpiecznych
wraz z tzw. wartościami progowymi, ustanowione w rozporządzeniu
ministra gospodarki (MG) z dnia 9 kwietnia 2002 r.
33
Bazy danych
Wykonanie procedury identyfikacji instalacji i zaliczenia zakładu do kategorii
ZZR lub ZDR nie jest tak proste, jak się wydaje i wiele kwestii budzi pewne
wątpliwości.
Opracowania pomocnicze
Baza danych o substancjach niebezpiecznych i program komputerowy do
wykonywania procedury zaliczania zakładów
Baza zawiera ponad 2600 substancji i preparatów, w tym także substancje
wybuchowe zaklasyfikowane do tej kategorii na mocy przepisów ADR
Gajek A., Michalik J.S., Biernacki A., Piętka M.:
Baza substancji  sevesowskich BASUS oraz program służący do
wykonywania procedury zaliczania.
CIOP, Warszawa 2002.
34