probiotyki zakażenia 6/2010
Wojciech Cichy
PROBIOTYKI JAKO ALTERNATYWNE
Mirosława Gałęcka
ROZWI
ZANIE I WSPARCIE TERAPII
Patrycja Szachta
TRADYCYJNYCH
PROBIOTICS AS AN ALTERNATIVE AND SUPPORT
OF TRADITIONAL THERAPIES
Streszczenie
Probiotyki to żywe szczepy określonych mikroorganizmów; podawanie ich w odpowiedniej ilo-
ści ma korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Działanie probiotyków jest wielokierunkowe,
a korzyści płynące z takiej terapii są szeroko wykorzystywane we współczesnej medycynie.
Szczepy bakteryjne sÄ… skuteczne w zapobieganiu i/lub leczeniu biegunek, atopowego zapalenia
skóry, nieswoistych chorób zapalnych jelit i wielu innych chorób. Obecnie w związku ze swą
skutecznością w terapii i profilaktyce licznych chorób bakterie probiotyczne są przedmiotem
intensywnych badań.
Summary
Probiotics are defined living microorganisms, which  after intake of a certain amount  are beneficial
to health. They act in a multidirectional way and the profitable effect of this therapy is widely used
in modern medicine. At present probiotic bacteria are intensively examined due to their efficacy
in therapy and prophylaxis. Bacterial strains seem to be effective in prevention and/or therapy of
diarrhea, allergic eczema, inflammatory bowel diseases and many other.
SÅ‚owa kluczowe/Key words
probiotyki mikroorganizmy profilaktyka leczenie
ż' ż' ż'
probiotics microorganisms prophylaxis treatment
ż' ż' ż'
Definicja i mechanizmy działania
Przez kilkanaście ostatnich lat szczepy
probiotyków
probiotyczne były przedmiotem co naj-
mniej kilkuset analiz klinicznych. Ocenia
się celowość wykorzystywania ich w licz- Bakterie kwasu mlekowego (LAB  lacid
nych dziedzinach medycyny i przemysłu. acid bacteria), stanowiące podstawę prepa-
Potwierdzono efektywność probiotyków ratów probiotycznych, ludzie wykorzystują
prof. dr hab. med.
zarówno w zapobieganiu biegunkom od wieków. W większości są to drobno-
Wojciech Cichy
o zróżnicowanej etiologii, jak i wiązaniu ustroje z rodzaju Lactobacillus i Bifidobac-
I Katedra Pediatrii, Klinika
karcinogenów, a w konsekwencji praw- terium. Ich obecność w fermentowanych
Gastroenterologii Dziecięcej
i Chorób Metabolicznych UM dopodobnie w hamowaniu procesu no- produktach żywnościowych, spożywanych
w Poznaniu
wotworzenia. Jednak rozpowszechnienie tradycyjnie w wielu kulturach, jest wiary-
kierownik katedry i kliniki:
produktów probiotycznych w przemyśle godnym kryterium bezpieczeństwa stosowa-
prof. dr hab. med.
i reklamie doprowadziło do nadużywa- nia. Pozytywne efekty zdrowotne związane
WOJCIECH CICHY
nia teorii probiozy i powstania błędnych z konsumpcją żywności bogatej w żywe
dr med.
przekonań na temat cudotwórczego dzia- kultury bakterii zostało odnotowane przez
Mirosława Gałęcka
łania takich produktów. Probiotyki nale- Pliniusza Starszego już w 76 roku. Zalecał
dr biol.
Patrycja Szachta
ży stosować jedynie w tych jednostkach on spożywanie wspomnianych produktów
Instytut Mikroekologii
chorobowych, w których korzyści z ich chorym z dolegliwościami jelitowymi, re-
w Poznaniu
stosowania zostały potwierdzone za po- konwalescentom oraz dzieciom. Dynamicz-
Adres do korespondencji:
mocą prawidłowo przeprowadzonych ba- ny rozwój koncepcji probiozy rozpoczął się
Patrycja Szachta
dań klinicznych. Właściwie prowadzona w XX wieku. Za jej twórcę powszechnie
Instytut Mikroekologii
ul. Sielska 10
terapia probiotyczna może stanowić cenną przyjmuje się rosyjskiego mikrobiologa
60 129 Poznań
i nieinwazyjną pomoc, a niekiedy wręcz Ilię Miecznikowa. Jego słynne badanie, sta-
e-mail:
rozwiązanie alternatywne do metod trady- nowiące podstawę probiotykoterapii, było
[e-mail]
tel. ??? cyjnej medycyny. oparte na wieloletnich obserwacjach doty-
© Twoje Zdrowie Sp. z o.o.
2
zakażenia 6/2010 probiotyki
czących rosyjskich i bułgarskich chłopów, acidophillus względem Salmonella i Shi-
którzy słynęli z żelaznego zdrowia i długo- gella sonnei. Obserwacje te z powodzeniem
wieczności. Spożywali oni znaczne ilości zostały wykorzystane w praktyce, a mia-
tradycyjnego gęstego jogurtu. Właśnie z tym nowicie dzięki nim ograniczono epidemię
faktem powiązał Miecznikow doskonałą czerwonki w domu dziecka [3]. Niestety,
kondycjÄ™ psychofizycznÄ… kaukaskich wieÅ›- przytoczone badania majÄ… jedynie charak-
niaków. Sformułował teorię, iż starzenie się ter poglądowy ze względu na brak prawid-
organizmu wynika z produkcji toksyn przez Å‚owej konstrukcji analizy (np. brak grupy
patogenną florę występującą w jelitach. kontrolnej). Obecnie wymaga się, aby efek-
W efekcie ciało ludzkie jest nieustannie za- tywność szczepu probiotycznego w danej
truwane. Ratunek widział w dostarczaniu jednostce chorobowej została potwierdzo-
organizmowi pożytecznych bakterii jogur- na przynajmniej jedną analizą kliniczną.
towych w celu wyparcia chorobotwórczych Aktualnie obowiązująca definicja FAO/WHO
mikroorganizmów:  & aby uczynić starość klasyfikuje probiotyki jako  żywe szczepy
bardziej fizjologiczną niż dzisiaj i, prawdo- ściśle określonych drobnoustrojów, które
podobnie, aby przedłużyć ludzkie życie . podawane w odpowiednich ilościach wy-
W czasach rosyjskiego badacza uważano wierają korzystny efekt na zdrowie konsu-
wszystkie bakterie za niebezpieczne, toteż menta . Z definicji wynika, iż zasadniczym
jego teoriÄ™ uznano za wysoce dyskusyjnÄ…: elementem powodzenia probiotykoterapii
 & Czytelnik, który posiada małą wiedzę jest wykorzystanie konkretnego, dokładnie
Zasadniczym
w tej dziedzinie, może być zdziwiony moi- zidentyfikowanego szczepu, którego proz-
mi zaleceniami, aby spożywać duże ilości drowotny wpływ został potwierdzony. Klu-
elementem pow-
bakterii, ponieważ ogólnie panuje przeko- czem do sukcesu jest ponadto zastosowanie
odzenia probio-
nanie, że są one szkodliwe. Ta opinia jest odpowiednio wysokiej dawki probiotyku.
tykoterapii jest
błędna. Istnieje wiele dobroczynnych bakte- Nie ma jednej uniwersalnej liczby bakte-
rii, wśród których pałeczki kwasu mlekowe- rii dającej pożądany efekt. Zarówno dobór
wykorzystanie
go zajmują poczesne miejsce [1]. Jednak szczepu, jak i jego dawkowanie zależy od
konkretnego,
koncepcja probiozy zdobyła pewne grono typu jednostki chorobowej, której chcemy
dokładnie ziden-
zwolenników, co doprowadziło do powsta- zapobiegać bądz
którą będziemy leczyć.
nia mody na dietę mleczną, panującą przez Żywotność szczepów probiotycznych nie
tyfikowanego
krótki czas w Europie. Wspomnieć należy, zawsze jest koniecznym kryterium. Badania
szczepu, którego
iż w opracowaniu swoich tez Miecznikow Madsena i wsp. wykazały pozytywne działa-
prozdrowotny
w dużej mierze oparł się na pracy polskiego nie bakterii poddanych radiacji lub samego
naukowca, profesora Brudzińskiego. Słynny DNA bakteryjnego [4]. Obecnie uważa się, wpływ został
polski neurolog i pediatra postanowił poda- iż szczepy martwe mogą być wykorzysty-
potwierdzony.
wać dzieciom z zaburzeniami żołądkowo- wane do stymulacji układu odpornościowe-
jelitowymi świeżą serwatkę zawierającą go oraz łagodzenia objawów nietolerancji
bakterie fermentacji mlekowej (bact. lactis laktozy. RozszerzajÄ…c kryterium dobrego
aerog). A
ączył on bowiem obecność w prze- probiotyku, należy oczywiście wspomnieć
wodzie pokarmowym bakterii Proteus o bezpieczeństwie jego stosowania oraz od-
vulgaris z występowaniem cuchnących porności na warunki panujące w przewodzie
i gliniastych stolców. Postanowił wyeli- pokarmowym (sole żółci, niskie pH). Istotna
minować szkodliwe drobnoustroje przez jest zdolność adhezji szczepu do nabłonka
podawanie niemowlętom laktozy i żywych i do choć krótkotrwałej kolonizacji przewo-
kultur bakteryjnych. Badanie swoje po- du pokarmowego. Szczep uznany za probio-
parł tezą, iż w walce o byt bakterii należy tyczny musi być wyodrębniony z ludzkiego
wspierać odmianę pożądaną dla przewodu przewodu pokarmowego i wykazywać akty-
pokarmowego. Bakterie z rodzaju Bacillus, wność antagonistyczną względem szeregu
wytwarzając kwas mlekowy, obniżały pH drobnoustrojów patogennych.
w jelicie, co powodowało naturalny, kwaśny
zapach kału i wyraz
ną poprawę kliniczną Mechanizm działania probiotyków
u pacjentów [2]. Polską kontynuacją kon-
cepcji probiozy Miecznikowa były badania Równowaga ekosystemu jelitowego sta-
profesora Zychowicza, w których wyka- nowi podstawę prawidłowego funkcjonowa-
zano antagonizm szczepu Lactobacillus nia całego organizmu. Komórki odpornościo-
3
probiotyki zakażenia 6/2010
we występujące w przewodzie pokarmowym 3. Funkcja immunologiczna
stanowią około 70% ludzkiego układu im- Stymulacja układu odpornościowego
munologicznego. Mikroflora autochtoniczna  gotowość do ataku.
swoiście z nim współdziała. Drobnoustroje Korzystna modyfikacja odpowiedzi ko-
kolonizujące środowisko jelit są jedynymi mórkowej i humoralnej:
mikroorganizmami tolerowanymi przez or-  pobudzanie syntezy przeciwciał;
ganizm. W momencie rozpoznania domeny  zwiększenie wytwarzania cytokin prze-
bakteryjnej mechanizm ochrony przeciwbak- ciwzapalnych i hamowanie produkcji
teryjnej powoduje szybką aktywację układu prozapalnych;
odpornościowego. Wyjątkiem jest przewód  nasilenie procesu fagocytozy.
pokarmowy. Drobnoustroje własne gospo-
darza nie tylko nie sÄ… eliminowane przez 4. Funkcja przeciwnowotworowa
układ immunologiczny, lecz wręcz stają się Eliminacja związków mutagennych:
niezbędne do jego aktywacji oraz prawidło-  wiązanie mutagenów w przewodzie
wego funkcjonowania. Uważa się, iż probio- pokarmowym;
tyki wykazują właściwości takie same jak  rozkład związków potencjalnie kar-
cechujące mikroorganizmy jelitowe, dzięki cinogennych (nitrozaminy, pirolizaty
czemu wywierają korzystny wpływ na zdro- aminokwasowe).
wie. Poniżej opisano mechanizmy działania Wybiórcze hamowanie wzrostu bakterii
szczepów probiotycznych. syntetyzujących enzymy zaangażowane
w karcinogenezÄ™.
1. Funkcja ochronna Wytwarzanie enzymów niszczących ka-
Komórki od-
Polega na aktywności antagonistycznej talizatory zaangażowane w tworzenie
względem szeregu patogenów, obejmującej: karcinogenów (nitroreduktazy, azotore-
pornościowe
przyleganie do śluzówki jelit (bariera je- duktazy).
występujące
litowa);
w przewodzie
zajmowanie i enzymatyczną modyfika- Rola probiotyków w profilaktyce
cję receptorów dla bakterii chorobotwór- i leczeniu chorób
pokarmowym
czych;
stanowią około
wytwarzanie związków o aktywności Dzięki wszechstronnej aktywności pro-
70% ludzkiego
bakteriostatycznej/bakteriobójczej (bak- biotyki znalazły zastosowanie w profilak-
układu immuno- teriocyny, kwasy organiczne, nadtlenek tyce i terapii szeregu chorób. Najlepiej jest
wodoru, związki systemu laktoperoksy- udokumentowana efektywność omawia-
logicznego.
dazy i inne); nych drobnoustrojów w terapii biegunek
konkurencję o składniki pokarmowe; o zróżnicowanej etiologii. Biegunka stano-
modyfikację środowiska jelit na nieko- wi poważny problem zdrowotny, zwłasz-
rzystną dla rozwoju szkodliwych drob- cza u pacjentów pediatrycznych, u których
noustrojów (obniżenie pH). często jest wskazaniem do hospitalizacji.
Ponadto probiotyki mają pozytywny U dzieci, zwłaszcza mniejszych, biegunki
wpływ na: mogą prowadzić do szybkiego odwodnie-
perystaltykÄ™ jelitowÄ…; nia. Obecnie medycyna nie dysponuje leka-
utrzymanie ciągłości błony śluzowej mi, które skracałyby czas trwania choroby
przewodu pokarmowego; oraz zmniejszały objętość i liczbę stolców
pobudzanie sekrecji mucyny uszczelnia- na dobę. Działanie lekarza ogranicza się
jącej nabłonek jelitowy; więc do leczenia objawowego  stosowa-
wytwarzanie krótkołańcuchowych kwa- nia doustnych płynów nawadniających.
sów tłuszczowych i poliamin (regenera- Z tego względu probiotykoterapia może się
cja nabłonka oraz wpływ na dojrzewanie okazać efektywnym i nieszkodliwym reme-
komórek). dium, pomocnym w omawianej jednostce
chorobowej. Ostra biegunka infekcyjna
2. Funkcja trawienna jest wywoływana przez rotawirusy, bakte-
Synteza witamin z grupy B, K oraz wi- rie (Salmonella, Shigella, enteropatogenne
taminy PP. szczepy E. coli i inne) i stosunkowo rzadko
Zwiększanie puli enzymów trawien- przez pierwotniaki (Cryptosporidium par-
nych. vum, Giardia intestnalis). Według metaana-
4
zakażenia 6/2010 probiotyki
lizy przeprowadzonej przez prof. Szajewską do rozwoju rzekomo błoniastego zapalenia
skuteczność probiotyków w zapobieganiu jelita grubego [7]. Ponieważ skala zjawiska
i leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej zale- jest niepokojÄ…ca (biegunkÄ™ poantybiotykowÄ…
ży od [5]: obserwuje się nawet u 40% dzieci poddanych
rodzaju biegunki  najlepsze efekty osią- interwencji), możliwość wykorzystania pro-
ga się w przypadku biegunek rotawiru- biotyków w jej zapobieganiu stanowi przed-
sowych; miot licznych analiz. Za szczepy efektywnie
momentu podania  największą skutecz- zmniejszające ryzyko wystąpienia choroby
ność zapewnia wczesna suplementacja uważa się Lactobacillus rhamnosus GG, Sac-
(natychmiast po wystÄ…pieniu biegunki); charomyces boulardii, Lactobacillus sporoge-
dawki  szacuje się iż, najefektywniejsza nes oraz Bifidobacterium lactis Bb12 [8, 9].
jest interwencja probiotykiem zawierajÄ…- Przedstawiona w 2007 roku metaanaliza ba-
cym minimum 1010 1011 jtk (jednostki dań wykazała, iż przyjmowanie preparatu
tworzÄ…ce kolonie); probiotycznego w trakcie antybiotykoterapii
zastosowanego szczepu  udokumen- zmniejsza ryzyko pojawienia siÄ™ biegunki
towana jest skuteczność Lactobacillus o około 50% w porównaniu z placebo. Pro-
rhamnosus GG (LGG) oraz niepatogenne- biotyk przyczynia się również do skrócenia
go drożdżaka Saccharomyces boulardii. czasu trwania dolegliwości. Jednocześnie
Biegunka podróżnych stanowi odmia- autorzy podkreślają, iż minimalną skutecz-
nÄ™ biegunki infekcyjnej. Jest to epizod nÄ… dawkÄ… bakterii w preparacie jest 5 × 109
gwałtownej w przebiegu biegunki, mający jtk/dzień [10]. Podejmuje się ponadto pró-
miejsce podczas podróży do krajów tropi- by wykorzystania szczepów Lactobacillus
Przyjmowanie
kalnych (zwłaszcza o niższym standardzie bulgaricus czy Lactobacillus acidophillus,
preparatu pro-
higienicznym). Biegunka tego typu zazwy- jednak liczba badań jest zbyt mała, aby móc
biotycznego
czaj ma podłoże bakteryjne. Najczęściej wnioskować o ewentualnej ich skuteczności.
czynnik etiologiczny stanowiÄ… enterotok- ImponujÄ…ca liczba analiz ukazujÄ…cych efek-
w trakcie anty-
syczne szczepy Escherichia coli, rzadziej tywność probiotyków w terapii i profilaktyce
biotykoterapii
Salmonella czy Shigella. Z uwagi na niskie biegunek sprawia, iż są już elementem stan-
zmniejsza ryzyko
standardy sanitarne i higieniczne mikroor- dardowego postępowania w leczeniu oma-
ganizmy te są rozprzestrzenione w śro- wianej jednostki chorobowej.
pojawienia siÄ™
dowisku, co sprzyja rozwojowi choroby. Wzrost higieny, mimo oczywistej popra-
biegunki o około
Probiotyki wydają się być skuteczne w re- wy jakości życia, przyczynił się również do
50% w porówna-
dukcji ryzyka wystąpienia tego typu bie- masowego rozwoju chorób alergicznych.
gunki. Efektywnością wyróżnia się także Skuteczna walka z otaczającymi nas drob- niu z placebo.
szczep LGG oraz Saccharmoyces boulardii. noustrojami przez wprowadzenie szczepień
Badanie Oksanena i wsp. przeprowadzone ochronnych czy powszechnÄ… antybiotyko-
na grupie 800 turystów wykazało znamien- terapię  odciążyła układ immunologiczny
ne zmniejszenie siÄ™ ryzyka wystÄ…pienia w walce z mikroorganizmami. To spowodo-
biegunki u podróżnych suplementowanych wało jego nadmierną aktywizację w odnie-
probiotykiem w porównaniu z osobami sieniu do roztoczy, pyłków itp. Prozdrowotne
przyjmujÄ…cymi placebo [6]. bakterie dostarczane do organizmu wydajÄ…
Istotny problem stanowi również biegun- się łagodzić objawy alergii wziewnej. Prze-
ka towarzyszÄ…ca antybiotykoterapii. Stoso- prowadzona przez Ivory ego i wsp. analiza
wanie antybiotyków jest jednym z podstawo- wykazała istotną modyfikację odpowiedzi
wych elementów zaburzających ekosystem alergicznej na pyłki traw po spożyciu pro-
bakterii jelitowych. Te leki eliminujÄ… nie biotyku. Szczep Lactobacillus casei Shirota
tylko chorobotwórcze mikroorganizmy bę- przyczynił się do wyraz
nego obniżenia po-
dące przyczyną infekcji, lecz również wysoce ziomu IgE i podwyższenia IgM we krwi [11].
wrażliwe bakterie komensalne. Redukcja ich Również w alergii pokarmowej probiotyki
liczby stanowi czynnik sprzyjający namna- znajdują zastosowanie. Powiązanie między
żaniu się drobnoustrojów potencjalnie pa- dysbiozą przewodu pokarmowego a rozwo-
togennych, które w warunkach homeostazy jem alergii na pokarmy jest przedmiotem
są w mniejszości. Częstym powikłaniem po licznych analiz. Wielokrotnie obserwowano
antybiotykoterapii jest nadmierny rozwój zaburzenia jakościowe i ilościowe mikro-
Clostridium dificille, co może prowadzić flory przewodu pokarmowego u pacjentów
5
probiotyki zakażenia 6/2010
alergicznych. A
agodzenie objawów choroby na, niepatogenna mikroflora) obserwowano
przez probiotyki może więc być wynikiem rozwój stanu zapalnego. Kolejnym faktem
przywrócenia właściwych stosunków bak- przemawiającym za bakteryjnym podło-
teryjnych w jelitach. Istotną rolę odgrywa żem choroby jest skuteczność antybiotyków
również wpływ probiotyków na układ im- w łagodzeniu zmian zapalnych u pacjentów
munologiczny, zwłaszcza zwiększone wy- z NZJ. Ponadto obserwuje się u nich wyraz
nÄ…
dzielanie IgA biorącej udział w eliminacji dysbiozę przewodu pokarmowego. Zastoso-
alergenów pokarmowych. Dodatkowo, dzię- wanie probiotyków, które wykazują aktyw-
ki tworzeniu wspomnianej wcześniej barie- ność antagonistyczną względem szeregu
ry jelitowej uszczelniającej nabłonek jelita, drobnoustrojów patogennych oraz stymulują
zostaje ograniczone dalsze przenikanie aler- układ odpornościowy, może być leczeniem
genów do ustroju i w konsekwencji wtórna uzupełniającym dla tych pacjentów. Sku-
alergizacja. Wielowymiarowe oddziaływanie teczność terapii bakteryjnej została potwier-
bakterii obejmuje ponadto zdolność do trans- dzona u pacjentów z wrzodziejącym zapa-
formacji struktury potencjalnego antygenu, leniem jelita grubego (colitis ulcerosa) oraz
dzięki czemu jego immunogenność znacz- z zapaleniem zbiornika kałowego (pouchitis).
nie maleje. W 2001 roku Kalliomaki i wsp. Przeprowadzona przez prof. SzajewskÄ… me-
opublikowali pracę, która odbiła się szerokim taanaliza 24 randomizowanych badań wy-
echem w środowisku medycznym. Wykaza- kazała najwyższą skuteczność probiotyków
no w niej, że podawanie szczepu LGG ko- w profilaktyce pouchitis zarówno pierwotnej,
Skuteczność te-
bietom w ciąży obciążonym atopią (ostatni jak i wtórnej. U pacjentów tych celowe jest
trymestr ciąży) oraz ich nowo narodzonym stosowanie probiotycznego koktajlu VSL#3,
rapii bakteryjnej
dzieciom (przez sześć pierwszych miesięcy zawierającego trzy szczepy bakterii z rodza-
została potwier-
życia) istotnie zmniejsza ryzyko wystąpienia ju Bifidobacterium, cztery szczepy pałeczek
dzona u pacjen-
zmian skórnych [12]. Obserwowano znaczną z rodzaju Lactobacillus oraz Streptococcus
tów z wrzodzieją- redukcję występowania wyprysku atopowego thermophillus. U pacjentów z colitis ulcero-
i jednocześnie brak efektu w odniesieniu do sa rzeczywistą zdolność do podtrzymania re-
cym zapaleniem
nieżytu nosa o podłożu alergicznym oraz ast- misji choroby wykazuje probiotyczny szczep
jelita grubego
my. Prawdopodobnie obserwowany efekt był Escherichia coli Nissle 1917. Okazał się on
(colitis ulcerosa)
wynikiem stymulacji limfocytów Th1 przy równie skuteczny co tradycyjna terapia me-
jednoczesnym hamowaniu odpowiedzi Th2 salazyną czy basalazyną. Pożądane efekty
oraz z zapale-
dzięki zwiększeniu syntezy TGF-beta. Nato- osiągnięto ponadto, suplementując pacjentów
niem zbiornika
miast metaanaliza przeprowadzona przez Lee preparatem VSL#3 oraz mieszaniną szczepów
kałowego (pou-
i wsp. nie wykazała skuteczności probiotyku Bifidobacterium breve, Bifidobacterium bifi-
w łagodzeniu już istniejących zmian atopo- dum i Lactobacillus acidophillus. Natomiast
chitis).
wych [13]. żaden z testowanych probiotyków nie okazał
Nieswoiste choroby zapalne jelit (NZJ) siÄ™ skuteczny w Å‚agodzeniu stanu zapalnego
stanowią grupę chorób o nieustalonej dokład- lub podtrzymaniu remisji u pacjentów z cho-
nie etiologii. Wskazuje się na udział czyn- robą Leśniowskiego-Crohna [14]. Przewlekły
ników mikrobiologicznych, genetycznych charakter choroby oraz konieczność stosowa-
oraz immunologicznych. Prawdopodobnie nia inwazyjnych terapii w grupie pacjentów
u pacjentów z omawianą jednostką chorobo- objętych NZJ wskazuje na konieczność pro-
wą układ odpornościowy przewodu pokar- wadzenia dalszych analiz oceniających efek-
mowego próbuje eliminować drobnoustroje tywność probiotykoterapii.
flory własnej gospodarza. Konsekwencją jest W przeciwieństwie do nieswoistych cho-
rozwój przewlekłego stanu zapalnego jelita. rób zapalnych zespół jelita nadwrażliwego
Istnieją również hipotezy, iż w rozwoju cho- (ZJD) nie powoduje zmian organicznych
roby kluczową rolę odgrywa jeden konkretny w przewodzie pokarmowym, ale większość
mikroorganizm, jednak dotychczas nie udało odczuwanych dolegliwości jest taka sama.
się go wyizolować. Za udziałem parametru U pacjentów z zaburzeniami czynnościo-
mikrobiologicznego w rozwoju i podtrzy- wymi obserwuje się bóle brzucha, biegunki,
maniu stanu zapalnego przemawiają badania zaparcia, wzdęcia, gazy, nudności, wymioty
prowadzone na zwierzętach laboratoryjnych. i inne. Z uwagi na ograniczone możliwości
U zwierząt jałowych (germ-free) umieszczo- terapeutyczne probiotyki mogą stanowić
nych w środowisku bakteryjnym (fizjologicz- istotną pomoc dla pacjentów z ZJD. Wy-
6
zakażenia 6/2010 probiotyki
raz
ne ograniczenie obserwowanych dole- Analizy prowadzone na zwierzętach labora-
gliwości zanotowano po podaniu pacjen- toryjnych z owrzodzoną śluzówką żołądka
tom szczepu Lactobacillus plantarum 299V. wykazały wzrost wykładników zapalnych
Nieliczne doniesienia wskazują również na po spożyciu szczepu LGG. Odkrycie to jest
skuteczność złożonego preparatu VSL#3 w sprzeczności z wieloma dotychczas prze-
oraz Bifidobacterium infantis i Lactobaci prowadzonymi badaniami. Rola probiotyków
llus acidophillus. w terapii zakażenia H. pylorii pozostaje więc
Preparaty probiotyczne okazały się rów- kwestią otwartą.
nie skuteczne w terapii eradykacyjnej He- Działanie bakterii kwasu mlekowego
licobacter pylori. Ich działanie jest w tym umożliwia również łagodzenie objawów nie-
wypadku dwojakiego rodzaju: nie tylko tolerancji laktozy. Dolegliwości obserwowa-
poprawiają tolerancję samego leczenia, lecz ne po spożyciu produktów mlecznych (bóle
również zwiększają jego skuteczność. Uwa- brzucha, wzdęcia, biegunka) są wynikiem
ża się, iż korzystne efekty probiotykoterapii ograniczonej aktywności enzymu rozkłada-
są wynikiem antagonizmu szczepów pro- jącego dwucukier  laktazy. Wzbogacenie
biotycznych względem patogennej bakterii. pokarmu w żywe bakterie, które dostarcza-
Właściwości takie obserwuje się zwłaszcza ją enzymu, korzystnie wpływa na toleran-
u szczepów Lactobacillus. Badania wyka- cję produktu laktozowego. Z tego względu
zały zdolność omawianych drobnoustrojów spożywanie jogurtów i innej fermentowanej
do hamowania/redukcji aktywności ureazy żywności mlecznej nie powoduje dolegliwo-
wytwarzanej przez H. pylori. Enzym ten ści ze strony przewodu pokarmowego u osób
Szczepy pro-
bierze udział w rozkładzie mocznika, dzię- nietolerujących cukru mlecznego. Sprawą
biotyczne ha-
ki czemu zobojętnia kwas solny w żołądku. przyszłości wydaje się wzbogacanie pro-
Takie działanie umożliwia bakterii przetrwa- duktów mlecznych w bakterie probiotyczne,
mują rozwój
nie w niekorzystnym środowisku, toteż blo- które w znacznym stopniu ograniczą działa-
drobnoustro-
kowanie działania enzymu odgrywa istotną nia niepożądane. Możliwość bezobjawowej
jów zdolnych
rolÄ™ w walce z patogenem. Eliminacja bak- konsumpcji substancji pochodzenia mlecz-
terii z ludzkiego organizmu prawdopodobnie nego jest istotna w profilaktyce osteoporozy,
do konwersji
jest również wynikiem współzawodnictwa która wymaga zwiększenia przyswajanej puli
prokarcinoge-
o niszę życiową oraz substancje odżywcze. wapnia w organizmie.
nów (związków
Efektywność probiotyków w zakażeniu Dyskutowaną obecnie kwestią są antyno-
H. pylori ma wielkie znaczenie zwłaszcza wotworowe i antymiażdżycowe właściwo- potencjalnie
u pacjentów pediatrycznych. Skuteczność te- ści probiotyków. Jak wcześniej wspomnia-
rakotwórczych)
rapii trójlekowej jest u nich mniejsza aniżeli no, szczepy probiotyczne hamują rozwój
w karcinogeny.
u osób dorosłych. Problemem jest też rosną- drobnoustrojów zdolnych do konwersji
ca wielooporność Helicobacter na stosowane prokarcinogenów (związków potencjalnie
w terapii antybiotyki. Badania Sykory i wsp. rakotwórczych) w karcinogeny. Obniżają
wykazały, iż dołączenie Lactobacillus casei również aktywność enzymów zaangażowa-
do stosowanej terapii zwiększyło skuteczność nych w proces nowotworzenia. Co więcej,
leczenia o 30% [15]. Pojawiają się doniesie- wiążą związki mutagenne w przewodzie
nia o efektywności Saccharomyces boulardii pokarmowym, dzięki czemu wchłanianie
i Lactobacillus johnsonii La1 w hamowaniu i kontakt szkodliwej substancji z nabłon-
zakażenia H. pylori. Czerwionka-Szaflarska kiem jelita ulega znacznemu skróceniu.
wykazała natomiast poprawę tolerancji terapii Składową tych działań jest spodziewane
erdykacyjnej w grupie suplementowanej pro- działanie antynowotworowe szczepów pro-
biotykiem, polegajÄ…cej na ustÄ…pieniu dolegli- biotycznych. Analizy przeprowadzone na
wości bólowych, nudności, wymiotów oraz liniach komórkowych dały pozytywne re-
luz
nych stolców [16]. Wydawało się, iż ru- zultaty, jednakże wyciągnięcie wniosków
tynowe stosowanie szczepów probiotycznych dotyczących rzeczywistej skuteczności
w celu eliminacji patogennej bakterii jest jak probiotyków w hamowaniu procesu karci-
najbardziej uzasadnione nie tylko ze względu nogenezy wymaga dalszych badań. Dzięki
na poprawę parametrów leczenia, lecz rów- swej wielokierunkowej aktywności probio-
nież jakości życia pacjenta. Jednak prezento- tyki wydają się odgrywać rolę w hamowaniu
wane podejście może ulec zmianie w związ- rozwoju miażdżycy, mają bowiem wpływ
ku z wynikami badań Kamila i wsp. [17]. na gospodarkę lipidową. Charakteryzowane
7
probiotyki zakażenia 6/2010
drobnoustroje dzięki zdolności do modyfi- 5. Szajewska H.: Rola probiotyków w zapobie-
kacji ekosystemu bakterii autochtonicznych ganiu i leczeniu chorób przewodu pokarmowego, Ped
wpływają pośrednio na metabolizm kwasów Współ Gastroenterol Hepatol Żyw Dziecka.
tłuszczowych, przemianę cholesterolu oraz 6. Oksanen P. J., Salminen S., Saxelin M. i wsp.:
tłuszczów w wątrobie. W wyniku konwersji Prevention of travellers diarrhoea by Lactobacillus
do koprostanolu obniżają poziom choleste- GG, Ann Med 1990, 22, 53 6.
rolu we krwi. Z uwagi na wagę problemu 7. Szajewska H., Ruszczyński M., Radzikow-
rola probiotyków w profilaktyce chorób ski A.: Probiotics in the prevention of antibiotic-
cywilizacyjnych jest obecnie przedmiotem associated diarrhea in children: a meta-analysis of
intensywnych badań. randomized controlled trials, J Pediatr 2006, 149,
Idea probiozy znajduje coraz szersze zasto- 367 72.
sowanie w medycynie. Możliwość jej wyko- 8. Marteau R. P., de Vrese M., Cellier C. J. i wsp.:
rzystania w profilaktyce i lecznictwie sprawia, Protection from gastrointestinal diseases with the use
iż probiotykoterapię stosuje się już standardo- of probiotics, Am J Clin Nutr 2001, 73, 430 6.
wo w licznych jednostkach chorobowych. Nie 9. D Souza A. L., Rajkumar C., Cooke J. i wsp.:
bez znaczenia jest nieinwazyjność i wielokrot- Probiotics in prevention of antibiotic associated
nie potwierdzone bezpieczeństwo suplementa- diarrhoea: meta-analysis, BMJ 2002, 324, 1361 6.
cji. Szczepy probiotyczne sÄ… bowiem zaliczane 10. Johnston B. C., Supina A. L., Ospina M.
do grupy GRAS (generally recognised as safe i wsp..: Probiotics for the prevention of pediatric
 uznane za bezpieczne). Ryzyko rozwoju antibiotic-associated diarrhea, Cochrane Databa-
bakteriemii związane z ich spożywaniem jest se of Systematic Reviews 2007, issue 2, art. no.:
znikome i dotyczy przede wszystkim pacjen- CD004827. DOI: 10.1002/14651858.CD004827.
tów z grup wysokiego ryzyka (po przeszcze- pub2.
pach, onkologicznych, z upośledzeniem od- 11. Ivory K., Chambers S. K., Pin C. i wsp.: Oral
porności, poddanych inwazyjnym zabiegom delivery of Lactobacillus casei Shirota modifies aller-
medycznym itp.). Możliwość transferu genu gen-induced immune responses in allergic rhinitis,
oporności na inne gatunki bakterii jest rów- Clin Experiment Allergy 2008, 38 (8), 1282 9.
nież niewielka. KorzystajÄ…c z dobrodziejstw 12. Kalliomäki M., Salminen S., Poussa T.
probiotykoterapii, należy jednak uwzględniać i wsp.: Probiotics during the first 7 years of life:
wyniki badań i stosować te szczepy, które mają a cumulative risk reduction of eczema in a randomi-
udokumentowaną skuteczność w danej cho- zed, placebo-controlled trial, J Allergy Clin Immun
robie. Jedynie wówczas terapia probiotyczna 2007, 119, 1019 21.
ma sens. W probiotykach znajduje siÄ™ wielki 13. Lee J., Seto D., Bielory L.: Meta-analysis
potencjał, co powinno zachęcać do dalszych, of clinical trials of probiotics for prevention and tre-
intensywnych badań. Być może dobroczyn- atment of pediatric atopic dermatitis, J Allergy Clin
ne bakterie okażą się skuteczne w leczeniu Immunol 2008, 121 (1), 116 21.
chorób, których klasyczna medycyna nie jest 14. Szajewska H., Horvath A., Dziechciarz P.:
w stanie pokonać. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki w leczeniu nie-
swoistych zapaleń jelit  przegląd systematyczny.
Piśmiennictwo: Ped Współ Hep Żyw Dz 2007, 9: 266 75.
1. Metchnikoff E.: The prolongation of life. Op- 15. Sykora J., Valeckova K. i wsp.: Effects of
timistic studies, Wiliam Heinemann, London 1907. a specially designed fermented milk product con-
2. Brudziński J.: O występowaniu Bac. proteus taining probiotic Lactobacillus casei DN-114 001 and
vulgaris w stolcach niemowląt; próba leczenia przez the eradication of H. pylori in children: a prospective
podawanie hodowli bakteryjnych, Przegl Lek 1889, randomized double-blind study, J Clin Gastroenterol
48, 651 3. 2005, 39, 692 8.
3. Zychowicz C., Surażyńska A., Siewierska B. 16. Czerwionka-Szaflarska M., Kuczyńska R.,
i wsp.: Wpływ kultury bakteryjnej Lactobacillus aci- Mierzwa G. i wsp.: Ocena wpływu bakterii probio-
dophilus (mleka acidofilnego) na nosicielstwo pałe- tycznych na tolerancję terapii eradykacyjnej zaka-
czek czerwonki i durów u dzieci, Ped Pol 1975, 49, żeń Helicobacter pylori u dzieci i młodzieży, Ped Pol
997 1003. 2006, 81, 334 41.
4. Madsen K., Jijon H., Yeung H. i wsp.: DNA 17. Kamil R., Geier M. S., Butler R. N.: Lacto-
from probiotic bacteria exerts anti-inflammatory bacillus rhamnosus GG exacerbates intestinal ulce-
actions on epithelial cells by inhibition of NFkB, ration in a model of indomethacin-induced entero-
data przyjęcia pracy  2.12.2010
data akceptacji  16.12.2010 Gastroenterol 2002, 122, A 546. pathy, Dig Dis Sci 2007, 52, 1247 52.
8