III RELACJE CZOWIEK PRZYRODA 1. WZAJEMNE ZALENOCI W SYSTEMIE PRZYRODA CZOWIEK 215. O zmiennoĘci warunków pogodowych na obszarze Wielkich Równin decyduje zbliŻony do po"udnikowego uk"ad pasm górskich i wyŻyn w czĘci zachodniej i wschodniej kontynen- tu oraz równinnoĘ jego Ęrodkowej czĘci. Takie ukszta"towanie powierzchni przyczynia si do tego, Że ciep"e powietrze z szerokoĘci zwrotnikowych moŻe swobodnie przep"ywa w kierunku pó"nocnym, natomiast zimne, mroęne powietrze arktyczne moŻe przep"ywa daleko w kierunku po"udniowym. ZmiennoĘ w iloĘci opadów, gwa"towne wiatry wywo"ujące burze py"owo-piaskowe, przy- mrozki w porze wiosny, jesieni, a nawet lata powodują zniszczenia upraw plantacyjnych i polowych oraz sprzyjają erozji gleby. 216. ZróŻnicowanie zasigów upraw związane jest z: a) zmianą temperatur wraz ze zmianą szerokoĘci geograficznej, skracaniem si d"ugoĘci okresu wegetacyjnego w kierunku pó"nocnym, zróŻnicowaniem wymagał wegetacyjnych roĘlin; b) klimat Ęródziemnomorski; c) B; d) Ocieplające oddzia"ywanie morza i Prądu Norweskiego, i związany z nim wzrost opadów powoduje, Że granica upraw na wybrzeŻu przesuwa si na pó"noc, natomast im dalej od wybrzeŻa w kierunku wschodnim, tym wzrasta wysokoĘ n.p.m. (góry) i granice upraw odchylają si na po"udnie. 217. (B) (G) (F) (E) D (A) (C) 218. a) Na rys. A ęród"em wody w oazie jest rzeka i p"ytko zalegający poziom wód gruntowych. Na rys. B wody artezyjskie. b) W oazie przedstawionej na rys. A korzenie palmy daktylowej sigają do poziomu wody gruntowej i przynajmniej starsze plantacje nie wymagają nawadniania. Uprawa palmy daktylowej w oazie przedstawionej na rys. B wymaga nawadniania. 219. a) B III, b) A II, c) C I. 220. Wiejący od morza monsun letni przynosi opady niezbdne do wegetacji roĘlin w gorącym klimacie. Wyd"uŻenie si pory monsunu zimowego suchego stanowi zagroŻenie dla zbio- rów, dlatego teŻ nazywany jest wiatrem g"odowym . 221. Czynniki: zanieczyszczenia powietrza tworzące warstw utrudniającą ucieczk ciep"a, emisja ciep"a pochodzącego z systemów grzewczych, silniejsze nagrzewanie budynków i ulic niŻ otaczających miasto terenów pokrytych ro- ĘlinnoĘcią. 222. a) erupcje wulkaniczne, tsunami, trzsienia ziemi, lawiny b"otne, b) susze, ĘnieŻyce, powodzie, cyklony tropikalne, trąby powietrzne. 144 J. Kop, M. Kucharska, E. Szkur"at GEOGRAFIA W ZADANICH I TESTACH 223. Na stokach o ekspozycji po"udniowej wyŻej sigają pola uprawne i lokalizowane są osie- dla; równieŻ poszczególne pitra lasów i "ąk alpejskich sigają wyŻej; na stokach o ekspo- zycji po"udniowej wyŻej przebiega granica wiecznego Ęniegu. G"ówną przyczyną róŻnic w zagospodarowaniu stoków jest róŻnica w ich nagrzewaniu (stoki o ekspozycji po"udnio- wej otrzymują wikszą iloĘ energii s"onecznej). 224. a) powodzie; b) tajfuny; c) szarałcza; kategoria biologiczna. 225. Np. monsun pora sucha pora wilgotna brak opadów, bardzo intensywne opady opóęnianie si monsunu letniego powodzie susza choroby g"ód Ęmier 226. W opisywanych miejscach mniejsze jest falowanie, "atwiej jest zbudowa baseny i nabrze- Ża portowe; zatoki lub brzegi rzeki mogą by zagospodarowane jako tereny portowe i prze- mys"owe, do których moŻna dotrze drogą morską i lądową. 227. a) korzyĘci nadmorski "agodny klimat, moŻliwoĘ rozwoju turystyki i rybo"ówstwa, transport towarów drogą morską, b) zagroŻenia moŻliwoĘ wystąpienia powodzi w wyniku fali sztormowej, tsunami, nisz- czenie wysokiego brzegu morskiego w wyniku abrazji, trudnoĘci w zagospodarowywa- niu wybrzeŻy po"oŻonych w strefie p"ywów. 228. a, b, d. 229. aA,C, bA,B,D, cE. 230. Konsekwencje przyrodnicze: zmiana w rzeębie terenu powstanie zag"bieł; wp"yw wód zaskórnych na powierzchni powstanie glinianek; niewielkie wstrząsy sejsmiczne. Konsekwencje gospodarcze: zniszczenie budynków i ulic w wyniku ich osiadania; zmiany w uŻytkowaniu ziemi tereny osiedli są wy"ączone z dzia"alnoĘci gospodarczej, stają si nieuŻytkami 231. a) Przyczyną jest wiksza iloĘ odpadów na zachodnich, dowietrznych stokach G. Skan- dynawskich, niŻ na stokach wschodnich. Na wielkoĘ opadów wp"ywa ciep"y prąd morski Prąd Norweski, który powoduje, Że ciep"e i wilgotne powietrze znad morza styka si z ch"odnym powietrzem znad kontynentu i powstają wysokie opady. G. Skan- dynawskie zatrzymują te masy powietrza, po wschodnich ich stronie opady są mniej- sze. b) Hutnictwo aluminium zuŻywa duŻo energii. Na wybrzeŻu Norwegii jest nadmiar ta- niej energii, gdyŻ wikszoĘ rzek wykorzystywana jest energetycznie. Drogą morską przywoŻone są do Norwegii boksyty i dlatego na wybrzeŻu zlokalizowane są liczne hu- ty aluminium. 145 WZAJEMNE ZALENOCI W SYSTEMIE PRZYRODA CZOWIEK 232. lessy Żyzne gleby czarnoziemy uprawa buraków cukrowych cukrownie d"ugi okres wegetacyjny ciep"e i s"oneczne lato 233. aD, bA, cC 234. yzne gleby na tufach wulkanicznych; atrakcje turystyczne; energia geotermalna; z"oŻe po- wulkaniczne siarki; gejzery, ciep"e ęród"a. 2. CZOWIEK I RODOWISKO 235. a) nihilistów, b) zmniejszenie iloĘci wody w jeziorze prowadzi do wzrostu stŻenia soli mineralnych, w tym NaCl, tym samym wikszego zasolenia wód jeziora. 236. Racjonalna gospodarka leĘna w Finlandii sadzenie trzech nowych drzew w miejscu jed- nego drzewa wycitego. Ochrona gatunków roĘlin i zwierząt zagroŻonych wyginiciem, restytucja niektórych ga- tunków zwierząt, np. Żubra w Polsce. Ograniczenie stosowania Ęrodków ochrony roĘlin w rolnictwie. 237. aB, bA, cD, dC. 238. 1. Nieprzestrzeganie zasad zawieranych umów. 2. Podpisanie umowy jest dobrowolną deklaracją danego kraju, nie normą prawną, która powinna by przestrzegana. 3. Brak moŻliwoĘci kontrolowania stanu Ęrodowiska w wielu krajach s"abo rozwinitych brak monitoringu, utrudnienie dostpu do obiektów przemys"owych. 239. B, P, P, P, B. 240. a) Energetyka w Polsce oparta jest na wglu kamiennym i brunatnym; wgiel kamienny przy spalaniu dostarcza do atmosfery duŻe iloĘci dwutlenku siarki; spalanie wgla bru- natnego, który jest bardziej zasiarczony i mniej kaloryczny niŻ wgiel kamienny powo- duje jeszcze wikszą emisj SO2. Wiele elektrowni nie posiada instalacji odsiarczających. b) Ha"dy naleŻy pokry próchnicą i obsia trawą, co zapobiegnie pyleniu. c) Py"y towarzyszące produkcji cementu osiadają na drzewach, zatykają aparaty szparko- we liĘci i utrudniają proces fotosyntezy. 241. a) W procesie fotosyntezy lasy asymilują CO2 a wydzielają tlen. Obszary leĘne o duŻej po- wierzchni dostarczają do atmosfery duŻe iloĘci tlenu, jednoczeĘnie poch"aniają CO2. Im wiksza lesistoĘ, tym mniej CO2 w powietrzu. b) Lasy zatrzymują i gromadzą wod z opadów atmosferycznych i topnienia Ęniegu. Są regulatorem stosunków wodnych: zmniejszają niebezpieczełstwo powodzi, wp"ywają na podniesienie poziomu wód gruntowych. Powolne oddawanie pary wodnej roĘlin (transpiracja) dostarcza wilgoci do atmosfery i przyczynia si do wzrostu opa- dów. c) Dwutlenek siarki emitowany do atmosfery "ączy si z wodą i tworzy kwas siarkowy. Proces ten prowadzi do powstania kwaĘnych opadów, które, spadając na powierzchni liĘcia, uszka- dzają go, przez co nastpuje zaburzenie procesu fotosyntezy. Korona drzew ulega uszkodze- niu, os"abia si odpornoĘ drzewa na szkodniki, przez co drzewo obumiera. W wikszym stopniu kwaĘne deszcze degradują lasy iglaste niŻ liĘciaste, które zrzucają liĘcie. 242. Rodzaje degradacji gleby Łród"a degradacji gleby zmiana cech chemicznych Nadmierne nawoŻenie mineralne, stosowanie Ęrodków ochrony roĘlin, motoryzacja, przemys" chemiczny, sk"adowanie odpadów. przesuszenie Wycicie lasu, odkrywkowa eksploatacja surowców mineralnych, niew"aĘciwa melioracja. zakwaszenie KwaĘne opady, energetyka. kumulacja związków o"owiu Motoryzacja, hutnictwo, energetyka. 147 CZOWIEK I RODOWISKO 243. a) rosną; b) maleje; c) roĘnie; d) roĘnie. 244. a) Efekt cieplarniany. b) Efekt cieplarniany powstaje na skutek wzrostu iloĘci CO2 w atmosferze, który zatrzy- muje energi cieplną wysy"aną przez powierzchni Ziemi i dziki temu dzia"a jak szy- ba w szklarni . Prowadzi to do wzrostu temperatury powietrza. Do grupy gazów cie- plarnianych zaliczamy, oprócz dwutlenku wgla, freon, tlenek azotu i metan. Dwutle- nek wgla emitowany jest do atmosfery g"ównie przez energetyk cieplną. 245. P, P, B, P, P. 246. a) Zanieczyszczenia wód morskich wp"ywają na ekosystemy morskie: zmniejsza si liczba gatunków ryb, maleje liczebnoĘ róŻnych gatunków. b) Zatoka Meksykałska, Morze Pó"nocne, Zatoka Gwinejska, Zatoka Perska. c) Budowa oczyszczalnie Ęcieków, ograniczy stosowanie nawozów sztucznych w rolnic- twie, zmniejszy emisj zanieczyszczeł do atmosfery, stosowa surowe kary dla truci- cieli, stosowa monitoring wód morskich. 247. Kolejno: 4, 5, 2, 1, 3. 248. a) Austria, Holandia, Szwecja, b) Jest z"y. wiadczy o tym ma"y procent ludnoĘci obs"ugiwanej przez oczyszczalnie Ęcie- ków (ostatnie miejsce wĘród krajów wymienionych w tabeli) oraz duŻy udzia" lasów uszkodzonych przez S02 w ogólnej powierzchni lasów. c) Odsetek ludnoĘci obs"ugiwanej przez oczyszczalnie Ęcieków Ęwiadczy o stanie czysto- Ęci wód powierzchniowych. Udzia" lasów nieuszkodzonych przez S02 jest dowodem czy- stoĘci powietrza, ma"ej emisji S02. Wysoki wskaęnik osiągają kraje o dobrym rozwoju gospodarczym, które mają duŻo Ęrodków finansowych na inwestycje ekologiczne, tj. in- stalacje odsiarczające. W tych krajach obowiązują surowe przepisy dotyczące emisji za- nieczyszczeł oraz wysokie kary za zanieczyszczanie Ęrodowiska. 249. a) regulacja poziomu wody w Nilu, ca"oroczne nawadnianie, wzrost plonów uprawianych roĘlin, produkcja energii elektrycznej w hydroelektrowni; b) zasolenie gleb, zatrzymywanie Żyznego mu"u nawoŻącego pola, koniecznoĘ stosowania nawozów sztucznych. 250. na wymienionych kontynentach wystpują lasy równikowe, które są wycinane ze wzgl- du na cenne gatunki drzew, przyczyną wycinania lasów jest teŻ niski poziom rozwoju gospodarczego krajów leŻą- cych w strefie równikowej, które na obszarach wykarczowanych rozwijają rolnictwo, eks- ploatują surowce mineralne. 251. Skorupki jajek, odpady kuchenne, koĘci, obierki, popió" z drewna, chwasty. 252. a 253. Wzrost cen energii, spadek wydobycia wgla kamiennego, zaostrzenie norm emisji gazów dla energetyki. 254. a) 13 PN UjĘcia Warty; 8 Drawiełski PN; 20 Tucholski PN; 7 Wigierski PN, b)4 Tatrzałski PN; 3 Bieszczadzki PN; 5 Magurski PN; 17 Gorczałski PN, 21 Babiogórski PN; 22 Pieniłski PN, c) 4 Tatrzałski PN; 22 Pieniłski PN; 23 Ojcowski PN.