Podstawowe pojęcia statystyki Zbiorowości statystyczne lub populacje statystyczne- zbiór dowolnych elementów (osób, przedmiotów, faktów), podobnych pod względem określonych cech (ale nie identycznych) i poddanych badaniom statystycznym. Podział zbiorowości statystycznych: Skończenie lub nieskończenie liczne, Statyczne (elementy obserwowane są w danym momencie) lub dynamiczne (w określonym przedziale czasu), Jednorodne lub niejednorodne Jednostka statystyczna - elementy składowe zbiorowości poddawane bezpośredniej obserwacji lub pomiarowi (obiekt badania). Zbiorowość (populacja) generalna- wszystkie elementy, będące przedmiotem badania, co do których formułowane są wnioski ogólne. Zbiorowość próbna (próba)- podzbiór populacji generalnej, obejmujący część jej elementów- wybranych w określony sposób. Próba podlega badaniu statystycznemu, a w wyniku jest uogólniany na zbiorowość generalną. Badanie statystyczne- ogół prac mających na celu poznanie struktury określonej zbiorowości statystycznej. Obserwacja statystyczna- proces zbierania informacji statystycznej. Cechy statystyczne Cechy statystyczne- właściwości charakteryzujące jednostki statystyczne (obiekty) Cechy stałe- są wspólne dla wszystkich jednostek danej zbiorowości i nie podlegają badaniu, a jedynie decydują o zaliczeniu jednostki do określonej zbiorowości: Rzeczowe- właściwości, które charakteryzują określony zbiór osób, rzeczy lub zjawisk Przestrzenne- właściwości, które charakteryzują miejsce badania Czasowe- jaki okres obejmuje badanie lub w jakim momencie się ono odbywa. Cech zmienne- są to właściwości, które różnią poszczególne jednostki statystyczne (głównie one podlegają obserwacji): Mierzalne- (ilościowe, kwantytatywne, zmienne)- właściwości które można zmierzyć i wyrazić za pomocą odpowiednich jednostek fizycznych (np. w kilogramach, centymetrach) zalicza się również do nich cechy quasi- ilościowe (porządkowe), kwantyfikują natężenie badanej właściwości przedstawionej w sposób opisowy, porządkując w ten sposób zbiorowość (np. oceny studentów: bdb, db, itp.) Skokowe (dyskretne)- przyjmują skończony lub przeliczalny zbiór wartości na danej skali liczbowej, najczęściej jest to zbiór liczb całkowitych dodatnich (np. liczba osób w rodzinie, liczba usterek, itp.) Ciągłe- mogą przyjąć każdą wartość z określonego przedziału liczbowego, przy czym liczba miejsc po przecinku jest uzależniona od dokładności dokonywanych pomiarów(np. waga detalu) W przypadku badań zbiorowości wielowymiarowych zmienne (cechy mierzalne) dzielimy na: Stymulanty- te cechy, których wyższe wartości pozwalają zakwalifikować daną jednostkę statystyczną jako lepszą z punktu widzenia realizowanego badania Dominanty- cechy, których wysokie wartości świadczą o niskiej pozycji jednostki w zbiorze. Niemierzalne- (jakościowe, kwalitatywne)- zwykle określone słownie (np. płeć) Skale pomiarowe Pomiar- czynność przyporządkowania liczb przedmiotom (obiektom) lub wydarzeniom zgodnie z pewnym zbiorem reguł. Wynikiem pomiaru są dwa rodzaje wielkości, te które mówią o liczebności zbioru obiektów i te, które charakteryzują stopień nasilenia zjawiska. Skale pomiarowe ze względu na relacje dzielimy na: Nominalne- relacja; równe różne; pomiar polega na zastosowaniu liczby jako nazwy, czyli grupowaniu jednostek w klasy (kategorie), którym przypisuje się nazwy czy liczby, np. studenci wg. rodzaju studiów, szczególny przypadek- skala dychotomiczna (dwupunktowa) Porządkowa- relacja; większe lub mniejsze; pomiar polega na grupowaniu jednostek w klasy (kategorie), którym przypisuje się nazwy lub liczby i porządkuje się te klasy ze względu na stopień natężenia, w jakim posiadają one badaną cechę, Przedziałowe- relacja: większa o tyle ; pomiar występuje wtedy, gdy uporządkowany zbiór wartości cechy składa się z liczb rzeczywistych, zero w tej skali ustalone jest dowolnie, np. skala Celsjusza i Fahrenheita, skala pozwala stwierdzić tylko o ile jest coś wyższe, Stosunkowe (ilorazowe)- relacja: tyle razy większe; spełnia wszystkie aksjomaty liczb, pomiary w tej skali charakteryzują się stałymi ilorazami i zerem bezwzględnym, tylko w tej skali możliwe jest porównywanie jednostek za pomocą względnych charakterystyk: np. jeden obiekt jest dwa razy cięższy od drugiego. Etapy badania statystycznego W zależności od zakresu badania statystyczne dzieli się na: pełne i częściowe. Badanie statystyczne pełne obejmuje wszystkie jednostki zbiorowości. Badanie statystyczne częściowe obejmuje tylko niektóre jednostki statystyczne. Jednostki te są wybrane w określony sposób w zbiorowości i nazywane próbą statystyczną. Niezależnie od rodzaju badania, wspólne wszystkim badaniom statystycznym są cztery etapy: Projektowanie badania. Najpierw przygotowujemy badanie od strony merytorycznej i technicznej. Najważniejsze jest sprecyzowanie cwelu badania, zarówno diagnostycznego jak i praktycznego. Następnie określamy zbiorowość statystyczną i cechy statystyczne podlegające badaniu oraz podejmujemy decyzję o rodzaju badania. Potem wybieramy rodzaj danych statystycznych, określamy sposób ich pozyskania i przetwarzania oraz ustalamy harmonogram prac. Następnie przygotowujemy badanie od strony technicznej. Gromadzenie materiału statystycznego. Wszystkie jednostki zbiorowości bądz próby statystycznej poddajemy obserwacji. Gromadzimy informacje o wartościach cech statystycznych ilościowych lub odmianach cech jakościowych. Docieramy również do danych, które zostały zgromadzone wcześniej, np. przez GUS. Materiał statystyczny poddajemy kontroli formalnej i merytorycznej w celu wyeliminowania ewentualnych błędów powstałych w trakcie jego gromadzenia. Opracowanie materiału statystycznego. Materiał statystyczny porządkujemy. Dane prezentujemy liczbowo oraz za pomocą wykresów statystycznych. Analiza statystyczna. Oceniamy właściwości zbiorowości statystycznych, przy wykorzystaniu właściwych metod statystycznych.