Temat: Etos rycerza na podstawie przykładów z literatury polskiej i obcej.
Etos - z greckiego ethos czyli zwyczaj. W znaczeniu filozoficznym i socjologicznym etos oznacza całokształt społecznie uznawanych i przyswojonych danej zbiorowości norm regulujących zachowanie jej członków. Etos rycerski średniowieczny ukształtował się w kręgu rycerstwa europejskiego i utrwalił się w opowieściach o sławnych bojach stoczonych przez rycerzy Karola Wielkiego. Te opowieści nazywały się Chanons de geotes oraz tzw. francuskie opowieści dworne, powstające we wczesnym średniowieczu. Wtedy to zaczęła rozwijać się kultura dworska. Jej odbiciem była miłość dworska odzwierciedlona w liryce trubadurów. Eleonora, żona Ludwika VII stworzyła na dworze nowy wzór życia towarzyskiego, na tle którego od XII w. rozwinęła się nowa poezja i epika dworska. Kultura dworska z Francji rozszerzyła się na całą Europę. Tak wytworzył się w średniowieczu system etyki nawiązujący do zasad starożytnych. Podstawą jej był honor, umiar, dzielność, miłość - kult kobiety. Rycerstwo obok duchowieństwa w średniowieczu stanowiło elitę społeczeństwa klasowego. Od XIII w. rycerstwo nabrało charakteru dziedzicznego - klasa zamknięta. Do najstarszych i najsłynniejszych etosów należą: Pieśń o Rolandzie Pieśń o Tristanie i Izoldzie O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu Cyd O księciu Igorze Rycerze średniowieczni walczyli w obronie wiary, pokoju i sprawiedliwości. Szukali sławy, bronili honoru własnego i swojej damy. Wierność honorowi - najważniejsza wartość obok wiary. Roland ginie broniąc wiary i honoru - postać historyczna, rycerz Karola Wielkiego. Zginął w 778 r. podczas powrotu z wyprawy do Hiszpanii zajętej przez Saracenów. Dowodził tylną strażą wojsk francuskich. W czasie przeprawy przez Pireneje uzbrojeni ludzie napadli na tylną straż i zabili Rolanda wraz z jego towarzyszami. Z biegiem czasu postać obrosła legendą. W okresie wypraw krzyżowych - ideał rycerza chrześcijańskiego "Pieśń o Rolandzie" (datowana na XIII w.). Cechy rycerza u Rolanda: odwaga, honor, miłość Boga, wierność królowi i ojczyźnie nie. Napadnięty przez Saracenów (z eposu) nie dmie w róg by wezwać posiłki, mówi przyjacielowi " trzeba nam tu wytrwać dla naszego króla. Dla swego pana trzeba ścierpieć wielką niedolę i znosić wszelkie gorąco i wielkie zimno i oddać skórę i nałożyć głowę. Nie daj Bóg aby przeze mnie hańbiono mój ród i aby słodka Francja miała iść w pogardę." W etosie rycerskim hańba rycerza spadała na cały jego ród - odpowiedzialność rodowa. W etosie śmierć w walce nie hańbiła rycerza. O chwale rycerza decydowało nie tyle zwycięstwo lecz jak walczył. Walka bez uszczerbku dla jego honoru mogła zakończyć się śmiercią. Śmierć na polu walki - klasyczne zakończenie biografii rycerza. Nie przystawało dożyć sędziwego wieku i umrzeć w łóżku, Ważnym elementem walki rycerskiej była odwaga aż do śmierci - lekceważenie śmierci. Niejednokrotnie zachowanie dla nas samobójcze, lekkomyślne np. Roland lekceważy śmierć, nie wzywa pomocy mimo, iż nie ma szans na zwycięstwo wobec przewagi wroga. Nie chce okazywać strachu przed śmiercią. Poświęca życie swoich towarzyszy dla zachowania honoru. Rycerz musiał promieniować urodą, siłą. Siła była niezbędna ponieważ rycerze posiadali ciężkie zbroje np. osiłkiem był Zbyszko z Bogdańca ("Krzyżacy") - ściskał gałęzie - sok puszczały, wypuszczał się z widłami na niedźwiedzie. Rycerz zabiegał o poddawanie swej sławy licznym próbom. Nie wypadało mu siedzieć w zamku. Szukał okazji do wsławienia się (błędni rycerze np. Don Kichot). Błędnych rycerzy sparodiował Cerwantes w powieści renesansowej "Don Kichot" - parodia eposu rycerskiego. Autor najpierw sam rozczytywał się w powieściach rycerskich. Celem jego było zohydzenie zmyślonej fantastyki ksiąg rycerskich. Ośmiesza przygody rycerskie Don Kichota - nie jest bogaty - ubogi, szalony szlachcic uwierzył, że jest rycerzem. Przygody jego ukazane są dwustronnie tzn. w rzeczywistości i takimi, jakimi wydają się w szalonym umyśle bohatera. Zgodnie a tradycją Cerwantes wyposaża Don Kichota w wiernego giermka. Jest to z pochodzenia chłop, widzi rzeczy w rzeczywistości, ale jest przywiązany do swojego pana i wyspy, którą mu obiecał. Rycerz chcąc się wsławić walczył w turniejach - popisy odwagi, siły, umiejętności. Z ideą walki w etosie rycerskim wiąże się szacunek rycerza dla przeciwnika. Wiąże się z pojęciem solidarności rycerskiej - obejmowała także wrogów należących do rycerstwa. W jednej z legend francuskich gdy pospolity żołnierz zabił rycerza z wrogiego obozu, jego pan - rycerz kazał go powiesić. W opowieści o Rolandzie jeden z rycerzy Karola Wielkiego został schwytany podstępem przez Saracenów, w czasie pojedynku. Jego przeciwnik oddaje się w ręce Karola Wielkiego nie aprobując tego - chce go uwolnić na drodze wymiany. Walka podlegała także zasadom etyki rycerskiej, rycerz nie mógł zabić drugiego gdy ten spadł z konia. Lancelot przez całe życie wyrzucał sobie, że w walce zabił dwóch nie uzbrojonych choć uczynił to nieświadomie. Uważał, że to go zhańbiło. Dla pokuty zapowiada pielgrzymkę w zgrzebnej koszuli. Etos nie dopuszczał ataku w plecy. Nakazywał też by zwycięzca pojedynku spędził na polu walki cały dzień do północy by okazać gotowość do podjęcia wyzwania. Obok rycerza walczył jego giermek. Bardzo ważny był koń rycerza, sławny jak rycerz, posiadał imię. W dawnych opowieściach konie mówiły ludzkim głosem. Także miecze rycerzy miały swoje własne imiona. Hasłem rycerzy: bić się i kochać. Obowiązkiem rycerza było być zakochanym. Wbrew opiniom miłość na odległość nie, ale miłość zmysłowa, nawet grzeszna. Mimo,że jest to miłość występna sympatie są po stronie kochanków. Ideał świętego-rycerza święty Jerzy zabijający smoka. Uznany za patrona rycerzy w czasie wypraw. Ideał rycerza-władcy - w kronice Gala Anonima - Bolesław Krzywousty. Obok ideału rycerza istnieli w rzeczywistości rycerze rabusie. Zmierzch średniowiecza nie oznacza kresu tematyki rycerskiej. Późniejsze utwory także sięgają do tego tematu np. w romantyzmie Kordian odnajduje w sobie podobieństwo do Winkelryda oraz "Konrad Wallenrod", "Grażyna", "Krzyżacy" (Ślub Zbyszka - czuby Krzyżaków dla Danusi, śpiew Bogurodzicy). W "Weselu" pojawia się Zawisza Czarny.