Czas. Stomatol., 2008, 61, 3, 234-238
© 2008 Polish Dental Society
http://www.czas.stomat.net
Korzyści wynikające z zastosowania triklosanu
z kopolimerem w paście do zębów
Benefits of application of triclosan/copolymer-containing toothpaste
Marek Ziętek
Z Katedry i Zakładu Periodontologii AM we Wrocławiu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. M. Ziętek
Summary Streszczenie
Aim of the study: To analyze the results of studies Cel pracy: dokonano analizy wyników badań nad
on the benefits of the use of toothpaste containing korzyściami stosowania triklosanu z kopolimerem w
triclosan with copolymer. The paper also discusses pastach do zębów. Omówiono działanie przeciwza-
its anti-inflammatory and antibacterial action as palne i przeciwbakteryjne, a także korzystny wpływ
well as its beneficial effect on the management of na leczenie halitozy.
halitosis. Podsumowanie: pasty do zębów z optymalną zawar-
Conclusion: Toothpastes containing optimal amounts tością triklosanu i kopolimeru mają działanie hamu-
of triclosan with copolymer are cariostatic, arrest jące na rozwój płytki bakteryjnej, zapaleń dziąseł i
the build-up of bacterial plaque, reduce gingivitis, przyzębia, próchnicy oraz gromadzenie kamienia
periodontitis, and the deposition of calculus, inhibit nazębnego, jak również wpływają hamująco na bak-
halitosis-producing bacteria. They do not increase terie wywołujące halitozę. Nie powodują wzrostu
pathological or opportunistic microbiota. patologicznej i oportunistycznej flory bakteryjnej.
KEYWORDS: HASA
A INDEKSOWE:
triclosan, copolymer, antibacterial and anti- triklosan, kopolimer, działanie antybakteryjne i
inflammatory action, halitosis, gingivitis, przeciwzapalne, halitoza, zapalenie dziąseł, zapale-
periodontitis, toothpaste nie przyzębia, pasta do zębów
Zachowanie czystości jamy ustnej jest pod- Stanowią one tak zwaną fazę stałą, stosowa-
stawą profilaktyki w stomatologii. Dotyczy to ną samodzielnie jako proszki. W połączeniu z
zarówno profilaktyki przeciwpróchnicowej jak fazą ciekłą (wodne roztwory alkoholi wielo-
i chorób przyzębia. wodorotlenowych, jak np. gliceryna) tworzą
Prawie wszystkie pasty do zębów stosowane pasty i żele.
obecnie mają szerokie wielokierunkowe dzia- Środki ścierne obejmują około 50% obję-
łanie. Jednak przewaga niektórych składników tości pasty i najczęściej są to: węglan wapnia,
pozwala na ich celowe stosowanie. Ze wzglę- kwaśny węglan fosforu, wodorotlenek wapnia
du na dodatkowe działania można je dzielić i i magnezu, mleczan wapnia i magnezu oraz
grupować. W skład past do zębów wchodzą rozdrobniony tlenek krzemu (dzisiaj rzadziej
następujące środki: ścierne i polerujące, pie- stosowany ze względu na ryzyko unieczynnie-
niące, smakowo-zapachowe, konserwujące, nia jonów fluoru).
bakteriostatyczne, zagęstniki, substancje bio- Środki polerujące w postaci drobnych zia-
logicznie czynne. ren to najczęściej nierozpuszczalne polime-
234
2008, 61, 3 Pasty do zębów z triklosanem i kopolimerem
ry (polichlorek winylu, polimetakrylan me- cynku lub kopolimeru poliwinylometyloeteru
tylu). z kwasem maleinowym. Spośród wielu czyn-
Środki pieniące to mydła sodowe lub nie- nych składników past do zębów, ten ostatni
które detergenty, obniżające napięcie po- wydaje się być jednym z najbardziej skutecz-
wierzchniowe i ułatwiające usuwanie płytki nych.
nazębnej. Biorąc pod uwagę wyniki badań klinicznych
Środki smakowe stanowią alkohole wielo- [2], które określają czas szczotkowania zę-
wodorotlenowe, tj. sorbitol i ksylitol. bów, wynoszący średnio od 20 do 37 sekund,
Zagęstniki są to najczęściej pochodne ce- konieczne jest zastosowanie w pastach środ-
lulozy. ków przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych
Środki konserwujące i bakteriostatyczne poprawiających skuteczność usuwania płytki
stanowią najczęściej pochodne kwasu hydrok- bakteryjnej.
sybenzoesowego. Triklosan jest zwiÄ…zkiem skutecznym, ale
Substancje biologicznie czynne to wyciągi ulega szybkiemu rozkładowi. Nie wykazuje
roślinne (azulan, rumianek, tanina), sole dzia- bowiem, retencji do tkanek zęba ani dziąsła.
łające przeciwzapalnie i pobudzająco na wy- Niedoskonałość tą udało się poprawić dzię-
dzielanie śliny, mikroelementy i witaminy (A, ki dołączeniu do triklosanu kopolimeru po-
C, D i E), fluorek sodu i glinu, fluorofosforan liwinylometyloeteru i kwasu maleinowego.
i fluoroaminy. Do środków biologicznie czyn- Pierwszą pracą na ten temat było doniesie-
nych można zaliczyć wyciągi wieloskładniko- nie Nabi i wsp. [13]. Przedstawili oni wyni-
we (torf, propolis, aloes), hydroksyapatyty, tri- ki badań in vivo i in vitro nad zastosowaniem
klosan oraz triklosan z kopolimerem poliwiny- tych dwóch związków, stwierdzając zdecydo-
lometyloeteru z kwasem maleinowym. wanie większe przyleganie do nabłonka dzią-
Ten ostatni składnik ma działanie przeciw- seł i szkliwa. Rok póz
niej Gaffar i wsp. [5]
bakteryjne i zapewnia pastom zapobieganie donieśli o zmniejszonym wzroście bakterii in
tworzeniu się płytki bakteryjnej. Jest to synte- vivo i in vitro po zastosowaniu triklosanu i ko-
tyczny, niejonowy zwiÄ…zek fenolowy (2,4,4  polimeru.
trójchloro-2-hydroksy-ł-dwufenyloeter), uży- Wyniki badań Gaffara i wsp. [6] były na-
wany miejscowo jako środek antybakteryjny stępnie potwierdzane, nie tylko na związkach
w postaci płukanek lub składnik past do zę- chemicznych, ale i w pastach do zębów zawie-
bów. Słabo rozpuszcza się w wodzie. Jego rających te składniki. Stwierdzono statystycz-
rozpuszczalność znacznie rośnie w roztworze nie istotne zmniejszenie wzrostu bakterii na
zasadowym poprzez formowanie soli sodo- hydroksyapatycie pokrytym śliną oraz istotnie
wych. Posiada szerokie spektrum działania na zmniejszone odkładanie się płytki bakteryjnej
szczepy bakteryjne Gram-dodatnie oraz Gram- po szczotkowaniu.
ujemne, na beztlenowce i grzyby z gatunku Kolejnym etapem badań było określenie mi-
Candida. Zwiększa przepuszczalność bakte- nimalnego stężenia hamującego (MIC) dla tri-
ryjnej błony cytoplazmatycznej, powodując klosanu. Okazało się, że minimalne stężenie
bakteriolizę [9]. tego związku dla większości zbadanych drob-
Toksyczność triklosanu jest niska. Nie wy- noustrojów chorobotwórczych płytki bakteryj-
wiera skutków niepożądanych [3]. Jego sku- nej wynosi 1 źg/ml. Po zastosowaniu w paście
teczność zwiększa się po dodaniu cytrynianu skojarzonego składu obu związków okazało
235
M. Ziętek Czas. Stomatol.,
siÄ™, że po 14 godzinach od szczotkowania po- W jednym z badaÅ„ Modéer i wsp. [cyt. wg
ziom triklosanu wynosił od 4,14 do 1,77 źg/ 15] udowodnili, że triklosan w stężeniu
ml [6]. 1 źg/ml był istotnym inhibitorem prostaglan-
DoÅ›wiadczenia Nabi i wsp. [13] oraz Volpe i dyny E2 produkowanej przez IL-1². Podobne
wsp. [24] pozwoliły określić, że 2% obecność wyniki uzyskano dla PGE2 produkowanej
kopolimeru podwaja ilość triklosanu na dys- przez TNF-ą. Triklosan hamuje więc biosynte-
kach hydroksyapatytowych oraz w złuszczo- zę tego bardzo aktywnego pozapalnego czyn-
nych komórkach nabłonka. nika.
Oprócz metod hodowlanych określano sku- Poza wpływem na cytokiny, związek ten ma
teczność synergizmu triklosanu i kopolimeru również działanie podobne do niesteroidowych
również z zastosowaniem polimerazowej reak- leków przeciwzapalnych zmniejsza aktywność
cji łańcuchowej (PCR). Badania te pozwoliły cyklooksygenazy-2 (COX-2) [2]. Biorąc po-
wykryć obecność swoistych bakterii z dużo wyższe wyniki pod uwagę należy stwierdzić, że
większą czułością. Polega to na wzmocnieniu ma on bardzo istotny wpływ na redukcję proce-
kopii matrycy DNA bakterii i wykryciu nawet su zapalnego.
niewielkich ilości patogenów [11, 17]. Bardzo ciekawe są spostrzeżenia różnych
Badając pasty do zębów z ocenianymi autorów z przełomu lat 80 i 90 XX wieku na
związkami, posługiwano się procentowym temat krótkoterminowej oceny (od 1 do 6 tygo-
zwiększeniem lub zmniejszeniem gatunkowo dni) redukcji płytki nazębnej i zapalenia dzią-
swoistego DNA. Stwierdzono zdecydowane seł. Okazało się, że 0,3% stężenie triklosanu i
zahamowanie namnażania większego odset- 2% kopolimeru redukuje płytkę nazębną i stan
ka bakterii niż przy zastosowaniu standardo- zapalny dziąseł od 16 do 20%. Są to wyniki
wej pasty do zębów z fluorem [25]. W oce- istotne statystycznie [1, 21]. Długoterminowe
nach szczegółowych zaobserwowano zaha- badania (od 6 do 7 miesięcy) prowadzone w
mowanie wzrostu: Fusobacterium nucleatum, latach 1990-2002 na grupach ponad 100 oso-
Porphyromonas gingivalis, Actinobacillus ac- bowych dowiodły obniżenia wszystkich ozna-
tinomycetemcomitans, Tannerella Forsytha, czanych wskaz
ników zapalenia dziąseł oraz
Streptococcus mutant, Actinomyces neslundi, występowania płytki naddziąsłowej. Badania
Lactobacillus casei. w Norwegii, Szwecji i Tajlandii pokazały re-
Podjęto badania nad wpływem triklosanu z dukcję ilości płytki od 7,2% do 25%, a zapale-
kopolimerem i fluorem na czynniki określają- nia dziąseł od 18,2% do 25,5% [7, 23].
ce proces zapalny. Znaczącą rolę odegrały tu Dalsze prace z lat 1997-2003 poświęcone
badania Modéera [cyt. wg 15] oraz Mustafy i byÅ‚y efektywnoÅ›ci triklosanu z kopolimerem i
wsp. [12]. Takie cytokiny jak: czynnik mar- fluorkiem sodu w okresie od 24 do 36 miesiÄ™-
twicy nowotworów (TNF-Ä…) i interleukina 1² cy. Podano w nich utratÄ™ przyczepu Å‚Ä…cznotkan-
(IL-1²), podobnie jak inne czynniki miejsco- kowego, progresjÄ™ zapalenia przyzÄ™bia, stoso-
we odgrywają różnorodną rolę w pobudzeniu wanie pasty po skalingu poddziąsłowym, nie-
procesu zapalnego. Przede wszystkim induku- chirurgicznej terapii periodontologicznej, na-
ją one produkcję prostaglandyny E2. Ta z kolei wracającym zapaleniu przyzębia oraz zapaleniu
stanowi jeden z najbardziej aktywnych czyn- przyzębia u palaczy. We wszystkich badaniach
ników pobudzających resorpcję tkanki kostnej stwierdzono pozytywny efekt ocenianych środ-
i posiada wiele innych działań prozapalnych. ków. Nie stwierdzono też w okresach od 6 do
236
2008, 61, 3 Pasty do zębów z triklosanem i kopolimerem
12 miesięcznych rozwoju patologicznej i opor- klosanu i kopolimeru mają działanie hamujące
tunistycznej flory bakteryjnej [10, 16]. na rozwój płytki bakteryjnej, zapaleń dziąseł i
Oceny prowadzone w Stanach Zjednoczonych przyzębia, gromadzenie kamienia nazębnego
i na Węgrzech były poświęcone ilości kamie- oraz próchnicy, jak również wpływają hamu-
nia nazębnego, powstającego po stosowaniu jąco na bakterie wywołujące halitozę. Nie po-
pasty Colgate Total i placebo. Stwierdzono w wodujÄ… wzrostu patologicznej i oportunistycz-
nich redukcjÄ™ kamienia w badanej grupie od nej flory bakteryjnej.
23,1% do 54,7%. SÄ… to wyniki niezmiernie
korzystne. Zasadniczych różnic nie stwierdzo- Piśmiennictwo
no jednak przy ocenie wybielania zębów oraz
1. Clerehugh V, Worthington H, Clarkson J,
w redukcji próchnicy zębów. W tych dwóch
Davies: TGH: The effectiveness of two test
przypadkach przemawiały one na korzyść pa-
dentifrices on dental plaque formation: A 1-
sty z triklosanem i kopolimerem, ale nie były
week clinical study. Am J Dent 1989, 2: 221-
tak spektakularne [18, 22].
224.
W latach 1999-2003 wykonano badania nad
2. Data on file. Piscataway, NJ: Colgate-
skutecznością pasty Colgate Total oraz Colgate
Palmolive Technology Center.
Total Whitening w halitozie. W czasie 12 go-
3. DeSalva S J, Kong B M, Lin Y J: Triclosan: A
dzin od stosowania pasty, poziom nieprzy-
safety profile. Am J Dent 1989, 2: 185-196.
jemnego zapachu zwiększył się z wyjściowe-
4. DeVizio W, Davies R: Rationale for the daily
go poziomu 3,42 do 4,89 w 9 stopniowej skali
use of a dentifrice containing triklosan in the
[4, 8]. Przy zastosowaniu placebo parametry te maintenance of oral health. Compend Contin
Educ Dent 2004, 25, 7, Suppl 1: 54-57.
określono od 6,05 do 7,03. Chromatograficzne
5. Gaffar A, Esposito A, Affilitto J: In vitro and
badania związków siarkowych ujawniły, że 12
in vivo anticalculus effects of a triclosan/co-
godzin po stosowaniu pasty poziom ich wyno-
polymer system. Am J Dent 1990, 3: 37-42.
sił 9,63 ng/ml, a przy placebo 12,64 ng/ml [4,
6. Gaffar A, Nabi N, Kashuba B, Williams M,
8, 14, 19, 20].
Herles S, Olsen S, Afflitto J: Antiplaque ef-
fects of dentifrices containing triklosan/copo-
Podsumowanie
lymer/NaF system versus triklosan dentifric-
es without the copolymer. Am J Dent 1990, 3:
Należy stwierdzić, że optymalnym stęże-
7-14.
niem triklosanu w paście do zębów jest poziom
7. Garcia-Godoy F, Garcia-Godoy F, DeVizio W,
0,3%. Dodatek kopolimeru w stężeniu 2% oraz Volpe A R, Ferlauto R J, Miller J M: Effect of
a triclosan/copolymer/fluoride dentifrice on
0,243% fluorku sodu w znaczny sposób popra-
plaque formation and gingivitis: A 7-month
wia parametry zdrowia jamy ustnej. Kopolimer
clincal study. Am J Dent 1990, 3: 15-26.
dodany do triklosanu przedłuża jego działanie
8. Hu D, Zhang Y, Volpe A, DeVizio W, Giniger
i utrzymuje poziom minimalnego stężenia ha-
M: Clinical effectiveness of a triclosan/copo-
mujÄ…cego przez 12 godzin, czyli przez okres
lymer/sodium fluoride dentifrice in control-
pomiędzy codziennym rannym i wieczornym
ling oral malodor: A three-week clinical trial.
szczotkowaniem zębów.
Oral Dis 2005, 11, Suppl 1: 51-53.
Badania prowadzone od końca lat 80 XX w.
9. Jabłecka A, Krzemiński T F: Podstawy far-
do chwili obecnej pozwalajÄ… na stwierdzenie,
makologii klinicznej, alergie, interakcje le-
że pasty do zębów z optymalną zawartością tri- ków oraz wybrane problemy w stomatologii.
237
M. Ziętek Czas. Stomatol.,
Wyd. Czelej Lublin 2005. 19. Sharma N C, Galustians J H, Qaquish J,
Galustians A, Rustogi K N, Petrone M E,
10. Kerdvongbundit V, Wikesjo UME: Effect of
Chakins P, Garcia L, Volpe A R, Proskin H
triclosan on healing following non-surgical
M: The clinical effectiveness of a dentifrice
periodontal therapy in smokers. A two-year
containing triclosan and a copolymer for con-
clinical study. J Clin Periodontol 2003, 30,
trolling breath odor measure organoleptically
12: 1024-1030.
twelve hours after tooth brushing. J Clin Dent
11. Morillo J M, Lau L, Sanz M: Quantitative
1999, 10, 4: 131-134.
real-time PCR based on single copy gene se-
20. Sharma N C, Galustians H J, Qaquish J,
quence for detection of Actinobacillus acito-
Galustians A, Petrone M E, Rustogi K N,
mycetemcomitans and Porphyromonas gin-
Zhang K P, Chaknis P, DeVizio W, Volpe A
givalis. J Periodontal Res 2003, 38, 5: 518-
R: The clinical efficacy of Colgate Total plus
524.
whitening toothpaste containing a special
12. Mustafa M, Wondimu B, Yucel Lindberg T,
grade of silica and Colgate Total Toothpaste
Kats A-Hallstorm T, Jonsson A S, Modeer T:
for controlling breath odor twelve hours after
Triclosan reduces microsomal prostaglandin
tooth brushing. A single-use clinical study. J
E sythase-1 expression in human gingival fi-
Clin Dent 2002, 13, 2: 73-76.
broblasts. J Clin Periodontol 2005, 32, 1: 6-
21. Singh S M, Rustogi K N, Volpe A R, Petrone
11.
M, Kirkup R, Collins M: Effect of a denti-
13. Nabi N, Mukerjee C, Schmid R, Gaffar A: In
frice containing triklosan and a copolymer
vitro and in vivo studies on triklosan/PVM/
on plaque formation: A 6-week clinical study.
MA copolymer/NaF combination as an anti-
Am J Dent 1989, 2: 225-230.
plaque agent. Am J Dent 1989, 2: 197-206.
22. Sowinski J A, Battista G W, Petrone D M,
14. Niles H P, Vaquez J, Rustogi K N, Williams M,
Petrone M E, DeVizio W, Volpe A R: A clin-
Gaffar A, Proskin H M: The clinical effective-
ical study to assess the anticalculus effica-
ness of dentifrice containing triclosan and a
cy of a new dentifrice containing a special
copolymer for providing long-term control of
grade of silica (Colgate Total Plus Whitening
breath odor measures chromatographically. J
Toothpaste). A clinical trial on adults. J Clin
Clin Dent 1999, 10, 4: 135-138.
Dent 2002, 13: 65-68.
15. Panagakos F S, Kumar E: Triklosan inhibi-
23. Triratana T, Rustogi K N, Volpe A R, DeVizio
tion of cytokine-stimulated MMP production
W, Petrone M, Giniger M: Clinical effect of
by osteoblast-like cells. J Dent Res 2003, 82:
a new liquid dentifrice containing triclosan/
2248.
copolymer on existing plaque and gingivitis.
16. Rosling B, Wannfors B, Volpe A R, Furuichi Y,
A six-month clinical study. J Am Dent Assoc
Ramberg P, Lindhe J: The use of triclosan/co-
2002, 133, 2: 219-225.
polymer dentifrice may retard the progression
24. Volpe A R, Schiff T J, Cohen S, Petrone M E,
of periodontitis. J Clin Periodontol 1997, 24,
Petrone D: Clinical comparison of the anti-
12: 873-880.
calculus efficacy of two triklosan-containing
17. Sakamoto M, Takeuchi Y, Umeda M I: Rapid
dentifrices. J Clin Dent 1992, 3: 93-95.
detection and quantification of five periodon-
25. Xu T, Barnes V M: The development of a new
topathic bacteria by real-time PCR. Microbiol
dental probe and a new plaque index. J Clin
Immunol 2001, 45, 1: 39-44.
Dent 2003, 14, 4: 93-97.
18. Schiff T, Cohen S, Volpe A R, Petrone M E:
Otrzymano: dnia 11.III.2008 r.
Effects of two fluoride dentifrices containing
Adres autora: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26
triklosan and a copolymer on calculus forma- Tel. [phone]
tion. Am J Dent 1990, 3: 43-45. e-mail: [e-mail]
238