2009-02- Prowadzący zajęcia: dr Tomasz Skica Prowadzący zajęcia: dr Tomasz Skica Dane do kontaktu: Dane do kontaktu: Katedra Finansów i Bankowości WSIiZ w Rzeszowie Katedra Finansów i Bankowości WSIiZ w Rzeszowie pok. A216 i A217 IIp. pok. A216 i A217 IIp. tel. 017 866 11 73 lub 017 866 11 85 tel. 017 866 11 73 lub 017 866 11 85 Terminy konsultacji Terminy konsultacji Konsultacje odbywać się będą w każdy wtorek i środę: Konsultacje odbywać się będą w każdy wtorek i środę: wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 do 24 marca 2009 r., Tyczyn wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 do 24 marca 2009 r., Tyczyn wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 od 31 marca sala A216 wtorki w g od 9.00 do 10.00 od 31 marca sala A216 godzinach g środy w godzinach od 9.40 do 10.40, sala A216 środy w godzinach od 9.40 do 10.40, sala A216 e-mail: tskica@poczta.wsiz.rzeszow.pl e-mail: tskica@poczta.wsiz.rzeszow.pl Strona pracownicza: http://portal.wsiz.rzeszow.pl/strona.aspx?id=257 Strona pracownicza: http://portal.wsiz.rzeszow.pl/strona.aspx?id=257 Opracowanie: dr Tomasz Skica 1 Opracowanie: dr Tomasz Skica 1 Literatura przedmiotu Literatura przedmiotu 1. S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. 1. S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. 2. W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej Sp. 2. W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej Sp. z.o.o., Poznań 2005. z.o.o., Poznań 2005. 3. E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, Finanse publiczne w Polsce, LexisNexis, Warszawa 2007. 3. E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, Finanse publiczne w Polsce, LexisNexis, Warszawa 2007. 4. C. Kosikowski, Sektor finansów publicznych w Polsce, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006. 4. C. Kosikowski, Sektor finansów publicznych w Polsce, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006. 5. J. Ciak, Polityka budżetowa, Wydawnictwo Dom Organizatora TNOiK, Toruń 2002. 5. J. Ciak, Polityka budżetowa, Wydawnictwo Dom Organizatora TNOiK, Toruń 2002. 6. J. Osiatyński, Finanse publiczne. Ekonomia i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. 6. J. Osiatyński, Finanse publiczne. Ekonomia i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. 7. J. Głuchowski, R. Huterski, B. Kołosowska, J. Patyk, J. Wiśniewski, Finanse publiczne, Wyższa Szkoła 7. J. Głuchowski, R. Huterski, B. Kołosowska, J. Patyk, J. Wiśniewski, Finanse publiczne, Wyższa Szkoła Bankowa TNOiK, Toruń 2005. Bankowa TNOiK, Toruń 2005. 8. S. Owsiak (red.), Budżet władz lokalnych. Narzędzie zarządzania, PWE, Warszawa 2002. 8. S. Owsiak (red.), Budżet władz lokalnych. Narzędzie zarządzania, PWE, Warszawa 2002. 9. J. E. St g t , o o a sektora publicznego, yda ct o au o e , a s a a 00 9. J. Stiglitz, o o a sektora publicznego, yda ct o au o e , a s a a 00 9 J Stiglitz, Ekonomia se to a pub c ego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. 9 J E. St g t , Ekonomia se to a pub c ego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. 10. E. Denek, J. Sobiech, J. Wierzbicki, Finanse publiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. 10. E. Denek, J. Sobiech, J. Wierzbicki, Finanse publiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. 11. A. Wernik, Finanse publiczne. Cele, struktury uwarunkowania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 11. A. Wernik, Finanse publiczne. Cele, struktury uwarunkowania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007. Warszawa 2007. Opracowanie: dr Tomasz Skica 2 Opracowanie: dr Tomasz Skica 2 2009-02- Finanse publiczne Finanse publiczne Finanse publiczne Finanse publiczne Wykład nr 1: Wykład nr 1: Przegląd ważniejszych teorii finansów publicznych Przegląd ważniejszych teorii finansów publicznych Znaczenie teorii finansów publicznych Znaczenie teorii finansów publicznych Teorie finansów publicznych były i są podstawą polityki państwa w zakresie nakładania Teorie finansów publicznych były i są podstawą polityki państwa w zakresie nakładania ciężarów podatkowych oraz w zakresie wydatkowania publicznego. ciężarów podatkowych oraz w zakresie wydatkowania publicznego. Podkreślenia wymaga związek finansów publicznych z funkcjonowaniem całej Podkreślenia wymaga związek finansów publicznych z funkcjonowaniem całej ś ó ś ó gospodarki narodowej gospodarki narodowej skutkiem, że tego teorie finansów publicznych są elementem ogólnej teorii ekonomicznej są skutkiem, że tego teorie finansów publicznych są elementem ogólnej teorii ekonomicznej są one rozpatrywane w ramach różnych doktryn ekonomicznych i społecznych; one rozpatrywane w ramach różnych doktryn ekonomicznych i społecznych; Wpływ finansów publicznych na życie obywateli, grup społecznych czy całego Wpływ finansów publicznych na życie obywateli, grup społecznych czy całego społeczeństwa powodował, że w formułowanych teoriach finansów publicznych społeczeństwa powodował, że w formułowanych teoriach finansów publicznych występowały pierwiastki: występowały pierwiastki: występowały pierwiastki: występowały pierwiastki: społeczne, społeczne, etyczne, etyczne, religijne, religijne, Opracowanie: dr Tomasz Skica 4 Opracowanie: dr Tomasz Skica 4 2009-02- Znaczenie teorii finansów publicznych Znaczenie teorii finansów publicznych Wpływ religii i poglądów filozoficznych na finanse publiczne Wpływ religii i poglądów filozoficznych na finanse publiczne silny wpływ religii i poglądów filozoficznych na posługiwanie się finansami publicznymi silny wpływ religii i poglądów filozoficznych na posługiwanie się finansami publicznymi (a precyzyjniej ich elementami, zwłaszcza podatkami) był widoczny w okresach, w których (a precyzyjniej ich elementami, zwłaszcza podatkami) był widoczny w okresach, w których (a precyzyjniej ich elementami, zwłaszcza podatkami) był widoczny w okresach, w których (a precyzyjniej ich elementami, zwłaszcza podatkami) był widoczny w okresach, w których nie było rozwiniętej myśli i teorii ekonomicznej; nie było rozwiniętej myśli i teorii ekonomicznej; Nowożytna myśl ekonomiczna a finanse publiczne Nowożytna myśl ekonomiczna a finanse publiczne w historii nowożytnej myśli ekonomicznej przyjmuje się, że zwarty system teoretyczny w historii nowożytnej myśli ekonomicznej przyjmuje się, że zwarty system teoretyczny opisujący podstawy kapitalistycznego sposobu produkcji został stworzony przez fizjokratów, opisujący podstawy kapitalistycznego sposobu produkcji został stworzony przez fizjokratów, lecz elementy systemowego podejścia do gospodarki spotykamy już w poglądach lecz elementy systemowego podejścia do gospodarki spotykamy już w poglądach kameralistów niemieckich; kameralistów niemieckich; Opracowanie: dr Tomasz Skica 5 Opracowanie: dr Tomasz Skica 5 Okres przedkapitalistyczny Okres przedkapitalistyczny Finanse publiczne ściśle wiążą się z instytucją państwa Finanse publiczne ściśle wiążą się z instytucją państwa ze związku tego wynika istotna zależność pomiędzy pojmowaniem roli państwa w kształtowaniu ze związku tego wynika istotna zależność pomiędzy pojmowaniem roli państwa w kształtowaniu procesów społecznych i gospodarczych a poglądami na rolę spełnianą przez finanse publiczne; procesów społecznych i gospodarczych a poglądami na rolę spełnianą przez finanse publiczne; Instytucja państwa, tak jak i finanse publiczne rozwinęła się w okresie Instytucja państwa, tak jak i finanse publiczne rozwinęła się w okresie przedkapitalistycznym, a nawet w starożytności przedkapitalistycznym, a nawet w starożytności Egipt, Grecja, Cesarstwo Rzymskie Egipt, Grecja, Cesarstwo Rzymskie Rozwój instytucji finansów publicznych zdeterminowany został rozwojem stosunków Rozwój instytucji finansów publicznych zdeterminowany został rozwojem stosunków towarowo-pieniężnych, który nastąpił wraz z powstaniem kapitalizmu; towarowo-pieniężnych, który nastąpił wraz z powstaniem kapitalizmu; Starożytność Starożytność dla starożytności charakterystyczne było to, że państwo miało wiele dochodów z własności, dla starożytności charakterystyczne było to, że państwo miało wiele dochodów z własności, a wydatki ponosiło głównie na prowadzenie wojen i utrzymanie armii; a wydatki ponosiło głównie na prowadzenie wojen i utrzymanie armii; państwa starożytne korzystały w szerokim zakresie z naturalnych danin na rzecz państwa; państwa starożytne korzystały w szerokim zakresie z naturalnych danin na rzecz państwa; Opracowanie: dr Tomasz Skica 6 Opracowanie: dr Tomasz Skica 6 2009-02- Okres przedkapitalistyczny Okres przedkapitalistyczny Średniowiecze Średniowiecze w średniowieczu oceny posługiwania się przez władców daninami dokonywano przede w średniowieczu oceny posługiwania się przez władców daninami dokonywano przede wszystkim z punktu widzenia moralnego; wszystkim z punktu widzenia moralnego; chodziło o sprawiedliwe rozłożenie ciężarów przy czym rozumiano to jako ekwiwalentność ponoszenia chodziło o sprawiedliwe rozłożenie ciężarów przy czym rozumiano to jako ekwiwalentność ponoszenia daniny i otrzymanego świadczenia; daniny i otrzymanego świadczenia; Koncepcja sprawiedliwej (słusznej ceny) Koncepcja sprawiedliwej (słusznej ceny) poglądy takie można sformułować opierając się na koncepcji sprawiedliwej (słusznej) ceny poglądy takie można sformułować opierając się na koncepcji sprawiedliwej (słusznej) ceny która pojawiła się w poglądach społecznych św. Tomasza z Akwinu (1225-1274); która pojawiła się w poglądach społecznych św. Tomasza z Akwinu (1225-1274); poglądy te są jednym ze zródeł współczesnych teorii dotyczących poglądy te są jednym ze zródeł współczesnych teorii dotyczących finansów publicznych finansów publicznych finansów publicznych, finansów publicznych, zwłaszcza tych, które głoszą, iż ciężary podatkowe powinny być nakładane zwłaszcza tych, które głoszą, iż ciężary podatkowe powinny być nakładane odpowiednio do osiąganych korzyści, odpowiednio do osiąganych korzyści, Opracowanie: dr Tomasz Skica 7 Opracowanie: dr Tomasz Skica 7 Okres przedkapitalistyczny Okres przedkapitalistyczny Merkantyliści (XVI XVII wiek) Merkantyliści (XVI XVII wiek) preferowali gospodarkę krajową i uważali, że należy ją chronić m.in. za pomocą systemu preferowali gospodarkę krajową i uważali, że należy ją chronić m.in. za pomocą systemu podatków i ceł, podatków i ceł, szczególne miejsce w polityce merkantylistycznej zajmuje kolbertyzm biorący swoją nazwę szczególne miejsce w polityce merkantylistycznej zajmuje kolbertyzm biorący swoją nazwę od Jeana Baptiste Colberta (1619-1683) od Jeana Baptiste Colberta (1619-1683) wybitnego męża stanu, intendenta kardynała Mazarina i doradcy króla Ludwika XIV; wybitnego męża stanu, intendenta kardynała Mazarina i doradcy króla Ludwika XIV; Wśród zasług J. B. Colberta wymienić należy: Wśród zasług J. B. Colberta wymienić należy: standaryzację prawa regulującego system podatkowy, celny i administracyjny; standaryzację prawa regulującego system podatkowy, celny i administracyjny; przyczynienie się do ochrony rodzimej produkcji poprzez elastyczny system ceł importowych; przyczynienie się do ochrony rodzimej produkcji poprzez elastyczny system ceł importowych; Colbert przyczynił się także do: Colbert przyczynił się także do: Colbert przyczynił się takżedo: Colbert przyczynił się takżedo: rozbudowy armii lądowej i floty, rozbudowy armii lądowej i floty, zdobywania kolonii handlowych, zdobywania kolonii handlowych, rozbudowy manufaktur królewskich rozbudowy manufaktur królewskich Jean Baptiste Colbert (1619-1683) Jean Baptiste Colbert (1619-1683) 2009-02- Okres przedkapitalistyczny Okres przedkapitalistyczny Fizjokratyzm Fizjokratyzm jego głównym przedstawicielem był Francois Quesnay (1694-1774), jego głównym przedstawicielem był Francois Quesnay (1694-1774), w okresie fizjokratyzmu panował pogląd, że jedynym zródłem bogactwa i dochodu czystego w okresie fizjokratyzmu panował pogląd, że jedynym zródłem bogactwa i dochodu czystego (produit net) jest rolnictwo, a ściślej ziemia: (produit net) jest rolnictwo, a ściślej ziemia: jedynie praca w rolnictwie ma charakter produktywny; jedynie praca w rolnictwie ma charakter produktywny; dl h k d k dl h k d k konsekwencją takiego rozumienia gospodarki była koncepcja podatku jedynego który konsekwencją takiego rozumienia gospodarki była koncepcja podatku jedynego który powinni płacić wyłącznie właściciele ziemscy; powinni płacić wyłącznie właściciele ziemscy; Stanowisko anty- merkantylistyczne Stanowisko anty- merkantylistyczne propagowanie przez Quesney a koncepcji podatku jedynego było też wyrazem postawy propagowanie przez Quesney a koncepcji podatku jedynego było też wyrazem postawy antymerkantylistycznej, antymerkantylistycznej, Quesney jest twórcą hasła laissez faire (leseferyzm), Quesney jest twórcą hasła laissez faire (leseferyzm), jego sens sprowadza się do tego że w gospodarce panuje jego sens sprowadza się do tego że w gospodarce panuje jego sens sprowadza się do tego, że w gospodarce panuje jego sens sprowadza się do tego, że w gospodarce panuje naturalny porządek rzeczy , wobec tego powinna ona opierać naturalny porządek rzeczy , wobec tego powinna ona opierać się na wolnej konkurencji, się na wolnej konkurencji, Wg Quesney a zamykanie granic jest przyczyną ubożenia społeczeństwa Wg Quesney a zamykanie granic jest przyczyną ubożenia społeczeństwa w rozwiniętym merkantylizmie nie zabraniano więc wywozu towarów, w rozwiniętym merkantylizmie nie zabraniano więc wywozu towarów, dbano jednak, by bilans handlowy był dodatni; dbano jednak, by bilans handlowy był dodatni; Francois Quesnay (1694-1774) Francois Quesnay (1694-1774) Okres przedkapitalistyczny Okres przedkapitalistyczny Kameraliści niemieccy Kameraliści niemieccy elementy teorii finansów publicznych i zaleceń wobec gospodarki finansowej państwa są elementy teorii finansów publicznych i zaleceń wobec gospodarki finansowej państwa są zaskakująco dobrze rozwinięte w poglądach kameralistów; zaskakująco dobrze rozwinięte w poglądach kameralistów; myśl kameralistów wyrażona zwłaszcza w działach J.H.G Justiego (1705-1771) przypisywała myśl kameralistów wyrażona zwłaszcza w działach J.H.G Justiego (1705-1771) przypisywała śl k li tó ż ł d i ł h J HG J ti (1705 1771) i ł śl k li tó ż ł d i ł h J HGJ ti (1705 1771) i ł duże znaczenie gospodarce finansowej państwa, duże znaczenie gospodarce finansowej państwa, Rola gospodarki finansowej państwa Rola gospodarki finansowej państwa sprowadza się nie tylko do polityki protekcjonistycznej realizowanej za pomocą instrumentów sprowadza się nie tylko do polityki protekcjonistycznej realizowanej za pomocą instrumentów finansowych, lecz także do wykorzystania podatków w ich funkcji interwencyjnej, finansowych, lecz także do wykorzystania podatków w ich funkcji interwencyjnej, kameraliści dostrzegali związek między fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem kameraliści dostrzegali związek między fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem społecznym społecznym społecznym, społecznym, współczesny Justiemu J. F. Pfeifer twierdził, że: współczesny Justiemu J. F. Pfeifer twierdził, że: & jakość i wielkość potrzeb państwowych oraz wypływających z nich wydatków są rezultatem & jakość i wielkość potrzeb państwowych oraz wypływających z nich wydatków są rezultatem działalności państwa, które ma na celu podniesienie dobrobytu całego narodu. Znaczenie i wielkość działalności państwa, które ma na celu podniesienie dobrobytu całego narodu. Znaczenie i wielkość potrzeby państwowej mierzy się korzyścią, wzrostem dochodów, jaki wynika z podatków państwowych potrzeby państwowej mierzy się korzyścią, wzrostem dochodów, jaki wynika z podatków państwowych & (J. F. Pfeifer) & (J. F. Pfeifer) Opracowanie: dr Tomasz Skica 10 Opracowanie: dr Tomasz Skica 10 2009-02- Okres przedkapitalistyczny Okres przedkapitalistyczny Kameraliści niemieccy Kameraliści niemieccy Kameraliści zalecali pobieranie podatków nie tam gdzie można, lecz tam gdzie trzeba, Kameraliści zalecali pobieranie podatków nie tam gdzie można, lecz tam gdzie trzeba, jako pierwsi - kameraliści postawili kwestię granic wydatków publicznych, a więc pośrednio jako pierwsi - kameraliści postawili kwestię granic wydatków publicznych, a więc pośrednio granic p , granic p , g opodatkowania, g opodatkowania, podstawowym kryterium oceny wydatków publicznych musi być ich pozytywny lub negatywny podstawowym kryterium oceny wydatków publicznych musi być ich pozytywny lub negatywny wpływ na gospodarkę, wpływ na gospodarkę, Kameraliści niemieccy a podejście do konstrukcji budżetu Kameraliści niemieccy a podejście do konstrukcji budżetu jako pierwsi wskazali jedną z metod budowania budżetu państwa jako pierwsi wskazali jedną z metod budowania budżetu państwa ich zdaniem powinno zaczynać się od potrzeb państwa, czyli od wydatków, do których należy ich zdaniem powinno zaczynać się od potrzeb państwa, czyli od wydatków, do których należy dostosowywać dochody dostosowywać dochody kameraliści (a ściślej Justi) sformułowali zasadę rocznego sporządzania budżetu, kameraliści (a ściślej Justi) sformułowali zasadę rocznego sporządzania budżetu, Opracowanie: dr Tomasz Skica 11 Opracowanie: dr Tomasz Skica 11 Okres przedkapitalistyczny Okres przedkapitalistyczny Poglądy kameralistów w Polsce Poglądy kameralistów w Polsce poglądy kameralistów miały również zwolenników w Polsce do najwybitniejszych należał poglądy kameralistów miały również zwolenników w Polsce do najwybitniejszych należał Jan Ferdynand Nax (1736-1810), Jan Ferdynand Nax (1736-1810), dostrzegał on wyrazne różnice między fiskalnymi i interwencjonistycznymi celami działalności państwa do dostrzegał on wyrazne różnice między fiskalnymi i interwencjonistycznymi celami działalności państwa do dostrzegał on wyrazne różnice między fiskalnymi i interwencjonistycznymi celami działalności państwa do dostrzegał on wyrazne różnice między fiskalnymi i interwencjonistycznymi celami działalności państwa do realizacji których wykorzystywało ono podatki realizacji których wykorzystywało ono podatki Nax rozróżniał trzy główne podatki: Nax rozróżniał trzy główne podatki: 1. Podatek gruntowy 1. Podatek gruntowy najbardziej sprawiedliwy ale stwarzający poważne trudności, jeśli chodzi o jego wprowadzenie, gdyż aby najbardziej sprawiedliwy ale stwarzający poważne trudności, jeśli chodzi o jego wprowadzenie, gdyż aby zadość uczynić sprawiedliwości, należałoby oprzeć go na katastrze, zadość uczynić sprawiedliwości, należałoby oprzeć go na katastrze, 2. Podatek od osób (czyli pogłówne) 2. Podatek od osób (czyli pogłówne) który uważał za bardzo niesprawiedliwy, gdyż nie jest on uzależniony ani od majątku, ani od dochodu, który uważał za bardzo niesprawiedliwy, gdyż nie jest on uzależniony ani od majątku, ani od dochodu, 3. Podatek od rzeczy 3. Podatek od rzeczy przez który rozumiał zwłaszcza akcyzę i czopowe, oraz podatek od dóbr luksusowych, przez który rozumiał zwłaszcza akcyzę i czopowe, oraz podatek od dóbr luksusowych, był zwolennikiem wysokiego opodatkowania tych dóbr, był zwolennikiem wysokiego opodatkowania tych dóbr, Opracowanie: dr Tomasz Skica 12 Opracowanie: dr Tomasz Skica 12 2009-02- F. publiczne w okresie powstania kapitalizmu F. publiczne w okresie powstania kapitalizmu Przejście Gospodarka feudalna Gospodarka kapitalistyczna wymaga zgromadzenia funduszy (kapitałów) w historii gospodarczej okres ten nazywany jest pierwotną akumulacją kapitału , w historii gospodarczej okres ten nazywany jest pierwotną akumulacją kapitału , pierwotna akumulacja kapitału miała miejsce w krajach zachodnich w wiekach XVI-XVIII; pierwotna akumulacja kapitału miała miejsce w krajach zachodnich w wiekach XVI-XVIII; w procesie tym aktywną rolę odegrało państwo, zwłaszcza w: w procesie tym aktywną rolę odegrało państwo, zwłaszcza w: Hiszpanii, Portugalii, Holandii, Francji, Anglii, Hiszpanii, Portugalii, Holandii, Francji, Anglii, państwo było aktywnym podmiotem systemu kolonialnego, a sama akumulacja kapitału miała państwo było aktywnym podmiotem systemu kolonialnego, a sama akumulacja kapitału miała charakter brutalny: charakter brutalny: uciekano się do przemocy, grabieży, wywłaszczeń przy czynnej pomocy państwa, uciekano się do przemocy, grabieży, wywłaszczeń przy czynnej pomocy państwa, Opracowanie: dr Tomasz Skica 13 Opracowanie: dr Tomasz Skica 13 F. publiczne w okresie powstania kapitalizmu F. publiczne w okresie powstania kapitalizmu Pierwotna akumulacja kapitału formy wsparcia państwa Pierwotna akumulacja kapitału formy wsparcia państwa państwo wspierało pierwotną akumulację kapitału m.in. przez: państwo wspierało pierwotną akumulację kapitału m.in. przez: wydzierżawianie podatków, wydzierżawianie podatków, wydzierżawianie zasobów i majątków królewskich (np. żup solnych, floty etc.), wydzierżawianie zasobów i majątków królewskich (np. żup solnych, floty etc.), dokonywanie zamówień inwestycyjnych, dokonywanie zamówień inwestycyjnych, kontraktowanie dostaw dla wojska, kontraktowanie dostaw dla wojska, środki uzyskane z podatków kierowane były do firm prywatnych, co umożliwiło ich ekspansję środki uzyskane z podatków kierowane były do firm prywatnych, co umożliwiło ich ekspansję i akumulację kapitału, i akumulację kapitału, Opracowanie: dr Tomasz Skica Opracowanie: dr Tomasz Skica 14 14 2009-02- Liberalna myśl finansowa Liberalna myśl finansowa Teoretyczne i ideologiczne podstawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith Teoretyczne i ideologiczne podstawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith (1723-1790), twórca ekonomii klasycznej, (1723-1790), twórca ekonomii klasycznej, kamieniem węgielnym liberalizmu jest: kamieniem węgielnym liberalizmu jest: wolność gospodarcza, wolność gospodarcza, wolna konkurencja, wolna konkurencja, silny indywidualizm gospodarczy (homo oeconomicus) silny indywidualizm gospodarczy (homo oeconomicus) od którego zależy pomyślność całego społeczeństwa, od którego zależy pomyślność całego społeczeństwa, Własność prywatna Własność prywatna własność prywatna jest podstawowym warunkiem rozwoju przedsiębiorczości, wobec tego: własność prywatna jest podstawowym warunkiem rozwoju przedsiębiorczości, wobec tego: rola państwa winna ograniczać się do tworzenia warunków dla swobodnego działania praw rynku, rola państwa winna ograniczać się do tworzenia warunków dla swobodnego działania praw rynku, państwo i finanse publiczne muszą być ograniczone do minimum w innym przypadku podważałoby państwo i finanse publiczne muszą być ograniczone do minimum w innym przypadku podważałoby ń t i fi bli b ć i d i i i dk d ż ł b ń t i fi bli b ć i d i i i dk d ż ł b to rolę działania mechanizmu rynkowego, to rolę działania mechanizmu rynkowego, A. Smith a teoria skarbowości A. Smith a teoria skarbowości wkład A. Smitha w tworzenie finansów publicznych (skarbowości) i teorii podatku jest ogromy wkład A. Smitha w tworzenie finansów publicznych (skarbowości) i teorii podatku jest ogromy gdyż ostatnia (piąta) księga dzieła pt. Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów gdyż ostatnia (piąta) księga dzieła pt. Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów poświęcona została kwestiom skarbowym; poświęcona została kwestiom skarbowym; Opracowanie: dr Tomasz Skica 15 Opracowanie: dr Tomasz Skica 15 Liberalna myśl finansowa Liberalna myśl finansowa Smith ograniczał rolę państwa w gospodarce do klasycznych funkcji publicznych Smith ograniczał rolę państwa w gospodarce do klasycznych funkcji publicznych był zwolennikiem stosowania opłat za usługi publiczne w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości był zwolennikiem stosowania opłat za usługi publiczne w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i oświaty, aby w jak najmniejszym stopniu działalność państwa obciążała podatników, i oświaty, aby w jak najmniejszym stopniu działalność państwa obciążała podatników, A. Smith traktował podatki jako zło konieczne jest twórcą czterech klasycznych zasad A. Smith traktował podatki jako zło konieczne jest twórcą czterech klasycznych zasad podatkowych; podatkowych; Zasady podatkowe wg Adama Smitha Zasady podatkowe wg Adama Smitha 1. Zasada równości 1. Zasada równości równość obciążeń podatkowych, żadne stany, grupy społeczne nie powinny być uprzywilejowane równość obciążeń podatkowych, żadne stany, grupy społeczne nie powinny być uprzywilejowane bądz dyskryminowane podatkowo, przykładem łamania tego postulatu jest stosowanie stawek bądz dyskryminowane podatkowo, przykładem łamania tego postulatu jest stosowanie stawek progresywnych, progresywnych, progresywnych, progresywnych, 2. Zasada pewności 2. Zasada pewności podatnicy z góry powinni wiedzieć jakie podatki, w jakiej wysokości, w jakich terminach będą płacić, podatnicy z góry powinni wiedzieć jakie podatki, w jakiej wysokości, w jakich terminach będą płacić, podatnicy powinni wiedzieć jakie konsekwencje spowoduje określona ich działalność, podatnicy powinni wiedzieć jakie konsekwencje spowoduje określona ich działalność, zasada ta jest wyrazem dążenia do ochrony interesów podatników przed dowolnością działania zasada ta jest wyrazem dążenia do ochrony interesów podatników przed dowolnością działania władzy administracyjnej, zasada ta jest nagminnie łamana, władzy administracyjnej, zasada ta jest nagminnie łamana, Opracowanie: dr Tomasz Skica 16 Opracowanie: dr Tomasz Skica 16 2009-02- Liberalna myśl finansowa Liberalna myśl finansowa 3. Zasada dogodności 3. Zasada dogodności podatki powinny być płacone w najbardziej dogodnym dla podatnika czasie, w najbardziej dla niego podatki powinny być płacone w najbardziej dogodnym dla podatnika czasie, w najbardziej dla niego dogodnej formie, zasada nagminnie łamana np.: dogodnej formie, zasada nagminnie łamana np.: w podatku akcyzowym (wyroby spirytusowe, tytoniowe, piwa, wina itp.) obowiązek podatkowy w podatku akcyzowym (wyroby spirytusowe, tytoniowe, piwa, wina itp.) obowiązek podatkowy w momencie wywozu w/w wyrobów w momencie wywozu w/w wyrobów w momencie wywozu w/w wyrobów, w momencie wywozu w/w wyrobów, 4. Zasada taniości 4. Zasada taniości koszt poboru powinien być jak najniższy dla podatnika; koszt poboru powinien być jak najniższy dla podatnika; Obszary aktywności państwa w gospodarce Obszary aktywności państwa w gospodarce A. Smith przewidywał dla państwa następujące obszary działalności: A. Smith przewidywał dla państwa następujące obszary działalności: 1) obrona zewnętrzna, 1) obrona zewnętrzna, ) ę , ) ę , 2) ochrona własności, 2) ochrona własności, 3) wymiar sprawiedliwości, 3) wymiar sprawiedliwości, 4) organizacja robót publicznych, 4) organizacja robót publicznych, Opracowanie: dr Tomasz Skica 17 Opracowanie: dr Tomasz Skica 17 Liberalna myśl finansowa Liberalna myśl finansowa Ideę wolności w gospodarce określaną jako leseferyzm rozwijał m.in. Jean Baptiste Ideę wolności w gospodarce określaną jako leseferyzm rozwijał m.in. Jean Baptiste Say (1767-1832), zgodnie z jego poglądami: Say (1767-1832), zgodnie z jego poglądami: najlepszy plan finansowy polega na tym aby wydatkować mało, najlepszy plan finansowy polega na tym aby wydatkować mało, najlepszym ze wszystkich podatków jest podatek umiarkowany najlepszym ze wszystkich podatków jest podatek umiarkowany najlepszym ze wszystkich podatków jest podatek umiarkowany, najlepszym ze wszystkich podatków jest podatek umiarkowany, Doktryna liberalna opierała się na trzech kardynalnych założeniach: Doktryna liberalna opierała się na trzech kardynalnych założeniach: 1. Polityka podatkowa powinna być neutralna, 1. Polityka podatkowa powinna być neutralna, tzn. w jej wyniku nie mogą następować zmiany w podziale dochodów (ukształtowanych tzn. w jej wyniku nie mogą następować zmiany w podziale dochodów (ukształtowanych w warunkach produkcji) w społeczeństwie; w warunkach produkcji) w społeczeństwie; 2. Ciężary podatkowe powinny być takie aby nie hamowały aktywności gospodarczej oraz nie 2. Ciężary podatkowe powinny być takie aby nie hamowały aktywności gospodarczej oraz nie ograniczały zdolności gospodarstw domowych do gromadzenia oszczędności, ograniczały zdolności gospodarstw domowych do gromadzenia oszczędności, 3. System podatkowy powinien zawierać podatki pośrednie 3. System podatkowy powinien zawierać podatki pośrednie aby ciężary podatkowe ponosili w istotnym stopniu również pracownicy najemni co pozwoliłoby aby ciężary podatkowe ponosili w istotnym stopniu również pracownicy najemni co pozwoliłoby zwiększyć możliwości oszczędzania i inwestowania przedsiębiorców; zwiększyć możliwości oszczędzania i inwestowania przedsiębiorców; Opracowanie: dr Tomasz Skica 18 Opracowanie: dr Tomasz Skica 18 2009-02- Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Okres obowiązywania Okres obowiązywania Okresu w którym obowiązywała ortodoksyjna teoria finansów publicznych nie można Okresu w którym obowiązywała ortodoksyjna teoria finansów publicznych nie można dokładnie sprecyzować - niektóre szkoły finansów publicznych nakładają się w czasie; dokładnie sprecyzować - niektóre szkoły finansów publicznych nakładają się w czasie; Stanowisko J. Zajdy Stanowisko J. Zajdy zdaniem J. Zajdy ortodoksyjna teoria finansów publicznych podporządkowana skarbowemu zdaniem J. Zajdy ortodoksyjna teoria finansów publicznych podporządkowana skarbowemu punktowi widzenia dominowała przez cały wiek XIX aż do wielkiego kryzysu lat 1929-1933; punktowi widzenia dominowała przez cały wiek XIX aż do wielkiego kryzysu lat 1929-1933; Ortodoksyjna teoria finansów publicznych a poglądy J. B. Say a Ortodoksyjna teoria finansów publicznych a poglądy J. B. Say a podwaliny ortodoksyjnej teorii finansów publicznych stworzył Say, - zalecała ona aby budżet podwaliny ortodoksyjnej teorii finansów publicznych stworzył Say, - zalecała ona aby budżet państwa był jak najmniejszy zgodnie ze znaczeniem tej teorii: państwa był jak najmniejszy zgodnie ze znaczeniem tej teorii: podatek jest ciężarem nie tylko z prywatnego, lecz także ze społecznego punktu widzenia, podatek jest ciężarem nie tylko z prywatnego, lecz także ze społecznego punktu widzenia, Korzystny wpływ małego budżetu na gospodarkę wyraża się w tym, iż: Korzystny wpływ małego budżetu na gospodarkę wyraża się w tym, iż: rozmiary kapitalizacji są uwarunkowane w pierwszym rzędzie wielkością wydatków rozmiary kapitalizacji są uwarunkowane w pierwszym rzędzie wielkością wydatków publicznych; publicznych; 1) znaczne wydatki państwa podwyższają stopę procentową, zmniejszają wysokość płac i innych 1) znaczne wydatki państwa podwyższają stopę procentową, zmniejszają wysokość płac i innych dochodów; dochodów; 2) ograniczenie wydatków państwowych sprzyja umiarkowanej zwyżce cen i płac; 2) ograniczenie wydatków państwowych sprzyja umiarkowanej zwyżce cen i płac; 19 19 Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Rozmiary małego budżetu Rozmiary małego budżetu koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on mieć taką wysokość aby pozwalała koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on mieć taką wysokość aby pozwalała finansować ewidentne zadania publiczne państwa, a zwłaszcza zapewnić: finansować ewidentne zadania publiczne państwa, a zwłaszcza zapewnić: ład wewnętrzny; ład wewnętrzny; obronę narodową; obronę narodową; w świetle tej doktryny budżet państwa powinien być bezwzględnie zrównoważony w świetle tej doktryny budżet państwa powinien być bezwzględnie zrównoważony i co godne podkreślenia stale zrównoważony, i co godne podkreślenia stale zrównoważony, Ortodoksyjna teoria finansów publicznych szuka podobieństw między: Ortodoksyjna teoria finansów publicznych szuka podobieństw między: gospodarstwem domowym oraz przedsiębiorstwem prywatnym a gospodarstwem publicznym; gospodarstwem domowym oraz przedsiębiorstwem prywatnym a gospodarstwem publicznym; według ortodoksyjnych fiskalistów w odniesieniu do gospodarowania publicznymi środkami według ortodoksyjnych fiskalistów w odniesieniu do g p p y g yj y gospodarowania p y środkami g yj y g p publicznymi konieczne jest stosowanie ocen etycznych i religijnych w przypadku wydatkowania przez rząd sum konieczne jest stosowanie ocen etycznych i religijnych w przypadku wydatkowania przez rząd sum większych niż zostały zgromadzone, większych niż zostały zgromadzone, Przykład z praktyki: Przykład z praktyki: zasada bezwzględnego zrównoważenia budżetu była przestrzegana w Anglii w drugiej połowie XIX wieku zasada bezwzględnego zrównoważenia budżetu była przestrzegana w Anglii w drugiej połowie XIX wieku przez kanclerza skarbu W. E. Gladstone a (1809-1898); przez kanclerza skarbu W. E. Gladstone a (1809-1898); 20 20 2009-02- Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Ortodoksyjna teoria finansów publicznych W sprawie bezwzględnego zrównoważenia budżetu zajęto stanowisko na W sprawie bezwzględnego zrównoważenia budżetu zajęto stanowisko na Międzynarodowej Konferencji Finansowej w Brukseli w 1920 r., stwierdzono, że Międzynarodowej Konferencji Finansowej w Brukseli w 1920 r., stwierdzono, że & państwa które wchodzą na drogę deficytu budżetowego doprowadzają swoje kraje do ruiny& & państwa które wchodzą na drogę deficytu budżetowego doprowadzają swoje kraje do ruiny& Zalecenie ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dotyczące przeznaczenia Zalecenie ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dotyczące przeznaczenia zaciągniętych pożyczek: zaciągniętych pożyczek: 1) Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego to musi być on bezwzględnie przeznaczony na 1) Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego to musi być on bezwzględnie przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarczego finansowanie rozwoju gospodarczego 2) Pożyczki na te cele powinny być zaciągane w ramach operacji długoterminowych, tak aby nie 2) Pożyczki na te cele powinny być zaciągane w ramach operacji długoterminowych, tak aby nie zmniejszać bieżących kapitałów potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym zmniejszać bieżących kapitałów potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym 3) Pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone aby nie zwiększać kosztów obsługi długu, 3) Pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone aby nie zwiększać kosztów obsługi długu, Ortodoksyjny fiskalizm wyklucza możliwość wykorzystania podatków do innych celów niż Ortodoksyjny fiskalizm wyklucza możliwość wykorzystania podatków do innych celów niż fiskalne konsekwencją jest neutralność podatków względem gospodarki oznacza to, że: fiskalne konsekwencją jest neutralność podatków względem gospodarki oznacza to, że: system podatkowy nie może zmieniać rozkładu dochodów w społeczeństwie, który powstał system podatkowy nie może zmieniać rozkładu dochodów w społeczeństwie, który powstał w wyniku działania mechanizmu rynkowego; w wyniku działania mechanizmu rynkowego; Opracowanie: dr Tomasz Skica 21 Opracowanie: dr Tomasz Skica 21 Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Sens omówionej teorii jest następujący: Sens omówionej teorii jest następujący: Oszczędności pieniężne są Podatki nie powinny zmniejszać a jeśli tak to: motorem rozwoju gospodarki s o ośc do os c ęd a a oto e o oju gospoda skłonności do oszczędzania Skłonność do oszczędzania jest Ludzie bogaci dostarczają mała u ludzi o niskich dochodach gospodarce oszczędności (kapitał) Brak marży dochodu Biedniejsze warstwy społeczne Należy chronić osoby zamożne pozwalającej na oszczędzanie powinny ponosić ciężary podatkowe przed ciężarami podatkowymi Narzędziem realizacji tego celu ma być: 1. Stosowanie na szerszą skalę podatków pośrednich, które w relatywnie większym stopniu obciążają ludzi biedniejszych. 2. Ograniczenie podatków bezpośrednich, które uderzają w warstwy posiadające powodując zmniejszenie stopy oszczędności w gospodarce Opracowanie: dr Tomasz Skica 22 Opracowanie: dr Tomasz Skica 22 2009-02- Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Konsekwencje małego budżetu Konsekwencje małego budżetu brak odpowiedzialności państwa za pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych, brak odpowiedzialności państwa za pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych, brak odpowiedzialności państwa za bezrobocie, brak odpowiedzialności państwa za bezrobocie, realizacja tych celów wymaga wysokich wydatków, a to z kolei zwiększa budżet i podatki, bądz realizacja tych celów wymaga wysokich wydatków, a to z kolei zwiększa budżet i podatki, bądz zmusza do zaciągania pożyczek sankcjonujących deficyt budżetowy, zmusza do zaciągania pożyczek sankcjonujących deficyt budżetowy, d i i ż k k j j h d fi t b dż t d i i ż k k j j h d fi t b dż t Efekt wypierania (wypychania) Efekt wypierania (wypychania) W ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dostrzegalne są elementy koncepcji wypychania W ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dostrzegalne są elementy koncepcji wypychania zasobów prywatnych poza obieg ściśle gospodarczy zasobów prywatnych poza obieg ściśle gospodarczy Przykład! Przykład! A. C. Pigou dopuszcza możliwość interwencji państwa, której skutkiem A. C. Pigou dopuszcza możliwość interwencji państwa, której skutkiem b d i t t d i i kt bli l ik t j b d i t t d i i kt bli l ik t j będzie wzrost zatrudnienia w sektorze publicznym, ale w wyniku tej będzie wzrost zatrudnienia w sektorze publicznym, ale w wyniku tej działalności państwa nie zwiększy się globalne zatrudnienie gdyż działalności państwa nie zwiększy się globalne zatrudnienie gdyż powiększenie zatrudnienia w sektorze publicznym spowoduje spadek powiększenie zatrudnienia w sektorze publicznym spowoduje spadek zatrudnienia w sektorze prywatnym; zatrudnienia w sektorze prywatnym; Opracowanie: dr Tomasz Skica Opracowanie: dr Tomasz Skica Jean-Baptiste Say (1767-1832) Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Ortodoksyjna teoria finansów publicznych Ogólna teoria ekonomiczna Ogólna teoria ekonomiczna dla zrozumienia natury ortodoksyjnego fiskalizmu niezbędne jest uwzględnienie szerszego tła dla zrozumienia natury ortodoksyjnego fiskalizmu niezbędne jest uwzględnienie szerszego tła tzw. skarbowego punktu widzenia tym tłem jest ogólna teoria ekonomiczna; tzw. skarbowego punktu widzenia tym tłem jest ogólna teoria ekonomiczna; teoria ta zasadza się na czterech kardynalnych założeniach, których naruszenie przez politykę teoria ta zasadza się na czterech kardynalnych założeniach, których naruszenie przez politykę fi k l ł j t k tki dl d ki i ł ń t fi k l ł j t k tki dl d ki i ł ń t fiskalną wywołuje negatywne skutki dla gospodarki i społeczeństwa; fiskalną wywołuje negatywne skutki dla gospodarki i społeczeństwa; Założeniami na których bazuje ogólna teoria ekonomiczna: Założeniami na których bazuje ogólna teoria ekonomiczna: 1) równowaga ekonomiczna gospodarki, 1) równowaga ekonomiczna gospodarki, 2) równowaga między oszczędnościami a inwestycjami, 2) równowaga między oszczędnościami a inwestycjami, 3) komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami, 3) komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami, 4) stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej, 4) stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej, Opracowanie: dr Tomasz Skica 24 Opracowanie: dr Tomasz Skica 24 2009-02- Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Koncepcje liberalne w tym zwłaszcza odnośnie do wolnego handlu międzynarodowego Koncepcje liberalne w tym zwłaszcza odnośnie do wolnego handlu międzynarodowego zaczęto kwestionować pod koniec XIX w. zaczęto kwestionować pod koniec XIX w. Podstawą były nadmierne różnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów Podstawą były nadmierne różnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów a przede wszystkim między Anglią i Niemcami, a przede wszystkim między Anglią i Niemcami, Dla Niemiec polityka wolnego handlu międzynarodowego była zagrożeniem stąd pojawiły Dla Niemiec polityka wolnego handlu międzynarodowego była zagrożeniem stąd pojawiły się silne tendencje protekcjonistyczne, które znalazły teoretyczną podbudowę: się silne tendencje protekcjonistyczne, które znalazły teoretyczną podbudowę: w Niemczech odrzucających zasady ekonomii klasycznej podkreślano rolę państwa, które w Niemczech odrzucających zasady ekonomii klasycznej podkreślano rolę państwa, które powinno m.in. przez politykę protekcjonistyczną zapewnić krajowi warunki dla akumulacji kapitału powinno m.in. przez politykę protekcjonistyczną zapewnić krajowi warunki dla akumulacji kapitału i osiągania zysków, i osiągania zysków, Niemcy uważane są za kraj, w którym stworzono system nauki o finansach Niemcy uważane są za kraj, w którym stworzono system nauki o finansach Jego twórcami są: Ludwik von Stein, Adolf Wagner, A. Schaffle, Jego twórcami są: Ludwik von Stein, Adolf Wagner, A. Schaffle, Inspiracją dla nich był system narodowej ekonomii politycznej Georga Friedricha Lista (1789-1846) Inspiracją dla nich był system narodowej ekonomii politycznej Georga Friedricha Lista (1789-1846) w poglądach którego charakterystyczne było uznanie wytwórczego charakteru działalności w poglądach którego charakterystyczne było uznanie wytwórczego charakteru działalności państwa; państwa; Opracowanie: dr Tomasz Skica 25 Opracowanie: dr Tomasz Skica 25 Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Pogląd Georga Friedricha Lista o wytwórczym charakterze działalności państwa Pogląd Georga Friedricha Lista o wytwórczym charakterze działalności państwa znajduje wyraz w teorii Steina według którego znajduje wyraz w teorii Steina według którego działalność państwa nie tylko przyczynia się do odtworzenia funduszy publicznych, lecz także działalność państwa nie tylko przyczynia się do odtworzenia funduszy publicznych, lecz także prowadzi do powstania nadwyżki, która powracając do gospodarki powoduje akumulację nowych prowadzi do powstania nadwyżki, która powracając do gospodarki powoduje akumulację nowych kapitałów, kapitałów, Początkowo w XIX wieku postulaty ingerencji państwa ograniczają się jedynie do sfery Początkowo w XIX wieku postulaty ingerencji państwa ograniczają się jedynie do sfery podziału dochodu narodowego: podziału dochodu narodowego: mechanizm rynkowy tworzy bowiem warunki do wynagradzania czynników produkcji tj. pracy, mechanizm rynkowy tworzy bowiem warunki do wynagradzania czynników produkcji tj. pracy, ziemi, kapitału ale nie jest w stanie zaspokoić rosnących potrzeb społecznych ziemi, kapitału ale nie jest w stanie zaspokoić rosnących potrzeb społecznych te względy przemawiają za interwencją państwa w sferę dochodów bez wypaczenia rynkowych te względy przemawiają za interwencją państwa w sferę dochodów bez wypaczenia rynkowych zasad ich tworzenia koncepcja ta nazywa się socjalizmem reformistycznym , zasad ich tworzenia koncepcja ta nazywa się socjalizmem reformistycznym , d i h t i k j t i j li f i t d i h t i k j t i j li f i t Ponadto teoretyczne podstawy interwencji państwa w sferę produkcji stworzyli: Ponadto teoretyczne podstawy interwencji państwa w sferę produkcji stworzyli: K.J.G. Wicksell (1851-1926) autor teorii wzrostu gospodarczego, K.J.G. Wicksell (1851-1926) autor teorii wzrostu gospodarczego, J.M. Keynes (1883-1946) który rozwinął założenia teorii wzrostu gospodarczego, J.M. Keynes (1883-1946) który rozwinął założenia teorii wzrostu gospodarczego, Opracowanie: dr Tomasz Skica 26 Opracowanie: dr Tomasz Skica 26 2009-02- Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Konieczność szerszej ingerencji państwa w mechanizm rynkowy koncepcja A. Wagnera Konieczność szerszej ingerencji państwa w mechanizm rynkowy koncepcja A. Wagnera wraz z rozwojem społecznym władze publiczne zgłaszają popyt na coraz większe dochody, wraz z rozwojem społecznym władze publiczne zgłaszają popyt na coraz większe dochody, stanowiące skutek rosnących wydatków, dzieje się tak dlatego, że: stanowiące skutek rosnących wydatków, dzieje się tak dlatego, że: potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne, potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne, mechanizm rynkowy nie jest w stanie skutecznie zaspokoić potrzeb ludzkich, mechanizm rynkowy nie jest w stanie skutecznie zaspokoić potrzeb ludzkich, Wzrost potrzeb ludzkich ma charakter intensywny i ekstensywny Wzrost potrzeb ludzkich ma charakter intensywny i ekstensywny Intensywny wzrost potrzeb Intensywny wzrost potrzeb wynika z rozwoju cywilizacyjnego na skutek czego państwo musi w coraz szerszym zakresie wynika z rozwoju cywilizacyjnego na skutek czego państwo musi w coraz szerszym zakresie wykonywać realizowane w przeszłości zadania wobec społeczeństwa, wykonywać realizowane w przeszłości zadania wobec społeczeństwa, Ekstensywny wzrost potrzeb Ekstensywny wzrost potrzeb Ekstensywny wzrost potrzeb Ekstensywny wzrost potrzeb Jest rezultatem presji społeczeństwa na podejmowanie przez państwo nowych funkcji i obowiązków Jest rezultatem presji społeczeństwa na podejmowanie przez państwo nowych funkcji i obowiązków wobec zbiorowości wobec zbiorowości Stąd nazwa Prawo wzrastających wydatków publicznych, zwane prawem Stąd nazwa Prawo wzrastających wydatków publicznych, zwane prawem Wagnera Wagnera Opracowanie: dr Tomasz Skica 27 Opracowanie: dr Tomasz Skica 27 Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Prawo wzrastających wydatków publicznych odegrało istotną rolę zarówno w teorii Prawo wzrastających wydatków publicznych odegrało istotną rolę zarówno w teorii finansów, jak i doktrynie realizowanej przez rządy krajów zachodnich finansów, jak i doktrynie realizowanej przez rządy krajów zachodnich prawo to było uzasadnieniem państwa dobrobytu (welfare state) w którym realizowano prawo to było uzasadnieniem państwa dobrobytu (welfare state) w którym realizowano na szeroką skalę wydatki socjalne, na szeroką skalę wydatki socjalne, teoria Wagnera przyczyniła się do rozwoju ubezpieczeń społecznych w Niemczech i Anglii teoria Wagnera przyczyniła się do rozwoju ubezpieczeń społecznych w Niemczech i Anglii koncepcja ta stanowiła też teoretyczną podbudowę redystrybucji dochodu narodowego, koncepcja ta stanowiła też teoretyczną podbudowę redystrybucji dochodu narodowego, Wagner zakwestionował neutralność polityki podatkowej głoszoną przez ortodoksyjnych Wagner zakwestionował neutralność polityki podatkowej głoszoną przez ortodoksyjnych fiskalistów, fiskalistów, Prawo narastającego oporu wobec podatków Wilhelma von Gerloffa ( ) Prawo narastającego oporu wobec p (1880-1954) ją g p podatków Wilhelma von Gerloffa ( ) ją g p p (1880-1954) Istota tego prawa polega na tym, że wzrost wydatków publicznych nieuchronnie prowadzi Istota tego prawa polega na tym, że wzrost wydatków publicznych nieuchronnie prowadzi do wzrostu podatków a to z kolei staje się podstawą oporu podatników przed rosnącymi do wzrostu podatków a to z kolei staje się podstawą oporu podatników przed rosnącymi podatkami; podatkami; Opracowanie: dr Tomasz Skica 28 Opracowanie: dr Tomasz Skica 28 2009-02- Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego W miarę upływu czasu konieczność zaangażowania się państwa w rozwiązywanie W miarę upływu czasu konieczność zaangażowania się państwa w rozwiązywanie problemów społecznych stawała się coraz to bardziej oczywista problemów społecznych stawała się coraz to bardziej oczywista proces ten rozpoczął się w Niemczech w okresie rządów kanclerza Otto von Bismarcka proces ten rozpoczął się w Niemczech w okresie rządów kanclerza Otto von Bismarcka (1815 1898) (1815 1898) (1815-1898) (1815-1898) w Niemczech państwo uważane było za zwierzchnika i dobroczyńcę ujmującego się za słabszymi w Niemczech państwo uważane było za zwierzchnika i dobroczyńcę ujmującego się za słabszymi w tym duchu w 1884 r. i 1887 r. uchwalono pakiet ustaw gwarantujących społeczne ubezpieczenia w tym duchu w 1884 r. i 1887 r. uchwalono pakiet ustaw gwarantujących społeczne ubezpieczenia emerytalne, ubezpieczenia od wypadków, choroby, starości, niezdolności do pracy, emerytalne, ubezpieczenia od wypadków, choroby, starości, niezdolności do pracy, w 1911 r. podobnie decyzje podjęto w Wielkiej Brytanii w 1911 r. podobnie decyzje podjęto w Wielkiej Brytanii Następnym etapem wikłania się państwa w sprawy wykraczające poza tradycyjne Następnym etapem wikłania się państwa w sprawy wykraczające poza tradycyjne funkcje (zadania) publiczne było organizowanie i finansowanie robót publicznych funkcje (zadania) publiczne było organizowanie i finansowanie robót publicznych funkcje (zadania) publiczne było organizowanie i finansowanie robót publicznych funkcje (zadania) publiczne było organizowanie i finansowanie robót publicznych Proces ten rozpoczął się najpierw we Włoszech (1925 r.), a następnie w Niemczech Proces ten rozpoczął się najpierw we Włoszech (1925 r.), a następnie w Niemczech i Japonii (1933 r.) i Japonii (1933 r.) roboty publiczne związane były z realizacją zadań o wysokiej użyteczności publicznej np. budowa roboty publiczne związane były z realizacją zadań o wysokiej użyteczności publicznej np. budowa autostrad w Niemczech; autostrad w Niemczech; Opracowanie: dr Tomasz Skica 29 Opracowanie: dr Tomasz Skica 29 Złota reguła finansów publicznych Złota reguła finansów publicznych Złota reguła finansów publicznych Złota reguła finansów publicznych pojęcie złotej reguły finansów publicznych wiąże się z metodami konstrukcji budżetu pojęcie złotej reguły finansów publicznych wiąże się z metodami konstrukcji budżetu państwa; państwa; Metoda dochodowa budowy budżetu Metoda dochodowa budowy budżetu w podejściu ortodoksyjnym do finansów publicznych granica wydatków publicznych w podejściu ortodoksyjnym do finansów publicznych granica wydatków publicznych wyznaczana jest przez wielkość możliwych do zebrania dochodów (podatków), wyznaczana jest przez wielkość możliwych do zebrania dochodów (podatków), jeżeli dochody te są niewystarczające do pokrycia wydatków to zakres zadań państwa musi być jeżeli dochody te są niewystarczające do pokrycia wydatków to zakres zadań państwa musi być ograniczony gdyż wymaga tego kryterium równowagi finansów państwa; ograniczony gdyż wymaga tego kryterium równowagi finansów państwa; Metoda wydatkowa budowy budżetu Metoda wydatkowa budowy budżetu nie ignoruje kryterium równowagi budżetowej, lecz punktem wyjścia do konstrukcji budżetu nie ignoruje kryterium równowagi budżetowej, lecz punktem wyjścia do konstrukcji budżetu są niezbędne zadania publiczne; są niezbędne zadania publiczne; to one wyznaczają wielkość potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; to one wyznaczają wielkość potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; jeżeli potrzeby te nie mogą być zaspokojone przy istniejących podatkach (dochodach) to zgodnie jeżeli potrzeby te nie mogą być zaspokojone przy istniejących podatkach (dochodach) to zgodnie ze złotą regułą finansów publicznych należy: ze złotą regułą finansów publicznych należy: 1) podnieść stawki podatkowe; 1) podnieść stawki podatkowe; 2) i/albo wprowadzić nowe podatki; 2) i/albo wprowadzić nowe podatki; 30 30 2009-02- Złota reguła finansów publicznych Złota reguła finansów publicznych Wedle złotej reguły finansów publicznych: Wedle złotej reguły finansów publicznych: strona dochodowa budżetu państwa musi być dostosowana do strony wydatkowej, strona dochodowa budżetu państwa musi być dostosowana do strony wydatkowej, wszystkie ponoszone wydatki publiczne są ważne i konieczne dla dobra ogółu, wszystkie ponoszone wydatki publiczne są ważne i konieczne dla dobra ogółu, w konsekwencji koniecznością jest pobór danin niezbędnych do ich pokrycia; w konsekwencji koniecznością jest pobór danin niezbędnych do ich pokrycia; w konsekwencji koniecznością jest pobór danin niezbędnych do ich pokrycia; w konsekwencji koniecznością jest pobór danin niezbędnych do ich pokrycia; Złota reguła finansów publicznych a doświadczenia współczesności Złota reguła finansów publicznych a doświadczenia współczesności aktualnie ani metoda dochodowa ani metoda wydatkowa konstrukcji budżetu nie występują aktualnie ani metoda dochodowa ani metoda wydatkowa konstrukcji budżetu nie występują w czystej postaci, w czystej postaci, współcześnie złota reguła finansów publicznych odnosi się do tego aby plan finansowy współcześnie złota reguła finansów publicznych odnosi się do tego aby plan finansowy państwa znajdował pokrycie zarówno w dochodach jak i pożyczkach, państwa znajdował pokrycie zarówno w dochodach jak i pożyczkach, Chodzi o to aby przewidywane w budżecie wydatki znalazły zródło finansowania, Chodzi o to aby przewidywane w budżecie wydatki znalazły zródło finansowania, Wzrastające wydatki publiczne niekoniecznie muszą być pokryte przez dodatkowe dochody Wzrastające wydatki publiczne niekoniecznie muszą być pokryte przez dodatkowe dochody pochodzące z wzrastających ciężarów podatkowych możliwe jest także zaciąganie pożyczek, pochodzące z wzrastających ciężarów podatkowych możliwe jest także zaciąganie pożyczek, Opracowanie: dr Tomasz Skica 31 Opracowanie: dr Tomasz Skica 31 Rewolucja keynesowska Rewolucja keynesowska Tło rewolucji keynesowskiej Tło rewolucji keynesowskiej Wielki kryzys lat 1929-1933 obalił przekonanie, że gospodarkę może kształtować samoczynny Wielki kryzys lat 1929-1933 obalił przekonanie, że gospodarkę może kształtować samoczynny mechanizm rynkowy mechanizm rynkowy okazało się, że mechanizm ten prowadzi do kryzysów, a przebieg procesów gospodarczych ma okazało się, że mechanizm ten prowadzi do kryzysów, a przebieg procesów gospodarczych ma charakter cykliczny, charakter cykliczny, konieczna jest ingerencja państwa w mechanizm rynkowy a to wymaga interwencji państwa; konieczna jest ingerencja państwa w mechanizm rynkowy a to wymaga interwencji państwa; Podstawy interwencjonizmu państwowego Podstawy interwencjonizmu państwowego teoretyczne postawy interwencjonizmu państwowego stworzył John Maynard Keynes wg którego: teoretyczne postawy interwencjonizmu państwowego stworzył John Maynard Keynes wg którego: 1) gospodarka kapitalistyczna nie może funkcjonować bez zakłóceń, 1) gospodarka kapitalistyczna nie może funkcjonować bez zakłóceń, 2) zakłócenia te wyrażają się zwłaszcza w postaci braku równowagi, niepełnego wykorzystania 2) zakłócenia te wyrażają się zwłaszcza w postaci braku równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i bezrobocia, zdolności wytwórczych i bezrobocia, 3) główną przyczyną zakłóceń jest niedostateczna skłonność do inwestowania 3) główną przyczyną zakłóceń jest niedostateczna skłonność do inwestowania 3) główną przyczyną zakłóceń jest niedostateczna skłonność do inwestowania 3) główną przyczyną zakłóceń jest niedostateczna skłonność do inwestowania prywatnych przedsiębiorców, prywatnych przedsiębiorców, 32 32 John Maynard Keynes (1883 - 1946) John Maynard Keynes (1883 - 1946) 2009-02- Rewolucja keynesowska Rewolucja keynesowska Finanse publiczne jako narzędzia interwencji państwa Finanse publiczne jako narzędzia interwencji państwa finanse publiczne zarówno jeśli chodzi o instrumenty dochodowe (podatki, pożyczki), jak finanse publiczne zarówno jeśli chodzi o instrumenty dochodowe (podatki, pożyczki), jak i instrumenty wydatkowe stały się głównymi narzędziami interwencji państwa i instrumenty wydatkowe stały się głównymi narzędziami interwencji państwa w gospodarkę; w gospodarkę; Celem stosowania w/w instrumentów było: Celem stosowania w/w instrumentów było: pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce zgłaszanego ze strony wszystkich podmiotów, pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce zgłaszanego ze strony wszystkich podmiotów, popytu warunkującego rozwój inwestycji a przez to wzrost produkcji i spadek bezrobocia; popytu warunkującego rozwój inwestycji a przez to wzrost produkcji i spadek bezrobocia; łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego m.in. poprzez stosowanie automatycznych łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego m.in. poprzez stosowanie automatycznych stabilizatorów koniunktury ich rolę mają spełniać: stabilizatorów koniunktury ich rolę mają spełniać: odpowiednio skonstruowane podatki (skale podatkowe), które: odpowiednio skonstruowane podatki (skale podatkowe), które: a) w okresie boomu mają hamować ekspansję przedsiębiorstw (podatki progresywne); a) w okresie boomu mają hamować ekspansję przedsiębiorstw (podatki progresywne); b) w okresie słabnięcia tempa wzrostu gospodarczego pobudzać przedsiębiorców b) w okresie słabnięcia tempa wzrostu gospodarczego pobudzać przedsiębiorców (łagodniejsze ciężary podatkowe) (łagodniejsze ciężary podatkowe) rolę automatycznego stabilizatora koniunktury miały również odgrywać zasiłki dla bezrobotnych; rolę automatycznego stabilizatora koniunktury miały również odgrywać zasiłki dla bezrobotnych; 33 33 Rewolucja keynesowska Rewolucja keynesowska Znaczenie teorii Keynes a dla finansów publicznych polegało na tym, że zerwał on Znaczenie teorii Keynes a dla finansów publicznych polegało na tym, że zerwał on z ortodoksyjną doktryną fiskalną z ortodoksyjną doktryną fiskalną odrzucił zasadę, że wydatki państwa muszą mieścić się w granicach zgromadzonych dochodów odrzucił zasadę, że wydatki państwa muszą mieścić się w granicach zgromadzonych dochodów uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie ważniejszym niż zachowanie równowagi budżetowej, ważniejszym niż zachowanie równowagi budżetowej, Paradoks niezrównoważenia budżetu wg Keynes a Paradoks niezrównoważenia budżetu wg Keynes a Istota paradoksu polega na tym, że w okresach kryzysu spada: Istota paradoksu polega na tym, że w okresach kryzysu spada: produkcja, dochody przedsiębiorców, dochody gospodarstw domowych w konsekwencji spadają produkcja, dochody przedsiębiorców, dochody gospodarstw domowych w konsekwencji spadają dochody państwa z podatków przychodowych i podatków dochodowych; dochody państwa z podatków przychodowych i podatków dochodowych; jednocześnie ciążące na państwie obowiązki publiczne i socjalne wymuszają ponoszenie jednocześnie ciążące na państwie obowiązki publiczne i socjalne wymuszają ponoszenie wydatków publicznych większych od dochodów; wydatków publicznych większych od dochodów; deficyt budżetowy jest więc naturalnym zjawiskiem w okresach kryzysów gospodarczych deficyt budżetowy jest więc naturalnym zjawiskiem w okresach kryzysów gospodarczych i recesji; i recesji; Opracowanie: dr Tomasz Skica 34 Opracowanie: dr Tomasz Skica 34 2009-02- Rewolucja keynesowska Rewolucja keynesowska Ograniczanie deficytu budżetowego wg koncepcji ortodoksyjnych fiskalistów Ograniczanie deficytu budżetowego wg koncepcji ortodoksyjnych fiskalistów Cel Zakładany efekt Środek realizacji Realny efekt Przełamanie kryzysu Cięcia w wydatkach Ograniczenie efektywnego Przełamanie kryzysu Cięcia w wydatkach Ograniczenie efektywnego Równowaga budżetowa gospodarczego i recesji publicznych popytu w gospodarce Pogłębienie kryzysu (recesji) Deficyt budżetowy wg Keynes a Deficyt budżetowy wg Keynes a w sytuacji kryzysu konieczne jest nie równoważenie budżetu, lecz nawet zwiększanie deficytu w sytuacji kryzysu konieczne jest nie równoważenie budżetu, lecz nawet zwiększanie deficytu po to, aby kreować popyt w gospodarce i umożliwić wejście na drogę wzrostu, po to, aby kreować popyt w gospodarce i umożliwić wejście na drogę wzrostu, Dług publiczny wg Keynes a Dług publiczny wg Keynes a dług publiczny jako konsekwencja zalecanego przez Keynes a deficytu budżetowego w okresie dług publiczny jako konsekwencja zalecanego przez Keynes a deficytu budżetowego w okresie kryzysu (recesji) gospodarki nie jest tak złym zjawiskiem jak uważano wcześniej, gdyż: kryzysu (recesji) gospodarki nie jest tak złym zjawiskiem jak uważano wcześniej, gdyż: występowanie długu wewnętrznego (krajowego) oznacza tylko redystrybucję dochodów; występowanie długu wewnętrznego (krajowego) oznacza tylko redystrybucję dochodów; Opracowanie: dr Tomasz Skica 35 Opracowanie: dr Tomasz Skica 35 Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Zalecenia Alvina Harveya Hansena (1887-1975) Zalecenia Alvina Harveya Hansena (1887-1975) Hansen odrzucił w sposób kategoryczny zasadę zrównoważenia budżetu, Hansen odrzucił w sposób kategoryczny zasadę zrównoważenia budżetu, równowaga nie może być celem samym w sobie powinna być ona traktowana jako jeden równowaga nie może być celem samym w sobie powinna być ona traktowana jako jeden z elementów funkcjonowania ogólnego mechanizmu gospodarki rynkowej z elementów funkcjonowania ogólnego mechanizmu gospodarki rynkowej l tó f k j i ól h i d ki k j l tó f k j i ól h i d ki k j Hansen zalecał takie finansowanie wydatków rządowych aby gospodarka powróciła do stanu Hansen zalecał takie finansowanie wydatków rządowych aby gospodarka powróciła do stanu równowagi aby nastąpił powrót do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych równowagi aby nastąpił powrót do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i likwidacji (ograniczenia) bezrobocia, i likwidacji (ograniczenia) bezrobocia, Wskazane cele są możliwe do osiągnięcia stosując jedną z czterech metod finansowania Wskazane cele są możliwe do osiągnięcia stosując jedną z czterech metod finansowania wydatków rządowych przy czym rząd powinien działać według scenariusza wydatków rządowych przy czym rząd powinien działać według scenariusza obejmującego następującą kolejność działań: obejmującego następującą kolejność działań: Opracowanie: dr Tomasz Skica 36 Opracowanie: dr Tomasz Skica 36 2009-02- Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych 1. Zaciągać kredyty w bankach podczas depresji 1. Zaciągać kredyty w bankach podczas depresji kredyty bankowe najbardziej ekspansywnie oddziałują na gospodarkę; kredyty bankowe najbardziej ekspansywnie oddziałują na gospodarkę; 2. Zaciągnięte kredyty bankowe dadzą gospodarce silny impuls rozwojowy wyrażający się wzrostem 2. Zaciągnięte kredyty bankowe dadzą gospodarce silny impuls rozwojowy wyrażający się wzrostem dochodu narodowego oraz wzrostem oszczędności dochodu narodowego oraz wzrostem oszczędności dochodu narodowego oraz wzrostem oszczędności dochodu narodowego oraz wzrostem oszczędności Impuls ten nie jest na tyle silny aby zlikwidować bezrobocie, wobec tego dalszy wzrost gospodarki jest Impuls ten nie jest na tyle silny aby zlikwidować bezrobocie, wobec tego dalszy wzrost gospodarki jest możliwy przez finansowanie wydatków publicznych i zwiększenie popytu; możliwy przez finansowanie wydatków publicznych i zwiększenie popytu; yródłem finansowania wydatków w tej fazie przywracania równowagi są oszczędności; yródłem finansowania wydatków w tej fazie przywracania równowagi są oszczędności; 3. W chwili przywrócenia równowagi w gospodarce oraz osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia 3. W chwili przywrócenia równowagi w gospodarce oraz osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia wydatki publiczne powinny być finansowane z progresywnych podatków dochodowych wydatki publiczne powinny być finansowane z progresywnych podatków dochodowych Hansen wprowadza koncepcję budżetu dynamicznego ; Hansen wprowadza koncepcję budżetu dynamicznego ; 4. W przypadku pełnego zatrudnienia i wzrostu płac w gospodarce możliwe jest pojawienie się silnej 4. W przypadku pełnego zatrudnienia i wzrostu płac w gospodarce możliwe jest pojawienie się silnej presji inflacyjnej presji inflacyjnej w takiej sytuacji zalecał hamowanie inflacji poprzez stosowanie podatków od konsumpcji; w takiej sytuacji zalecał hamowanie inflacji poprzez stosowanie podatków od konsumpcji; Wpływy z tych podatków stanowią także zródło finansowania wydatków publicznych; Wpływy z tych podatków stanowią także zródło finansowania wydatków publicznych; Opracowanie: dr Tomasz Skica 37 Opracowanie: dr Tomasz Skica 37 Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Hansen poddał krytyce doszukiwanie się analogii między gospodarką prywatną Hansen poddał krytyce doszukiwanie się analogii między gospodarką prywatną a publiczną gdyż celem państwa nie jest osiąganie zysku a publiczną gdyż celem państwa nie jest osiąganie zysku działalność państwa której narzędziem jest polityka fiskalna jest oceniana z punktu działalność państwa której narzędziem jest polityka fiskalna jest oceniana z punktu widzenia jej wpływu na dochód społeczny (narodowy), jego podział stopień zaspokojenia widzenia jej wpływu na dochód społeczny (narodowy) jego podział stopień zaspokojenia widzenia jej wpływu na dochód społeczny (narodowy), jego podział, stopień zaspokojenia widzenia jej wpływu na dochód społeczny (narodowy) jego podział, stopień zaspokojenia potrzeb obywateli, etc. potrzeb obywateli, etc. przy tak pojmowanej roli państwa dopuszcza się deficyt budżetowy przy tak pojmowanej roli państwa dopuszcza się deficyt budżetowy gdyby państwo kierowało się kryterium zysku to nigdy nie powstałoby wiele obiektów gdyby państwo kierowało się kryterium zysku to nigdy nie powstałoby wiele obiektów użyteczności publicznej, gdyż nie przynoszą one żadnych korzyści finansowych lecz jedynie użyteczności publicznej, gdyż nie przynoszą one żadnych korzyści finansowych lecz jedynie zaspokajają podstawowe potrzeby obywateli zaspokajają podstawowe potrzeby obywateli Koncepcja długu publicznego wg Hansena Koncepcja długu publicznego wg Hansena j dł bli j dł bli Konserwatywni fiskaliści uważali, że dług publiczny bez względu na to w jakich Konserwatywni fiskaliści uważali, że dług publiczny bez względu na to w jakich okolicznościach został zaciągnięty z jakich powodów jest bardzo szkodliwy dla sytuacji okolicznościach został zaciągnięty z jakich powodów jest bardzo szkodliwy dla sytuacji finansowej państwa Hansen odrzuca ten pogląd finansowej państwa Hansen odrzuca ten pogląd Opracowanie: dr Tomasz Skica 38 Opracowanie: dr Tomasz Skica 38 2009-02- Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Czy dług publiczny jest jednoznacznie szkodliwy? Czy dług publiczny jest jednoznacznie szkodliwy? Hansen uważa, że o tym czy dług publiczny jest szkodliwy decyduje konkretna sytuacja Hansen uważa, że o tym czy dług publiczny jest szkodliwy decyduje konkretna sytuacja w niektórych okresach zaciąganie długu jest nie tylko nieszkodliwe lecz przynosi gospodarce w niektórych okresach zaciąganie długu jest nie tylko nieszkodliwe lecz przynosi gospodarce i społeczeństwu szereg korzyści i może poprawić sytuację finansową państwa i społeczeństwu szereg korzyści i może poprawić sytuację finansową państwa, i społeczeństwu szereg korzyści i może poprawić sytuację finansową państwa, i społeczeństwu szereg korzyści i może poprawić sytuację finansową państwa głównym argumentem za takim podejściem do długu publicznego są wahania cyklu koniunkturalnego; głównym argumentem za takim podejściem do długu publicznego są wahania cyklu koniunkturalnego; Wg A. H. Hansen a Wg A. H. Hansen a zaciąganie w latach depresji długu publicznego na finansowanie niezbędnych wydatków zaciąganie w latach depresji długu publicznego na finansowanie niezbędnych wydatków gospodarki narodowej jest wyrazem zdrowej polityki finansowej; gospodarki narodowej jest wyrazem zdrowej polityki finansowej; natomiast działanie przeciwne eksponowane przez ortodoksyjnych fiskalistów zalecających natomiast działanie przeciwne eksponowane przez ortodoksyjnych fiskalistów zalecających jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków doprowadziłoby do pogłębienia jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków doprowadziłoby do pogłębienia jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków doprowadziłoby do pogłębienia jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków doprowadziłoby do pogłębienia depresji, depresji, Konsekwencją poglądów Hansen a na kwestie równowagi budżetowej, długu publicznego Konsekwencją poglądów Hansen a na kwestie równowagi budżetowej, długu publicznego i wydatków publicznych w okresie depresji jest koncepcja sporządzenia dwóch odrębnych i wydatków publicznych w okresie depresji jest koncepcja sporządzenia dwóch odrębnych budżetów: budżetów: operacyjnego i kapitałowego; operacyjnego i kapitałowego; 39 39 Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Budżet operacyjny Budżet operacyjny związany z realizacją bieżących zadań publicznych wzrastających zwłaszcza w okresie związany z realizacją bieżących zadań publicznych wzrastających zwłaszcza w okresie depresji np. w związku z zasiłkami dla bezrobotnych; depresji np. w związku z zasiłkami dla bezrobotnych; jest on poddany silnym wpływom przebiegu cyklu koniunkturalnego jest on poddany silnym wpływom przebiegu cyklu koniunkturalnego j t dd il ł bi kl k i kt l j t dd il ł bi kl k i kt l system dochodów publicznych opiera się na dochodach silnie reagujących na zamiany zachodzące system dochodów publicznych opiera się na dochodach silnie reagujących na zamiany zachodzące w cyklu koniunkturalnym - chodzi w szczególności o podatki dochodowe i cła; w cyklu koniunkturalnym - chodzi w szczególności o podatki dochodowe i cła; w konsekwencji państwo aby zachować płynność finansową musi pożyczać a budżet w konsekwencji państwo aby zachować płynność finansową musi pożyczać a budżet w poszczególnych latach nie zawsze może i musi być zrównoważony; w poszczególnych latach nie zawsze może i musi być zrównoważony; Hansen uważa, że zaciąganie pożyczek w ramach budżetu operacyjnego powinno Hansen uważa, że zaciąganie pożyczek w ramach budżetu operacyjnego powinno doprowadzać do ich spłacenia w okresie polepszenia koniunktury; doprowadzać do ich spłacenia w okresie polepszenia koniunktury; dodatkowo budżet operacyjny musi być obciążony obsługą długów, które powstają dodatkowo budżet operacyjny musi być obciążony obsługą długów, które powstają w budżecie kapitałowym, w budżecie kapitałowym, Opracowanie: dr Tomasz Skica 40 Opracowanie: dr Tomasz Skica 40 2009-02- Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Budżet kapitałowy Budżet kapitałowy jego istota polega na opracowaniu planu wydatków długoterminowych tak aby zapewnić jego istota polega na opracowaniu planu wydatków długoterminowych tak aby zapewnić niezbędne środki pieniężne na realizowane przez państwo zadania - inwestycje niezbędne środki pieniężne na realizowane przez państwo zadania - inwestycje sporządzanie tego budżetu ma również pomóc udzielić odpowiedzi na pytanie: sporządzanie tego budżetu ma również pomóc udzielić odpowiedzi na pytanie: sporządzanie tego budżetu ma również pomóc udzielić odpowiedzi na pytanie: sporządzanie tego budżetu ma również pomóc udzielić odpowiedzi na pytanie: W jakim stopniu wydatki kapitałowe mogą być pokryte z dochodów zwyczajnych (podatków) a w jakim W jakim stopniu wydatki kapitałowe mogą być pokryte z dochodów zwyczajnych (podatków) a w jakim stopniu wymagają zaciągania pożyczek? stopniu wymagają zaciągania pożyczek? Hansen podkreśla, że budżet operacyjny i kapitałowy muszą być ze sobą powiązane a parlament Hansen podkreśla, że budżet operacyjny i kapitałowy muszą być ze sobą powiązane a parlament musi zachować nad nimi pełną kontrolę; musi zachować nad nimi pełną kontrolę; Alvin H. Hansen (1887-1975) Alvin H. Hansen (1887-1975) Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lerner a Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lerner a stanowi, iż zasadniczym kryterium stosowania instrumentów fiskalnych jest skuteczność stanowi, iż zasadniczym kryterium stosowania instrumentów fiskalnych jest skuteczność działania w celu zapewnienia pełnego zatrudnienia oraz zapobiegania inflacji; działania w celu zapewnienia pełnego zatrudnienia oraz zapobiegania inflacji; środkiem osiągnięcia tych celów jest regulowanie wydatków rządowych zarówno krajowych jak środkiem osiągnięcia tych celów jest regulowanie wydatków rządowych zarówno krajowych jak środkiem osiągnięcia tych celów jest regulowanie wydatków rządowych zarówno krajowych jak środkiem osiągnięcia tych celów jest regulowanie wydatków rządowych zarówno krajowych jak i zagranicznych; i zagranicznych; A. Lerner zaleca: A. Lerner zaleca: wzrost wydatków publicznych wtedy gdy wydatki prywatne są niewystarczające do wzrost wydatków publicznych wtedy gdy wydatki prywatne są niewystarczające do zapewnienia pełnego zatrudnienia; zapewnienia pełnego zatrudnienia; zastosowanie progresywnych podatków wtedy gdy nadmierny wzrost wydatków globalnych zastosowanie progresywnych podatków wtedy gdy nadmierny wzrost wydatków globalnych grozi wywołaniem zjawisk inflacyjnych; grozi wywołaniem zjawisk inflacyjnych; A. Lerner zakwestionował A. Lerner zakwestionował zarówno zalecenia ortodoksyjnych fiskalistów jak i liberalnej myśli finansowej zarówno zalecenia ortodoksyjnych fiskalistów jak i liberalnej myśli finansowej (ekonomicznej), wedle której: (ekonomicznej), wedle której: budżet powinien być zrównoważony, podatki jak najmniejsze a dług publiczny minimalizowany budżet powinien być zrównoważony, podatki jak najmniejsze a dług publiczny minimalizowany 42 42 2009-02- Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lerner a Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lerner a Lerner zaleca stosowanie wszelkich środków polityki finansowej państwa, byleby tylko były Lerner zaleca stosowanie wszelkich środków polityki finansowej państwa, byleby tylko były skuteczne, stąd nazwa finanse funkcjonalne (functional finance); skuteczne, stąd nazwa finanse funkcjonalne (functional finance); Zalecane przez A. Lernera środki polityki finansowej państwa: Zalecane przez A. Lernera środki polityki finansowej państwa: podatki i wydatki publiczne, podatki i wydatki publiczne, zaciąganie i spłatę długów, zaciąganie i spłatę długów, emisję pieniądza i wycofywanie go z obiegu, emisję pieniądza i wycofywanie go z obiegu, Abba P. Lerner, 1903-1982 Abba P. Lerner, 1903-1982 Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a Koncepcje organiczne Koncepcje organiczne J. M. Buchanan wiąże teorię finansów p y z teorią państwa J. M. Buchanan wiąże teorię finansów publicznych z teorią p ą ę publicznych ą p ą ę p y ą państwa Instytucja państwa jest integralnym elementem społeczeństwa państwo działa na rzecz Instytucja państwa jest integralnym elementem społeczeństwa państwo działa na rzecz tego społeczeństwa głównie przez wydatki w imieniu i na rzecz całego społeczeństwa tego społeczeństwa głównie przez wydatki w imieniu i na rzecz całego społeczeństwa Podstawowym kryterium wydatków publicznych powinno być maksymalizowanie społecznej Podstawowym kryterium wydatków publicznych powinno być maksymalizowanie społecznej użyteczności (social utility) lub ogólnego dobrobytu (general welfare) użyteczności (social utility) lub ogólnego dobrobytu (general welfare) Kluczowym elementem teorii finansów publicznych opartych na teorii organicznej państwa Kluczowym elementem teorii finansów publicznych opartych na teorii organicznej państwa j k i ż fi bli d ż i k ć ż ść j k i ż fi bli d ż i k ć ż ść jest przekonanie, że przez finanse publiczne rząd może zwiększyć użyteczność jest przekonanie, że przez finanse publiczne rząd może zwiększyć użyteczność pieniężnych środków publicznych ma to się odbywać przez: pieniężnych środków publicznych ma to się odbywać przez: takie kształtowanie dochodów publicznych (pochodzących głównie z podatków) oraz takie takie kształtowanie dochodów publicznych (pochodzących głównie z podatków) oraz takie alokowanie środków budżetowych aby korzyści odniesione przez społeczeństwo z wydatkowania alokowanie środków budżetowych aby korzyści odniesione przez społeczeństwo z wydatkowania publicznego były większe od negatywnych ciężarów podatkowych; publicznego były większe od negatywnych ciężarów podatkowych; Opracowanie: dr Tomasz Skica 44 Opracowanie: dr Tomasz Skica 44 2009-02- Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a Koncepcje indywidualistyczne Koncepcje indywidualistyczne W teorii indywidualistycznej państwo i obywatele są stronami antagonistycznymi W teorii indywidualistycznej państwo i obywatele są stronami antagonistycznymi W teorii indywidualistycznej państwo i obywatele są stronami antagonistycznymi W teorii indywidualistycznej państwo i obywatele są stronami antagonistycznymi działalność państwa prowadzi w wyniku ingerencji podatkowej do zmiany użyteczności działalność państwa prowadzi w wyniku ingerencji podatkowej do zmiany użyteczności dochodów osiąganych przez obywateli w ramach gospodarki rynkowej dochodów osiąganych przez obywateli w ramach gospodarki rynkowej Sugerowane zalecenia Sugerowane zalecenia aby nie deformować tych proporcji państwo powinno rozkładać ciężary podatkowe adekwatnie aby nie deformować tych proporcji państwo powinno rozkładać ciężary podatkowe adekwatnie do ich użyteczności; do ich użyteczności; jeśli działoby się tak to mielibyśmy do czynienia ze swego rodzaju transakcjami przy których jeśli działoby się tak to mielibyśmy do czynienia ze swego rodzaju transakcjami przy których obowiązuje zasada ekwiwalentności za płacone podatki obywatel otrzymuje określone obowiązuje zasada ekwiwalentności za płacone podatki obywatel otrzymuje określone świadczenie; świadczenie; Co na to praktyka? Co na to praktyka? Opracowanie: dr Tomasz Skica 45 Opracowanie: dr Tomasz Skica 45 Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanana Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanana Występowanie idealnej równości między ciężarem podatkowym a świadczeniem jest Występowanie idealnej równości między ciężarem podatkowym a świadczeniem jest czymś wyjątkowym najczęściej występują: czymś wyjątkowym najczęściej występują: y yją y j ę j y ęp ją y yją y j ę j y ęp ją saldo dodatnie, saldo dodatnie, saldo ujemne, saldo ujemne, teoretycznie rozważa się sytuację w której saldo jest zerowe, teoretycznie rozważa się sytuację w której saldo jest zerowe, Te trzy salda są podstawą wyróżnienia przez Buchanan a trzech następujących Te trzy salda są podstawą wyróżnienia przez Buchanan a trzech następujących systemów fiskalnych: systemów fiskalnych: System pogłębiający nierównomierny rozkład dochodów w społeczeństwie (aggregatve System pogłębiający nierównomierny rozkład dochodów w społeczeństwie (aggregatve system); system); System neutralny (status quo system); System neutralny (status quo system); System redystrybucyjny (equalitarian system lub redistributive system); System redystrybucyjny (equalitarian system lub redistributive system); Opracowanie: dr Tomasz Skica 46 Opracowanie: dr Tomasz Skica 46 2009-02- Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a System pogłębiający nierównomierny rozkład dochodów w społeczeństwie (aggregatve System pogłębiający nierównomierny rozkład dochodów w społeczeństwie (aggregatve system) system) Osoby o niskich dochodach Osoby o wysokich dochodach Osoby o niskich dochodach Osoby o wysokich dochodach Po dokonaniu przez skarb państwa operacji Po dokonaniu przez skarb państwa operacji Po dokonaniu przez skarb państwa operacji Po dokonaniu przez skarb państwa operacji podatkowo-wydatkowych mają Saldo + podatkowo-wydatkowych mają Saldo - podatkowo-wydatkowych mają Saldo + podatkowo-wydatkowych mają Saldo - Osoby te wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują Osoby te wpłacają do budżetu mniej niż otrzymują Osoby te wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują Osoby te wpłacają do budżetu mniej niż otrzymują w formie świadczeń w formie świadczeń w formie świadczeń w formie świadczeń Przykład: Przykład: Przykład: Przykład: Wpłata do budżetu = 1000 zł Wpłata do budżetu = 500 zł Wpłata do budżetu = 1000 zł Wpłata do budżetu = 500 zł Otrzymane świadczenie = 500 zł Otrzymane świadczenie = 1000 zł Otrzymane świadczenie = 500 zł Otrzymane świadczenie = 1000 zł Saldo + Saldo - Premia od państwa Saldo + Saldo - Premia od państwa Ten system fiskalny występował na świecie w XVI-XVIII w., kiedy to ponoszący ciężar chłopi Ten system fiskalny występował na świecie w XVI-XVIII w., kiedy to ponoszący ciężar chłopi i mieszczanie utrzymywali panujących władców oraz szlachtę, i mieszczanie utrzymywali panujących władców oraz szlachtę, Opracowanie: dr Tomasz Skica 47 Opracowanie: dr Tomasz Skica 47 Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a System neutralny (status quo system) System neutralny (status quo system) przy systemie neutralnym występuje saldo zerowe, co oznacza, że poszczególne jednostki przy systemie neutralnym występuje saldo zerowe, co oznacza, że poszczególne jednostki a raczej grupy jednostek korzystają ze świadczeń w takim samym stopniu w jakim ponoszą a raczej grupy jednostek korzystają ze świadczeń w takim samym stopniu w jakim ponoszą ś ń ś ń ciężary podatkowe, ciężary podatkowe, Neutralne systemy podatkowe charakterystyczne dla liberalnych teorii fiskalnych i ortodo- Neutralne systemy podatkowe charakterystyczne dla liberalnych teorii fiskalnych i ortodo- ksyjnego fiskalizmu były obecne w teorii finansów publicznych w XIX w., i na początku XX w. ksyjnego fiskalizmu były obecne w teorii finansów publicznych w XIX w., i na początku XX w. James M. Buchanan Jr., 1919- James M. Buchanan Jr., 1919- 2009-02- Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan a System redystrybucyjny (equalitarian system lub redistributive system) System redystrybucyjny (equalitarian system lub redistributive system) Osoby o niskich dochodach Osoby o wysokich dochodach Osoby o niskich dochodach Osoby o wysokich dochodach Po dokonaniu przez skarb państwa operacji Po dokonaniu przez skarb państwa operacji Po dokonaniu przez skarb państwa operacji Po dokonaniu przez skarb państwa operacji podatkowo-wydatkowych mają Saldo - podatkowo-wydatkowych mają Saldo + podatkowo-wydatkowych mają Saldo - podatkowo-wydatkowych mają Saldo + Osoby te wpłacają do budżetu mniej niż otrzymują Osoby te wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują Osoby te wpłacają do budżetu mniej niż otrzymują Osoby te wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują w formie świadczeń w formie świadczeń w formie świadczeń w formie świadczeń Przykład: Przykład: Przykład: Przykład: Wpłata do budżetu = 500 zł Wpłata do budżetu = 1000 zł Wpłata do budżetu = 500 zł Wpłata do budżetu = 1000 zł Otrzymane świadczenie = 1000 zł Otrzymane świadczenie = 500 zł Otrzymane świadczenie = 1000 zł Otrzymane świadczenie = 500 zł Saldo - Saldo + Dopłata do osób słabiej Saldo - Saldo + Dopłata do osób słabiej sytuowanych sytuowanych Opracowanie: dr Tomasz Skica 49 Opracowanie: dr Tomasz Skica 49 Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera (1883-1950) Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera (1883-1950) Sformułowane w 1918 roku tezy Schumpetera zasługują na uwagę m.in. dlatego, że Sformułowane w 1918 roku tezy Schumpetera zasługują na uwagę m.in. dlatego, że pozostają w opozycji do prawa Wagnera pozostają w opozycji do prawa Wagnera chociaż Schumpeter był zdecydowanym przeciwnikiem wzrostu ciężarów podatkowych to chociaż Schumpeter był zdecydowanym przeciwnikiem wzrostu ciężarów podatkowych to jednak potwierdził tezę Wagnera o nieuchronności wzrostu wydatków publicznych jednak potwierdził tezę Wagnera o nieuchronności wzrostu wydatków publicznych a w konsekwencji wzrostu obciążeń podatkowych a w konsekwencji wzrostu obciążeń podatkowych Różnica między stanowiskiem Wagnera i Schumpetera polega na tym, że: Różnica między stanowiskiem Wagnera i Schumpetera polega na tym, że: Wagner widział w zjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego Wagner widział w zjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego Wagner widział wzjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego Wagner widział wzjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego Schumpeter kreślił pesymistyczną wizję państwa podatkowego nie wykluczając jego Schumpeter kreślił pesymistyczną wizję państwa podatkowego nie wykluczając jego upadku po którym miałoby powstać państwo socjalistyczne upadku po którym miałoby powstać państwo socjalistyczne Opracowanie: dr Tomasz Skica 50 Opracowanie: dr Tomasz Skica 50 2009-02- Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera (1883-1950) Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera (1883-1950) Argumentacja Schumpetera opierała się na podkreśleniu negatywnej roli jaką odgrywać Argumentacja Schumpetera opierała się na podkreśleniu negatywnej roli jaką odgrywać będą rosnące ciężary podatkowe będą rosnące ciężary podatkowe Schumpeter nie negował instytucji państwa ani podatku Schumpeter nie negował instytucji państwa ani podatku W jego opinii zagrożeniem dla państwa kapitalistycznego jest rozwój stosunków demokratycznych, W jego opinii zagrożeniem dla państwa kapitalistycznego jest rozwój stosunków demokratycznych, który skłaniał będzie do coraz większych roszczeń ze strony obywateli względem państwa skoro który skłaniał będzie do coraz większych roszczeń ze strony obywateli względem państwa skoro płacą podatki, płacą podatki, Roszczeniom tym państwo może sprostać: Roszczeniom tym państwo może sprostać: albo przez nakładanie nowych podatków, w tym podatków progresywnych albo przez nakładanie nowych podatków, w tym podatków progresywnych albo przez nakładanie nowych podatków w tym podatków progresywnych albo przez nakładanie nowych podatków w tym podatków progresywnych Skutkiem jest spadek motywacji obywateli i przedsiębiorców do pracy Skutkiem jest spadek motywacji obywateli i przedsiębiorców do pracy albo przez zaciąganie pożyczek albo przez zaciąganie pożyczek Skutkiem jest rozkręcenie spirali długu publicznego oraz kosztów jego obsługi - co musi doprowadzić do Skutkiem jest rozkręcenie spirali długu publicznego oraz kosztów jego obsługi - co musi doprowadzić do krachu fiskalnego krachu fiskalnego Opracowanie: dr Tomasz Skica 51 Opracowanie: dr Tomasz Skica 51 Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Neokeynesowskie teorie finansów publicznych Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera (1883-1950) Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera (1883-1950) Nadmierny wzrost podatków powoduje nie tylko skutki ekonomiczne polegające na Nadmierny wzrost podatków powoduje nie tylko skutki ekonomiczne polegające na uszczupleniu dochodów podmiotów prywatnych, lecz także powoduje wzrost regulacyjnej roli uszczupleniu dochodów podmiotów prywatnych, lecz także powoduje wzrost regulacyjnej roli państwa wobec gospodarki państwa wobec gospodarki dla podatnika równie ważna a czasami ważniejsza jest nie wielkość ciężaru podatkowego, dla podatnika równie ważna a czasami ważniejsza jest nie wielkość ciężaru podatkowego, ale to w jaki sposób te ciężary są nakładane ale to w jaki sposób te ciężary są nakładane z kwestii fundamentalnych należy wymienić tutaj stabilność systemu podatkowego z kwestii fundamentalnych należy wymienić tutaj stabilność systemu podatkowego Równie grozne jest nadmierne rozbudowanie działalności regulacyjnej państwa które wymusza Równie grozne jest nadmierne rozbudowanie działalności regulacyjnej państwa które wymusza istnienie rozbudowanej administracji istnienie rozbudowanej administracji pochłania ona znaczną część dochodów publicznych i jest jedną pochłania ona znaczną część dochodów publicznych i jest jedną z przyczyn wzrostu obciążeń podatkowych z przyczyn wzrostu obciążeń podatkowych J. A. Schumpeter (1883-1950) J. A. Schumpeter (1883-1950) 2009-02- Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny Skuteczność interwencjonizmu Skuteczność interwencjonizmu obserwacja funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej w wielu wysoko rozwiniętych krajach obserwacja funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej w wielu wysoko rozwiniętych krajach zachodnich po okresie wielkiego kryzysu do początku lat 70-tych potwierdziła skuteczność zachodnich po okresie wielkiego kryzysu do początku lat 70-tych potwierdziła skuteczność interwencjonizmu państwowego; interwencjonizmu państwowego; interwencjonizmu państwowego; interwencjonizmu państwowego; wyrazem interwencjonizmu była ingerencja nie tylko w sferę podziału dochodu narodowego, lecz wyrazem interwencjonizmu była ingerencja nie tylko w sferę podziału dochodu narodowego, lecz także w sferę produkcji; także w sferę produkcji; efektem był szybki wzrost gospodarczy krajów zachodnich, bezkryzysowy (w zasadzie) przebieg efektem był szybki wzrost gospodarczy krajów zachodnich, bezkryzysowy (w zasadzie) przebieg procesów gospodarczych; procesów gospodarczych; Osłabienie skuteczności interwencjonizmu państwowego Osłabienie skuteczności interwencjonizmu państwowego skuteczność interwencjonizmu państwowego realizowanego przez politykę fiskalną została skuteczność interwencjonizmu państwowego realizowanego przez politykę fiskalną została ść ń ść ń znacznie osłabiona w latach 70-tych kiedy to gospodarka przodujących krajów zachodnich znacznie osłabiona w latach 70-tych kiedy to gospodarka przodujących krajów zachodnich popadła w stagnację wyrażającą się: popadła w stagnację wyrażającą się: minimalną stopą wzrostu gospodarczego, minimalną stopą wzrostu gospodarczego, wzrostem bezrobocia, wzrostem bezrobocia, wysoką inflacją etc. wysoką inflacją etc. 53 53 Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny Tradycyjne metody interwencjonizmu nie przynosiły już oczekiwanych rezultatów Tradycyjne metody interwencjonizmu nie przynosiły już oczekiwanych rezultatów Państwo i stosowane przez nie instrumenty polityki fiskalnej stały się elementem krytyki Państwo i stosowane przez nie instrumenty polityki fiskalnej stały się elementem krytyki Krytycy oskarżali państwo, że przez interwencjonizm: Krytycy oskarżali państwo, że przez interwencjonizm: narusza filozofię mechanizmu rynkowego, narusza filozofię mechanizmu rynkowego, podważa prawa rządzące rynkiem, podważa prawa rządzące rynkiem, Krytyka ta nie oznaczała rezygnacji z interwencji państwa w gospodarkę w ogóle ciężar Krytyka ta nie oznaczała rezygnacji z interwencji państwa w gospodarkę w ogóle ciężar tego oddziaływania przeniósł się jednak z instrumentów fiskalnych na monetarne tego oddziaływania przeniósł się jednak z instrumentów fiskalnych na monetarne ponieważ państwo zostało oskarżone o wywoływanie inflacji przez kreowanie deficytu budżetowego ponieważ państwo zostało oskarżone o wywoływanie inflacji przez kreowanie deficytu budżetowego oraz powiększanie długu publicznego, oraz powiększanie długu publicznego, w odpowiedzi na zarzuty pod adresem polityki fiskalnej - monetaryści za kluczową kwestię uznali w odpowiedzi na zarzuty pod adresem polityki fiskalnej - monetaryści za kluczową kwestię uznali regulację podaży pieniądza głównie za pomocą instrumentów pośrednich tj regulację podaży pieniądza głównie za pomocą instrumentów pośrednich tj regulację podaży pieniądza głównie za pomocą instrumentów pośrednich tj. regulację podaży pieniądza głównie za pomocą instrumentów pośrednich tj. stóp procentowych, stóp procentowych, kursów walutowych, kursów walutowych, stopy rezerw obowiązkowych etc. stopy rezerw obowiązkowych etc. Opracowanie: dr Tomasz Skica 54 Opracowanie: dr Tomasz Skica 54 2009-02- Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny Założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego: Założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego: 1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego a nie jak proponowała szkoła 1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego a nie jak proponowała szkoła neokeynesowska w okresie cyklu koniunkturalnego. neokeynesowska w okresie cyklu koniunkturalnego. 2 Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych gdyż 2 Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych gdyż 2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych gdyż 2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych gdyż powoduje to tzw. efekt wypychania zasobów prywatnych poza obieg stricte gospodarczy. powoduje to tzw. efekt wypychania zasobów prywatnych poza obieg stricte gospodarczy. 3. Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu państwa przez 3. Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu państwa przez cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych lecz także socjalnych. cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych lecz także socjalnych. 4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych co oznacza powrót do koncepcji jak 4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych podatków. najniższych podatków. 5 Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu 5 Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu 5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu 5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego podatku neutralnego względem gospodarki. fiskalnego podatku neutralnego względem gospodarki. 6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który 6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który według nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem zła obciąża przyszłe pokolenia według nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem zła obciąża przyszłe pokolenia długami obecnej generacji. długami obecnej generacji. Opracowanie: dr Tomasz Skica 55 Opracowanie: dr Tomasz Skica 55