1
Maria Mrukot
KOSMETOLOGIA
RECEPTARIUSZ
Kraków 2006
2
SPIS TREÅšCI
Kosmetologia 1
Kosmetyka dermatologiczna 2
Budowa skóry, włosów, paznokci 7
Starzenie skóry 11
Substancje biologicznie czynne 13
Mikrobiologia 17
Wymagania techniczne dla preparatów kosmetycznych 18
Technologia produkcji kosmetyków 20
Technika aerozolowa 24
Preparaty do higieny osobistej
Środki do pielęgnacji jamy ustnej 26
Mydła toaletowe 33
Dezodoranty 38
Preparaty do golenia 41
Preparaty po goleniu 46
Środki do mycia, pielęgnacji i upiększania włosów
Szampony 48
Środki do pielęgnacji włosów 56
Środki do układania włosów 58
Preparaty do rozjaśniania włosów 60
Preparaty do trwałej ondulacji włosów 61
Farby do włosów 63
Prostowanie włosów 69
Środki do pielęgnacji skóry
Podstawy teoretyczne emulsji 73
PrzeglÄ…d recepturalny 83
Preparaty do opalania 91
Preparaty do rozjaśniania skóry 93
Olejki do pielęgnacji skóry 93
Toniki 94
Maski kosmetyczne 95
Peeling 96
Kosmetyka kolorowe 97
Puder 99
Preparaty make-up 101
Róż na policzki 103
Preparaty do makijażu oczu 104
Kredki do warg 105
Preparaty do demakijażu 108
Lakier do paznokci 109
Wyroby perfumeryjne 111
Rozwój przemysłu kosmetycznego w Polsce 122
Bibliografia 130
3
Od Autorki...
Kosmetologia jako nauka interdyscyplinarna odgrywa znaczÄ…cÄ… rolÄ™ przy
opracowywaniu receptur wyrobów kosmetycznych.
Chemik  kosmetolog musi współpracować ze specjalistami wielu dziedzin
nauki. Dotyczy to nie tylko receptur ale i technologii wytwarzania oraz rodzaju
stosowanych opakowań, gdyż wszystkie te czynniki wpływają na jakość wyrobu.
W końcowym rozdziale przedstawiam rozwój przemysłu kosmetycznego na
przełomie XIX/XX wieku, największy rozwój w sensie technologicznym przypada
na lata 60 i 70 XX wieku, kiedy zakłady POLLENA wprowadziły do produkcji
nowatorskie technologie i nowe wyroby. Książka ta jest przeznaczona dla kilku
grup odbiorców: firm kosmetycznych, studentów średnich i wyższych szkół
kosmetyki i kosmetologii, praktykujących kosmetyczek, najczęściej absolwentek
tych szkół oraz powinna zainteresować użytkowników wyrobów kosmetycznych.
Pragnę serdecznie podziękować Panu dr inż. Władysławowi S. Brudowi 
prezesowi Fabryki Substancji Zapachowych  POLLENA - AROMA ,
wykładowcy Wyższej Szkoły Zawodowej Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w
Warszawie  za merytoryczną ocenę książki oraz bardzo cenne wskazówki
dotyczÄ…ce perfumerii,
Panu mgr inż. Józefowi Szubie  długoletniemu kierownikowi Laboratorium
Badawczego POLLENA  URODA za pomoc w opracowaniu technologii
produkcji mydeł,
Pani mgr Magdalenie Tarnawskiej  CRODA Polska  za udostępnienie
literatury fachowej oraz pomoc technicznÄ… przy opracowywaniu receptur.
Maria Mrukot
4
KOSMETOLOGIA jest to nauka, która pozwala na kompleksowe prowadzenie
prac badawczych przy opracowaniu preparatów kosmetycznych.
KOSMETOLOGIA jest dziedzinÄ… interdyscyplinarnÄ…, zwiÄ…zana jest z chemiÄ…,
biotechnologią, mikrobiologią, zielarstwem, dermatologią, inżynierią
materiałową  opakowania, aparaturową  urządzenia do produkcji i
konfekcjonowania oraz aparaturą specjalistyczną przeznaczona do badań
dermatologiczno  aplikacyjnych.
Już sama wiedza chemika kosmetologa nie wystarczy do opracowania nowego
wyrobu. Musi współpracować z wieloma specjalistami, gdyż receptura zawiera
wiele substancji o różnym charakterze chemiczno  biologicznym. Receptura
nie może być przypadkowym zestawem surowców, musi mieć udokumentowaną
skuteczność i wartość użytkową potwierdzoną badaniami. Do tego dochodzą
badania chemiczno  mikrobiologiczne i toksykologiczne surowców i wyrobu
gotowego. Kosmetyk musi być bezpieczny dla użytkownika, stosuje się tylko te
surowce, które są zaakceptowane przez Ministerstwo Zdrowia zgodnie z
wymaganiami światowymi. Listę substancji niedopuszczalnych, dopuszczalnych
z ograniczeniami, dopuszczalnych barwników, środków konserwujących i
promieniochronnych określa Dz. Ustaw nr 105, poz. 934, z dnia 12 lipca 2002r.
oraz Dz. U. 04. 201. 2064 z dnia 15 września 2004.
Jednakże nie ma takiego kosmetyku, który mimo wszechstronnych badań, nie
mógłby wywołać uczulenia. Na to składa się wiele czynników zewnętrznych i
osobniczych, a kosmetyk jest ich ostatnim ogniwem. Alergia jest to reakcja
organizmu na określone związki chemiczne  alergeny. W kosmetykach
alergenami mogą być: składniki kompozycji zapachowej /IFRA określa, które
komponenty nie należy stosować/, barwniki do włosów, niektóre środki
konserwujące, składniki olejków eterycznych, niektóre substancje biologicznie
czynne /białka/. Alergie mogą być krzyżowe, tzn. wywoływane nie przez jeden
preparat, ale jako suma wielu czynników. Najczęściej wskazuje się na
kosmetyk, który z racji stosowania /wieczorem np. nowy krem/ jest tym
ostatnim ogniwem łańcucha. Co nie oznacza, że tylko on jest zasadniczym
alergenem. Osoby o szczególnie wrażliwej skórze nie powinny stosować silnie
działających kosmetyków, powinny dbać o dobre nawilżenie i natłuszczenie
skóry, preferowane są kosmetyki bezzapachowe. Stosowanie konserwantów jest
istotne dla jakości mikrobiologicznej produktu. Składniki receptury są wrażliwe
na działanie mikroorganizmów, a produkt zakażony jest niebezpieczny dla
skóry. Oczywiście i w tym względzie nie można przesadzać i stosować kilka
konserwantów i antyutleniacze, aby zwiększyć okres ważności do 2  3 lat.
W przypadku lekarstwa jest to możliwe, gdyż zawiera przeważnie jeden
składnik czynny, w kosmetykach jest od 10  50 składników w tym oleje
roślinne /ulegają jełczeniu/, ekstrakty ziołowe, substancje biologicznie czynne,
5
które są produktami nietrwałymi. Do tego może dojść do reakcji z opakowaniem
i kosmetyk w czasie przechowywania traci swoje założone działanie aktywne.
W ostatnich latach wprowadzono do kosmetologii pojęcie kosmeceutyki
/cosmeceuticals/ czyli preparaty znajdujące się pomiędzy kosmetykiem a
lekiem. Kosmeceutyki są przeznaczone do pielęgnacji ciała tak jak kosmetyki,
ale mogą też wpływać na niektóre funkcje biologiczne skóry jak leki. Działanie
kosmeceutyków polega na spowalnianiu procesu starzenia, stymulację syntezy
włókien kolagenu i elastyny, rozjaśnieniu przebarwień, złuszczanie naskórka.
Kosmetyka dermatologiczna obejmuje szeroko pojętą profilaktykę w zakresie
pielęgnacji skóry bardzo wysuszonej, wrażliwej oraz jej ochronę.
Dermokosmetyki stanowią profilaktykę przy leczeniu skóry suchej, psoriaris,
neuroz, egzemy i nadają się do przemiennego stosowania po maściach
leczniczych. W tych produktach jest większe stężenie substancji czynnych, które
wpływają na wygładzanie skóry i przywrócenie równowagi lipidowo-
hydrofilowej: mocznik, omega kwas tłuszczowy /olej z ogórecznika, olej
wiesiołkowy/, d  pantenol, allantoina, bisabolol, fitosterole roślinne - niż w
kosmetykach. Preparaty nie zawierają barwników i substancji zapachowych.
Substancje konserwujące niezbędne przy emulsjach O/W i W/O należy
przetestować dermatologicznie /np. Paraben M, P, A, glukonian
chloroheksydyny/. Produkt niekonserwowany może łatwo ulec zakażeniu /nawet
u klientki/, obecne bakterie tylko pogorszą stan skóry. Ważny jest dobór bazy
kremowej  zastosowany powinien być emulgator, który jest używany w
maściach farmaceutycznych. Preferowane są emulsje typu W/O, gdyż faza
olejowa jako faza zewnętrzna chroni naskórek przed parowaniem wody.
Skóra sucha i wrażliwa posiada bardzo cienką warstwę lipidową, która nie
stanowi dobrej ochrony przed czynnikami zewnętrznymi i alergicznymi.
Zawartość wody zmniejsza się, gdy nie jest zatrzymywane przez film lipidowy.
Kremy i emulsje płynne mają za zadanie odbudować film lipidowy, dlatego
ważny jest dobór składników fazy olejowej O/W i W/O.
Faza olejowa ma bezpośredni wpływ na warstwę lipidową naskórka i powinna
zawierać zarówno olej i tłuszcze okluzywne /olej parafinowy, wazelina/ jak i
oleje roślinne /olej wiesiołkowy, olej z ogórecznika, oliwa z oliwek/, fitosterole
roślinne.
Faza wodna zawiera glicerynÄ™ / 5  8 % /.
Substancje aktywne
mocznik podwyższa zawartość wody w naskórku
allantoina przyspiesza regenerację, zmiękcza i usuwa spękania skóry,
przyspiesza ziarninowanie uszkodzonej tkanki
6
d - pantenol stabilny prekursor witaminy B5/kwas pantotenowy,
działa przeciwzapalnie, przyspiesza wzrost
i odnowę komórek naskórka i skóry właściwej, działa
gojąco przy uszkodzeniu skóry, łagodzi podrażnienia
wywołane przez alergeny. Komórki naskórka potrzebują
dużo tej witaminy do syntezy tzw. koenzymu A
witamina A retinol, palmitynian witaminy A, retinyl linoleate
/ 0, 3  0, 5 % / - poprawia wilgotność skóry /warstwy
rogowej/, wygładza drobne zmarszczki, regeneruje skórę
po działaniu promieni UV
witamina E tokoferol, tocopherol acetate / 0, 5  2 % / - chroni przed
wolnymi rodnikami, zmniejsza wrażliwość na
promieniowanie UV, poprawia zdolność wiązania wody,
podwyższa aktywność enzymatyczną w skórze i pomaga
w tworzeniu nowych komórek, powoduje wolniejsze
starzenie się skóry
witamina F zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe  linolowy,
linolenowy, arachidonowy  otrzymuje się z olejów
roślinnych
witamina D kalcyferol  występuje w naszym organizmie pochodzi
z fotosyntezy zachodzącej w skórze pod wpływem promieni
UV /witamina D / jak i z pożywienia /witamina D , D /.
3 2 3
Witamina D ma wpływ na proliferację /podział/
keratynocytów, fibroplastów, wykazuje działanie
przeciwzapalne, zastosowanie w kremach
dermatologicznych  zawartość wynosi 50  300 j. m.
w jednym gramie
witamina C kwas L  askorbinowy  posiada udokumentowane
działanie fizjologiczne na skórę. Działa jako inhibitor
tworzenia melaniny, wspomaga syntezÄ™ kolagenu
w skórze właściwej, zapobiega tworzeniu się nadtlenków
lipidów. Kwas askorbinowy nie jest stabilny, stosuje się
ester fosforowy  Magnesium ascorbyl phosphate, który
hydrolizowany w skórze prze enzymy fosfatazy do kwasu
askorbinowego /tak samo działa Sodium ascorbyl
phosphate. Witamina C przyspiesza tworzenie kwasu
hialuronowego, który jest odpowiedzialny za budowę
spoiwa międzykomórkowego naskórka
7
ekstrakt lukrecji /Glycyrrhiza glabra/ - zawiera kwas glicyryzynowy 
policykliczny trójterpen, jest podobny w działaniu do
hydrokortizonu, bez skutków ubocznych
Aloe Vera /Aloe barbadensis/ - zawiera witaminÄ™ A, E, C, z grupy B,
mikroelementy: potas, wapń, sód, magnez, żelazo, cynk,
miedz
, enzymy, kwasy organiczne, wielocukry,
proteiny, peptydy, biostiminÄ™, cukry proste.
ALOE VERA zapobiega utracie wody
a zdolność przenikania przez skórę jest cztery razy, szybsza
niż woda. Działa przeciwzapalnie i przeciwdrażniąco.
Substancje tłuszczowe
Olej z ogórecznika / Borago officinalis/ - zawiera kwas gamma linolenowy
/ GLA/ 24  25 %, który jest prekursorem prostaglandyny o
działaniu przeciwzapalnym. Niedobór GLA powoduje, że
skóra staje się sucha i traci elastyczność, zanika naturalna
odporność na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych.
Regularne stosowanie GLA poprawia i normalizuje
naturalne procesy nawilżania.
Olej wiesiołkowy /Oenothera biennis/ - zawiera kwas gamma linolenowy
/ GLA/ ok. 10% - działa normalizująco na skórę, zapobiega
Å‚uszczeniu
Fitosterole roślinne - niezmydlona frakcja oleju awokadowego, zawiera
25  30 % fistosteroli: beta  sitosterol, stigmasterol,
wzmacnia warstwę lipidową naskórka, zapobiega utracie
wody z warstwy rogowej. Fitosterole majÄ… budowÄ™
zbliżoną do steroli występujących w sebum i cemencie
międzykomórkowym.
Przy cerze tłustej kremy powinny zawierać oleje emollient /zmiększające/,
które szybko wnikają w skórę i nie pozostawiają filmu tłuszczowego.
Ważne są w tych kosmetykach substancje czynne: bisabolol  alkohol
seskwiterpenowy /występuje w rumianku/, działa przeciwzapalnie i
przeciwpodrażnieniowo, d  pantenol, kwas salicylowy  przyspiesza odnowę
naskórka, działa przeciwzapalnie, nawilżająco i bakteriostatycznie.
Działanie ochronne przed promieniami UV A i UV B wykazują filtry fizyczne,
które odbijają promienie słoneczne  mikronizowany tlenek cynku /ZnO/ i
dwutlenek tytanu /TiO / w ilości 10  18% /SPF 23  50/.
2
8
W recepturach dermokosmetyków należy stosować minimalną ilość surowców
niezbędnych do utworzenia stabilnego preparatu. Skóra sucha potrzebuje
substancji, które przyspieszają regenerację naskórka i filmu lipidowego.
Przykłady recepturalne
Krem nawilżający - O/W
A/. Cetearyl alcohol / polioksy 
etylowany /20/ monostearynian
sorbitanu /Polawax NF/ 10, 0
Olej parafinowy 5, 0
Triglycerides /Crodamol GTCC/ 6, 0
Dimethicone /Silol 350/ 0, 5
Cetyl Alcohol 1, 0
B/. Gliceryna 3, 0
Konserwant /Phenova/ 0, 8
Allantoina 0, 2
d  pantelon 0, 5
C/. Witamina E /Tocopherol Acetate/ 0, 5
Aloe Vera 2, 0
________
100, 0
FazÄ™ A stopić do 75°C, fazÄ™ wodnÄ… ogrzać do 75° C, poczym dodać fazÄ™ wodnÄ…
do olejowej, mieszać, chÅ‚odzić, w temp. 40°C dodać fazÄ™ C
9
Krem półtłusty W/O
A/. Sorbitan Isostearate /Crill 6/ 3, 0
Microcrystalline Wax /Paracera/ 2, 5
Olej parafinowy 16, 0
Euceryna 4, 0
Olej z ogórecznika /olej wiesiołkowy/
olej z oliwek 2, 0
Isopropyl Myristate /Crodamol IPM/ 3, 0
B/. Gliceryna 3, 0
Konserwant /Phenova/ 0, 6
Woda 64, 9
C/. Witamina A 0, 5
Witamina E 0, 5
FazÄ™ A stopić do temp. 75°C, fazÄ™ wodnÄ… ogrzać do 75°C, poczym fazÄ™ wodnÄ…
powoli przy mieszaniu dodać do fazy olejowej. W temp. 35  40°C dodać fazÄ™
C.
Balsam do opalania  O/W
A/. Cetomacrogol 1000 BP
/PEG 20  24 cetostearyl ether/ 3, 0
Alkohol, cetylowy 5, 0
Olej parafinowy 7, 0
Triglycerides /Cromadol GTCC/ 3, 0
Dimethicone 0, 5
B/. Gliceryna 3, 0
Konserwant /Phenowa/ 0, 5
Woda 69, 0
C/. Mikronizowana biel cynkowa 7, 0
FazÄ™ A stopić i dodać do ogrzanej fazy B /75°C/, po zmieszaniu faz w temp.
60°C dodawać porcjami fazÄ™ C.
10
Balsam po opalaniu O/W
A/. Cetomacrogol 1000 BP 3, 0
Avocadin /masło Shea/ 1, 0
Alkohol cetylowy 4, 0
Olej parafinowy 7, 0
Olej z ogórecznika/oliwa z oliwek/ 3, 0
Dimethicone 350 0, 5
B/. Gliceryna 3, 0
Konserwant /Phenova/ 0, 6
Woda 74, 9
C/. Witamina E 0, 5
d  pantenol 0, 5
Aloe Vera 2, 0
__________
100, 0
Technologia jak przy balsamie do opalania, fazę C dodać w temperaturze
35  40 °C.
Budowa skóry, włosów, paznokci
Chemik kosmetolog powinien poznać budowę skóry, włosów i paznokci, gdyż
pozwoli to na właściwy dobór surowców w recepturach opracowanych
kosmetyków.
SKÓRA /cutis/ tworzy powłokę ogólną ciała. Składa się z trzech warstw:
A/. naskórek /epidermis/ - powierzchniowa warstwa, obejmuje 5 warstw
ułożonych od dołu do góry:
- warstwa podstawna /zwana rozrodczÄ…/ - stratum basale
- warstwa kolczysta  stratum spinosum
- warstwa ziarnista  stratum granulosum
- warstwa jasna/pośrednia/ - stratum lucidum
- warstwa rogowa  stratum corneum
Warstwa podstawna i kolczysta to żywy naskórek, zdolny do czynności
rozrodczych. W warstwie podstawnej odbywa się rozmnażanie komórek, przez
11
co naskórek stale się odnawia. Komórki przesuwają się do powierzchni, gdzie
ulegają stopniowemu obumieraniu, rogowaceniu i złuszczeniu.
Warstwa podstawna składa się z warstwy keratynocytów, w których następuje
proces wytwarzania białka  keratyny, melanocytów  tworzących barwnik
melaninę, komórek Langerhausa biorących udział w mechanizmach
immunologicznych.
Warstwa kolczysta zbudowana jest z kilku warstw, które ulegają spłaszczeniu i
przesuwają się ku górze. Substancją cementującą komórki jest mieszanina białek
i mukopolisacharydów.
Warstwa rogowa  na jej powierzchni znajduje się płaszcz lipidowy, który ma
zasadnicze znaczenie w utrzymaniu właściwego stanu nawodnienia naskórka.
Płaszcz lipidowy zawiera łój wydzielany przez gruczoły łojowe, który jest
zmieszany z lipidami pochodzącymi z naskórka. Zawiera tłuszcze, woski, kwasy
tłuszczowe, węglowodory, trójglicerydy.
Z wiekiem utrata komórek w naskórku jest szybsza niż wzrost nowych. Skóra
staje się coraz cieńsza, co prowadzi do powstawania zmarszczek.
B/. Skóra właściwa /corium dermis/ - znajduje się pod naskórkiem, oddzielona
warstwą podstawną, zawiera włókna kolagenowe, sprężyste  elastyna i
retikulinowe. Cząsteczki białka  kolagenu tworzą sieć wzajemnych
połączeń, liczba tych połączeń zwiększa się w miarę upływu lat, skóra traci
swoją elastyczność.
Włókna sprężyste  elastyna  tworzą siatkę oplatającą włókna kolagenowe,
od nich zależy rozciągliwość i sprężystość skóry. Z wiekiem włókna
elastyny stają się kruche, dlatego skóra po rozciągnięciu nie powraca
z łatwością do pierwotnego stanu.
Włókna retikulinowe  czyli srebrochłonne  tworzą siatkę w warstwie
brodawkowej /stratum papillare/ i występują w otoczeniu naczyń
włosowatych, gruczołów łojowych i potowych, mieszków włosowych
i włókien nerwowych.
Substancja międzykomórkowa zajmuje przestrzeń między włóknami,
składa się z mukopolisacharydów / kwas chondroityno  siarkowy
i kwas hialuronowy/ oraz białek i glikoprotein.
Tkanka podskórna / subcutis/ - jako równomierna warstwa tłuszczowa
pełni funkcję ochronną. Z wiekiem staje się ona cieńsza i nierówna,
powstają nieregularne złogi tłuszczu.
Gruczoły łojowe / glandulae sebaceae / znajdują się na całej powierzchni
skóry, z wyjątkiem rąk i stóp, wydzielają łój skóry /sebum/
namaszczający skórę i włosy.
12
Gruczoły potowe /glandule sudoriferae/ występują w całej skórze
z wyjątkiem błon śluzowych i łożyska paznokci.
Wyróżnia się gruczoly ekrynowe, występują na całym ciele, szczególnie
na dłoniach i stopach, biorą udział w regulacji cieplnej organizmu. Pot
z gruczołów ekrynowych nie daje przykrego zapachu. Gruczoły
apokrynowe rozmieszczone są w okolicach pachowych, płciowych i
rozpoczynają swoją czynność w okresie pokwitania. Zapach potu
apokrynowego jest nieprzyjemny, związane jest to z rozkładem na
powierzchni skory flory bakteryjnej.
WA
OSY /pili/
występują na całej powierzchni skóry z wyjątkiem dłoni i podeszew.
Włos składa się z :
A/. łodygi czyli trzonu włosa /acapulus/ - corpus pili  część wystająca
nad powierzchnią skóry
B/. korzenia włosa /radix pili/ - część tkwiąca w mieszku włosowym.
Kolbowato rozszerzona dolna część korzenia stanowi opuszkę
włosa /bulbus/, w której znajdują się komórki macierzy włosa
/matrix/. W opuszkę włosa wpukla się brodawka włosa, utworzona
z komórek i substancji podstawowej tkanki łącznej. Brodawka
zawiera włókna nerwowe i naczynia krwionośne.
C/. mieszka włosowego /folliculus pili/ - w mieszku są nie tylko
komórki wytwarzające włosy, ale także melanocyty, które nadają
rdzeniowi włosa jego charakterystyczny kolor.
Komórki wydzielają melaninę  białkowy barwnik
Gruczoły łojowe związane są z włosem, a ich przewody wchodzą do
mieszka włosowego w pobliżu naskórka, między włosem właściwym
a pochewką zewnętrzną włosa. Wydzielina gruczołów łojowych
natłuszcza włos.
Ludzkie włosy nie są żywe, a więc zdolne do wzrostu. Za wzrost
odpowiadają komórki zwane macierzą, które znajdują się wewnątrz
mieszków włosowych. Komórki te zaopatrywane są przez własne
naczynia krwionośne. Prawidłowo działające komórki macierzy
wytwarzają pasemka włosów. Wzrost włosów jest cykliczny, każdy
z mieszków włosowych pracuje przez 3 do 5 lat, po czym
odpoczywa.
13
Trójfazowy cykl życiowy mieszka włosowego
KATAGEN - komórki w części ulegającej przemianom obumierają i korzeń
włosa się rozpada. Tymczasem błona podstawna ciągnie brodawkę włosa do
góry, w kierunku wybrzuszenia.
TELOGEN  mieszek włosowy odpoczywa, włos może wypaść teraz lub na
początku następnej fazy.
ANAGEN  po otrzymaniu sygnału z brodawki dolna część mieszka zostaje
odbudowana i znowu zaczyna wytwarzać włos.
Utrata włosów  łysienie  proces starzenia włosów następuje w komórkach
mieszków włosowych. Przyczyną łysienia jest zanik czynności bądz
zniszczenie
komórek macierzy wytwarzających białka włosa. Włos, który wypada z mieszka
nie zostaje zastÄ…piony nowym.
Naukowcy prowadzą badania nad znalezieniem białka, które by było zdolne do
pobudzania komórek skóry do tworzenia mieszków włosowych i wytwarzania
włosów.
Biochemia siwienia  oznaką starzenia się jest zmiana barwy włosa. Spada
liczba aktywnych melanocytów, przez co jest coraz mniej pigmentu melaniny.
Włosy tracą pierwotną barwę, przybierając coraz jaśniejszy odcień. Gdy liczba
aktywnych melanocytów spadnie do zera, trzon włosa staje się biały, nastąpi
odbarwienie włosa, a nie zmiana barwy.
W mieszku są nie tylko komórki wytwarzające włosy, ale także melanocyty,
które nadają rdzeniowi włosa jego kolor. Komórki wydzielają melaninę 
białkowy barwnik. Melanocyty odkładają pigment w korzeniu włosa, barwiąc
białka rdzenia włosa podczas ich wytwarzania. Gdy tworzą czystą melaninę,
włosy przybierają barwę brązową lub czarną. Jeśli powstaje jej analog 
feomelanina włosy maja kolor od rudego po jasny  blond. Gdy melanocyty
przestają działać, włosy stają się siwe.
Skład chemiczny włosa  główny składnik to keratyna, która powstaje w
procesie keratynizacji w mieszku włosowym. Keratyna należy do grupy
skleroprotein /białek szkieletowych/, zawiera cystynę /16  18%/ - aminokwas
siarkowy.
PAZNOKCIE /unguis/
owalne, wypukłe blaszki rogowe pokrywające końce palców u rąk i nóg.
Korzeń paznokcia znajduje się pod skórą, tworzącą fałd zwany wałem
paznokcia, zaś cały paznokieć leży na łożysku paznokcia. Część łożyska, która
znajduje się pod wałem paznokciowym, stanowi macierz /matrix/unguis/
14
paznokcia i jest to miejsce wzrostu paznokcia. Na paznokciu przy wale
paznokcia tworzy się białawo zabarwione miejsce zwane obłączkiem /lunula/.
Z komórek wału paznokciowego utworzony jest obrąbek naskórkowy płytki
paznokciowej, zwany skórką /eponychium/.
Skład chemiczny paznokcia jest zbliżony do składu włosów. Wzrost paznokcia
podlega rytmowi dobowemu, w czasie dnia wzrost jest szybszy.
STARZENIE SKÓRY
Istnieje wiele hipotez dotyczÄ…cych przyczyn starzenia siÄ™, wg jednych jest to
losowe nagromadzenie uszkodzeń podstawowych składników komórki  DNA,
pewnych białek, węglowodanów i tłuszczów, do których dochodzi już we
wczesnym etapie życia. Niekorzystne zmiany w pewnym momencie przerastają
zdolność organizmu do samonaprawy. Proces starzenia nie jest
zaprogramowany genetycznie, chociaż dużo genów oddziaływuje na ten proces,
jednak jest to wpływ pośredni  produkt uboczny wszystkich procesów
życiowych. A zatem starzenie skóry wynika ze starzenia się całego organizmu,
ale starzenie jest bardzo indywidualnym procesem. Oczywiście skóra znajduje
siÄ™ na zewnÄ…trz i dlatego jej wyglÄ…d jest widocznÄ… oznakÄ… zachodzÄ…cych zmian
w biologicznym zegarze życia.
Trwałe załamania na skórze tworzą się w wyniku ruchów mięśni  tzw.
zmarszczki mimiczne, jednak z wiekiem pojawia się coraz więcej zmarszczek.
Ludzka skóra podlega ogromnym napięciom, z wiekiem traci elastyczność,
marszczy się, maleje jej jędrność. Proces starzenia wpływa na wszystkie trzy
warstwy skóry. Złuszczenie się komórek na jej zewnętrznej powierzchni
/naskórku/ dokonuje się szybciej niż zastępowanie starych komórek nowymi.
Białka środkowej części skóry /właściwej/ tworzą między sobą sztywne
połączenia, przez co skóra traci swoją elastyczność. W tkance podskórnej
zmniejsza się ilość tłuszczu, powstają nieregularne złogi. W wyniku tych
procesów oraz zmniejszeniu czynności gruczołów potowych i łojowych skóra
staje się bardziej sucha, łatwiej tworzą się zmarszczki. Zegar życia sprawia, że
tempo wymiany komórek skóry zmniejsza się z wiekiem i skóra w naturalny
sposób słabnie. Także nieuniknione jest zmniejszenie liczby gruczołów
łojowych, prowadzące do wysuszenia skóry. Głęboki wpływ na naskórek mają
czynniki środowiska: promienie słoneczne, wilgotność powietrza, zmiany
temperatury. Tutaj kosmetyka zapobiegawczo  pielęgnacyjna  kremy
nawilżające, półtłuste z substancjami biologicznie czynnymi, przy
równoczesnym unikaniu nadmiernego opalania, pozwolą na utrzymanie warstwy
wodno  lipidowej skóry chroniącej przed utratą wilgoci na właściwym
poziomie.
Stosowanie alfa hydroksy kwasów /AHA/ zwiększa tempo wymiany komórek
skóry, zwalniając nieco jej naturalną degenerację. Istniej jednak granica
efektywności, komórki nie mają nieskończonego zakresu życia. W pewnym
momencie przestają się dzielić i giną lub zachodzą w nich uwarunkowane
15
genetycznie procesy zniszczenia. Komórki istnieją, gdy reagują na sygnał
molekularny, który sprawia, że mogą się dalej dzielić.
W tej sytuacji pozostaje odżywianie skóry przez substancje biologicznie czynne.
Skóra z wiekiem traci substancje odżywcze, jednak szybkość wnikania
substancji czynnych do i przez skórę limituje warstwa rogowa naskórka.
Substancje rozpuszczalne w lipidach Å‚atwiej przenikajÄ… przez warstwÄ™ rogowÄ…,
ale ich dalsza penetracja jest ograniczona obecnością hydrofilowych warstw
komórek. Woda zwiększa znacznie przepuszczalność skóry, powoduje
pęcznienie włókien keratyny, zwiększa płynność lipidów, tworząc otoczki
solwacyjne wokół polarnych grup lipidów. Dużą rolę odgrywa podłoże, w
którym umieszczono substancję czynną, powinno być dostosowane do
określonego typu skóry, np. dla skóry tłustej  hydrożele, dla skóry suchej 
lipożele lub emulsje W/O.
Niektóre składniki podłoża mogą zwiększać przenikanie substancji czynnych w
skórę  są tzw. promotory wchłaniania. Promotory wchaniania są związkami
zmieniającymi strukturę warstwy rogowej a tym samym zwiększającymi jej
przepuszczalność. Mechanizm działania promotorów wchłaniania zależy
głównie od ich polarności. Związki o charakterze lipidowym /kwasy tłuszczowe/
wpływają wyłącznie na struktury międzykomórkowe. Cząsteczki tych związków
umiejscawiają się między hydrofobowymi łańcuchami lipidów, , rozluz
niajÄ…c w
ten sposób układ warstw lipidowych. Małe, polarne cząsteczki w małych
stężeniach wchodzą w interakcje z białkami wewnątrzkomórkowymi, w
większych stężeniach gromadzą się w przestrzeni międzykomórkowej.
Oddziałują wtedy z polarnymi grupami lipidów. Dzięki powstałym otoczkom
solwatacyjnym tworzÄ… siÄ™ nowe przestrzenie, dogodne dla penetracji substancji
o charakterze hydrofilowym. Konsekwencją rozsunięcia cząstek lipidów jest
upłynnienie tej fazy i ułatwienie dyfuzji związków lipidowych. Promotory
wnikania o właściwościach amfifilowych /np. tenzydy/ zmieniają zarówno
właściwości białek wewnątrzkomórkowych jak i lipidów międzykomórkowych.
Promotory wchłaniania są najczęściej dobrymi rozpuszczalnikami substancji
czynnych, działają szybko i długotrwale, nie wywołują podrażnień ani uczuleń,
są zgodne chemicznie i fizycznie z substancją czynną, działają w sposób
odwracalny tzn. , że po usunięciu promotora skóra musi odzyskać funkcję
bariery. Promotory wnikania to: alkohole /etanol/, glikole/propylenowy/,
amidy /mocznik/, kwasy tłuszczowe /kwas olejowy/ oraz estry, kwas
salicylowy.
W ostatnich latach wprowadzono do kosmetyki liposomy, które ułatwiają
wnikanie substancji biologicznie czynnych do skóry właściwej. Liposomy są to
małe cząsteczki /80  300 nm/ fosfolipidów jedno  trzywarstwowe, które
wnikają przez szczeliny pomiędzy komórkami naskórka /200  300 nm/ i w nich
pozostają. Liposomy są jako nośniki substancji rozpuszczalnych w wodzie  np.
d  pantenol, aminokwasy, wyciągi roślinne.
16
SUBSTANCJE BIOLOGICZNIE CZYNNE
Zgodnie z wynikami badań naukowych istnieją trzy rodzaje starzenia się skóry:
A/. zwiÄ…zane z wiekiem  utrata blasku, wyglÄ…d  papirusowy , rozluz
nienie
skóry
B/. fotostarzenie  wywołane przez promienie UV  przebarwienie naskórka,
zmarszczki, degeneracja włókien kolagenu i elastyny
C/. hormonalne  zmniejszenie grubości naskórka, wysuszenie a nawet
odwodnienie skóry
Kosmetologia dysponuje wieloma substancjami biologicznie czynnymi, które
poprawiają wygląd skóry. Duże znaczenie posiada biotechnologia, w której
wykorzystuje się mikroorganizmy i enzymy w celu otrzymania określonych
substancji w czystej formie. Stanowi to alternatywÄ™ dla zmniejszenia siÄ™
surowców naturalnych. Biotechnologia jest techniką stosunkowo drogą i
wymaga specjalistycznej aparatury technologicznej.
Substancje biologicznie czynne  podział
1/. OLEJE ROÅšLINNE
OLIWA z oliwek  Oleum Olivarum  otrzymywana przez tłoczenie na zimno
dojrzałych owoców, zawiera do 70% glicerydów kwasów nienasyconych, do
20% glicerydów kwasu palmitynowego  łatwo przyswajalna przez skórę 
balsamy do ciała, kremy odżywcze
OLEJ MIGDAA
OWY  Oleum Amygdalarum  otrzymywany z nasion
/odmiana słodka/ przez wytłaczanie na zimno, zawiera glicerydy kwasu
olejowego /80%/ i kwasu linolowego /20%/ - natłuszcza skórę suchą, starzejącą
 kremy, mleczka
OLEJ AWOKADOWY  Oleum Persea  otrzymywany na zimno z owoców,
zawiera glicerydy kwasu olejowego i linolowego, kompleks witamin A, B, D i
E, dobrze przenika przez skórę i ma własności zmiękczające  kremy odżywcze,
balsamy do skóry suchej
Niezmydlona frakcja oleju awokadowego  Persea Gratissima /Avocadin/
zawiera: części niezmydlonej ok. 25  30%, fitosterole, działanie regenerujące 
poprawia elastyczność skóry, nawilża, stymuluję syntezę kolagenu, ochronne 
wobec promieni UV
MASA
O SHEA  masłosz  Butyrospermum Parkii Kotschy otrzymuje się z
nasion, tłuszcz konsystencji masła zawiera kwas stearynowy /30  40%/, kwas
olejowy /45  50%/, trójglicerydy, substancje niezmydlające /6  8%/.
Substancje niezmydlające mają duże powinowactwo do warstwy lipidowej
naskórka, chronią i wzmacniają cement międzykomórkowy warstwy rogowej.
Masło Shea jest naturalnym filtrem słonecznym.
17
OLEJ JOJOBA  Buxus chinensis  Oleum Jojobae określany jako płynny wosk
 liquid wax , gdyż po oziębieniu krzepnie  główny składnik palmitynian cetylu
o cennych własnościach, zbliżony do tłuszczu wielorybiego, nie zawiera
gliceryny, nie jełczeje. Olej jojoba wykazuje duże powinowactwo do skóry, jest
szybko absorbowany i nie pozostawia tłustego filmu na skórze.
OLEJ Z KIEA
KÓW PSZENICY  Oleum Triticum
wytłaczany na zimno z kiełków pszenicy, zawiera nienasycone kwasy
tłuszczowe, lecytynę, fosfolipidy, fitosterole, fitohormony o działaniu
estrogennym, karoteny. Olej z kiełków pszenicy jest bogaty w NNKT
/niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe/ i zawiera najlepszą lecytynę roślinną
 szerokie zastosowanie  kremy odżywcze, balsamy do ciała, olejki do opalania
OLEJ z OGÓRECZNIKA  Oleum Boraginis
otrzymywany na zimno przez tłoczenie dojrzałych nasion, zawiera niezbędne
nienasycone kwasy tłuszczowe /NNKT/ - do 20% kwasu gamma linolonego 
poprawia i normalizuje proces nawilżania skóry.
2/ . ETNOBOTANIKA  zajmuje się badaniem świata roślin w różnych krajach
oraz wykorzystywaniem ich zgodnie z tradycjÄ… danego regionu. Ostatnio
duże zainteresowanie jest olejami i roślinami pochodzącymi z Amazonii:
Crodamazon Maracuja  Plassiflora Edulis /and/ Passiflora Incarnata
otrzymywany z ziaren olej zawiera kwas linolenowy /ok 69%/, olejowy
/ok 15%/, palmitooleinowy /0, 16%/, tokoferole, fitosterole
Crodamazon Cupuacu - Theobroma Grandiflorum otrzymywany z ziaren
tłuszcz stały, zawiera kwas olejowy /ok. 11%/, stearynowy /ok. 33%/,
palmitooleinowy /0, 66%/, witaminę E, fitosterole /2%/ - głównie beta 
sitoserol. Zastępuje syntetyczne trójglicerydy  caprylic /cappric triglyceride
- naturalny emollient.
MACA  Lipidium meyenii, Lipidum peruvianum
świeże korzenie zawierają ok. 80% wody, w wysuszonych ponad 10%, w
pozostałej masie jest 10  13 % białek, 25  78% weglowodanów, ponad 2%
tłuszczu. W korzeniach znajdują się kwasy tłuszczowe  linolenowy,
palmitynowy, olejowy, sterole /sitosterol, kampesterol, ergosterol/,
witaminy: A, B B B C i E, sole mineralne, fitoestrogeny, saponiny, taniny
1, 2, 6,
 w kremach stosuje siÄ™ liofilizowane wyciÄ…gi andyjskiej maki.
18
3/. WYCI
GI ZIOA
OWE
a/. opóz
niające proces starzenia  aloes, żeń  szeń, korzeń rdestu, miłorząb
japoński, skrzyp polny, zielona herbata  stymulują wzrost komórek,
działają jako antyutleniacze
b/. nawilżające  aloes, wodorosty morskie  algi, lukrecja, bluszcz, żeń 
szeń, wiesiołek, - zmiękczają skórę, poprawiają nawilżenie
4/. WITAMINY
Witamina A  retinol, palmitynian witaminy A
nie dopuszcza do nadmiernego wysuszenia skóry, zabezpiecza przed jej
łuszczeniem i chropowatością naskórka, poprawia wilgotność naskórka
- warstwy rogowej
Witamina C  kwas L  askorbinowy, stosuje siÄ™ ester fosforowy 
Magnesium Ascorbyl Phosphate  chroni skórę przed szybkim
wiotczeniem, przyspiesza tworzenie kwasu hialuronowego
Witamina E  tokoferol, tocopherol acetate
poprawia ukrwienie skóry, przez co normalizuje się wykorzystanie
tlenu w komórkach, wzmacnia tkankę łączną i zmniejsza skłonność
do przebarwień.
Kremy z witaminami C i E sÄ… naturalnymi przeciwutleniaczami
chroniącymi skórę przed niszczącym działaniem wolnych rodników
d  pantenol  witamina B  przyspiesza wzrost i odnowę komórek
5
naskórka i skóry właściwej, działa przeciwzapalnie. Stosowanie tych
witamin nie jest ograniczone dopuszczalnym stężeniem, przeciętnie
używa się 0, 3  0, 5% .
5/. KOMPLEKSY NAWILŻAJ
CE  zestaw aminokwasów
występujących w Natural Moisturizing Factor /NMF/ wyrównują
braki nawilżenia, przyczyniają się do gładkości skóry i pobudzają
tworzenie się komórek, np.
Propylene Glycol /and/Glucose/and/Sodium Glutamate/and/Urea/and/
/Serine/and/Potassium Aspartate/and/Sodium Lactate/and/Fructose/
/and/Lactic acid/and/Proline
19
6/. BIAA
KA  proteiny  biopolimery, wielkoczÄ…steczkowe zwiÄ…zki
organiczne, podstawowy budulec wszystkich organizmów, działają
na skórę nawilżająco i ochronnie.
Białka dzielą się na dwie grupy:
a/. białka proste  proteiny, zbudowane są wyłącznie z
aminokwasów, należą do nich białka globularne /globuliny/,
skleroproteiny /kolagen/
b/. białka złożone  proteidy, oprócz części białkowej mają składnik
niebiałkowy  grupę prostetyczną, np. cukry  glikoproteidy,
lipidy  lipoproteidy
KOLAGEN  białko proste, należy do grupy skleroprotein,
zbudowany z długich spiralnych łańcuchów peptydowych, które są
silnie usieciowane wiÄ…zaniami poprzecznymi.
Główne składniki: glicyna, prolina, hydroksyprolina, arginina,
leucyna, alanina, kwas glutaminowy.
Kolagen otrzymuje się przez ekstrakcję skór cielęcych, obecnie
jako alternatywÄ™ stosuje siÄ™ wyciÄ…gi kolagenowe z Å‚usek rybich.
Ekstrakt z Å‚uski rybiej zawiera naturalny kolagen o nienaruszonej
strukturze czÄ…steczkowej i jest bardzo podobny do wytwarzanego
przez ssaki.
U roślin ekwiwalentem kolagenu są tzw. ekstensyny  proteiny
bogate w hydroksyprolinÄ™  aminokwas charakterystyczny dla
kolagenu, ale nie mają potrójnej budowy spiralnej, która decyduje
o elastyczności.
Proteiny ryżowe  Hydrolysed Rice Bran  wysokocząsteczkowe,
rozpuszczalne w wodzie proteiny  działanie: wygładzają
i napinają skórę.
Proteiny sojowe  Hydrolyzed Soy Protein
Wyciąg z błony komórkowej z ziaren soi o działaniu podobnym do
placenty /zawiera beta  sitosterol proteiny sojowej o działaniu
podobnym do kolagenu i elastyny/naturalnych białek skóry/,
genisteinÄ™ /izoflawon/ - zwiÄ…zek utrzymujÄ…cy w dobrej kondycji
cienkie i kruche naczynia krwionośne oraz mukopolisacharydy
/kwas hialuronowy/.
Cząsteczka uzyskana z białka soi  aminokina  wysyła sygnały
do odpowiednich komórek skóry, które uaktywniają syntezę
kolagenu i elastyny, stymulują produkcję glikanów.
20
Aby uzyskać maksymalną skuteczność substancji biologicznie
czynnej należy przy opracowywaniu receptury dokonać
właściwego doboru:
a/. składników bazowych kremu /emulgator, oleje/
b/. środka konserwującego /zgodność chemiczna/
Ograniczyć ilość składników receptury do niezbędnego
minimum, gwarantującego stabilność preparatu, gdyż
najważniejszym składnikiem jest substancja biologiczna czynna.
W przypadku zastosowania witamin można łączyć witaminę A,
E, C i d-pantenol, gdyż działają synergetycznie.
Lepiej jest zastosować jedną substancję czynna w maksymalnej
ilości, dającej efekty działania niż kilka substancji czynnych w
niskim stężeniu. Jeżeli zastosuje się kilka substancji czynnych
należy sprawdzić, czy działają synergetycznie, tzn. czy
wykazują wzajemną zgodność biologiczną i chemiczną.
Niezależnie od aktualnych trendów nadal będą stosowane
witaminy, ekstrakty ziołowe, oleje roślinne, tłuszcze naturalne,
których działanie będzie wzmocnione przez promotory
wnikania.
MIKROBIOLOGIA
Przy opracowaniu receptury ważnym czynnikiem jest dobór środka
konserwującego. Chemik kosmetolog ściśle współpracuje z mikrobiologiem,
aby ustalić optymalnie skuteczny układ konserwujący w aspekcie zgodności
chemiczno-mikrobiologicznej. Środki konserwujące nie mogą być dobierane
wyłącznie o dane teoretyczne, ale niezbędne jest określenie ich efektywności
recepturalnej poprzez stosowanie testów kontrolowanego zanieczyszczenia
mikrobiologicznego. Stosowane w recepturze surowce, w tym woda, nie
mogą wspomagać wzrostu drobnoustrojów. Zastosowany środek
konserwujący lub mieszanina powinna być skuteczna w szerokim zakresie
na bakterie, grzyby i pleśnie.
Kryteria doboru środka konserwującego obejmują;
a/. zakres działania  bakterie gram-ujemne, gram-dodatnie, pleśnie, grzyby
b/. skuteczność działania  bakteriostatyczny, bakteriobójczy, grzybobójczy
c/. optimum pH w jakim działa konserwant
d/. rozpuszczalność  w wodzie, olejach
e/. zgodność chemiczna ze składnikami receptury i opakowaniem
f/. dopuszczalne stężenie
g/. Stabilność w preparacie w okresie przechowywania, odporność na
światło i utlenianie
21
Dopuszczalne do stosowania konserwanty i ich stężenie określa
RozporzÄ…dzenie Ministra zdrowia z dnia 12 czerwca 2002/Dz.U. z dnia 12
lipca 2002, Nr 105, Poz. 934/, załącznik nr 4.
Kryteria czystości mikrobiologicznej i metody oceny gotowego produktu
określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002/Dz.U. z
dnia 27 stycznia 2003, Nr 9, Poz.107/, załącznik 1.
Wymagania mikrobiologiczne
KATEGORIA I  kosmetyki przeznaczone dla dzieci i w okolice oczu
Ogólna liczba drobnoustrojów tlenowych mezofilnych nie może przekraczać
100 jtk /g lub ml/ jtk  jednostki tworzÄ…ce koloniÄ™/.
KATEGORIA II  inne kosmetyki
Ogólna liczba drobnoustrojów tlenowych mezofilnych nie może przekraczać
1000 jtk/g lub ml. W 0,1 g lub 0,1 ml próbki kosmetyku, nie mogą być
obecne następujące drobnoustroje:
- Pseudomonas aeruginosa
- Staphylococcus aureus
- Candida albicans
Przy produkcji preparatów kosmetycznych wymagana jest wysoka higiena
pomieszczeń magazynowych, oddziałów przerobu i konfekcji oraz
personelu. Ważnym czynnikiem jest jakość wody stosowanej do produkcji.
WYMAGANIA TECHNICZNE DLA PREPARATÓW KOSMETYCZNYCH
Przed uruchomieniem produkcji nowego preparatu przeprowadza siÄ™
odpowiednie badania:
1/. dermatologiczne, które obejmują
a/. testy płatkowe  alergiczne, ocena skóry po 24, 48 i 72 godzinach
b/. testy użycia  specjalna grupa probantów testuje dany kosmetyk wg
ustalonego sposobu użycia przez okres minimum 3 tygodni
Oceny dokonuje lekarz dermatolog
2/. mikrobiologiczne  atest jakościowy
3/. chemiczne  każdy producent opracowuje normę lub warunki techniczne,
albo stosuje normÄ™ PN
PN-EN ISO 11609 : 1999 Stomatologia. Pasty do zębów.
Wymagania, metody badań i znakowanie
22
PN-C-77002 : 1997 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne.
Szampony w płynie i płyny do kąpieli.
Wymagania i badania
PN 91/C-77043 Środki do prania i mycia. Mydło toaletowe.
Wymagania i badania
PN-C-77062 : 1997 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne.
Kredki do warg
Opakowania jednostkowe podlegają ocenie jakościowej
PN-89/0-79711 Opakowania szklane perfumeryjno-
Kosmetyczne. Butelki i słoiki.
Wymagania i badania.
PN-0-79789:1996 Opakowania jednostkowe z tworzyw
sztucznych. Pudełka do artykułów
spożywczych, farmaceutycznych i
kosmetycznych. Wymagania i badania.
PN-78/0-79753 Opakowania jednostkowe z tworzyw
Sztucznych. Tuby. Podział
W zakresie zarządzania jakością istnieją certyfikaty międzynarodowe ISO.
Systemy zarządzania jakością określa norma : EN ISO  PN  9000 : 2001
- terminologia, wymagania
23
TECHNOLOGIA PRODUKCJI KOSMETYKÓW
Każdy preparat kosmetyczny  receptura posiada szczegółowy opis procesu
technologicznego określający sposób łączenia składników, temperaturę
mieszania, rodzaj urządzenia do przerobu i konfekcji. Istnieją ogólne schematy
procesów technologicznych dla grup asortymentowych.
EMULSJE
Stabilność emulsji zależy od wielkości zdyspergowanych cząstek, lepkości fazy
zewnętrznej i różnicy gęstości między obu fazami. W procesie emulgowania
potrzebna jest siła, która obniży napięcie powierzchniowe na granicy woda/olej,
podwyższy lepkość. Wielkość siły jest zależna od typu mieszadła. Emulsja olej
w wodzie /O/W/ tworzy się często spontanicznie, natomiast przy emulsji woda
w oleju /W/O/ jest potrzebna większa siła mieszania i homogenizowanie.
Temperatura emulgowania jest zależna od typu emulsji. Przy emulsji O/W
temperatura emulgowania wynosi: faza tÅ‚uszczowa z emulgatorem 70°C,
faza wodna - 72°C, przeciÄ™tnie 70 - 75°C.
Przy emulsji O/W na bazie mydeł  stearyna w fazie olejowej, trójetanolamina
w fazie wodnej tworzy mydło  in situ /w chwili mieszania faz/ jest potrzebna
temperatura zmydlania /emulgowania/ 75 - 80°C. Przy emulsji W/O 
temperatura obu faz w momencie emulgowania wynosi 65 - 70°C, gdyż emulsje
te są wrażliwe na podwyższoną temperaturę.
W zależności od typu emulsji faza olejowa jest dodawana do fazy wodnej /O/W/
lub faza wodna jest dodawana do fazy olejowej W/O/.
Po wymieszaniu obu faz poprawia siÄ™ rozdrobnienie czÄ…stek fazy rozproszonej
przez homogenzacjÄ™  w temperaturze ok. 70°C dla emulsji O/W i 60 - 65°C dla
emulsji W/O. Aby zapobiec spienieniu emulsji O/W powinno siÄ™ proces
mieszania i homogenizacji prowadzić w niskiej próżni /100  300 torr/, gdyż
powietrze jako trzecia faza obniża stabilność. Jeżeli mieszalnik nie posiada
homogenzatora tylko szybkoobrotowe mieszadło i zbierak/mieszadło
wolnoobrotowe od strony ścian zbiornika /to należy podczas mieszania w
temperaturze 70°C dla O/W i 60 - 65°C dla W/O wÅ‚Ä…czyć mieszadÅ‚o co kilka
minut na największe obroty.
Proces emulgowania na ciepło trwa ok. 30  60 minut, poczym następuje wolne
chÅ‚odzenie. W temperaturze ok. 40°C dodaje siÄ™ substancje biologicznie czynne
i kompozycjÄ™ zapachowÄ….
Proces emulgowania pudrów emulsyjnych, make-up jest taki sam jak przy
emulsji O/W. Zestaw pudrowy jest oddzielnie mieszany z olejami, rozcierany na
trójwalcówce /lub młynie koloidalnym/ i dodawany do wytworzonej emulsji lub
dodawany do fazy olejowej na gorąco i po połączeniu obu faz homogenizowany.
24
SZAMPONY
Proces prowadzi się na zimno, bez podgrzewania składników. Podstawowym
surowcem jest substancja powierzchniowo czynna  detergent, który ma
konsystencję gęstą, szczególnie gdy stosuje się 70% roztwory  lepkość w
temperaturze 20°C wynosi ok. 10000  15000 mPa.s, wtedy należy uregulować
konsystencję roztworem chlorku sodu /sól kuchenna/. Handlowe detergenty 
siarczanowane alkohole laurylowe mają ok. 28% substancji czynnej /stałej/,
lepkość 100  200 mPa.s  są płynne. Mieszanie musi być wolne, aby nie
dopuścić do spienienia szamponu. Stosuje się mieszalnik statyczny, który nie
wprowadza powietrza.
MIESZALNIK  ze stali nierdzewnej, składa się ze zbiornika zaopatrzonego w
płaszcz wodny, służący do ogrzewania lub chłodzenia mieszadła i mechanizmu
napędzającego mieszadło.
Mieszadło powoduje ruchy wirowe, zwiększające intensywność mieszania.
Mieszadło  element różnej konstrukcji obracający się wewnątrz mieszalnika.
W zależności od kształtu i sposobu działania rozróżnia się:
a/. mieszadło łapowe  z łapami prostymi lub skośnymi/grabkowe, palczaste,
kotwicowe/, pionowymi lub poziomymi
b/. mieszadło śmigłowe /propelerowe/ z jednym lub kilkoma śmigłami o dużej
prędkości obrotowej, co zapewnia dużą intensywność mieszania
c/. mieszadło turbinowe z jednym lub kilkoma wirnikami otwartymi lub
zamkniętymi, zaopatrzonymi w łopatki
Mieszalnik może być wyposażony dodatkowo w aparat homogenizacyjny lub
młyn koloidalny.
Homogenizator  obracajÄ…ca siÄ™ w korpusie tarcza tworzÄ…ca w nim wÄ…skÄ…
szczelinę, przez którą pod ciśnieniem przeciska się emulsja i rozbija na bardzo
drobne kropelki.
Młyn koloidalny składa się z dwóch płyt metalowych szybko obracających się
w przeciwnych kierunkach, ustawionych w niewielkiej odległości od siebie.
Substancje wprowadza się przez otwór płyty górnej i po roztarciu wydostaje
się z przestrzeni między płytami na zewnątrz.
Przemysł ma do dyspozycji duży asortyment urządzeń wieloczynnościowych,
np. urządzenie VME /Fryma/ łączące mieszadło wolnoobrotowe tzw. zbierak
z mieszadłem tarczowo-zębowym/dissolver/ i młynem koloidalnym.
25
PUDRY  mieszanie składników sypkich
Mielenie w obiegu zamkniętym  połączenie pracy młyna z pracą urządzenia
klasyfikującego, w którym od produktu z młyna oddziela się materiał o zbyt
grubym ziarnie i zawraca z powrotem do młyna, w celu dalszego
rozdrobnienia.
Mieszarka  maszyna do mieszania ciał sypkich w celu uzyskania jednolitej
mieszaniny.
Mieszarka bębnowa o działaniu okresowym lub ciągłym, tj. bęben mieszalny
obracający się dookoła poziomej lub skośnie nachylonej osi, wewnątrz
którego znajdują się ruchome półki.
Mieszarka ślimakowa  to jest poziome podwójne koryto z obracającymi się
wewnątrz ślimakami łopatkowymi.
MÅ‚yn strumieniowy  mikronizer  urzÄ…dzenie do bardzo drobnego mielenia
ciał stałych i uzyskania cząstek o średnicy poniżej 10 mikronów. Razem
z materiałem rozdrabnianym /składniki pudru/ wprowadza się strumień
powietrza sprężonego do 7 atmosfer, które po rozprężeniu w aparacie
uzyskuje znaczącą prędkość, co powoduje powstawanie wirów
i intensywne ścieranie się składników pudru.
STOPY WOSKOWO - TA
USZCZOWE  kredki do warg
Proces przebiega w kilku fazach:
1/. dyspersja zestawu pigmentów z olejem rycynowym w stosunku 1 : 2
lub 1 : 3 /w zależności od stopnia absorpcji pigmentu/,
homogenizacja  proces na zimno
2/. stopienie, przefiltrowanie i wymieszanie masy tłuszczowej
/ok. 65% olejów, ok. 25% wosków/ - proces na ciepło
3/. połączenie masy barwnikowej z tłuszczową, mieszanie, homogenizacja
proces na ciepło, pod koniec procesu oddaje się kompozycję
zapachowÄ…
UrzÄ…dzenia
1/. Trójwalcówka  masa kredkowa zostaje roztarta po przejściu przez
trzy walce, szczelina między nimi jest regulowana, najmniejsza
wynosi 2.10-3cm. Masa kredkowa zostaje ponownie stopiona celem
jej odpowietrzenia
2/. MÅ‚yn koloidalny lub homogenizator  roztarcie masy barwnikowej
i kredkowej
26
3/. Mieszalnik kombi  wyposażony w mieszadło, młyn koloidalny
lub homogenizator, proces w próżni na ciepło
4/. Wylewnica  ręczna lub automatyczna, wyposażona w płaszcz
grzewczo-chłodzący, wykonana ze stali nierdzewnej, wewnętrzne
otwory są wypolerowane tak, że uzyskuje się sztyfty z połyskiem.
Masa kredkowa jest ogrzana w kociołku wyposażonym
w mieszadło wolnoobrotowe i kran spustowy do temperatury
60 - 68°C. Masa kredkowa jest wlewana równomiernie do
uprzednio ogrzanej wylewnicy, aby zapobiec nagłemu
ochłodzeniu sztyftu. Po ok. 5 minutach następuje chłodzenie przy
pomocy wody o temperaturze 18 - 20°C, poczym chÅ‚odzi siÄ™ wodÄ…
o 10 °C. Po Å›ciÄ…gniÄ™ciu warstwy zewnÄ™trznej, wyciÄ…ga siÄ™ kredki
bezpośrednio oprawką.
WYROBY PERFUMERYJNE
wody kolońskie, wody toaletowe, perfumy, wody po goleniu
obejmujÄ… preparaty na bazie alkoholu etylowego z dodatkiem
wody, kompozycji zapachowej w różnym stężeniu oraz substancji
czynnych. Nastawy przygotowuje siÄ™ w specjalnych zbiornikach
/zabezpieczonych przeciwpożarowo i przeciwwybuchowo/ w
których leżakujÄ… w temperaturze 4°C, poczym sÄ… filtrowane na
zimno.
27
TECHNIKA AEROLOZOWA
AEROZOL  układ koloidowy, w którym ośrodkiem dyspersyjnym jest
powietrze /gaz/ a fazą rozproszone ciało stałe /dym/ lub ciekłe /mgły/ o dużym
stopniu rozdrobnienia.
Opakowanie aerozolowe składa się z :
a/. pojemnika wykonanego z blachy białej lub aluminium z litografią, wewnątrz
lakierowany
b/. wentyla z dyszą rozpylającą  specjalna konstrukcja w zależności od rodzaju
preparatu
c/. kaptura ochronnego
Pojemnik i wentyl muszą być precyzyjnie dopasowane pod względem
szczelności. Na opakowaniu /pojemnika/ oprócz opisu własności preparatu i
sposobu jego użycia musza być umieszczone ostrzeżenia: opakowanie
jednorazowe pod ciśnieniem, nie przekłuwać.
Najważniejszym składnikiem jest gaz pędny, który
a/. musi być zgodny z preparatem
b/. nie może reagować z pojemnikiem
c/. nie może być toksyczny
W 1903 r. użyto po raz pierwszy dwutlenek węgla i chlorek metylenu jako gaz
pędny do rozpylania perfum. W 1933 r. użyto freony  niepalne związki węgla
z fluorem i chlorem w gaśnicach przeciwpożarowych. W latach 60-tych XX w.
wprowadzono w szerokim zakresie preparaty aerozolowe na bazie freonów :
trichlorofluorometan  Freon 11 CFCI
3
dichlorodifluorometan  Freon 12  CF CI
2 2
dichlorotetrafluoroetan  Freon 114  C CI F
2 2 4
lub w mieszankach Freon 11/12 /50:50/, Freon 12/114 /40:60/ gazy niepalne,
niewybuchowe, o bardzo niskiej toksyczności. Masowa produkcja aerozoli
zdaniem naukowców spowodowała przedostanie się do atmosfery dużej ilości
freonu, który działał niszcząco na środowisko /dziura ozonowa/. Rozpoczęto
poszukiwania alternatywnych gazów, obecnie stosuje się nasycone
węglowodory alifatyczne  izobutan jest niepalny i może zastąpić Freon 11/12
/50:50/ w lakierach do włosów, a także propan, butan lub ich mieszaniny
propan/butan /40:60/. Nie ma zastrzeżeń toksykologiczno  dermatologicznych
i sÄ… zgodne z preparatami kosmetycznymi.
Butan i propan są palne, ale można stosować w preparatach zawierających dużo
wody, np. pianki do układania włosów  koncentrat  93  95%, butan 7  5%,
natomiast w lakierach do włosów mieszaninę izobutan/propan - koncentrat 65%
gaz 35%.
28
Najczęściej stosuje się dwufazowe aerozole  preparat jest rozpuszczony w
gazie. Wyróżnia się:
a/. aerozole powierzchniowe w formie wilgotnych mgieł są to lakiery do
włosów, preparaty do opalania /olejki/, dezodoranty, wody toaletowe,
perfumy, napełnianie: koncentrat 30  70%, gaz 70  30%
b/. aerozole suspensyjne, pudrowe  zawiesina koloidalna pudru w płynnej
fazie gazowej, zawartość pudru nie może przekraczać 20%
c/. aerozole piankowe  płynne emulsje O/W lub wodne roztwory substancji
powierzchniowo czynnych dyspergowane w płynnym gazie, napełnianie
- preparat 85  93%, gaz 15  7%
Przy opracowywaniu receptury zwraca siÄ™ uwagÄ™ na :
a/. zgodność koncentratu z gazem i pojemnikiem
b/. właściwy dobór wentyla i dyszy rozpylającej do rodzaju preparatu/lakier,
puder, pianka/
c/. stabilność preparatu w okresie gwarancyjnym
Napełnianie ciśnieniowe  linie produkcyjne automatyczne, proces odbywa się
w temperaturze pokojowej  pojemnik zostaje napełniony preparatem, poczym
nakładany jest wentyl i zaciskany na pojemniku. Gaz płynny zostaje
wprowadzony pod ciśnieniem przez wentyl do pojemnika. Po napełnieniu w
pojemniku powstaje poduszka powietrzna, która podwyższa ciśnienie.
Urządzenia posiadają odpowietrzacz/ejector//, który usuwa poduszkę
powietrzną. Następnie nakładany jest kaptur ochronny i pojemnik jest
kontrolowany na szczelność w łaz
ni wodnej o temperaturze 55 - 60°C.
29
PREPARATY DO HIGIENY OSOBISTEJ
ÅšRODKI DO PIEL
GNACJI JAMY USTNEJ
Preparaty do pielęgnacji jamy ustnej znane są co najmniej 4000 lat.
EGIPCJANIE używali w różnych ilościach kadzidło, zielony ołów, grynszpan
/zieleń miedziana, octan miedziowy zasadowy/. CHIC
CZYCY produkowali do
końca XIX w. proszek do mycia zębów z kości małych zwierząt i kości sepii
/mątwy/. ARABOWIE byli pierwsi w średniowieczu, którzy odradzali używanie
proszku zawierającego bardzo twardą substancję ścierną, jak drobny piasek czy
pumeks, ponieważ uszkadzały ząb. W EUROPIE w tym czasie były używane
silnie kwaśne preparaty do usuwania przebarwień na zębach, były one
szkodliwe dla emalii zębów.
Kwestia bezpieczeństwa i efektywnego czyszczenia zębów stała się sprawa
bardzo ważną. Profesjonalne rozwiązanie tego problemu nastąpiło w 1930 r.
przez Amerykańskie Towarzystwo Stomatologiczne /American Dental
Association/. W 1934 r. Coucil Dental Terapeutic opublikował listę
dopuszczonych i niedopuszczonych substancji do stosowania w preparatach do
mycia zębów. Dalszy postęp w dziedzinie preparatów do pielęgnacji zębów
nastąpił w 1940 r. kiedy zostały wprowadzone substancje terapeutyczne,
profilaktyczne przeciw próchnicy i tworzeniu się kamienia na zębach.
W latach 1935  1940 proszek do zębów stanowił ok. 40% asortymentu pasty
40-50%.
Podział asortymentowy
1/. proszki i mydła do czyszczenia zębów
2/. płynne środki czyszczące
3/. pasty do zębów
4/. wody do ust
5/. preparaty do protez
Proszki do mycia zębów
Zawierają kredę strąconą, fosforan wapnia, kaolinę mydło w proszku lub
syntetyczny laurylosiarczan sodu w proszku, olejki eteryczne  miętowy,
eukaliptusowy, barwnik
Kredka strÄ…cona 50, 0
Fosforan wapnia 46, 0
Mydło mielone 3, 0
30
Olejek miętowy 1, 0
Barwnik
Wszystkie składniki miesza się dokładnie
Mydło do mycia zębów
sporządza się z wysokogatunkowego mydła sodowego zmieszanego z proszkiem
do zębów i prasowanego w formy.
Płynne środki czyszczące zęby
były popularne w USA  są to półpłynne pasty do zębów w specjalnych
opakowaniach.
Pasty do zębów
zawierają te same składniki ścierne i pieniące co proszki i mydło do mycia
zębów, uzupełnione przez substancje wiążące i higroskopijne.
Pasty powinny mieć następujące właściwości:
a/. skutecznie czyścić zęby, usuwając zanieczyszczenie pokarmowe
b/. nie mogą nadmiernie ścierać emalii
c/. powinny wygładzać powierzchnię zębów, usuwać kamień nazębny,
nadawać połysk
d/. pozostawiać uczucie świeżości i przyjemny aromat
e/. wykazywać działanie profilaktyczne przeciw powstawaniu próchnicy
f/. powinny mieć właściwą konsystencję umożliwiającą łatwe wyciskanie
z tuby, konsystencja nie może siÄ™ zmieniać w temperaturze od 0 - 40°C.
31
SUROWCE
a/. substancje ścierne  stosuje się w ilości 20  50%
Kreda strącana  węglan wapnia CaCO jest dobrym środkiem czyszczącym,
3
nie ma jednak własności polerujących, posiada trudny do pokrycia zapach.
Uwodniony fosforan dwuwapniowy  CaHPO . 2H O  ma dobre własności
4 2
polerujące, nie zmienia smaku pasty. Musi być stabilizowany, gdyż w
obecności wody tworzy hydroksyapatyt i kwas fosforowy co prowadzi do
utwardzania pasty
Krzemionka koloidalna  SiO  dwutlenek krzemu  dobre własności
2
myjÄ…ce
b/. środki pieniące
do roku 1940 stosowano mydło sproszkowane, obecnie syntetyczne
związki powierzchniowo czynne. Ze względu na bardzo wysokie
wymagania  brak toksyczności i własności drażniących, przy
równocześnie dobrych własnościach myjących i pieniących wybór jest
bardzo ograniczony. Stosuje się najczęściej w postaci proszku:
N  lauroilosarkozynian sodu  Sodium Lauroyl Sarcosinate
/Crodasinic LS 95/
Siarczan laurylosodowy  Sodium Lauryl Sulfate /C / - /Texapon K 12/
12
c/. substancje wiążące
stosuje się hydrofilowe koloidy, zwiększające lepkość
Guma ksantanowa  polisacharyd, otrzymany z bakterii Xanthomonas
Xanthomonas campestris, 1% roztwory dają lepkość ok. 3000 mPa.s,
stabilność w szerokim zakresie pH 3  11 /produkt handlowy
Rhodigel 23/
Gumy celulozowe
metyloceluloza  eter metylowy celulozy, pęcznieje w zimnej wodzie
/Tylose, Methocel/
karboksymetyloceluloza  eter karboksymetylowy celulozy
/Hercules CMC, Tylose/ - sól sodowa rozpuszczalna wodzie zimnej
i gorÄ…cej.
Alginian sodowy  kwas alginowy, wielocukier, składnik błon
komórkowych brunatnic z rodzaju listownica/Laminaria/ i morszczyn
/Fucus/. Kwas alginowy i jego sole sodowe, potasowe, magnezowe
i amonowe/alginiany/ tworzą z wodą żele.
32
d/. substancje higroskopijne
utrzymują wilgoć, zapobiegają wysychaniu pasty, stosuje się glicerynę
i sorbitol w ilości 10  30 %
e/. substancje czynne
monofluorofosforan sodu /sodium monofluorophosphate/
całkowita zawartość fluoru nie może przekraczać 0, 15% - ilość dodawana
dodawana do pasty : 1000 ppm fluoru / = 0, 76% monofluorofosforanu
sodu/
fluorek sodu /sodium fluoride/
całkowita zawartość fluoru nie może przekraczać 0, 15% 1000 ppm fluoru
/ =0, 22% fluorku sodu/
f/. ekstrakty ziołowe
Balsamowiec mirra  Commiphora Myrrha  olejek otrzymywany jest
przez destylację bryłek gumożywicy, roztwory alkoholowe mirry i olejku
działają odkażająco i ściągająco  stosuje się w pastach do zębów
Rumianek lekarski  Matricaria chamomilia  działanie przeciwzapalne
i antyseptyczne
Szałwia lekarska  Salvia officinalis  wyciągi z liści działają
antyseptycznie, bakteriostatycznie, ściągająco
Melaleuca alternifolia /Australia/ - olejek z liści znany jako olejek z
drzewa herbacianego  Tea tree oil  działanie bakterio-
i grzybostatyczne, antyseptyczne  pasty do zębów, płyny do płukania
jamy ustnej.
Eugenol  olejek występujący w pąkach goz
dzikowca wonnego
/Eugenia caryophyllata/ - działanie silnie antyseptyczne, w stomatologii
do odkażania ubytków zębowych.
Olejek eukaliptusowy  otrzymywany z liści eukaliptusa gałkowego
/Eucalyptus globulus/ - działanie odkażające  pasty do zębów, płyny do
płukania jamy ustnej
g/. Substancje zapachowo  smakowe 1  1, 5%
kompozycje zapachowe, klasyczne miętowo-mentolowe, fantazyjne,
dla dzieci owocowe
substancje poprawiajÄ…ce smak
sacharynian sodu /Sodium Saccharin/
33
h/. pozostałe
olej parafinowy /0, 5  2%/ podwyższa połysk i miękkość pasty
barwniki  rozpuszczalne w wodzie, np. C. I. 16255 oraz biel tytanowa
/TiO / - C.I. 77891  polepsza białość pasty  ilości małe
2
RECEPTURY  przykłady
Pasta do zębów
A/. Kreda 32, 0
Olej parafinowy 1, 0
Gliceryna 20, 0
Komp. zapachowa 1, 0
B/. Guma celulozowa 1, 5
Woda 37, 0
C/. Laurylosiarczan sodu
/Texapon K 12/ 1, 0
Woda 4, 0
A/. Kredę zwilżyć gliceryną, dodać olej parafinowy i kompozycję
zapachowÄ…
B/. w wodzie z żelować gumę celulozową i dodać do fazy A
C/. substancję pieniącą rozpuścić w ciepłej wodzie i dodać do pasty
Całość dokładnie wymieszać.
A/. Kreda 16, 0
Fosforan dwuwapniowy 24, 0
Krzemionka koloidalna
/Aerosil 200/ 2, 0
Olej parafinowy 2, 0
Gliceryna 20, 0
Kompozycja aromatyczna 1, 0
B/. Guma celulozowa/sól sodowa
karboksymetylocelulozy/ 1, 0
Woda 27, 0
C/. Laurylosiarczan sodu 2, 0
Woda 5, 0
Proces technologiczny j. w.
34
A/. Kreda 38, 0
Krzemionka koloidalna 1, 0
Gliceryna 25, 0
Olej parafinowy 0, 5
Kompozycja aromatyczna 1, 0
B/. Monofluorofosforan sodu 0, 76
Sacharynian sodu 0, 05
Woda 25, 95
C/. Guma celulozowa 0, 8
D/. Laurylosiarczan sodu 2, 0
Woda 5, 0
A/. składniki zmieszać razem
B/. rozpuścić składniki i dodać do spęcznienia gumę celulozową /C/, całość
dodać do fazy A, wymieszać i na końcu dodać fazę D. Dokładnie
wymieszać.
WODY DO UST
działają odświeżająco, zawierają olejki eteryczne: miętowy, eukaliptusowy, z
drzewa herbacianego  Tea tree oil, rozpuszczone w alkoholu etylowym
Woda 47, 0
Alkohol etylowy/96%/ 40, 0
Solubilizator/Tween 20/ 3, 0
Olejek zapachowy 7, 0
Ekstrakt ziołowy/alkoholowy
lub wodno-glikolowy 3, 0
Olejek zapachowy zmieszać z solubilizatorem, potem dodać pozostałe składniki.
PREPARATY DO PROTEZ
zawierajÄ… rozpuszczalne w wodzie polifosforany sodu z dodatkiem substancji
pieniÄ…cej, dezynfekcyjnej i zapachowej. Preparaty powinny siÄ™ szybko i Å‚atwo
rozpuścić w ciepłej wodzie. Występują w postaci proszku lub tabletek.
35
Preparat w proszku
Laurylosiarczan sodu 0, 5
Polifosforan trójsodowy 54, 5
Węglan sodu/soda/Na Co 15, 0
2 3
Nadtlenoboran sodowy
/NaBO . 4H O/ 10, 0
3 2
Chlorek sodu /NaCI/ 1, 0
Boraks/czteroboran sodu-
Na B 0 . 1OH O/ 15, 0
2 4 7 2
Olejek miętowy 1, 0
Składniki połączyć i przesiać.
Preparat w tabletkach  z wydzielaniem dwutlenku węgla /CO /
2
Laurysiarczan sodu 0, 5
Polifosforan trójsodowy 47, 0
Kwaśny węglan sodu /NaHCO /
3
- soda oczyszczona 32, 0
Kwas cytrynowy 20, 0
Olejek miętowy 0, 5
Składniki połączyć, przesiać, prasować w tabletki
Wymagania jakościowe  pasty do zębów określa norma
PN  EN ISO 11609 : 1999, Stomatologia. Pasty do zębów. Wymagania,
metody badań i znakowanie
Przykład oznakowania wg INCI na opakowaniu jednostkowym
Składniki INCI : Sorbitol, Aqua, Hydrated Silica, PEG-12, Sodium Lauryl
Sulfate, Aroma, Tetrasodium Pyrophosphate, Cellulose Gum, Sodium
Saccharin, Sodium Fluoride, C.I.77891  zawiera: fluorek sodu  0, 243 %
36
MYDA
A TOALETOWE
W starożytności wyrabiano preparat do mycia zawierający łój zwierzęcy z oliwą
i popiołem alkaicznym. Rzymianie wyrabiali mydło z olejów roślinnych i
popiołu drzew liściastych. Germanie z tłuszczów zwierzęcych i popiołu
drzewnego z wodą i wapnem palonym. W średniowieczu przemysł mydlarski
rozwinÄ…Å‚ siÄ™ we WÅ‚oszech i Francji na bazie oliwy z oliwek. Dopiero w XIX w.
w Europie zaczęto produkcję mydła na skalę przemysłową po wprowadzeniu
metod Lablanc`a i Solvay do produkcji sody.
Mydła  sole kwasów tłuszczowych, otrzymuje się przez hydrolizę tłuszczów
zwierzęcych i roślinnych lub przez zobojętnienie kwasów tłuszczowych.
Mydła toaletowe  wysokogatunkowe mydła sodowe, zawierają 75  83%
przereagowanych kwasów tłuszczowych: palmitynowego, stearynowego,
olejowego, laurylowego i mirystynowego, tak dobranych, aby ich temperatura
topnienia nie byÅ‚a wyższa niż 44°C. MydÅ‚a nie mogÄ… zawierać wiÄ™cej niż
0, 04% wolnych alkaliów oraz 0, 4% wolnych tłuszczów. Mydła otrzymuje się z
najlepszych tłuszczów zwierzęcych i oleju kokosowego.
Proces produkcji
Mydła twarde  sole sodowe wyższych nasyconych kwasów tłuszczowych.
otrzymuje się przez gotowanie tłuszczów z wodorotlenkiem sodowym /NaOH/.
Po ostygnięciu wytworzonego kleju mydlanego otrzymuje się mydła klejowe,
które są mieszaniną mydeł, gliceryny, resztek ługu. Aby oddzielić mydło od
gliceryny przeprowadza siÄ™ proces wysolenia przez dodanie w nadmiarze
chlorku sodu /NaCI/, powstaje mydło ziarniste  rdzenne.
Rozdrobnioną masę mydlaną/mydło rdzenne/ podsusza się do określonej
zawartości wilgoci i miesza na sucho z substancjami poprawiającymi własności
użytkowe mydła, poczym prasuje się dla nadania odpowiedniego kształtu.
Substancje dodatkowe stosowane w mydłach:
a/. kompozycja zapachowa
b/. barwniki, przeważnie biel tytanowa
c/. substancje przetłuszczające  lanolina, oleje roślinne, wazelina
d/. stabilizatory i przeciwutleniacze/zapobiegają jełczeniu i powstawaniu plam
na kostkach mydła/
e/. substancje chelatujące /sekwestranty/, które wiążą jony wapnia i magnezu w
kompleksy i zapobiegają powstawaniu mydeł wapniowych
/ kwas etylenodiaminoczterooctowy EDTA i jego sole sodowe/.
37
SUROWCE
A
ÓJ WOA
OWY /Sebum Bovinum/
LZ  193  200 /Liczba zmydlenia LZ  liczba Kottstorfera  liczba mg KOH
potrzebna do zmydlenia estrów i zobojętnienia wolnych kwasów
w 1 g próbki/
temperatura topnienia 40 - 50°C
skład : kwas mirystynowy 2, 0  6, 3 %
kwas palmitynowy 24, 0  32, 5 %
kwas stearynowy 14, 1 - 28, 6 %
kwas olejowy 38, 0 - 49, 6 %
kwas linolowy 0, 0 - 5, 0 %
Wolno stosować pochodne łoju pod warunkiem, że zostały zachowane
następujące metody produkcji ściśle przestrzegane przez producenta
/Dz. U. Nr 105, poz. 934 z dnia 12 lipca 2002 r., załącznik nr 1
- transestryfikacja lub hydroliza w co najmniej 200°C i 40 barach
- /40.000 hPa/ przez 20 minut/gliceryna oraz kwasy i estry tłuszczowe/
- zmydlanie NaOH 12 M /gliceryna i mydło/ w procesie periodycznym
w 95°C przez 3 godziny lub w procesie ciÄ…gÅ‚ym w 140°C,
2 barach/2000 hPa/ przez 8 minut
OLEJ KOKOSOWY  Oleum Cocos  zwany masłem kokosowym,
otrzymywany przez wyciskanie kopry, czyli wysuszonego bielma
LZ 246  268
skład : kwas kaprylowy 7, 8  9, 5 %
kwas kaprynowy 4, 5  7, 6
kwas laurylowy 44, 8  51, 0
kwas mirystynowy 17, 5  18, 5
kwas palmitynowy 7, 5 - 9, 5
kwas stearynowy 2, 1 - 3, 0
kwas olejowy 5, 0 - 8, 2
kwas linolowy 1, 0 - 2, 6
OLEJ PALMOWY - /Oleum Palmae/ L. Z. 240  257
tłuszcz z miąższu lub nasion palmy oleistej ELAEIS guinensis
skład: kwas kaprylowy 2, 7 - 3, 0
kwas kaprynowy 3, 0 - 7, 0
kwas laurylowy 46, 9 - 52, 0
kwas mirystynowy 14, 1  15, 0
kwas palmitynowy 7, 5 - 8, 8
kwas stearynowy 1, 3 - 2, 5
38
kwas olejowy 16, 0  18, 5
kwas linolowy 0, 7 - 1, 0
OLEJ OLIWKOWY - /Oleum Olivarum/ L. Z. 185  196
Olej otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych owoców
skład: kwas mirystynowy 0, 1  1, 1
kwas palmitynowy 7, 0  14, 7
kwas stearynowy 1, 0 - 2, 4
kwas olejowy 70, 3  85, 8
kwas linolowy 4, 0  12, 2
Własności mydeł sodowych na bazie:
łój wołowy  bardzo twarde, odporne na jełczenie, piana słaba, trwała o
drobnych bańkach
olej kokosowy  bardzo twarde, doskonale rozpuszczalne bez rozmazywania,
odporne na jełczenie, piana bardzo obfita, o dużych bańkach
nietrwała
olej palmowy  bardzo twarde, doskonale rozpuszczalne bez rozmazywania,
odporne na jełczenie, piana bardzo obfita, o dużych bańkach,
nietrwała
olej oliwkowy  dość miękkie, po wyschnięciu twarde ze skłonnością do
rozmakania, dość odporne na jełczenie
ALKALIA  soda kaustyczna  NaOH  wodorotlenek sodu /Å‚ug sodowy/
roztwory ługu sodowego przyrządza się przez rozpuszczenie stałego NaOH w
wodzie. Stężenie określa się przy pomocy aerometru zaopatrzonego w skalę
podajÄ…cÄ… wartoÅ›ci w stopniach Baume` /°Be/, np. 50°Be = 50, 1% NaOH,
766, 5 g/l, ciężar właściwy /d/ = 1, 530
Równoważniki przeliczeniowe:
1 g NaOH = 1, 4 g KOH
1 g KOH = 0, 71 g NaOH
np. 1 g Å‚oju o L.Z. ok 195 potrzebuje do zmydlenia 0, 195 g KOH lub
0, 138 g NaOH
39
1 g oleju kokosowego o LZ ok. 250 potrzebuje do zmydlenia 0, 250 g KOH lub
0, 177 g NaOH
do mydÅ‚a dodaje siÄ™ roztwory NaOH/produkt handlowy/ ok. 38°Be odpowiada
32, 5% NaOH, 441, 0 g/l /gęstość d = 1, 357/
Rozcieńczanie NaOH /ług sodowy/
ług o stężeniu 40% rozcieńczony do 5% - do 5 kg ługu 40% należy dodać 35 kg
wody  uzyska siÄ™ 40 kg 5% Å‚ugu.
Reguła mieszania:
a /b-c/ a = 40%
b = 5%
b c = 0
c /a-b/
a-b = 40  5 = 35 kg wody
b-c = 5-0 = 5 kg 40% Å‚ugu
CHLOREK SODU  NaCI  sól jadalna
KALAFONIA balsamiczna  substancja zapobiegająca jełczeniu oraz utrwala
kompozycjÄ™ zapachowÄ…
PODSIARCZYN SODOWY  hydrosulfit sodowy /Na S O /
2 2 4
do rozjaśniania mydeł w procesie warzelniczym
TIOSIARCZAN SODOWY /0, 1 %/ - podnosi trwałość mydła
Mydło toaletowe  osnowa
A
ój lub tłuszcz wysokoutwardzony 50  70%
Smalec lub tłuszcz niskoutwardzony 10 - 30%
Olej kokosowy/ palmowy 10  20%
Kalafonia jasna 0, 5 - 2%
Surowce wysokiej jakoÅ›ci, miano osnowy 40 - 44°C
Miano tłuszczu  liczba oznaczająca temperaturę krzepnięcia mieszaniny
kwasów tłuszczowych wydzielonych z danego tłuszczu po jego zmydleniu.
40
Wady mydeł toaletowych i ich przyczyny
a/. mydło jest kruche  przed wymydleniem całego kawałka ma skłonność do
pękania, przyczyna zbyt twarda osnowa/tłuszczowa/, nadmierna zawartość
elektrolitu, nadmierne wysuszenie wiórków mydła podstawowego
b/. mydło przy użytkowaniu wykazuje w dotyku szorstkość, jakby zawierało
ziarenka piasku, przyczyna nierównomierne wysuszenie i lokalne przesuszenie
wiórków mydlanych
c/. mydło traci zapach, pokrywa się brunatnymi plamami i ciemnieje, przyczyna
 mydło zawiera składniki wysokonienasycone, niedomydlona osnowa, brak
niezbędnego nadmiaru wolnych alkaliów, wiórki mydła podstawowego w
suszarni były przedmuchiwane nadmiarem powietrza i alkalia uległy
zobojętnieniu przez CO , zastosowano nieodpowiednie olejki zapachowe, łatwo
2
utleniające się albo reagujące z alkaliami mydła, mydło było wystawione na
bezpośrednie działanie słońca.
PODZIAA
ASORTYMENTOWY
MYDA
A DO GOLENIA  osnowa ok. 70% stearyny, reszta łój i ewentualnie
parę procent/nie więcej/ oleju kokosowego. Zmydlanie przeprowadza się
mieszaniną ługu potasowego i sodowego w stosunku ok.2 : 1 tak, aby uzyskać
nadmiar wolnych alkaliów nie przekraczających 0, 05%. Uzyskane mydło
podstawowe suszy się i poddaje obróbce mechanicznej jak przy wyrobie mydeł
toaletowych. Pożądana zawartość 3  5 % gliceryny.
MYDA
A TRANSPARENTNE  sÄ… przez
roczystymi mydłami glicerynowymi,
mniej wysuszają skórę niż klasyczne. Gliceryna i roztwór cukru hamują
krystalizację w procesie produkcji mydła, przez co pozostaje przez
roczyste.
MYDA
A DEZODORYZUJ
CE  mydło z dodatkiem substancji i
dezynfekujÄ…cych /siarka/ i dezodoryzujÄ…cych /eugenol/ - rodzaj dezodoranta.
MYDA
O LECZNICZE  np. p-trądzikowe, działają dezynfekująco i
keratolitycznie, zawierajÄ…: siarkÄ™, azulen, kwas salicylowy.
MYDA
O DLA DZIECI  bardzo łagodne dla skóry, zawierają substancje
natłuszczająco  pielęgnacyjne; lanolina, allantoina, wazelina, azulen
41
MYDA
O KREMOWE  zawierają ok. 10% substancji natłuszczających 
lanolina i jej pochodne, olej parafinowy, olej migdałowy, słonecznikowy, oleje
zmiękczające.
Wymagania jakościowe na mydła toaletowe określa norma PN-91/C-77043
Przykłady oznaczeń wg INCI
Mydło naturalne  Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Water, Sodium
Chloride, Glycerin, Antioxidant
Mydło dla dzieci  Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Water, Glycerin,
Lanolin, Parfum, Sodium Chloride, Tetrasodium EDTA, Sodium Etidronate,
Disodium Distyrylbiphenyl Disulfate, C.I.77891
Mydło kremowe  Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Sodium Palm
Kernelate, Aqua, Glycerin, Paraffin Oil, Parfum, Octyldodecanol, Sodium
Chloride, Prunus Dulcis, Sodium Thiosulfate, Lanolin Alcohol, Sodium
Etidronate, C.I.77891
DEZODORANTY
grupa preparatów, która neutralizuje nieprzyjemny zapach wydzielanego potu.
Zapach ten powstaje w wyniku bakteryjnego rozkładu potu apokrynowego na
powierzchni skóry.
Wyróżnia się :
A/. preparaty dezodoryzujące, które hamują rozwój mikroorganizmów
rozkładających pot
b/. antyperspiranty, które zmniejszają wydzielanie potu, działają ściągająco na
skórę, co powoduje zaciskanie kanalików potowych
Substancje czynne
a/. Dezodoranty  substancje o działaniu bakteriostatycznym
Triclosan /Irgasan DP-300/w ilości 0,1% /maksymalne stężenie
dopuszczalne 0,3%/
Chloroheksydyna i jej sole  glukonian, dioctan, dichlorowodorek 
maksymalne stężenie 0,3% /w przeliczeniu na chloroheksydynę/
Cytrynian trójetylowy z antyutleniaczem /Triethyl Citrate and/
BHT  Hydagen DEO/
b/. Antyperspiranty
Chlorowodorotlenek glinowocyrkonowy /AL Zr/OH/ CI /
x y z
i chloroglicynian  dopuszczalne maksymalne stężenie 20% jako
bezwodny chlorowodorotlenek glinowocyrkonowy
42
Aluminium chlorohydrate  chlorowodorek glinowy /Al /OH/ CI/ oraz
2 5
jego pochodne z kwasem mlekowym lub allantoinÄ…
c/. Ekstrakty roślinne
D
B szypułkowy /Quercus robur/ - ekstrakt z kory dębu zawiera garbniki
/do 20%/ - pochodne kwasu elagowego i katechiny, kwas egalowy i
galusowy działają ściągająco i bakteriobójczo.
SZAA
WIA LEKARSKA /Salvia officinalis/ - wyciąg z liści zawiera do
8% garbników, działa ściągająco, hamuje wydzielanie potu
Przykłady recepturalne
DEZODORANT w sztyfcie
A/. Stearyna 6, 0
Glikol propylenowy 59, 4
Irgasan DP-300 0, 1
Cocoamide MEA/Comperlan/ 3, 0
B/. NaOH 1, 0
Woda 30, 0
C/. Kompozycja zapachowa 0, 5
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazÄ™ B do fazy A,
wymieszać w temperaturze 65°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ…, poczym
rozlewać do formy
ANTYPERSPIRANT w sztyfcie
A/. Alkohol stearylowy/Crodasol S 95/ 20, 0
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/
/Cosmowax D/ 7, 0
B/. Aluminium Chlorohydrate 20, 0
C/. Cyclomethicone/Dow Corning 345/ 50, 0
D/. Talk 1, 0
Silica/Wacker HDK N-20/ 1, 0
E/. Kompozycja zapachowa 1, 0
43
Alkohol stearylowy, Cosmowax D /faza A/ stopić do temperatury 65°C,
Cyklomethicone ogrzać do 65°C i zmieszać z fazÄ… A. NastÄ™pnie dodać
aluminium chlorohydrate, mieszać przez 5 minut, dodać talk i mieszać przez 5
minut, dodać silica mieszać przez 5 minut, pod koniec dodać kompozycję
zapachowÄ…. CaÅ‚ość wolno mieszać i ochÅ‚odzić do temperatury 50 - 55°C,
poczym rozlewać do opakowania
DEZODORANT  spray  opakowanie typu pompka lub aerozol
A/. Alkohol etylowy /96%/ 66, 4
Triclosan /Irgasan DP-300/ 0, 1
Kompozycja zapachowa 0, 5
B/. Woda 30, 0
PEG-7 Glyceryl Cocoate
/Glycerox HE/ 3, 0
Składniki fazy A rozpuścić, potem dodać roztwór fazy B, całość wymieszać
ANTYPERSPIRANT w aerozolu
Aluminium chlorohydrate 5, 0
Cyclomethicone 3, 0
Silica /Aerosil 200/ 0, 5
Isopropyl Myristate/Crodamol IPM/ 0, 5
Kompozycja zapachowa 1, 0
Gaz 11/12 /65:35/ 90, 0
DEZODORANT  typ roll-on  opakowanie butelka szklana z kulkÄ…
A/. Glyceryl Stearate/and/ PEG-100
Stearate/Cithrol GMS A/S 5, 0
PPG-10 Cetyl Ether/Procetyl 10/ 5, 0
Triclosan /Irgasan DP-300/ 0, 1
B/. Cyclomethicone/Dow Corning 244
Volatile Silicone Fluid/ 10, 0
C/. Woda 77, 9
Glikol propylenowy 1, 0
D/. Kompozycja zapachowa 1, 0
44
FazÄ™ A i C ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazÄ™ olejowÄ… do fazy
wodnej, wymieszać, w temperaturze 60°C dodać cyclomethicone/faza B/,
mieszać, w temperaturze 45°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ….
ANTYPERSPIRANT  typ roll-on
A/. Hydroxyethyl Cellulose
/Natrosol 250 HR/ 0, 6
Alkohol etylowy /96%/ 20, 0
B/. Polysorbate 20 /Crillet 1/ 2, 0
Woda 36, 4
C/. Aluminium chlorohydrate
/Chlorhydrol 50% roztwór/ 40, 0
D/. Kompozycja zapachowa 1, 0
Natrosol zdyspergować w alkoholu etylowym/faza A/, dodać kompozycję
zapachowÄ…/faza D/. FazÄ™ B ogrzać do temperatury 55 - 60°C, poczym schÅ‚odzić
i dodać powoli mieszając do fazy A. Następnie dodać porcjami fazę C i powoli
wymieszać, aby nie zapowietrzyć.
Badania jakościowe przeprowadza się zgodnie z normą opracowaną przez
producenta. Na każdym opakowaniu jednostkowym umieszcza się skład zgodnie
z INCI, np.
Dezodorant w sztyfcie: Aqua, Propylene Glycol, Sodium Stearate, Triclosan,
Cocoamide MEA, Parfum, Distarch Phosphate
Dezodorant w aerozolu: Isobutan, Alcohol denatured, Parfum Propylene Glycol,
Triclosan
PREPARATY DO GOLENIA
W starożytności golenie było powszechnie stosowane, od XIV w. do początku
XX w. powszechnie używano mydło do golenia, potem zostały wprowadzone
kremy do golenia z użyciem pędzla a od 1936 r. kremy bez użycia pędzla. W
latach 50-tych XX w. pojawiły się preparaty aerozolowe w formie pianek do
golenia. Preparaty do golenia mają zdolność do nawilżania włosa i
utrzymywania w nim wilgoci podczas całego golenia oraz natłuszczania skóry
tak, że ostrze maszynki do golenia/brzytwy/ ślizga się łagodnie po powierzchni
skóry. Włos jest zbudowany z keratyny nierozpuszczalnej w wodzie, zdolnej do
45
pochłaniania wody i oleju. Podczas golenia nie zmienia się struktura fizyczna i
chemiczna włosa, następuje tylko wyrwanie włosa przez ostrze maszynki. Jeżeli
włos zostanie właściwie nawilżony, wtedy będzie stawiał mniejszy opór przy
goleniu.
Proces golenia powinien przebiegać następująco:
a/. umycie twarzy mydłem i gorącą wodą przez co najmniej jedną minutę, aby
usunąć warstwę olejową skóry i rozpocząć zwilżanie zarostu
b/. spłukanie twarzy gorącą wodą
c/. nałożenie preparatu do golenia
d/. po odczekaniu minimum dwóch minut rozpocząć golenie
Własności preparatów do golenia
a/. powinny dawać obfita pianę
b/. piana powinna być przyczepna do skóry i stabilna podczas golenia
c/. piana powinna szybko zwilżyć włos i utrzymywać wilgoć podczas golenia
d/. piana powinna być wystarczająco śliska, aby żyletka maszynki łagodnie
przesuwała się po skórze
e/. piana powinna być łatwo spłukana ze skóry i żyletki
f/. nie powinna wywołać korozji żyletki maszynki
g/. nie powinna wywołać podrażnień skóry
Surowce
1/. Anionowe związki powierzchniowo czynne  mydła lub sole kwasów
tłuszczowych są stosowane w preparatach pieniących i niepieniących, w
preparatach aerozolowych w ilości poniżej 5% i powyżej 95% w twardych
mydłach do golenia. Mydło nadaje pożądaną strukturę piany, którą trudno
osiągnąć wyłącznie przy syntetycznych detergentach. Mydła tworzą się przez
reakcję alkalii z tłuszczami olejów lub kwasami tłuszczowymi. Twarde mydła
46
powstają przy użyciu wodorotlenku sodu /NaOH/, miękkie przy zastosowaniu
wodorotlenku potasu/KOH/ i sÄ… preferowane w kremach.
2/. Tłuszcze zwierzęce  łój wołowy o dużej zawartości kwasu stearynowego
lub kwas stearynowy,mirystynowy  piana słaba, trwała o delikatnej strukturze
3/. Oleje roślinne  olej kokosowy, palmowy, oliwkowy  piana bardzo obfita,
o dużych bańkach, nietrwała
4/. Syntetyczne detergenty  laurylosiarczan sodowy, sarkozynian
laurylosodowy  w małych ilościach
5/. Niejonowe substancje powierzchniowo czynne majÄ… przewagÄ™ nad
anionowymi  są mniej toksyczne, nie wywołują korozji i są skuteczne w
obecności elektrolitów. Estry sorbitanu polioksyetylenowe, polioksyetylenowe
etery, estry kwasów tłuszczowych  monostearynian gliceryny są stosowane w
kremach, zwiększają zwilżalność preparatu
6/. Substancje zwilżające  nadają preparatom gładkość i miękkość, zapobiegają
wyparowaniu wody i przyczyniają się do stabilności piany. Substancje
zwilżające nadają poślizg i powodują zmiękczenie włosa  stosuje się glicerynę,
sorbitol
7/. Substancje natłuszczające  preparaty do golenia zawierają wolne alkalia,
które mogą drażnić skórę. Substancje natłuszczające łagodzą ich działanie 
stosuje się pochodne lanoliny, alkohole tłuszczowe, monostearynian gliceryny 
nie więcej niż 5%.
8/. Naturalne i syntetyczne gumy  są zalecane do stabilizowania lepkości
preparatów płynnych, kremowych i żelowych, wpływają na poślizg i strukturę
piany. Stosuje siÄ™ sole kwasu alginowego, metylo/etylocelulozÄ™,
karboksymetylocelulozÄ™, Carbomer, PVP/VA Copolymer.
9/. Substancje konserwujące  zabezpieczają produkt przed zakażeniem. Wybór
konserwantów musi być zgodny ze składnikami receptury.
10/. Substancje zapachowe  muszą być zgodne z alkalicznym odczynem
preparatu, nie mogą drażnić skóry.
11/. Barwniki  poprawiajÄ… wyglÄ…d preparatu, rozpuszczalne w wodzie
47
12/. Gazy aerozolowe  obecnie stosuje siÄ™ propan, butan, izobutan lub ich
mieszanki. Izobutan zawiera mały procent propanu i jest stosowany w kremach
do golenia.
PREPARATY DO GOLENIA
MYDA
A DO GOLENIA  powstają przez zmydlenia tłuszczu przez KOH i
NaOH w stosunku 1 : 1 lub 3 : 1 lub wolnych kwasów tłuszczowych:
stearynowy, mirystynowy, palmitynowy. Mydła zawierają substancje zwilżające
 glicerynÄ™, sorbitol, propylenoglikol,
stabilizatory piany  alginiany, gumy celulozowe, przetłuszczacze  lanolina,
monostearynian gliceryny, białe pigmenty  biel tytanowa /TiO / do poprawy
2
barwy.
KREMY DO GOLENIA  przeważnie w tubach, wyciska się krem na zwilżony
pędzel i nakłada na twarz. Piana mydlana musi być łagodna, gęsta, śmietanowa
i neutralna. Kremy przy dłuższym przechowywaniu nie powinny się rozdzielać.
Bardzo miękkie kremy powstają przez zmydlenia roślinnych i zwierzęcych
olejów wodorotlenkiem potasu, twardsze przez zmydlenie stearyny. Nadwyżka
2  4 % stearyny nadaje kremom perlisty połysk. Dla polepszenia własności
kremu dodaje się małe ilości lanoliny, alkoholu cetylowego, laurylosiarczanu
sodowego. Krem powinien zawierać 5  25 % gliceryny  działanie nawilżające,
zapobiega wysuszeniu.
Receptura  przykład
A/. Kwas kokosowy 3, 0
Kwas mirystynowy 4, 0
Stearyna 3xprasowana 30, 0
B/. KOH 6, 6
NaOH 0, 9
Gliceryna/86%/ lub
Sorbitol/70%/ 6, 0
Boraks/sodium borate/ 0, 5
Sodium silicate 0, 5
Woda do 100, 0
C/. Ethylhexyl Hydroxy 
stearate/crodamol OHS/ 2, 0
Stearyna 4, 8
48
Kompozycja zapachowa, konserwant
Proces technologiczny: faza A stopić do temperatury 80° C, fazÄ™ B rozpuÅ›cić w
zimnej wodzie i ogrzać do temperatury 80°C  poczym powoli wlewać do fazy
A do zmydlenia. Proces trwa co najmniej jednÄ… godzinÄ™ w temperaturze 80°C.
FazÄ™ C ogrzać do 80°C, poczym dodać porcjami do kremu, nadal mieszać,
nastÄ™pnie powoli chÅ‚odzić, w temperaturze 40°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ….
Krem powinien leżakować w chłodnym miejscu przez 24 godziny zim zostanie
zakonfekcjonowany w tuby.
PIANKI DO GOLENIA W AEROZOLU
Płynne mydła do golenia, które pod wpływem gazów/propellentów/ wychodzą z
pojemnika aerozolowego w postaci piany. Receptury obok mydła zawierają
detergenty  laurylosiarczan sodowy lub sarkozynian laurylosodowy w małych
ilościach do polepszenia własności pieniących. Dla lepszego poślizgu ostrza
maszynki dodaje siÄ™ olej parafinowy, lanolinÄ™ i jej pochodne. Substancje
zwilżające  gliceryna, sorbit, propylenoglikol zapobiegają wyparowaniu wody.
Receptura przykładowa
A/. Stearyna 8, 0
Kwas mirystynowy 2, 0
Olej parafinowy 1, 0
Glyceryl stearate
/Cithrol GMS S/E/ 3, 0
Lanolina 0, 5
B/. Trójetanolamina/99%/ 5, 0
Boraks 0, 5
Sodium silicate 0, 5
Sodium lauryl sarcosinate
/Crodasinic L/ 0, 5
Gliceryna/sorbitol 3, 5
Woda do 100, 0
kompozycja zapachowa, konserwant
Faza A  stopić i ogrzać do temperatury 75 - 80°C
Faza B  w wodzie rozpuÅ›cić skÅ‚adniki fazy B i ogrzać do temp. 75 - 80°C
Fazę tłuszczową /A/ dodać do fazy wodnej /B/ i powoli mieszać.
W temperaturze 50°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ….
49
Napełnienie koncentrat 90%
gaz 10%
PREPARATY PO GOLENIU  działanie
a/. neutralizacja alkalicznego naskórka
b/. utworzenie kwaśnego płaszcza ochronnego skóry
c/. ściągające na pory skóry
d/. łagodzenie podrażnionej skóry
e/. odświeżająco-chłodzące
Preparaty po goleniu mogą być w postaci lotionów  after shave/płyny po
goleniu/, balsamów i żeli.
PA
YN PO GOLENIU  after shave
a/. Kwas mlekowy, cytrynowy  do neutralizacji alkalii
b/. substancje ściągające  ekstrakty ziołowe
c/. alkohol etylowy /96%/ - 40  60% z dodatkiem mentolu
d/. substancje Å‚agodzÄ…ce  bisabolol, azulen, allantoina
e/. gliceryna, sorbitol, glikol propylenowy  działanie nawilżające
Receptura przykładowa
A/. Alkohol etylowy /96%/ 50, 0
Propylene Glycol 2, 0
PEG-75 Lanolin/Solan E/ 0, 5
B/. Allantoina 0, 2
Kwas mlekowy/cytrynowy 0, 1
Woda do 100, 0
C/. PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 1, 0
Kompozycja zapachowa 0, 5
Rozpuścić składniki fazy A, B i C oddzielnie, poczym do fazy A dodać fazę
B i C
BALSAM PO GOLENIU  emulsja O/W szybko wnikająca w skórę o działaniu
pielęgnacyjno-odświeżającym
Receptura przykładowa
A/. Glyceryl Stearate/and/ PEG  100
Stearate/Cithrol GMS A/S 3, 0
Cetearyl Alcohol/and/
Ceteareth 20/CosmowaxD/ 2, 0
Caprylic/Capric Triglyceride
/Crodamol GTCC/ 2, 0
50
Isopropyl Palmitate/Crodamol IPP/ 3, 0
Dimethicone /200/ 1, 0
Mentol 0, 05
B/. Gliceryna/86%/ 2, 0
Allantoina 0, 1
Carbomer 980/Carbopol 980/ 0, 1
Woda do 100, 0
C/. Trójetanolamina /99%/ do pH 6, 0  6, 5
Woda 2, 0
kompozycja zapachowa, konserwant
Carbopol 980 rozpuÅ›cić w ciepÅ‚ej wodzie /60 - 65°C/, poczym dodać glicerynÄ™ i
allantoinÄ™. FazÄ™ olejowÄ… /A/ stopić do temperatury 60 - 65°C. FazÄ™ wodnÄ… /B/
dodać do fazy olejowej /A/, mieszać, poczym chłodzić i w temperaturze ok.
60°C neutralizować trójetanolaminÄ…/fazaC/. W temperaturze 40°C dodać
kompozycjÄ™ zapachowÄ…
ŻEL PO GOLENIU  receptura przykładowa
A/. Carbomer 980  2% roztwór wodny 25, 0
Woda do 100, 0
B/. Polysorbate 20/Crillet 1/ 2, 0
Tocopheryl acetate /wit E/ 0, 1
C/. Aloe Vera Gel 5, 0
D/. Trójetanolamina/99%/ do pH 6, 5  7, 0
Woda 5, 0
kompozycja zapachowa, konserwant
Wodę dodać do roztworu Carbopolu 980/a/, wymieszać, z neutralizować
roztworem trójetanolaminy/D/. Zmieszać fazę B, dodać do żelu, potem Aloe
Vera Gel  całość wymieszać
51
ÅšRODKI DO MYCIA, PIEL
GNACJI I UPI
KSZANIA WA
OSÓW
SZAMPONY  słowo  shampoo pochodzi z języka hinduskiego i oznacza
masaż. Tak określa się środki do mycia włosów, które przez  masaż usuwają z
włosa i skóry głowy brud, tłuszcz i resztki skóry. Preparaty nie powinny
wpływać niekorzystnie na włos i skórę głowy.
Do połowy lat 30 XX w. mydło było jedynym środkiem do mycia włosów,
jednak miało wady. Mała pienistość w twardej wodzie, alkaliczność
powodowała przy myciu tworzenie się na włosach mydeł wapniowych, przez co
były one matowe i trudne do rozczesania. Usunięcie mydeł wapniowych z włosa
wymagało dodatkowego płukania włosów roztworem kwasu octowego lub
cytrynowego. Na poczÄ…tku XX w. produkowano szampony mydlane w proszku
na bazie mydła sodowego sproszkowanego z dodatkiem substancji
zmiękczających jak: boraks, kwaśny węglan sodowy,
sześciometafosforan sodowy, wzbogacone ekstraktami roślinnymi i kompozycją
zapachowÄ….
Receptura przykładowa:
Mydło sodowe mielone 80, 0
Kwaśny węglan sodowy/NaHCO / 10, 0
3
Boraks/czteroboran sodowy-
Na B 0 / 10, 0
2 4 7
Komp. zapachowa 0, 3  0, 5
W 1927 roku pojawiły się szampony mydlane w płynie na bazie mydła
kokosowego, produkowane tradycyjnÄ… technikÄ… mydlarskÄ….
Receptura przykładowa:
Olej kokosowy /LZ 250/ 14, 0
Olej oliwkowy /LZ I90/ 7, 0
Wodorotlenek potasowy KOH 45% 10, 6
Woda do 100, 0
Wyliczenia
X - % wagowy KOH potrzebny do zmydlenia
X = ciężar cząsteczkowy KOH x ciężar wagowy oleju kokosowego
_________________________________________________________ xF
ciężar cząsteczkowy oleju kokosowego
56100
ciężar cząsteczkowy = __________
LZ
52
olej kokosowy 224, 4 , olej oliwkowy 295, 3
ciężar cząsteczkowy KOH 100% - 56
F  faktor KOH /przeliczenie handlowego 45% KOH na 100% = 100 : 45 = 2, 2/
56x14
X = ________ x 2, 2 = 7, 7 KOH 45%
224, 4
tak samo wylicza siÄ™ dla oleju oliwkowego
Proces technologiczny
Oleje ogrzać do 75°C, powoli dodać roztwór KOH, gdy nastÄ…pi zżelowanie
dodać 2/3 ilości gorącej wody, kontynuować mieszanie na gorąco do
całkowitego zmydlenia, poczym dodać pozostałą ilość wody. Gdy temperatura
osiÄ…gnie 40 - 45°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ… i pozostawić do ochÅ‚odzenia.
Podczas II wojny światowej i bezpośrednio po wojnie została ulepszona
produkcja szamponów mydlanych w płynie. Do zmydlania kwasów
tłuszczowych zastosowano zasadę organiczną  trójetanolaminę 
N/CH OH/  która tworzyła mydło o pH 8  8, 5, łagodniejsze dla włosów
2-CH
2 3
i skóry.
Receptura przykładowa
kwas kokosowy 5, 0 /LZ ok. 250/
kwas oleinowy 6, 0
glikol propylenowy 6, 0
trójetanolamina /99%/ 6, 5
woda do 100, 0
oraz dyspergator jonów wapniowych /sześciometafosforan sodowy/
% wagowy trójetanolaminy potrzebny do zmydlenia
ciężar cząsteczkowy kwasu kokosowego 224, 4
ciężar cząsteczkowy kwasu oleinowego 282
ciężar cząsteczkowy trójetanolaminy 143
wyliczenie wg wzoru na str. 48
Proces technologiczny
Kwas kokosowy stopić, dodać kwas oleinowy, wymieszać, połączyć z glikolem
propylenowym, dodać trójtanolaminę i mieszać do uzyskania klarownej masy.
53
Otrzymane mydło rozcieńczyć wodą zawierającą dyspergator jonów
wapniowych/sześciometafosforan sodowy/.
Pierwsze związki syntetyczne, anionowe, które miały zastąpić mydło
opracowano ok. 1860 r.  były to sulfonowane, a właściwie estryfikowane
kwasem siarkowym oleje nienasycone głównie rycynowy.
Sulfonowany olej rycynowy  zwany olejem tureckim  nie tworzył mydeł
wapniowych, ale słabo się pienił, wysuszał włos, zmniejszał połysk.
Wraz z rozwojem chemii już ok.1930 roku opracowano substancję
powierzchniowo czynnÄ…  zwiÄ…zek anionowy  acyl izotionian/Acyl isethionate/
w formie soli sodowej R-COO-CH . CH SO Na, podobny do mydła, ale o
2 2 3
lepszych własnościach użytkowych  dobrze się pieni w twardej wodzie i jest
dyspergatorem mydeł wapniowych, łagodnie odtłuszcza skórę, nie ulega
hydrolizie w zakresie pH 6  8.
Izotionian sodowy w kombinacji z mydłami na bazie kwasów
tłuszczowych/kokosowy/ - Sodium Cocoyl Isethionate/Igepon AC-78 Hostapon
KA 80%/ - stanowi alternatywę dla mydeł, powstają tzw. mydła
 półsyntetyczne  syndet. Mydła syndet  kremowe pienią się dobrze
niezależnie od twardości wody, są lekko kwaśne pH 4, 5  6, 0, zawierające
substancje natłuszczające, nawilżające, oleje roślinne.
Na początku lat 30 XX w. w Niemczech powstały nowe związki anionowe 
estry kwasu siarkowego i alkoholi tłuszczowych. Alkohole otrzymywano przez
uwodornienie tłuszczów, najlepiej działają związki zawierające 10  14 atomów
węgla, otrzymuje się je z oleju kokosowego, z oleju ziaren palmowych.
Nowe detergenty:
laurylosiarczan sodowy  Sodium Lauryl Sulfate
cetylosiarczan sodowy  Sodium Cetyl Sulfate
otworzyły drogę do produkcji szamponów niemydlanych.
Produkcję na skalę przemysłową rozpoczęto w początku lat 40 XX w.
Laurylosiarczan sodowy wysuszał skórę, dlatego wprowadzono siarczanowane
oksyetylowane /2-3 mole tlenku etylenu/ alkohole tłuszczowe  Sodium Laureth
Sulfate /Texapon/, które bardzo dobrze pienią się w twardej wodzie i są
lepszymi dyspergatorami mydeł wapniowych. Rozszerzono asortyment
detergentów anionowych, opracowano nowe związki kationowe, amfoteryczne i
niejonowe, przez co wzbogacone zostały receptury szamponów.
DETERGENTY ANIONOWE
1/. Siarczanowane oksyetylowane alkohole laurylowe  Sodium Laureth Sulfate
/Texapon/
2/. Sulfobursztyniany alkoholi tłuszczowych i ich oksyetylowane pochodne, na
54
odpowiedni alkohol tłuszczowy działa się bezwodnikiem maleinowym, a
następnie przyłącza kwaśny siarczyn sodowy. Sulfoniany estrów kwasu
bursztynowego wykazują bardzo dobre własności zwilżające, są łagodne dla
dla skóry i błony śluzowej  stosowane w szamponach dla dzieci,
preparatach do higieny intymnej  Disodium Laureth Sulfosuccinate
/Texapon SB 3/
3/. Acylopeptydy  produkty kondensacji kwasów tłuszczowych z
aminokwasami R  CO  NH/polipeptyd/COOH, sól sodowa potasowa,
trójetanolaminowa z kwasem kokosowym
Potassium Coco-Hydrolyzed Protein/Lamepon/-szampony dla dzieci
4/. Acylosarkozyniany  produkt kondensacji kwasów tłuszczowych
/laurylowy/ z sarkozynÄ… /kwas N-metyloaminooctowy/
R  C  N  CH  COONa
2
O CH
3
Sodium Lauroyl Sarcosinate /Crodasinic LS 30/
5/. Produkty kondensacji kwasów tłuszczowych/kokosowy, palmowy/ z
metylotauryną /kwas 2-/metyloamino/-etanosulfonowy  sól sodowa
/Hostapon CT/
6/. Acyloglutaminiany /Acyl Glutamate/ - sole kwasu glutaminowego/kwas
alfa-aminoglutarowy/ z naturalnymi wyższymi kwasami tłuszczowymi
/kokosowy/ - Sodium Cocoyl Glutamate  słabo kwaśne, trwałe wobec
jonów wapnia, wykazują dobrą zgodność ze skórą. Stosuje się w mydłach
kremowych  półsyntetycznych w połączeniu z acylo-izotionianami, np.
Sodium Cocoyl Glutamate 42, 0
/Acylglutamat GS-II/
Sodium Cocoyl Isethionate 42, 0
Alkohol cetylowy 6, 0
Woda 10, 0
7/. Detergenty perłowe  drobnoziarnista dyspersja dwustearyniamu
etylenoglikolu w wodzie  Glycol Distearate  stosuje się bazy perłowe,
które zawierają:
Sodium Laureth Sulfate/and/Glycol Distearate/and/Cocamide MEA
Cocamidopropyl Betaine/and/Glycol Distearate/and/Cocamide DEA
DETERGENTY KATIONOWE
stosuje się w szamponach w ograniczonym zakresie jako środki kondycjonujące,
poprawiające wygląd włosa: puszystość, połysk, łatwe rozczesywanie i
układanie. Do grupy tej należą czwartorzędowe związki amoniowe o C  C
10 14
łańcucha alkilowego  QUATS  Cetrimonium Chloride
55
- o działaniu bakteriobójczym i dużym powinowactwie do włosa.
Polimery kationowe silikonowe  połączenie polisiloksanów z
czwartorzędowymi związkami amoniowymi  Quaternium 80  wykazują
zgodność z detergentami anionowymi, w szamponach stosuje się w ilości
0, 2  2% , w odżywkach 0, 5  4%. Związki te ułatwiają rozczesywanie włosów
na mokro i sucho, redukują elektryczność statyczną, poprawiają wygląd włosa.
DETERGENTY AMFOTERYCZNE
posiadają jon  obojnaczy  amfoteryczny, w środowisku kwaśnym tworzą
dodatnie kationy, w środowisku alkalicznym ujemne aniony. Związki
amfoteryczne są łagodne dla skóry i włosów, są zgodne z detergentami
jonowymi i niejonowymi, są trwałe w zakresie pH 2  14, nie działają drażniąco.
W grupie tej najczęściej stosowane są:
a/. pochodne imidazoliny  produkt kondensacji kwasów tłuszczonych
/kokosowy, laurowy/ z grupÄ… zasadowÄ… imidazolowÄ…/Miranol C2M conc./
b/. pochodne betainy  betaina  metylowa pochodna aminokwasów
/CH / N+ .CH COO, została wykryta przez chemika niemieckiego C. Scheibler
3 3 2
w soku buraka cukrowego. Póz
niej nazwano wszystkie związki, które zawierały
czwartorzędowe zasady amoniowe z resztami kwasowymi /kokosowym/ -
betainÄ…. Cocamidopropyl Betaine /Tego Betain L7/
ZWI
ZKI NIEJONOWE
wykazują słabe działanie pieniące, ale są stosowane jako dodatki stabilizujące
pianÄ™  alkanoloamidy kwasu kokosowego  Cocamide DEA/Comperlan KD/.
Nowa generacja środków powierzchniowo czynnych o łagodnym działaniu
alkilopoliglukozydy  C  C  Lauryl Glucoside /Tego Glucosid 1216/
12 16
i kombinacja ze zwiÄ…zkiem amfoterycznym Lauryl
Glucoside/and/Cocamidopropyl Betaine/Tego Glucosid L 55/. ZwiÄ…zki te
wykazują bardzo dobre działanie zagęszczające, dobre własności pieniące, dają
stabilna pianę, łagodzą działanie detergentów anionowych.
W szamponach stosuje siÄ™:
1/. Środki zagęszczające  szampony zawierające laurynosiarczany  Sodium
Laureth Sulfate  można zagęścić chlorkiem sodu /NaCl  sól kuchenna/
w ilości 2  5 %.
Kombinacja detergentu anionowego/sodium laureth sulfate/
i amfoterycznego typu betaina zagęszcza szampon. Stosuje się substancje
żelujące: hydroksyetylocelulozę, alginian sodowy, Guar Gum/Cyamopsis
Tetragonolobus/, kopolimery akrylowe/Sodium Styrene/Acrylates
Copolimer/.
2/. Stabilizatory piany  alkanoloamidy kwasu kokosowego/Cocamide DEA/,
działają jako stabilizatory piany, podwyższają lepkość.
3/. Substancje natłuszczające  0, 5  2% - rozpuszczalne w pochodne lanoliny
56
- PEG-75 Lanolin /Solan E/, oleje zmiekczajÄ…ce  emolient  mirystynian
izopropylu /Crodamol IPM/, etoksylowane trójglicerydy  rozpuszczalne
w wodzie emolienty  oleju migdałowego  PEG-60 Almond Glycerides
/Crovol A-70/, wiesiołkowego  PEG-60 Evening Primrose Glycerides
/Crovol EP-70/.
4/. Substancje kondycjonujÄ…ce  pochodne kationowe z grupy
czwartorzedowych zasad amonionowych/Cetrimonium Chloride/, polimery
silikonowo-kationowe/Abil Quats/, polimery czwartorzedowych zasad
amoniowych z hydroksyetylocelulozÄ…  Polyquaternium  10 /Polymer JR/
- poprawiają rozczesywalność na mokro i sucho, zapobiegają
elektryzowaniu, nadają włosom miękki, jedwabny chwyt.
5/. Substancje konserwujące  wybór konserwantów zależy od receptury, musi
być zgodność chemiczna składników receptury oraz skuteczność działania
na bakterie, grzyby i pleśnie. Stosuje się konserwanty dopuszczone przez
Ministerstwo Zdrowia np.
DMDM  Hydantoina /Glydant/, Quaternium  15 /Dowicil 200/,
4-Hydroxybenzoic acid i sole Methylparaben,
2-bromo-2-nitropropane-1,3-diol /Bronopol/, Kathon CG, benzoesan
sodowy, sorbinian sodowy.
6/. Substancje czynne
a/. ekstrakty roślinne  chmiel/Humulus lupulus/, szyszki, łopian większy
/Arctium lappa/ - korzeń, brzoza/Betula Verrucosa/ - liść  stosuje się
przy wypadaniu włosów, przy łojotoku suchym i łupieżu
b/. ekstrakty roślinne utrwalające kolor włosa po farbowaniu-np. lawsonia
bezbronna/Lawsonia inermis/-henna  włosy rude, rumianek lekarski
/Chamomilla recudita/-włosy blond, chaber bławatek /Centaurea
cyamis/ - włosy rozjaśnione, orzech włoski/Juglans regia/ - włosy
brÄ…zowe, mieszanina henny/Lawsonia/ i indygo/niebieski barwnik z
rośliny Indigofera tinctoria L/ w stosunku 1 : 3  włosy czarne.
c/. substancje przeciwłupieżowe
- pirytonian cynku /Zinc pyrithione/ - max 0, 5 %
- kwas undecylowy i jego sole /Undecanoic acid and its salts/
- max. 0, 2% /kwas/
substancje te mogą być stosowane w kosmetykach w stężeniu
wyższym, w przypadkach uzasadnionych specyficznym
przeznaczeniem wyrobu np. mydła dezodoryzujące, szampony
p-łupieżowe
- kwas salicylowy i jego sole/Salicylic acid and its salts/ - 0, 5%/kwas/
- triclosan /Irgasan DP 300/ - 0, 3%
d/. substancje proteinowe
- proteiny jedwabiu  Hydrolyzed Silk/Crosilk/ - otaczajÄ…
powierzchnie włosa, zwiększają jego elastyczność, zapobiegają
łamliwości i rozszczepianiu końcówek włosa  0, 5  2%.
57
- proteiny sojowe  Hydrolyzed Soy Protein/Hydrosoy 2000/
- nawilżają i ochraniają włos  0, 5  2%
- proteiny pszenicy  Hydrolyzed Wheat Protein/Hydrotricum/
- nawilżają, kondycjonują włos  0,5  2%
- kompleksy kationowo - proteinowe
Hydroxypropyltrimonium Hydrolyzed Wheat Protein /pszenicy/
- /Hydrotriticum/ - poprawia strukturę i nawilżanie włosa 0, 5  5%
- proteiny przeciw starzeniu włosa  hydrolizowana keratyna
Keratin /and/Hydrolyzed Keratin /Keratec/ otrzymywane z wełny
owczej,
chroni włos przed starzeniem, działa ochronnie przeciw
uszkodzeniom włosa, 0, 5  5 %
7/. Kwas cytrynowy lub mlekowy regulujÄ… pH szamponu 6, 0  7, 0.
Wymagania
Zawartość substancji aktywnej /S.A/ - detergentu wynosi 7  20%.
Normy ogólne : PN-C-77002 : 1997 Wyroby kosmetyczne i
perfumeryjne. Szampony w płynie i
płyny do kąpieli. Wymagania i
badania
Przykłady recepturalne  bez szamponowych
1/. Sodium Laureth Sulfate /28 %/ 40, 0
Cocamide DEA 3, 0
Chlorek sodu 2, 0
Gliceryna 2, 0
Kwas cytrynowy do regulacji pH 6, 5 - 7, 0
Konserwant, komp. zapach., woda do 100, 0
2/. Sodium Laureth Sulfate /28 %/ 35, 0
Sodium Lauroyl Sarcosinate
/Crodasinic LS/ 10, 0
Dimethicone Copolyol /Abil/ 0, 5
PEG  7 Glyceryl Cocoate/Glycerox HE/ 1, 0
Konserwant, chlorek sodu, kwas cytrynowy,
woda do 100, 0
3/. Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0
Sodium Laureth Sulfosuccinate /40%/ 15, 0
Polyquaternium  10 /Polymer JR/ 1, 0
Konserwant, kwas cytrynowy, kompozycja
Zapachowa, woda do 100, 0
58
4/. Sodium Laureth Sulfate /28%/ 35, 0
Glycol Distearate /Cithrol EGMS/ 2, 0
Cocamidopropyl Betaine 10, 0
Konserwant, kwas cytrynowy, komp. zapachowa,
woda do 100, 0
/szampon perłowy/
5/. Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0
Quaternium  80 /Abil Quats/ 0, 5
Lauryl Glycoside /and/ Cocamidopropyl
Betaine/Plantacare/ 8, 0
Cocamidopropyl Betaine 10, 0
Konserwant, kwas cytrynowy, komp. zapachowa,
woda do 100, 0
- działanie kondycjonujące
6/. Szampon dla dzieci
Sodium Laureth Sulfate /28%/ 15, 0
Sodium Lauroyl Sarcosinate 5, 0
Polyquaternium  10 1, 0
Cocamidopropyl Betaine 5, 0
Polysorbate 20 1, 0
Komp. zapachowa 0, 2
Kwas mlekowy do regulacji pH 6, 0  6, 5
Konserwant, woda do 100, 0
7/. Szampon dla dzieci
Sodium Cocoyl Glutamate 28, 0
Sodium Lauroyl Sarcosinate 8, 0
Cocamidopropyl Betaine 5, 0
PEG-75 Lanolin /Solan E/ 0, 5
Polysorbate 20 1, 0
Komp. zapachowa 0, 2
Kwas mlekowy do pH 6, 0  6, 5
Konserwant, woda do 100, 2
8/. Szampon przeciw-łupieżowy
Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0
Cocamidropropyl Betaine 10, 0
Sodium Lauroyl Sarcosinate 10, 0
Panthenol/and/Butylene Glycol/and/
Salicylic Acyd/and/Bisabolol/
/Antidandruff Agent Special/ 3, 0
59
Kwas cytrynowy do pH 6, 5  7, 0
Konserwant, komp. zapach. , woda do 100, 0
9/. Kremowy żel pod prysznic
Sodium Cocoyl Isethionate 30, 0
Woda do 100, 0
RozpuÅ›cić w ciepÅ‚ej wodzie i ostudzić do 40°C, potem dodać
Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0
Gliceryna 4, 0
Isopropyl Myristate/Crodamol IPM/ 1, 0
Cocamidopropyl Betaine 10, 0
Kwas cytrynowy do pH 6, 0  6, 5
Chlorek sodu, konserwant, kompozycja zapachowa
10/. PÅ‚yn do higieny intymnej
Gliceryna 2, 0
Sodium Laureth Sulfate /28%/ 15, 0
Sodium Lauroyl Sarcosinate 10, 0
Komp. zapachowa 0, 1
Chlorhexidine digluconate/20%/ 0, 1
Allantoina 0, 05
Ekstrakt rumiankowy 0, 5
Konserwant, woda do 100, 0
11/. Mydło płynne
Sodium Laureth Sulfate /28%/ 20, 0
Sodium Lauroyl Sarcosinate 10, 0
Cocamidropropyl Betaine 10, 0
Dimethicone Copolyol/Abil/ 2, 0
Konserwant, komp. zapachowa, woda do 100, 0
ÅšRODKI DO PIEL
GNACJI WA
OSÓW
Współczesne szampony zawierają substancje kondycjonujące  kationowe
czwartorzędowe zasady amoniowe lub kompleksy kationowo-silikonowe albo
celulozowe. Substancje te powodują, że włos po umyciu łatwo rozczesywuje się
na mokro i sucho, poprawia się jego połysk oraz zapobiegają elektryzacji włosa.
W przypadku włosów zniszczonych przez farbowanie  trwałą ondulację,
rozjaśnianie lub wysuszonych przez działanie promieni słonecznych wymagane
jest stosowanie specjalnych odżywek o działaniu regeneracyjnym. W zależności
od stopnia uszkodzenia włosa odżywka jest albo spłukiwana  czas
oddziaływania 5-30 minut /rinse/ albo pozostawiona na włosach /non rinse/.
60
Odżywki występują w postaci półpłynnych emulsji O/W lub pianki w
opakowaniu aerozolowym.
Surowce
1/. Emulgatory  stosuje się związki niejonowe, stabilne w środowisku
kwaśnym pH 4, 0  4, 5 , np.
- mono-dwustearynian gliceryny Glyceryl Stearate/and/ Ceteth-20
/Teginacid H/
- Cetearyl Alcohol /and/ Ceteareth  20 /Cosmowax D/
- PEG-8 Stearate /Cithrol 4MS/
2/. Oleje  zmiękczające np. mirystynian izopropylu, olej parafinowy, olej z
kiełków pszenicy, olej słonecznikowy
3/. Czwartorzędowe zasady amoniowe  Cetrimonium Chloride /Dehyquart A/
- polimery silikonowo-kationowe  Quaternium 80/Abil Quats
- polimery celulozowo-kationowe-Polyquaternium  10
/Polymer JR/
4/. Kwas cytrynowy lub mlekowy do regulacji pH
5/. Substancje czynne
a/. hydrolizaty keratyny  Hydrolyzed Keratin/Keratec/ - działają na
zasadzie  cementu , uzupełniają ubytki struktury włosa na zewnątrz i
wewnątrz, przez co następuje wzmocnienie włosa i poprawa jego
wyglÄ…du
b/. d  pantenol  naturalny składnik spoiwa międzyfikrylarnego,
wypełniającego wnętrze włosa, reguluje jego nawilżenie
c/. substancje proteinowe  poprawiają strukturę i elastyczność włosa i
nawilżenie 
- hydrolizowane proteiny jedwabiu  Hydrolized Silk/Crosilk/
- kationowe hydrolizowane proteiny pszenicy 
Hydroxypropyltrimonium Hydrolyzed Wheat Protein /Hydrotriticum/.
Przykłady recepturalne
A/. Glyceryl Stearate /and/Ceteth-20 3, 0
Mirystynian izopropylu 6, 0
B/. Cetrimonium Chloride 3, 0
Kwas cytrynowy do pH 4, 0  4, 5
Woda do 100,0
C/. Substancja czynna, kompozycja, konserwant  wg uznania
61
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do 70°C, dodać fazÄ™ B do fazy A, mieszać, w
temperaturze 40°C dodać fazÄ™ C.
A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 3, 0
Olej parafinowy 2, 0
Olej z kiełków pszenicy 1, 0
B/. Quaternium  80/Abil Quats 3270/ 2, 0
Dimethicone Copolyol 0, 5
Gliceryna 2, 0
Kwas cytrynowy do pH 4, 0  4, 5
Woda do 100, 0
C/. Substancja czynna, konserwant, kompozycja zapachowa  wg uznania
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C  dodać fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, w temperaturze 40°C dodać fazÄ™ C.
Odżywka w formie pianki aerozolowej
A/. PEG  8 Stearate 0, 5
Alkohol cetylowy 0, 7
B/. Cetrimonium chloride 1, 0
Kwas cytrynowy do pH 4, 0  4, 5
Woda do 100, 0
C/. Alkohol etylowy /96%/ 20, 0
D/. d-pantenol 0, 2
Woda 0,5
E/. Konserwant, kompozycja zapachowa  wg uznania
napełnienie : koncentrat 95%
butan 5%
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C, dodać fazÄ™ B do fazy A,
mieszać
w temperaturze 40 - 45°C dodać alkohol etylowy i fazÄ™ D, wymieszać oraz
dodać fazę E.
PREPARATY DO UKA
ADANIA WA
OSÓW  hair styling
- preparaty do modelowania włosów
- lakiery utrwalajÄ…ce fryzurÄ™
preparaty do modelowania nakłada się na wilgotne lub suche włosy, gdzie
tworzą niewidzialny, elastyczny film, który otacza pojedynczy włos, trwały
na rozerwanie. Do połowy XX w. stosowano do układania roztwory cukru 
3-4% roztwór maltozy /cukier słodowy/, naturalne żywice roślinne/tragant,
guma karaya, guma arabska/, pochodne celulowy lub piwo. Ppreparaty te na
62
bazie żywic naturalnych dawały film mało elastyczny, który przy czesaniu
ulegał zniszczeniu, kruszył się i włosy stawały się matowe. Rozwój chemii
polimerów organicznych dokonał przełomu w tej dziedzinie. W 1950 roku
opracowano polimer winylopirolidon  PVP/Luviskol K/ - żywica
syntetyczna, rozpuszczalna w wodzie, higroskopijna, przy dużej wilgotności
powietrza film stawał się lepki i mało elastyczny. Aby rozwiązać ten
problem opracowano kopolimer winylopirolidonu i octanu winylu 
PVP/VA/Luviskol VA - w roztworze alkoholu etylowego lub izopropanolu,
nierozpuszczalny we wodzie. Kopolimery winylowe stosuje siÄ™ w
preparatach do układania włosów i lakierach.
Pierwsze lakiery do utrwalania fryzury były na bazie naturalnej żywicy 
szelaku otrzymywanej przez uszlachetnienie gumilaki  wydzieliny owada /
Lacifer lacca/ film był zbyt sztywny, widoczny na powierzchni włosa,
trudny do usunięcia przy myciu. Lakiery z użyciem winylopirolidonu  PVP
Wymagały poprawy jakości filmu  dodatek małej ilości szelaku lub
modyfikowanych estrów kalafonii zmniejszał higroskopijność a
zastosowanie olejów zmiękczających np. mirystynianu izopropylu poprawiał
elastyczność. Przełom nastapił po zastosowaniu kopolimeru PVP/VA.
Przykłady recepturalne
Płyn do układania
A/. Alkohol etylowy /96%/ 20, 0
PVP /Luviskol K 30/ 2, 0
B/. Woda do 100, 0
PEG-75 Lanolin/Solan E/ 0, 5
C/. PEG-40 Hydrogenatet Castor Oil 1, 0
Komp. zapachowa 0, 5
D/. Konserwant wg uznania
Fazę A, B, C rozpuścić oddzielnie i zmieszać razem
Żel do układania
A/. Carbomer/Carbopol 940/ 0, 8
Woda do 100, 0
B/. Trójetanolamina 0, 8
Woda 2, 0
C/. PVP /Luviskol K 30/ 3, 0
Alkohol etylowy /96%/ 30, 0
D/. Dimethicone Copolyol 0, 5
E/. PEG  40 Hydrogenated Castor Oil 1, 0
Komp. zapachowa 0, 5
Konserwant wg uznania
63
Fazę A zdyspergować, poczym dodać fazę B, mieszać do utworzenia żelu.
Następnie dodać fazę C, D i E.
Pianka do układania
A/. PVP/VA Copolymer 4, 0
Alkohol etylowy/96%/ 10, 0
B/. PEG-7 Glyceryl Cocoate
/Glycerox HE/ 1, 0
Cocodimonium Hydroxypropyl-
Silk Amino Acids/Crosilkquat/ 0, 3
Woda do 100, 0
Kompozycja zapachowa wg uznania
PVP rozpuścić w alkoholu etylowym, potem dodać pozostałe składniki.
Napełnianie koncentrat 95%, butan 5%
Wosk do układania  na bazie polietylenoglikoli rozpuszczalnych w
wodzie
PEG-1000 /Carbowax/ 70, 0
PEG-400 15, 0
PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 8, 0
Woda 5, 0
Glyceryl Stearate/and/PEG-100
Stearate/Cithrol GMS A/S/ 2, 0
Wszystkie składniki zmieszać na ciepło, napełniać płynny wosk
bezpośrednio do opakowań.
Woski stosuje się przy włosach suchych.
LAKIER DO WA
OSÓW w aerozolu
Copolymer PVP/VA 3, 5
Alkohol etylowy/96%/ do 100, 0
Mirystynian izopropylu 0, 2
Komp. zapachowa 0, 3
napełnienie : koncentrat 65 %
izobutan/butan 35 %
PREPARATY DO ROZJAÅšNIANIA WA
OSÓW
Rozjaśnianie wosów polega na utleniającym zniszczeniu melaniny, ciemnego
pigmentu włosów. Proces ten zachodzi w środowisku alkalicznym. Jako
utleniacz stosuje siÄ™ nadtlenek wodoru/woda utleniona/ i nadsiarczany
z dodatkiem aktywatorów i inhibitorów. Preparaty do utleniania są
dwuskładnikowe, obydwie części miesza się bezpośrednio przed użyciem.
64
Proces rozjaśniania przebiega etapami  najpierw pod działaniem środka
alkalizującego następuje rozmiękczenie włosa  zwiększenie przepuszczalności
osłonki/cortex/ - lepsza penetracja umożliwia wniknięcie utleniacza w głąb
włosa, gdzie następuje właściwe odbarwienie. Najpierw utlenia się ciemniejsza,
brązowa lub czarna eumelanina, jasna, czerwono-żółta feomelanina jest
znacznie mniej podatna na działanie czynników utleniających. Zjawisko to
uniemożliwia  częściowe rozjaśnianie, np. włosów czarnych do
jasnobrązowych i zmusza do prowadzenia zabiegu aż do osiągnięcia odcieni
jasnoblond.  Niedokończone utlenianie daje włosy w odcieniach żółtym lub
pomarańczowym i to jest błędnie wykonany zabieg. Przyczyną może być złe
dobranie preparatu do wyjściowego odcienia/zbyt słaby środek, zbyt cienkie
włosy/ lub skrócenie czasu zabiegu poniżej niezbędnego minimum.
Każde rozjaśnianie obciąża /niszczy/ włosy z powodu działania środków
alkalizujących /rozmiękczających włosy/ jak i samego procesu utleniania,
uszkadzającego mostki siarkowe keratyny włosa.
Receptura przykładowa
Krem rozjaśniający
A/. Cetearyl Alcohol/and/PEG-40
Castor oil/andSodium Cetearyl
Sulfate/Emulgade F/ 30, 0
Octyldodecanol/Eutanol G/ 5, 0
B/. Woda 59, 0
C/. Amoniak /25%/ /zawartość amoniaku
NH wynosi 1, 5% / 6, 0
3
FazÄ™ A stopić, dodać wodÄ™ /faza B/ o temp. 70°c, emulgować, potem ochÅ‚odzić
i w temperaturze 40°C dodać amoniak. Uzyskany krem miesza siÄ™ w stosunku
1 : 1 z rozcieńczoną wodą utlenioną.
Stężenie nadtlenku wodoru /H O / w wodzie utlenionej przy samodzielnym
2 2
utlenianiu wynosi 3 %, przy profesjonalnym 6  12 %.
W niektórych recepturach stosuje się zamiast amoniaku trójetanolaminę.
PREPARATY DO TRWAEJ ONDULACJI WA
OSÓW
Włos jest zbudowany z keratyny  białka stanowiącego podstawowy materiał
budulcowy. Za kształt włosa odpowiadają wiązania chemiczne, łączące
poszczególne łańcuchy keratyny. Każda zmiana kształtu  skręcenie prostego
włosa lub wyprostowanie naturalnie skręconego powoduje rozciąganie
wiązań poprzecznych i powstanie w nich naprężeń powodujących powrót
włosa do pierwotnego kształtu.
Trwała zmiana może nastąpić jedynie przez zmianę miejsc połączeń
pomiędzy cząsteczkami keratyny. Proces ten jest podstawą trwałej ondulacji.
65
Polega na rozerwaniu większości poprzecznych wiązań i odbudowaniu ich w
miejscach odpowiadających nowemu kształtowi włosa. Obecnie stosuje się
metodę ondulowanie  na zimno , stosując substancję o działaniu
redukującym, selektywnie rozrywających wiązania siarczkowe pomiędzy
łańcuchami keratyny. W prostym włosie występują wiązania siarczkowe
łączące łańcuchy keratynowe. Nakręcenie włosów na lokówkę powoduje
rozciągnięcie wiązań i powstanie naprężeń. Pod działaniem substancji
ondulującej /reduktora/ naprężone wiązania siarczkowe pękają i naprężenia
zanikają. Proces ten trwa tak długo, aż większość naprężonych wiązań
zostanie zastąpiona nowymi. Wtedy działa się na włosy czynnikiem
utleniającym, który powoduje ostateczne odbudowanie struktury i
neutralizuje substancją ondulującą. W tak potraktowanych włosach nie
występują już żadne naprężenia.
SubstancjÄ… ondulujÄ…cÄ… jest kwas tioglikolowy i jego sole.
Dopuszczalna zawartość:
A/. stosowanie ogólne  wyrób gotowy 8% w przeliczeniu na kwas
tioglikolowy, pH 7  9, 5
B/. stosowanie profesjonalne  wyrób gotowy  11%, przeliczeniu na kwas
tioglikolowy, pH 7  9, 5
Preparaty do ondulacji muszą mieć odpowiednią zdolność do penetracji w
głąb warstwy korowej /cortex/ włosa. Zdolność penetracyjna soli kwasu
tioglikolowego w głąb zdrowego włosa jest niewielka, dlatego konieczne jest
spęcznienie włosa przez zastosowanie substancji zwilżających i alkalicznych.
Im wyższa wartość pH, tym szybciej następuje spęcznienie i penetracja
środka ondulującego. Wartość pH współczesnych preparatów wynosi
9, 0 - 9, 8.
Przełomem stało się zastosowanie estrów kwasu tioglikolowego, najczęściej
używany tioglikolan gliceryny, które są zdolne do penetracji w głąb włosa
bez spęcznienia włosa i przy pH nawet poniżej 7. Preparaty te stosuje się do
włosów uszkodzonych, szczególnie rozjaśnianych i farbowanych. Na
włosach normalnych efekt może być znikomy.
Receptura przykładowa
Emulsja do trwałej ondulacji na zimno  przeznaczona dla gabinetów
kosmetycznych.
A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth 20
/Emulgade 1000 NI/ 5, 0 5, 0
B/. Woda 68, 77 72, 07
Etidronic Acid/Turpigal SL/ 0, 2 0, 2
C/. Kwas tioglikolowy /95%/ 10, 53 10, 53
D/. Amoniak /25%/ 15, 5 -
Monoetanolamina - 12, 2
66
FazÄ™ A stopić do temp. 70-80°C, FazÄ™ B ogrzać do temp. 70 - 80°C i przy
mieszaniu dodać do fazy A, utworzoną emulsję mieszać, poczym ochłodzić
do temp. 30°C. NastÄ™pnie dodać kwas tioglikolowy /faza C/ dokÅ‚adnie
wymieszać, na końcu zneutralizować amoniakiem lub monoetanolaminą, pH
preparatu ok. 9, 2.
Utrwalacz
A/. Cetearyl Alcohol/and/PEG-40 Castor Oil
/Emulgate F/ 1, 0
B/. Woda 82, 8
Kwas cytrynowy 1, 2
C/. Sodium Laureth Sulfate /Texapon N 25/ 5, 0
D/. Nadtlenek wodoru /H O / - 30% roztwór 10, 0
2 2
FazÄ™ A stopić, fazÄ™ B ogrzać do temp. 80°C i dodać do stopionej fazy A,
mieszać w temp. 30 - 40°C dodać Texapon na koÅ„cu fazÄ™ D, pH preparatu
ok.4,5
FARBY DO WA
OSÓW
Preparaty do farbowania włosów są najstarszym znanym kosmetykiem. Ich
użycie można znalez
ć już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Złoto 
blond włosy były popularne w Rzymie za czasów Juliusza Cezara. Kobiety i
mężczyz
ni używali wiele różnych mikstur do rozjaśniania i farbowania włosów.
Zmiana koloru włosów i brody była często praktykowana na dworach w
Bizancjum. Do farbowania włosów używano rośliny: henna, indygo, szafran,
rumianek, galasówki i inne. Sole metali były używane do farbowania włosów
przez Galena. W okresie renesansu były bardzo popularne blond włosy, odcień
ten otrzymywano przez użycie kwiatów łubinu z saletrą potasową/saletra
indyjska KNO /, szafranu i marzanny z solami srebra i intensywne
3
oddziaływanie promieni słonecznych.
Preparaty do barwienia włosów dzielą się na:
A/. barwienie trwałe  utleniające  permanent
B/. barwienie półtrwałe  semi  permanent
C/. barwienie okresowe  tempory
BARWIENIE UTLENIAJ
CE  permanent  polega na reakcji chemicznej
prekursora barwnika  parabarwnika /dye intermediates/ - produkt pośredni
bezbarwny, który w obecności nadtlenku wodoru /H O / i w środowisku
2 2
alkalicznym /amoniak/ tworzy barwnik wewnątrz włosa. Cząsteczki
parabarwników organicznych są w stanie wniknąć przez zewnętrzną warstwę
keratynową włosa w środowisku alkalicznym. Parabarwniki  aromatyczne
dwuaminy /m-, p- fenylenodiamina/, p  aminofenol i ich pochodne są połączone
67
z substancjami modyfikującymi kolor  barwniki sprzęgające  rezorcinol, m-
aminofenol, które stabilizują kolor.
PrzeglÄ…d surowcowy
1/. Emulgatory/bazy emulsyjne  anionowe, niejonowe
Cetearyl Alcohol/and/Sodium Cetearyl Sulfate /Lanette N/
Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate
/Lanette SX/
Glyceryl Stearate S/E /Cutina GMS S/E/
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth  20/and/PEG-40 Castor Oil
/Emulgade/
2/. Detergenty syntetyczne
Cocamidropropyl Betaine, Sodium Laureth Sulfate, MEA  Lauryl Sulfate
3/. Substancje żelujące, zagęstniki
alkohol cetylowy, alkohol cetylo-stearylowy, alkiloloamidy kwasu
kokosowego /Cocamide DEA/, krzemionka /Sodium Silicate/, pochodne
celulozy
4/. Rozpuszczalniki
alkohole /izopropylowy/, glikole/propylenowy/, gliceryna, polietylenoglikole
/PEG-8/
5/. Antyutleniacze
siarczyn sodowy  Na SO /Sodium Sulfite/, kwas askorbinowy /ascorbic
2 3
acid/
6/. Substancje kondycjonujące  odbudowują uszkodzoną strukturę włosa,
zwiększają trwałość koloru podczas mycia i przeciwdziałają płowieniu
koloru włosa np. Behentrimonium Methosulfate/and/Cetyl
Alcohol/and/Butylene Glycol/Incroquat Behenyl TMS/
7/.Sekwestranty /substancje chelatynujÄ…ce/ - zwiÄ…zki chemiczne majÄ…ce
zdolność wiązania w roztworach jonów metali ciężkich i zmniejszania ich
aktywności. Stosowane są także jako stabilizatory wody utlenionej.
Najczęściej stosowane związki to Na-EDTA  sól sodowa kwasu
etylenodiaminoczterooctowego, organiczne pochodne fosforu  zwiÄ…zki
fosfoniowe  kwas etidronowy  Etidronic acid lub sól sodowa kwasu
etidronowego  Tetrasodium Etidronate.
8/. Parabarwniki  pośrednie  bazowe i modyfikatory /Dye intermediates/
stosować można tylko dopuszczone przez Ministra Zdrowia
Rozporządzenie z dnia 12 lipca 2004 r.  Dz. Ustaw z dnia 15 września
2004 r.
Stosuje siÄ™ np.
m-fenylenodiamina m  Phenylenediamine
p-fenylenodiamina p - Phenylenediamine
p-aminofenol p - Aminophenol
m-aminofenol m  Aminophenol
68
rezorcynol Resorcinol
2-metylorezorcynol 2  Mehtylresorcinol
1- Naftol Alpha Naphtol
4  amino-2-hydroksytoluen 4  Amino-2-hydroxytoluen
2-amino-4-hydroksyetyloaminoanizol siarczan 2-Amino-4-hydroxy-
ethylaminoanisole
sulfate
2-nitro-p-fenyleno-diamina 2-Nitro-p-phenylenediamine
Przykładowy zestaw barwników  kolor blond
p-Phenylenediamine 0, 030 %
p-Aminophenol 0, 117
Resorcinol 0, 088
m-Aminophenol 0, 039
kolor czarny
p-Phenylenediamina 1, 7 %
Resorcinol 1, 4
m-Aminophenol 1, 4
9/. Substancje nawilżające
Włosy po farbowaniu stają się suche i szorstkie, ponieważ uszkodzeniu
ulegają lipidy i proteiny. Receptury farb do włosów zawierają substancje
nawilżające, są to hydrolizowane proteiny pszenicy /Hydrotriticum 2000/,
soi /Hydrosoy 2000/, jedwabiu /Crosilk Protein Complex/.
Stosuje siÄ™ kopolimery silikonowo-proteinowe -/aminokwasy zawierajÄ…ce
siarkę  cystyna/, które działają nawilżająco i otaczają włos filmem
ochronnym  Aqua/and/Cystine Bis  PG- Propyl Silanetriol /Crodasone
Cystine/
10/. Alkalia  wodorotlenek amonowy NH OH  amoniak /28%/
4
- Amonia  dopuszczalne stężenie 6% w przeliczeniu na NH .
3
Przykład recepturalny  krem
A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/and/
PEG-40 Castor Oil /Emulgade/
lub
Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl
Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate
/Lanette SX/ 15, 0
Olej parafinowy/Decyl Oleate/ 6, 0
Behentrimonium Methosulfate/and/Cetyl
Alcohol/and/Butylene Glycol/ Incroquat TMS 50/ 4, 0
B/. Siarczyn sodowy/Sodium Sulfite/ 0, 3
Na-EDTA 0, 2
69
Kwas askorbinowy /Ascorbic acid/ 0, 2
Glikol propylenowy /gliceryna 5, 0
Cocamide DEA 2, 0
Zestaw barwników wg koloru
Woda demineralizowana do 100, 0
C/. Aqua/and/Cystine Bis-PG-Propyl
Silanetriol/Crodasone Cystine/ 1, 0
D/. Wodorotlenek amonu /amoniak 28%/ 6.0
Kompozycja zapachowa wg uznania
FazÄ™ A i B wymieszać oddzielnie i ogrzać do temp. 70 - 75°C. Dodać
fazÄ™ B do fazy A, mieszać i ochÅ‚odzić do 50°C, dodać fazÄ™ C,
wymieszać, w temp. 40°C dodać fazÄ™ D.
Proces produkcji wymaga urządzeń ze stali nierdzewnej, obieg
zamknięty, aby zabezpieczyć produkt przed utlenieniem. Krem miesza
siÄ™ z nadtlenkiem wodoru w stosunku 1 : 1 do uzyskania jednolitej masy
poczym nakłada się na włosy i pozostawia przez 30 minut do
wytworzenia koloru. Następnie włosy spłukuje się ciepłą wodą, myje
szamponem i nakłada odżywkę utrwalającą kolor. W praktyce
fryzjerskiej stosuje się wodę utlenioną o stężeniu
3  12 % stabilizowanÄ… kwasem ortofosforowym /10%/ do pH 3, 5  4, 0.
Producenci farb utleniających dołączają do kremu koloryzującego
aktywator w postaci płynu lub emulsji.
Aktywator zawiera nadtlenek wodoru, Na-EDTA, Etodronic Acid, kwas
ortofosforowy /inhibitor zapobiega rozkładowi nadtlenku wodoru/,
ortofosforan dwusodowy.
BARWIENIE PÓA
TRWAA
E  semi-permanent
polega na tym, że barwniki bezpośrednie  substantywne  wykazują
powinowactwo do keratyny, osiadają na powierzchni włosa i wiążą się z
nimi przez słabe oddziaływanie chemiczne. Barwniki bezpośrednie mają
niewielką siłę krycia, służą do zmiany odcienia, uzyskany kolor nie jest
trwały, zmywa się podczas mycia włosów. Nie nadają się do maskowania
siwizny, ale przy włosach zniszczonych po rozjaśnieniu lub trwałej
ondulacji barwniki mogą wnikać w głąb włosa barwiąc stosunkowo
intensywnie. Barwienie bezpośrednie przebiega bez udziału środków
utleniajÄ…cych i amoniaku, najlepsze efekt uzyskuje siÄ™ przy PH 6  8.
Stosuje siÄ™ barwniki kwasowe  anionowe, rozpuszczalne w wodzie np.:
Acid Yellow 23 C.I. 19140
Acid Orange 7 15510
Acid Red 18 16255
Acid Violet 43 60730
70
Acid Blue 9 42090
Acid Green 25 61570
Acid Black 1 20470
Barwniki zasadowe  kationowe, rozpuszczalne w wodzie, np.
Basic Brown 17 C.I. 12251
Basic Blue 99 56059
Barwniki nitrowe  niejonowe, o dużej sile krycia, trudno rozpuszczalne
w wodzie, np.
HC Red 3
HC Blue 2
Basic Blue 26
4-hydroxypropylamino-2-nitrophenol/kolor czerwony/
N, N` - bis/2-hydroxyethyl/-2-nitro-p-phenylenediamine/kolor
purpurowy/
Szampon koloryzujący  semi-permanent  receptura przykładowa 
zawiera detergenty amfoteryczne i niejonowe
Cocamidopropyl Betaine 27, 0
Cocamidopropylamine Oxide 3, 0
Cocamide DEA 4, 0
PEG-8 Glyceryl Laurate 1, 0
Hydrozyled Keratin/Crotein K/ 1, 0
Zestaw barwników 0, 5  1, 0
PEG-6000 Distearate 2, 0
Trójetanolamina/99%/ do pH 8, 0  8, 5
Woda demineralizowana do 100, 0
Konserwant, komp. zapachowa wg uznania
Barwniki rozpuÅ›cić w wodzie i ogrzać do temp. 50 -55°C, poczym dodać
pozostałe składniki, uregulować pH.
Pianka koloryzujÄ…ca  semi  permanent w aerozolu  receptura
przykładowa
A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 2, 0
Dimethicone Copolyol 0, 5
B/. Cocamidoprppyl Betaine 3, 0
Zestaw barwników 0, 5  1, 0
Woda demineralizowana do 100, 0
C/. Hydrolyzed Silk/Crosilk/ 0, 5
D/. Trójetanolamina/99%/ do pH 8,0  8, 5
Kompozycja zapachowa wg uznania
71
Napełnianie: koncentrat 93 %
butan 7 %
FazÄ™ A poÅ‚Ä…czyć i ogrzać do 65°C. FazÄ™ B ogrzać do 65°C i dodać do fazy A,
mieszać, ochÅ‚odzić, w temp. 40°C dodać fazÄ™ C i kompozycjÄ™ zapachowÄ…,
uregulować pH.
Piankę koloryzującą nakłada się na umyte szamponem i wysuszone
ręcznikiem włosy, pozostawia przez 10  20 minut w zależności od koloru.
Kolor na włosach utrzymuje się przez 3  6 myć.
BARWIENIE OKRESOWE - tempory
nietrwałe, barwniki osadzają się na powierzchni włosa nadając jaskrawy
kolor. Trwałość barwienia można polepszyć przez zastosowanie substancji
tworzÄ…cych film. Stosuje siÄ™ barwniki kwasowe  anionowe i zasadowe 
kationowe, rozpuszczalne w wodzie.
Najczęściej stosowane są pianki koloryzujące  w opakowaniu aerozolowym,
- receptura przykładowa
PVP/VA Copolymer 4, 0
PEG-8 Stearate 0, 8
Cocamidopropylamine Oxide
/Incromine Oxide/ 0, 2
Cocodimonium Hydroxypropyl
Silk Amino Acid/Crosilkquat/ 0, 5
Alcohol etylowy 10, 0
Zestaw barwników 0, 2  0, 3
Woda demineralizowana do 100, 0
Konserwant, komp. zapachowa wg uznania
Barwniki rozpuścić w wodzie, dodać pozostałe składniki, ogrzać do
60°C, mieszać do jednorodnego poÅ‚Ä…czenia skÅ‚adników, ochÅ‚odzić i w
temp. 40°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ….
Napełnianie : koncentrat 93 %
Butan 7 %
ROÅšLINNE FARBY DO WA
OSÓW
Nie barwią trwale, gdyż barwnik nie wnika lub wnika w niewielkim
stopniu/henna/ do wnętrza włosa, lecz pozostaje na powierzchni i
zostaje zmyty w ciÄ…gu kilku tygodni. Nie powodujÄ… zmiany koloru
włosa np. z jasnoblond na czarny, można uzyskać zmianę koloru
co najwyżej o dwa odcienie, np. średni blond na jasny brąz. HENNA 
czyli sproszkowane liście lawsonii bezbronnej/Lawsonia inermis/ -
zdolności barwiące henny są bardzo różne i zależą od wieku rośliny i
miejsca uprawy. Henna indyjska, pakistańska, irańska i afgańska barwi
na kolory intensywniejsze niż henna uprawiana w Afryce Północnej.
Najwięcej barwnika zawierają liście roślin nie starszych niż 5-letnie,
72
nadają włosom odcienie intensywnie czerwone i rude. Potem ilość
barwnika spada i henna barwi na kolor brązowy, ciemno-złoty, złoty,
a gdy roślina skończy 10 lat uzyskuje się hennę bezbarwna, która
stanowi dobrą odżywkę dla włosów. Henna barwiąc poprawia strukturę
włosa, zamyka łuski osłonki włosa, przez co staje się odporniejsza na
działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Odcienie czerwone
henny nadają się do barwienia włosów brązowych, poprawienia
odcienia włosów rudych i nadania włosom czarnym czerwonawych
refleksów. Odcienie złote i ciemnozłote nadają się do włosów blond.
Hennę łączy się z innymi barwnikami roślinnymi np. ze
sproszkowanymi liśćmi indygowca barwierskiego/Indigofera tinctoria/.
Proszek z liści indygowca w kosmetyce określa się jako  basma
i zawiera barwnik indygotynÄ™. A
ączony z henną pozwala uzyskać
bardzo ciemne odcienie czerwieni, ciemne brązy, czerń.
Do barwienia włosów od ciemnoblond po średni brąz na głębokie
odcienie brązowe używa się drobno zmielonych łupin lub liści orzecha
włoskiego/Juglans regia/ - zawierają one barwnik juglon. A
upiny
orzecha stosuje się do barwienia włosów mocno siwych nawet /80%/
nadajÄ…c im odcienie brÄ…zowe.
Do rozjaśniania włosów stosuje się rumianek pospolity/Chamomilla
recutita/ - flawonoidy zawierają barwnik apigeninę, która nadaje
włosom złocisty kolor.
PROSTOWANIE WA
OSÓW
Różna struktura włosów od prostych do silnie skręconych zależy:
A/. od kształtu mieszka włosowego
B/. od tego jak włos wyrasta ze skóry
Włosy wyrastają z zagłębienia w skórze zwanego mieszkiem
włosowym. Liczba mieszków nie zmienia się w ciągu życia, każdy
ma tyle, ile otrzymał przy przyjściu na świat. Niektóre z nich mogą
całkowicie przestać funkcjonować, a to oznacza łysienie.
To czy nasze włosy są jasne czy ciemne, proste czy kręcone, mniej
lub bardziej łamliwe w głównej mierze zależą od genów. To ich
kombinacja wyznacza szybkość tworzenia się nowych mieszków
włosowych, ich ilość, wielkość i kształt, a także wrażliwość na
hormony oraz długość cyklu życia każdego włosa.
Największe zróżnicowanie koloru, grubości i kształtu włosów
spotyka się wśród członków rasy białej/kaukaskiej/ - są one
najgęstsze, choć znacznie cieńsze od azjatyckich.
Owłosienie rasy czarnej jest pomiędzy azjatyckim i kaukaskim.
Mieszków włosowych mają ludzie rasy czarnej nieco więcej niż
Azjaci, ale mniej niż biali. Azjaci mają mniejszą ilość włosów na cm2
skóry, jednak każdy z nich jest grubszy i mocny, przez co włosy
73
wyglądają na gęste. Mieszki włosowe u ludzi rasy czarnej są
spłaszczone, dlatego włosy się kręcą i odstają od skóry i wyglądają na
gęste. Nierówny przekrój mieszka włoskowego niska zawartość siarki
w keratynie łodyg włosa sprawia, że łatwo się łamią. Bujne
afrykańskie włosy rzadko są długie, chyba że unika się wyłamywania
końcówek włosów przez ich splatanie w warkoczyki/dredy/.
Chemiczna struktura włosa  włos jest zbudowany z keratyny 
białko fibrylarne charakteryzujące się dużą wytrzymałością
mechanicznÄ…, trudno rozpuszczalne w wodzie. Keratyna  prosta
proteina  skleroproteina  zbudowana jest z aminokwasów
liniowych połączonych ze sobą wiązaniami peptydowymi. W tej
strukturze białka zawierają również kowalencyjne wiązania
dwusiarczkowe między resztami cysteiny, sąsiadującymi ze sobą
w przestrzeni, ale nie w sekwencji liniowej aminokwasów. Wiązania
dwusiarczkowe powstajÄ… wskutek utlenienia grup SH w resztach
cysteiny, sąsiadujących ze sobą w przestrzeni. Powstały dwusiarczek
jest nazywany resztÄ… cystyny.
Włókno keratyny  włosy po nasyceniu wodą w podwyższonej
temperaturze /parze wodnej/ można rozciągnąć 2-krotnie w
stosunku do długości pierwotnej.
Faza nierozciągnięta stanowi pod względem strukturalnym alfa 
keratyną, rozciągnięta  beta  keratynę.
Podstawowym elementem strukturalnym alfa-keratyny jest długi
łańcuch polipeptydowy tworzący heliks alfa. Oś heliksu nie jest
prosta, lecz śrubowa, więc pojedynczy łańcuch
peptydowy jest podwójnie zwinięty.
Budowę włókna alfa-keratyny można przedstawić następująco:
wokół jednego prostego łańcucha heliksu/oś heliksu alfa jest prosta/
owija się 6 śrubowych łańcuchów /o strukturze heliksu alfa/ na
podobieństwo splecionej liny. Podczas rozciągania włókna
alfa  keratyny, heliksy peptydowe jak gdyby rozprostowujÄ… siÄ™,
formując strukturę fałdową i przechodzą w beta  keratynę.
UporzÄ…dkowanÄ… strukturÄ™ czÄ…steczek keratyny
zapewniajÄ… wiÄ…zania wodorowe, dwusiarczkowe, jonowe.
Wiązania wodorowe  między atomami tlenu grup peptydowych i
atomami wodoru grup aminowych  nietrwałe.
WiÄ…zania jonowe /mostki solne/ powstajÄ… przez przyciÄ…ganie
dodatnich i ujemnych ładunków reszt aminokwasowych w keratynie
włosa. Mogą się rozpaść pod wpływem
wody, są trwalsze od mostków wodorowych.
Wiązania dwusiarczkowe są to wiązania kowalencyjne między
74
dwoma atomami siarki w łańcuchach polipetydowych keratyny
włosa, najtrwalsze  rozrywane przez środek redukujący. Za kształt
włosa odpowiadają wiązania chemiczne łączące poszczególne
łańcuchy poprzeczne keratyny. Dzięki tym połączeniom powstaje
sztywna struktura przestrzenna stanowiąca o wyglądzie włosa.
Każda zmiana kształtu  skręcenie prostego włosa lub
wyprostowanie naturalnie skręconego włosa powoduje rozciąganie
wiązań poprzecznych i powstanie w nich naprężeń powodujących
powrót włosa do pierwotnego kształtu. Trwała zmiana może
nastąpić jedynie przez zmianę miejsc połączeń pomiędzy
czÄ…steczkami keratyny.
Prostowanie włosów skręconych jest procesem trudnym, zabieg
musi być wykonany profesjonalnie  w większości stosuje się
preparaty na bazie tioglikolanu amonu. Silnie skręcone, kędzierzawe
włosy są bardzo odporne i wytrzymałe na naprężenie i prostowanie.
Czasowe prostowanie włosów  tempory
Początkowo stosowano pomady do włosów na bazie wazeliny 
90 % i parafiny  10% z dodatkiem substancji hydrofobowej 
stearynian glinu  5 %, który nie wygładzał włosów, ale zapobiegał
ich kręceniu w wilgotnym powietrzu.
Ok. 1900 r. wprowadzono tzw. metodę prasowania włosów/patent
pani C. J. Walker/ przy pomocy rozgrzanego metalowego
grzebienia. Przy prostowaniu włosów na ciepło ważne są dwa
czynniki :
A/. temperatura grzebienia 150 - 200°C, wyższa 230 - 240°C
powoduje uszkodzenie i rozerwanie włosa
B/. suchość włosa przed prasowaniem
Grzebienie majÄ… automatyczne termostaty do kontroli temperatury.
Sposób postępowania
A/. umycie włosów szamponem i wysuszenie ręcznikiem
B/. nałożenie kremu/pomady w małej ilości na włosy i
wyszczotkowanie
C/. wysuszenie włosów suszarką
D/. prasowanie gorÄ…cym grzebieniem
Przykładowa receptura  krem bezwodny
Olej parafinowy 64, 0
Lanolina 5, 0
Parafina stała/cerezyna 10, 0
Alkohol cetylowy 20, 0
75
Steareth-2/Volpo S2/ 1, 0
składniki zmieszać, stopić i ochłodzić do temperatury pokojowej
Pomada
Wazelina do 100, 0
Lanolina 4, 0
Isopropyl Myristate 2, 0
Ethylparaben 0, 2
składniki stopić, wymieszać i ochłodzić do temperatury pokojowej
Trwałe prostowanie włosów  permanent /hair relaxer/ polega na
rozerwaniu wiązań i mostków dwusiarczkowych pomiędzy wiązaniami
keratyny. Zachodzi tutaj reakcja redukujÄ…co  utleniajÄ…ca. Tioglikolan
amonu  środek redukujący  powoduje rozpad mostków siarkowych
i zmiękczenie keratyny, nadtlenek wodoru  środek utleniający 
powoduje zamknięcie otwartych wiązań dwusiarczkowych.
Sposób postępowania
A/. umycie włosów szamponem, wysuszenie ręcznikiem
B/. nałożenie kremu na włosy, proces trwa do 30 minut, zależy od
rodzaju włosów, co 5  10 minut rozprostowywać włos grzebieniem
C/. dokładnie spłukać włosy wodą
D/. nałożyć preparat utleniający na 3 minuty, poczym dokładnie spłukać
włosy wodą
Receptura przykładowa  krem
A/. Cetearyl alcohol/and/Ceteareth-20 8, 0
Cetearyl Alcohol 2, 0
Wazelina 10, 0
Olej parafinowy 10, 0
B/. Woda demineralizowana do 100, 0
Glikol propylenowy 2, 0
C/. Tioglikolan amonu /50%/ 8, 0
Wodorotlenek amonu/amoniak 28 %/ 3, 5
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do 65 - 70°C, dodać fazÄ™ B do A, mieszać,
ochłodzić, poczym dodać fazę C, uregulować pH do 9, 5
76
Preparat utleniajÄ…cy
Nadtlenek wodoru /30%/ 5, 0
Woda demineralizowana do 100, 0
Kwas fosforowy /10%/ do pH 3, 5  4, 0
ÅšRODKI DO PIEL
GNACJI SKÓRY
W tej grupie asortymentowej najważniejsze są emulsje kosmetyczne 
kremy, mleczka, balsamy o różnym działaniu i przeznaczeniu.
Podstawy teoretyczne emulsji
Słowo emulsja pojawiło się po raz pierwszy w Anglii w roku 1658. Pod
pojęciem emulsji rozumie się układ złożony z dwóch wzajemnie
niemieszających się cieczy, w których jedna jest rozproszona w drugiej w
postaci małych kropel.Wymiary cząsteczek wahają się w granicach od 1
 30 mikronów.
Emulsje kosmetyczne składają się z dwóch faz:
olejowej  oleje i tłuszcze mineralne, oleje roślinne, oleje syntetyczne
tzw. emolienty, woski, alkohole tłuszczowe, kwasy tłuszczowe, estry
kwasów tłuszczowych
wodnej  woda, gliceryna, sorbit, glikol propylenowy oraz emulgatora,
który łączy wzajemnie obie fazy i nie dopuszcza do ich rozdzielenia
Emulgator  substancja powierzchniowo czynna, która obniża napięcie
powierzchniowe na granicy olej/woda, Emulgator tworzy mechanicznie
trwałą powłokę  rodzaj błony, która zapobiega zlewaniu się kropelek w
większe konglomeraty.
Emulsje kosmetyczne są układami typu:
O/W olej w wodzie - krople oleju sÄ… zawieszone/rozproszone/
zdyspergowane w fazie wodnej zwanej fazą ciągłą lub
zewnętrzną
W/O woda w oleju  krople wody sÄ… rozproszone w fazie olejowej
zewnętrznej
Mieszane zawierają podwójne układy W/O/W  emulsja woda w oleju
W/O jest zawieszona w fazie wodnej  np. Cold Cream
W układzie emulsyjnym są rozpuszczalniki polarne i niepolarne, które
wzajemnie się nie mieszają. Powinowactwo obu rozpuszczalników
zależy od siły przyciągania między ich cząsteczkami i od rozdziału
Å‚adunku elektrycznego wewnÄ…trz czÄ…steczki. Woda jest substancjÄ…
polarnÄ… i wykazuje ujemne centrum na atomie tlenu, atomy wodoru sÄ…
naładowane słabo dodatnio. Natomiast związki niepolarne składają się z
nasyconych i nienasyconych, prostych lub rozgałęzionych
77
węglowodorów, z nasyconych lub aromatycznych pierścieni
węglowodorowych lub z kombinacji tych grup. Przeciwieństwo w
budowie chemicznej między związkami polarnymi a niepolarnymi
wyraża się także w różnych własciwościach chemicznych, szczególnie w
różnym napięciu powierzchniowym.
Napięcie powierzchniowe i międzyfazowe.
CzÄ…steczki wewnÄ…trz cieczy sÄ… otaczane ze wszystkich stron przez inne
cząsteczki. Międzycząsteczkowe siły kohezji/przyciągania/działają we
wszystkich kierunkach. Tylko na powierzchni cieczy w kierunku do
powietrza działają siły skierowane do wnętrza płynu. Na skutek tendencji
do wciągania cząsteczek powierzchniowych, każda ciecz usiłuje
wytworzyć jak najmniejszą powierzchnię rozdziału faz. Siły, które dążą
do zmniejszania powierzchni określa się jako napięcie powierzchniowe /
mN/m/ .
Struktura chemiczna cieczy odgrywa tutaj dużą role  jednakowe
struktury chemiczne np. woda, gliceryna  polarny rozpuszczalnik
rozpuszczają się wzajemnie, natomiast różne struktury chemiczne cieczy
np. polarne i niepolarne jak woda i olej wzajemnie siÄ™ nie rozpuszczajÄ…,
ponieważ napięcie na granicy faz, które istnieje między płynami
przeszkadza w trwałym zmieszaniu. Siła, która przeszkadza w
emulgowaniu nazywa się napięciem międzyfazowym/granicznym/.
Emulgatory są to związki powierzchniowo czynne, które obniżają
napięcie na granicy faz między polarnymi i niepolarnymi
rozpuszczalnikami i tworzą stabilny film wokół rozproszonej cząsteczki.
Emulgatory majÄ… charakter amfifilowy/amphon  oba/, tzn. ich
czÄ…steczka zawiera grupy polarne i niepolarne. Grupy polarne nadajÄ…
emulgatorom właściwości hydrofilowe/powinowate do wody/ a grupy
niepolarne nadają własności hydrofobowe/powinowate do oleju/. Dzięki
tej własności emulgatory mogą obniżać napięcie powierzchniowe, gdyż
gromadzą się na granicy faz między olejem a wodą oraz między olejem a
powietrzem. Jeżeli w cząsteczce emulgatora przeważają właściwości
hydrofilowe to powstaje emulsja 0/W a przy przewadze właściwości
hydrofobowych emulsja W/O.
Czynniki, które określają stabilność emulsji
Stabilność zależy od:
A/. stopnia rozdrobnienia cząstek fazy wewnętrznej /przy O/W  faza
olejowa, przy W/O  faza wodna
b/. możliwie małej różnicy w gęstości między fazą wewnętrzną a
zewnętrzną
c/. lepkości fazy wewnętrznej, szczególnie przy W/O
78
d/. stabilnego filmu lepko-elastycznego dookoła zdyspergowanej cząstki
Emulsje O/W  olej w wodzie
Przy emulsjach niejonowych O/W maksimum stabilności równa się
minimum napięcia powierzchniowego. Przy jonowych
O/W/mydła/stabilność wzrasta ze stężeniem emulgatora aż do
krytycznego stężenia miceli. Film na granicy faz musi być stabilny, tzn.
musi zgromadzić dużo elektryczne naładowanych cząstek. Film powinien
wykazywać pewną sztywność lepko-elastyczną. Stabilny film powinien
zawierać rozpuszczalny w wodzie jonowy emulgator i substancję
rozpuszczoną w oleju, która nadaje się do tworzenia kompleksu
cząsteczkowego. Stabilizowanie elektryczne emulsji O/W następuje
przez tworzenie podwójnej warstwy naładowanej elektrycznie.
Emulsje W/O  woda w oleju
Przy emulsjach W/O działanie emulgatora i stabilność emulsji zależy nie
tylko od obniżenia napięcia międzyfazowego, lecz od rodzaju filmu na
granicy faz, który tworzy emulgator. Film międzyfazowy musi być
obojętny elektrycznie, mieć pewną sztywność i być równocześnie lepko-
elastycznym. Film lepko-elastyczny osłania krople wody  działa jak
rodzaj gumy  przy czym musi mieć wystarczającą trwałą lepkość,
nieulegającą zmianom. Zatem lepkość odgrywa dla stabilności emulsji
W/O większą rolę niż przy emulsji O/W. W recepturach emulsji W/O
stosuje się emulgatory niejonowe, które spełniają te wymagania.
Lepkość emulsji
Stabilność jest zależna od lepkości emulsji, szczególnie od lepkości fazy
zewnętrznej. Im bardziej lepka faza zewnętrzna, tym trudniejsza jest
koalescencja zdyspergowanych cząstek. Przy emulsji W/O lepkość
zwiększają woski, mikrowoski a przy emulsji O/W  pochodne celulozy,
guma ksantanowa.
Polarność fazy olejowej
Ma wpływ na dobór emulgatora oraz na stopień rozprzestrzeniania
preparatu na skórze. Istnieje związek między polarnością olejów a
rozprzestrzenianiem na skórze. Wg reguły Harkinsa rozprzestrzenianie
oleju określa się wg wzoru:
Współczynnik Napięcie Napięcie Napięcie
rozprzestrze  = powierzch  - powierzch - - powierzc
niania /S/ niowe wody niowe oleju niowe na
granicy
olej /
79
woda
Współczynnik S poniżej 15  oleje niepolarne  oleje mineralne
15  30 oleje średnio polarne  np.
Isopropyl Myristate /Palmitate, Cyclomethicone,
Caprylic/Capric Triglyceride, Jojoba Oil, Decyl
Oleate, Dimethicone, Olive Oil, Macadamia Oil,
Avocado Oil
powyżej 30 oleje bardzo polarne, np. olej z kiełków pszenicy
/Wheat Germ Oil/
W recepturach stosuje się średnio polarne oleje.
Niestabilność emulsji
Z punktu widzenia termodynamiki emulsje są z natury niestabilne. Jednakże
kombinacja emulgatorów i wosków pozwala na zestawienie receptury, która
będzie stabilna przez dłuższy okres czasu. Emulsja niestabilna jest wtedy, gdy
następuje rozdział faz na dwie warstwy. Pierwszą oznaka niestabilności jest tzw.
śmietanowanie  zjawisko to występuje przy emulsjach O/W, gdy gęstość fazy
olejowej jest mniejsza niż fazy wodnej  jest to widoczne przy płynnych
emulsjach O/W/mleczka/ - w warstwie górnej jest zgromadzona gęsta
śmietanka, w warstwie dolnej mleczny płyn, po wstrząśnięciu następuje
połączenie faz  proces jest nietrwały. Przy emulsji W/O występuje
sedymentacja, która powoduje oddzielenie wody z kremu, przez co staje się on
nieprzyczepny do ścian
opakowanie  proces nieodwracalny.
Istnieje szereg metod określenia stabilności emulsji:
A/. test w podwyższonej temperaturze - 40°, ocena po 24, 48 i 72 godzinach
B/. test w obniżonej temperaturze - 5°C, ocena po 24 i 48 godzianach
C/. test wahadłowy  w podwyższonej i obniżonej temperaturze  w temp.
+40°C, po 24 godzinach przenosi siÄ™ do temp. -5°C na 24 godziny  cykl
powtarza się przez jeden tydzień
D/. test wirówkowy  płynne emulsje O/W i W/O
PRZEGL
D SUROWCOWY
EMULGATORY ANIONOWE  w roztworze wodnym tworzÄ… ujemnie
naładowane jony powierzchniowo czynne  aniony. Emulgatory anionowe są
niestabilne wobec elektrolitów i w środowisku kwaśnym.
Do grupy tej należą:
A/. mydła  stearynian potasowy, stearynian trójetanolaminy
80
B/. monostearynian gliceryny s. e.  Glyceryl stearate S/E
C/. siarczanowane alkohole tłuszczowe  Sodium Cetearyl Sulfate
D/. bazy kremowe O/W  Cetearyl Alcohol/and/Sodium Cetearyl-Sulfate
EMULGATORY NIEJONOWE  w roztworze wodnym nie tworzą jonów, są
stabilne w szerokim zakresie pH, wobec soli i elektrolitów.
Do tej grupy należą:
A/. estry polioli  gliceryny, etylenoglikolu
Glyceryl Oleate, Glyceryl Stearate, Glycol Stearate
B/. estry sorbitanu
Sorbitan Laurate, Sorbitan Stearate, Sorbitan Oleate, Sorbitan Sesquioleate,
Sorbitan Isostearate
C/. etoksylowane estry sorbitanu
Polysorbate 20, Polysorbate 40, Polysorbate 60, Polysorbate 80
D/. etoksylowane trójglicerydy
PEG-7 Hydrogenated Castor Oil, PEG-40 Hydrogenated Castor Oil, PEG-
40 Castor Oil
E/. etoksylowane alkohole tłuszczowe
Ceteareth  12, Ceteareth-20, Steareth  20
F/. etoksylowane kwasy tłuszczowe
PEG-8 Stearate, PEG-40 Stearate, PEG-100 Stearate
G/. bazy kremowe O/W
Glyceryl Stearate /and/PEG-100 Stearate
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth  20
Ceteth-5/and/Ceteareth  7
Glyceryl Stearate/and/Ceteareth  20
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/and/PEG-40 Castor Oil
Cetearyl Glucoside /and/Cetearyl alcohol
EMULGATORY KATIONOWE  tworzÄ… w roztworze wodnym dodatnio
naładowane jony powierzchniowo czynne  kationy, zastosowanie w
preparatach do włosów
BAZY ABSORPCYJNE  W/O
Zawierają mieszaninę węglowodorów: wazelinę, parafinę, cerezynę, woski
mikrokrystaliczne, olej parafinowy, alkohol cetylostearylowy oraz emulgator :
lanolina, alkohol lanoliny, cholesterol, sorbitan sesquioleate.
Najstarszym emulgatorem W/O jest lanolina  Adeps Lanae  tłuszcz wełny
owczej. Lanolina jest mieszaniną estrów wyższych alkoholi  cholesterol,
81
izocholesterol/lanosterole/ i wyższych kwasów tłuszczowych  lanocerynowy,
palmitynowy, stearynowy, olejowy oraz wosków.
Lanolina zawiera kompleks związków, które można wyodrębnić  przez
zmydlanie otrzymuje siÄ™ kwasy lanolinowe/Lanolic Acid/ i alkohole
lanoliny//Lanolin Alcohol/. Etoksylowana lanolina  przez połączenie lanoliny
lub alkoholi lanoliny z tlenkiem etylenu otrzymuje siÄ™ hydrofilowe pochodne
lanoliny rozpuszczalne w wodzie /PEG-75 Lanolin/.
W bazach absorpcyjnych stosuje siÄ™ alkohole lanoliny, np.
Lanolin Alcohol 6, 0
Cetearyl Alcohol 0, 5
Wazelina biała 93, 5
50 g bazy i 50 g/ml wody o temp. 60°C tworzy emulsjÄ™.
Kryterium oceny bazy absorpcyjnej jest tzw. liczba wodna, metoda najstarsza i
najbardziej znana  określa ilość wody jaką może pochłonąć/zemulgować/ baza
absorpcyjna. Wazelina ma liczbÄ™ wodnÄ…
9  12, jeżeli doda się do niej 3 % cholesterolu to podwyższa się zdolność
wiÄ…zania wody do 60%.
Bazy absorpcyjne  przykłady wg Farmakopei:
Farmakopea DAB 8
Alkohol lanoliny 6, 0
Wazelina biała 93, 5
Alkohol cetylowy 0, 5
USP XV /USA/
Wazelina biała 86, 0
Cholesterol 3, 0
Wosk pszczeli, biały 8, 0
Alkohol stearylowy 3, 0
SUROWCE MINERALNE
Olej mineralny  Mineral Oil
mieszanina płynnych, nasyconych węglowodorów
Olej parafinowy  Paraffinum subliquidum
- lepkość minimum 100 mPa.s , gęstość 0, 866  0, 892
Olej wazelinowy  Paraffinum perliquidum  lepkość maksimum 70 mPa.s,
gęstość 0, 832  0, 892
Wazelina  Petrolatum  mieszanina półstałych węglowodorów
Parafina  Parafin  mieszanina stałych, nasyconych węglowodorów o
strukturze krystalicznej
Paraffinum durum  parafina twarda, temp. topnienia 50 - 62°C
Paraffinum molle  parafina miÄ™kka  temp. topnienia 40 - 46°C
82
Wosk mikrokrystaliczny  Microcrystalline wax  drobnokrystaliczny wosk,
zawiera wysokocząsteczkowe, nasycone alifatyczne węglowodory i
rozgałęzione izoparafiny o ciężarze cząsteczkowym 450  1000. Wosk posiada
dobrą zdolność wiązania oleju i jest stosowany w emulsjach W/O.
OLEJE ROÅšLINNE
Olej migdałowy  Oleum Amygdalarum
otrzymywany z nasion/odmiana słodka/ przez wytłaczanie na zimno, zawiera
glicerydy kwasu olejowego/80%/ i kwasu linolowego/20%/, w mniejszych
ilościach glicerydy kwasu mirystynowego i palmitynowego.
Olej arachidowy  Oleum Arachidis
otrzymywany z nasion orzecha ziemnego/arachidowego/, zawiera glicerydy
kwasu olejowego, linolowego, palmitynowego, stearynowego, arachidowego,
witaminÄ™ E/tokoferol/, sterole.
Olej słonecznikowy  Oleum Helianthi
otrzymywany z nasion słonecznika, zawiera glicerydy kwasów nienasyconych /
37  62% glicerydy kwasu linolowego NNKT/, 25  40% kwasu olejowego i 4 
10% glicerydów kwasów nasyconych.
Olej wiesiołkowy  Oleum Oenotherae
otrzymywany z nasion wiesiołka przez wytłaczanie na zimno, zawiera ponad
80% glicerydów nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym ok.70%
linolowego, 8  14% kwasu gamma  linolenowego/NNKT/.
Olej z ogórecznika  Oleum Boraginis
otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych nasion, zawiera niezbędne
nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT, do 20% kwasu gamma-linolenowego.
Olej oliwkowy /oliwa/ - Oleum Olivarum
otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych owoców, zawiera do 70%
glicerydów kwasów nienasyconych, w tym 80% glicerydów kwasu olejowego.
Olej kukurydziany  Oleum Maydis
otrzymywany z kiełków kukurydzy, zawiera 93% glicerydów kwasu linolowego
i olejowego, witaminÄ™ E.
Olej kakaowy /masło kakaowe/ - Oleum Cacao
otrzymywany z nasion pozbawionych łupiny, zawiera do 60% glicerydów
kwasów nasyconych/palmitynowego i stearynowego/ oraz 40% kwasów
nienasyconych/olejowego/
83
Olej z kiełków pszenicy  Oleum Triticum
wytłaczany na zimno z kiełków pszenicy, zawiera nienasycone kwasy
tłuszczowe, lecytynę, fosfolipidy, fitosterole, fitohormony, karoteny.
Olej Macadamia  Oleum Macadamia
wytłaczany z orzechów, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe- olejowy do
60%, kwas palmitooleinowy  minimum 18%. Olej posiada bardzo dobrÄ…
zdolność rozprzestrzeniania się na skórze, hamuje starzenie skóry, chroniąc
lipidy ścian komórkowych przed działaniem wolnych rodników.
Olej awokadowy  Oleum Persea
otrzymywany na zimno z owoców, zawiera glicerydy kwasu olejowego i
linolowego, witaminy A, B, E, D
Olej jojoba  Buxus chinensis /Simondsia chinensis/ - określa się jako płynny
wosk   Liquid wax , gdyż po oziębieniu krzepnie. Otrzymuje się na zimno z
ziaren, zawiera alkohole i kwasy tłuszczowe, nie zawiera gliceryny, wykazuje
dużą stabilność w wysokiej temperaturze, nie jełczeje. Olej jojoba wykazuje
duże powinowactwo do skóry, jest szybko absorbowany i nie pozostawia
tłustego filmu.
Masło Shea  masłosz  Butyrospermum Parkii Kotschy
otrzymuje się z nasion, tłuszcz konsystencji masła, zawiera kwas
stearynowy/30-40%/, kwas olejowy/45-50%/, trójglicerydy, substancje
niezmydlajÄ…ce siÄ™/6-8%/, estry woskowe. Substancje niezmydlajÄ…ce siÄ™ majÄ…
duże powinowactwo do warstwy lipidowej naskórka, chronią i wzmacniają
cement międzykomórkowy warstwy rogowej. Masło Shea jest naturalnym
filtrem słonecznym.
Olej z orzecha włoskiego  Oleum Juglans regia
olej z jąder nasiennych orzecha, zawiera niezbędne nienasycone kwasy
tłuszczowe /NNKT/ - kwas linolowy/od 56%/, linolenowy/do 13%/, tokoferole,
fosfolipidy
Olej sezamowy  Oleum Sesami
otrzymywany z dojrzałych nasion sezamu przez wyciskanie lub ekstrakcję,
zawiera glicerydy kwasu olejowego i linolowego, tokoferol, fosfolipidy.
OLEJE ZMI
KCZAJ
CE
Oleje zmiękczające są to substancje tłuszczowe, nierozpuszczalne w wodzie,
pochodzenia syntetycznego i roślinnego. Emolienty odgrywają kluczową rolę w
kosmetykach, spełniając funkcję nawilżającą, natłuszczającą, ochronną i
84
zmiękczającą skórę. Ich działanie zmiękczające polega na rozluz
nieniu,
uelastycznieniu i podwyższeniu stopnia nawilżenia warstwy keratynocytów,
dzięki tworzeniu przez emolient filmu na powierzchni naskórka utrudniającego
ucieczkÄ™ wody. Emolienty zapobiegajÄ… transepidermalnej utracie wody /TEWL
 Transepidermal Water Loss/.
Oleje zmiękczające różnią się strukturą chemiczną, wyróżnia się:
A/. Oleje niepolarne  olej mineralny, parafinowy, izoparafiny  C
11-13
izoparafiny, C izoparafiny
16
B/. Oleje polarne  trójglicerydy  Caprylic/Capric Triglyceride
estry  łańcuch prosty  Myristyl Myristate
łańcuch rozgałęziony  Isopropyl Myristate
łańcuch nienasycony  Decyl Oleate
Emolienty polarne i izoparafiny łatwiej rozprowadzają się na skórze niż
niepolarne parafiny. Oleje zmiękczające wpływają na stabilność i lepkość
emulsji. Oleje zmiękczające o średniej polarności /ok.25 mN/m/, np. Isopropyl
Palmitate, Caprylic/Capric Triglyceride, Octyl Stearate, olej jojoba dajÄ… stabilne
emulsje.
SILIKONY
Polimery silikonowe, związki chemiczne o strukturze polisiloksanów, zawierają
na przemian ułożone atomy krzemu i tlenu, przy czym atomy krzemu są
połączone z resztami węglowymi. W zależności od sposobu wytwarzania i
przeznaczenia silikony mogą mieć budowę liniową, rozgałęzioną lub cykliczną.
Oleje silikonowe tworzą na powierzchni skóry niewidoczny, cienki
hydrofobowy film ochronny  okluzyjny, odporny na zmywanie wodą. Spełnia
trzy funkcje: zabezpiecza skórę przed utratą wilgoci, ochrania przed działaniem
czynników zewnętrznych, poprawia wygląd. Najczęściej stosowane:
Dimethicone  w emulsji O/W w ilości 0, 5  1, 0% zapobiegają mydleniu się
kremu na powierzchni skóry. Cyclomethicone  lotne silikony  poprawiają
wnikanie kremu.
POLIOLE
Substancje zapobiegające parowaniu wody z fazy zewnętrznej, szczególnie przy
emulsji O/W.
Stosuje siÄ™:
Gliceryna /Glycerin/ - rozpuszczalna w wodzie
Glikol propylenowy  1, 2 Propylene Glycol  rozpuszczalny w wodzie, zgodny
ze skórą
SUBSTANCJE REGULUJ
CE KONSYSTENCJE
Emulsje kosmetyczne mają konsystencje od półpłynnej  mleczka, balsamy do
półstałej  kremy.
Konsystencje uzyskuje się przez zastosowanie odpowiednich surowców:
85
A/. alkohole tłuszczowe  alkohol cetylowy, stearylowy, cetylostearylowy
B/. kwasy tłuszczowe  stearyna
C/. estry  monostearynian gliceryny, cetaceum lub syntetyczny palmitynian
cetylu
D/. woski  mikrowoski mineralne, wosk pszczeli
E/. żywice  guma ksantanowa  Xanthan gum  polisacharyd otrzymywany
drogÄ… biotechnologiczna z mikroorganizmu Xanthomonas campestris
pochodne celulozy  Celulose Gum
żywice akrylowe  Carbomer
krzemionka koloidalna  Silica
substancje kompleksowe :
Polyacrylamide/and/C Isoparaffin/and/
13-14
Laureth  7 ,
Acryles/and/ C alkyl acrylate crosspolymer
10-30
ÅšRODKI KONSERWUJ
CE
Są dobierane indywidualnie do każdej receptury, muszą być zgodne pod
względem chemicznym i mikrobiologicznym z zastosowanymi surowcami.
PRZECIWUTLENIACZE
Wykazują podwójne działanie  konserwują i działają jako substancje czynne.
Najważniejsze antyutleniacze  witamina C  palmitynian kwasu
askorbinowego, witamina E  tokoferol, witamina A, flawonoidy np. estry
kwasu galusowego oraz butylohydroksytoluen /BHT/.
KOMPOZYCJA ZAPACHOWA
Mieszanina olejków naturalnych i syntetycznych. Przy doborze kompozycji
zapachowej określa się:
A/. rodzaj preparatu
B/. zgodność dermatologiczną /certyfikat IFRA/
C/. trwałość kompozycji zapachowej podczas przechowywania w opakowaniu
handlowym
D/. zgodność chemiczna ze składnikami receptury
WODA
Stanowi ważny surowiec w emulsjach kosmetycznych. Woda jest dobrym
rozpuszczalnikiem, działa zmiękczająco na skórę. Woda dla skóry normalnej
jest zupełnie nieszkodliwa, jedynie przy skórze wrażliwej większa ilość jonów
wapnia i magnezu może wywołać podrażnienia. W produkcji emulsji
kosmetycznych używa się wody oczyszczonej typu:
A/. woda destylowana  powinna być użyta bezpośrednio po destylacji
B/. woda demineralizowana  pozbawiona soli po przepuszczeniu wody surowej
86
przez kolumny wypełnione jonitami
C/. woda głębinowa, oligoceńska  wydobywana z głębokości ponad 200m,
zawiera naturalne sole mineralne, mikro i makroelementy
D/. woda z
ródlana lub mineralna  woda wypływająca z głębi ziemi w sposób
naturalny  sÄ… to wody krystalicznie czyste, charakteryzujÄ… siÄ™ stabilnym
składem substancji mineralnych
E/. woda termalna  gorÄ…ce z
ródła bijące z Ziemi, czyste mikrobiologicznie,
bogate w sole mineralne i oligoelementy, np. z
ródło Lucas  Vichy, La
Roche-Posay, Akwizgram
PRZEGL
D RECEPTURALNY
Pierwszym kremem jest opracowana przez Claudius GALENUS /131  201 rok
n. e ./ receptura  Ceratum Galen ,  Ungentum Aqua Rosae :  ostrożnie stopić
1 część oczyszczonego wosku pszczelego z 3  4 częściami oleju oliwkowego,
w którym macerowano płatki róży. Mieszaninę tłuszczową ochłodzić i
mieszając dodać tyle wody, ile jest w stanie związać tłuszcz .
Klasyczną recepturę opisano w Londyńskiej Farmakopei w 1618 r., póz
niej w
Brytyjskiej Farmakopei pod nazwÄ…  Ungentum Rosae .
W średniowieczu w Farmakopei Regia Johannes Zwelfer 1675 r. można znalez
ć
recepturę kremów na bazie Cera alba i Aqua Rosati. Póz
niejsze receptury
zawierały oprócz wosku pszczelego i wody różanej cetaceum /olbrot/ a olej z
oliwek zastąpiono olejem ze słodkich migdałów.
Klasyczna receptura COLD CREAM
Oleum amygdalarum/olej migdałowy/ 500 g
Cetaceum 60  80 g
Cera alba/wosk pszczeli/ 60  80 g
Aqua Rosae/woda różana 500 g
Wosk pszczeli, cetaceum stopić w ogrzanym oleju migdałowym, mieszać
stopniowo gorącą wodę różaną, ciągle mieszając aż do całkowitego ochłodzenia.
Klasyczny Cold Cream dawał na skórze efekt chłodzący, o czym wiedział
Claudius galenus/stąd nazwa ungentum refrigerans  Cold Cream/, ponieważ
receptura była niestabilna, woda na skórze parowała dając uczucie chłodu.
Stabilność można poprawić, zachowując efekt chłodzący, przez podanie
lanoliny albo boraksu.
Boraks  Na B O tworzy z kwasami tłuszczowymi wosku pszczelego mydło
2 4 7
sodowe, które działa jako emulgator.
Ungentum aqua Rosae  USP 1890 r
87
Wosk pszczeli 12, 1 %
Cetaceum 12, 6
Olej migdałowy 55, 0
Boraks 0, 5
Woda różana 19, 8
Jeszcze w latach 60-ych XX w. była stosowana powyższa receptura, częściowo
zastąpiono olej migdałowy olejem parafinowym/light mineral oil/oraz dodano
olej z pestek brzoskwini lub moreli dla uzyskania lepszej penetracji w skórę.
A/. Wosk pszczeli 10, 0 %
Cetaceum 5, 0
Paraffinum perliquidum 30, 0
Olej z pestek brzoskwini 26, 0
B/. Boraks 0, 5
Woda 28, 4
C/. Komp.zapachowa 0, 1
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70° i dodać fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, chÅ‚odzić, napeÅ‚niać w temperaturze 45 - 50°C.
EMULSJE TYPU O/W
A/. kremy na dzień o wszechstronnym działaniu: nawilżające, ochronne przed
promieniami UV, odżywczo-regenurujące
B/. mleczka zmywające i pielęgnacyjne
C/. balsamy do ciała pielęgnacyjne, ochronne
Emulsje O/W szybko wnikają w skórę, bez uczucia ściągania, tworzą
niewidzialny film ochronny.
Emulgatory anionowe
A/. Stearyna /3x prasowana/ 14, 0
Alkohol cetylowy 2, 0
Olej parafinowy 4, 0
Isopropyl Myristate 1, 0
B/. Trójetanolamina /99%/ 1, 0
Imidazolidinyl Urea 0, 3
Methylparaben 0, 2
Woda 77, 5
Obie fazy ogrzać oddzielnie do temperatury 80 - 85°C, fazÄ™ A dodać do fazy B.
Stabilność kremu na bazie mydła stearynowego można polepszyć przez dodanie
emulgatora anionowego  Glyceryl Stearate S/E lub niejonowego Cetearyl
Alcohol/and/Ceteareth-20.
A/. Stearyna 7, 0
88
Glyceryl Stearate S/E 7, 0
Isopropyl Myristate 2, 0
Caprylic/Capric Triglyceride 5, 0
B/. Gliceryna 86% 3, 0
Trójetanolamina 99% 0, 9
Germaben II 0, 7
Woda 74, 4
Proces technologiczny j.w.
A/. Glyceryl Stearate S/E 12, 0
Alkohol cetylowy 1, 0
Lanolina 2, 0
Olej parafinowy 5, 0
Olej migdałowy/awokadowy 2, 0
B/. Gliceryna 86% 5, 0
Germaben II 0, 7
Woda do 100, 0
Komp. zapachowa, substancja biologicznie czynna wg uznania
A/. Stearyna 10, 0
Cetearyl Alcohol/and/Cetearteh-20 3, 0
Glyceryl Stearate 3, 0
Isopropyl Myristate 2, 0
Olej parafinowy 3, 0
Olej awokadowy 1, 0
B/. Gliceryna 86% 3, 0
Trójetanolamina 99% 0, 5
Germaben II 0, 6
Woda do 100, 0
Komp. zapachowa, substancja czynna wg uznania
Baza anionowa O/W
A/. Cetearyl Alcohol/and/Sodium
Lauryl Sulfate 10, 0
Olej parafinowy 5, 0
Olej migdałowy 1, 0
Lanolina 1, 0
Wazelina 2, 0
B/. Gliceryna 86% 3, 0
89
Germaben II 0, 8
Woda do 100, 0
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do 70°C, dodać fazÄ™ A do B, mieszać do
ochłodzenia.
EMULGATORY NIEJONOWE O/W
A/. Sorbitan stearate 3, 0
Polysorbate 60 2, 0
Caprylic/Capric Triglyceride 10, 0
Olej awokadowy 2, 0
Alkohol cetylowy 2, 0
Stearyna 1, 0
B/. Woda do 100, 0
Carbomer 934 0, 2
Germaben II 1, 0
C/. Trójetanolamina 99% 0, 3
Woda 5, 0
FazÄ™ A ogrzać do 65 - 70° C. Carbomer 934 roztworzyć w wodzie o temp. 60 -
65°C, dodać Germaben II. FazÄ™ A dodać do fazy B mieszać, w temp. 60°C
dodać fazę C do neutralizacji.
A/. Glyceryl Stearate/and/
PEG-100 Stearate 5, 0
Alkohol cetylowy 2, 0
Stearyna 2, 0
Olej parafinowy 6, 0
Octyl Palmitate 3, 0
Wazelina 1, 0
Olej awokadowy 2, 0
Dimethicone 0, 5
B/. Gliceryna 86% 3, 0
Phenova 0, 7
Woda do 100, 0
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65  70°C, dodać fazÄ™ A do fazy B,
mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne.
90
A/. Glyceryl Stearate/and/
PEG-100 Stearate 3, 0
Cetearyl Alcohol/and/
Ceteareth-20 2, 0
Olej parafinowy 3, 0
Isopropyl Palmitate 3, 0
Olej jojoba 1, 0
Dimethicone 0, 5
B/. Gliceryna 86% 3, 0
Alantoina 0, 2
Phenova 0, 7
Carbomer 934 0, 2
C/. Trójetanolamina 99% 0, 3
Woda 1, 0
D/. Woda do 100, 0
FazÄ™ A ogrzać do 65 - 70°C. W wodzie /faza D/ roztworzyć Carbopol 934 w
temp.60 - 65°C, poczym dodać skÅ‚adniki fazy B. FazÄ™ A dodać do fazy B,
mieszać, w temp.60°C dodać fazÄ™ C.
EMULSJE PA
YNNE O/W
Mleczko pielęgnacyjne, zmywające  przeznaczone do zmywania twarzy
wrażliwej na mydło.
A/. Stearyna 2, 5
Alkohol cetylowy 0, 5
Olej parafinowy 5, 0
Lanolina 0, 5
B/. Trójetanolamina 99% 1, 0
Germall 115 0, 5
Methylparaben 0, 2
Glikol propylenowy 2, 0
Woda do 100, 0
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp.75 - 80°C, dodać fazÄ™ A do fazy B,
mieszać, w temp.35°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ….
91
A/. Stearyna 3, 0
Cetearyl Alcohol/and/
Ceteareth-20 2, 0
Olej parafinowy 3, 0
Isopropyl Myristate 2, 0
Alkohol cetylowy 0, 5
B/. Trójetanolamina 99% 1, 0
Glikol propylenowy 2, 0
Germaben II 0, 7
Woda do 100, 0
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp.75 - 80°C, dodać fazÄ™ A do fazy B,
mieszać, w temp.35°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ….
A/. Glyceryl Stearate/and/
PEG-100 Stearate 6, 0
Glyceryl Stearate 2, 0
Alkohol cetylowy 1, 0
Olej parafinowy 5, 0
Isopropyl Palmitate 5, 0
Olej awokadowy 2, 0
Dimethicone 0, 5
B/. Gliceryna 86% 2, 0
Phenova 0, 7
Woda do 100, 0
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65-70°C, dodać fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne i kompozycjÄ™ zapachowÄ….
BALSAMY
Wykazują działanie nawilżająco-natłuszczające, przywracają naturalną
równowagę hydrofilowo-lipofilową.
A/. Glyceryl Stearate /and/
PEG-100 Stearate 5, 0
Cetearyl Alcohol /and/
Ceteareth-20 2, 0
Masło Shea 1, 0
Alkohol cetylowy 1, 0
Olej parafinowy 8, 0
Isopropyl Myristae 2, 0
92
Olej wiesiołkowy 1, 0
Dimethicone 0, 5
B/. Gliceryna 86% 3, 0
Germaben II 0, 7
Woda do 100, 0
Substancje biologicznie czynne, witaminy, kompozycja zapachowa.
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne, kompozycjÄ™ zapachowÄ….
EMULSJE W/O
Tworzą na skórze barierę ochronną, która zapobiega parowaniu wody z
naskórka.
Kremy na noc  regeneracyjno-odżywcze, zawierają substancje biologicznie
czynne o przedłużonym działaniu  Glycine Soja Oil, Retinol/Retinol 10S/,
Tocopheryl Acetate, Sodium Ascorbyl Phosphate, olej jojoba, olej z
ogórecznika, olej wiesiołkowy.
Kremy półtłuste  na dzień i noc  o działaniu pielęgnacyjno-ochronnym 
zawierają substancje nawilżające, d-pantenol, witaminę A, E, filtry UV.
Przykłady recepturalne
COLD CREAM
A/. Wosk pszczeli 10, 0
Olej parafinowy 50, 0
Sorbitan Sesquioleate 3, 0
Lanolina 3, 0
B/. Boraks 0, 7
Woda do 100, 0
Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznania
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać powoli fazÄ™ B do fazy
A, mieszać, ochÅ‚odzić, w temp.40-45°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ….
A/. Mineral Oil/and/Petrolatum/
And/Ozokerite/and/Glyceryl
Oleate/and/Lanolin
Alcohol/Protegin/ 25, 0
Octyl Palmitate 3, 0
Olej jojoba 2, 0
B/. Gliceryna 86% 5, 0
93
Siarczan magnezu MgSO . 7H 0 0, 5
4 2
Germaben II 0, 5
Woda do 100, 0
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp.80 - 85°C, dodac fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, ochÅ‚odzić, w temp.35°C dodać kompozycjÄ™ zapachowÄ… i substancje
czynne.
A/. Sorbitan sesquioleate 3, 0
Wosk pszczeli 0, 5
Microcrystalline Wax/Lunacera M/ 2, 5
Olej parafinowy 16, 0
Isopropyl Palmitate 3, 0
Olej migdałowy/jojoba 1, 0
B/. Gliceryna 86% 3, 0
Germaben II 1, 0
Woda do 100, 0
C/. Sodium Ascorbyl Phosphate 0, 5
Woda 5, 0
D/. Glycine Soja Oil, Retinol 0, 5
Komp. zapachowa 0, 2
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp.75°C, dodać powoli fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, ochÅ‚odzić, w w temp. 40°C dodać fazÄ™ C i D.
A/. Sorbitan Isostearate 3, 0
Microcrystalline Wax 2, 5
Wazelina 4, 0
Olej parafinowy 15, 0
Isopropyl Palmitate 3, 0
Olej z ogórecznika/wiesiołka 2, 0
B/. Gliceryna 86% 3, 0
Phenova 0, 7
Woda do 100, 0
C/. d-pantenol 0, 5
Woda 3, 0
D/. Glycine Soja Oil, Retinol 0, 5
Tocopheryl Acetate 0, 3
94
Komp. zapachowa 0, 2
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp. 75°C, dodać powoli fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, ochÅ‚odzić, w temp. 35° dodać fazÄ™ C i D.
PREPARATY DO OPALANIA
Promienie ultrafioletowe działaja bezposrednio na skórę, głębokość penetracji
zależy od stopnia pochłaniania zakresu promieniowania przez tkanki.
UV A - zakres 320 - 400 nm dociera do skóry właściwej
UV B - zakres 290 - 320 nm nie przekracza naskórka
UV C - zakres 200 - 320 nm jest całkowicie zatrzymywany przez
ozon stratosferyczny
Promieniowanie UV powoduje powstawanie wolnych rodników w skórze, które
łatwo wchodzą w reakcje chemiczne, utleniają białka i lipidy. Określone reakcje
powodują powstawanie wolnych rodników w skórze:
A/. poparzenie przez promienie UV  odczyn rumieniowy
B/. fotopromieniowanie UVA uszkadza nienasycone kwasy tłuszczowe
C/. fotopromieniowanie UVB produkuje wolne rodniki i prowadzi do
zmniejszenia obrony immunologicznej skóry
Podział substancji promieniochronnych
A/. filtry fizyczne  pigmenty  mikronizowany tlenek tytanu/TiO / i tlenek
2
cynku /ZnO/ - odbijajÄ… promienie UVA i UVB  maksimum absorpcji przy
długości fali 350 nm
B/. filtry chemiczne  zwiÄ…zki chemiczne zdolne do absorpcji promieniowania o
określonej długości fali np. UVA - Butyl methoxydibenzoyl methane
UVB - Octyl methoxycinnamate
C/. filtry naturalne  melanina  posiada zdolność pochłaniania promieniowania
UVA i UVB oraz neutralizowania wolnych rodników  stanowi mechanizm
obronny skóry.
Ekstrakty roślinne  filtr UVB otrzymany z korzeni rośliny
Kaempferia galanga L  Isoamyl para-methoxycinnamate /Neo Heliopan
Galanga/. Orzech włoski /Juglans regia/, arnika /Arnica Montana/ wykazują
zdolność pochłaniania w zakresie UVA, ale zdolność absorbowania nie jest
wystarczająco wysoka. Surowce roślinne wspomagają działanie filtrów
chemicznych i fizycznych  masło Shea, olej sezamowy, masło kakaowe,
karotenoidy.
95
Każdy preparat do opalania posiada okreslony współczynnik ochrony słonecznej
 SPF.
minimalna dawka rumieniona dla skóry chronionej preparatem
SPF = ____________________________________________________
minimalna dawka rumieniona dla skóry niechronionej preparatem
SPF 2 - 6 ochrona niska
8 - 12 ochrona średnia
15 - 25 ochrona wysoka
30 - 50 ochrona bardzo wysoka
Przykład recepturalny
A/. Glyceryl Stearate/and/
PEG-100 Stearate 8, 0
Cetearyl Alcohol/and/
Ceteareth-20 2, 0
Masło Shea 2, 0
Alkohol cetylowy 1, 0
Olej parafinowy 6, 0
Isopropyl Palmitate 3, 0
Dimethicone 0, 5
B/. Gliceryna 86% 3, 0
Alantoina 0, 2
Phenova 0, 7
Woda do 100, 0
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać fazÄ™ A do B, mieszać.
C/. substancje promieniochronne np.
SPF 14 Octyl methoxycinnamate 3 %
4-Methylbenzylidene camphor 0, 5 %
Butyl methoxydibezoylmethane 1 %
SPF 35 Octyl methoxycinnamate 6, 5 %
Butyl methoxydibenzoylmethane 1, 0 %
4-Methylbenzylidene camphor 1, 0 %
Substancje samoopalające  chemiczne barwienie skóry
nadają skórze barwę zbliżoną do naturalnej opalenizny. Stosuje się
dihydroksyaceton  Dihydroxyacetone  DHA, który reaguje z wolnymi
aminokwasami warstwy rogowej i daje trwałe zabarwienie po kilku godzinach
96
od aplikacji. DHA nie stanowi żadnej ochrony przed promieniami UV, daje
efekt upiększający. Preparaty samoopalające to emulsje O/W, zawierają 2  5 %
DHA, stabilizowane kwasem cytrynowym do pH 4, 0  4, 5.
Oprócz DHA stosuje się erytrulozę  cukier otrzymany na drodze
biotechnologicznej, powoduje równomierne, długotrwałe i naturalnie
wygladające zabarwienie skóry, efekt uzyskuje się po 2 dniach.
Preparaty do rozjaśniania skóry
Rozjaśnianie skóry polega na hamowaniu aktywności tyrozynazy i blokowaniu
syntezy melaniny.
Kwas kojowy podobnie jak hydrochinon/obecnie niestosowany/jest substancjÄ…
hamujÄ…cÄ… produkcjÄ™ tyrozynazy, skutecznie wybiela, popularny w Azji.
Przy skórze wrażliwej może wywołać podrażnienia. Działanie kwasu kojowego
mażna wzmocnić, stosując alfa-hydroksykwasy  AHA, które wykazują
działanie złuszczające i powodują, że komórki zawierające melaninę szybciej
ulegają wymianie przez stymulację produkcji nowych komórek. Witamina A
prowadzi do szybkiego zmniejszenia przebarwień poprzez odnowienie komórek.
Podobnie działają substancje keratolityczne  kwas salicylowy, fosforan
witaminy C  Sodium Ascorbyl Phosphate
Wyciągi roślinne bogate w polifenole  wyciąg z korzenia lukrecji 
Glycyrrhiza glabra, wyciąg z liści mącznicy lekarskiej  Arctostaphylos Uva
powodują zmniejszenie produkcji tyrozynazy. Aktywność tych ekstraktów jest
zależna od promotorów wnikania  wyciągi roślinne są w formie liposomów lub
nanocząsteczek. Sama witamina C wykazuje działanie powierzchniowe,
wprowadzona w głąb skóry może skutecznie hamowac wytwarzanie produktów
pośrednich w syntezie melaniny. Po przedostaniu się w głąb skóry cząsteczka 
palmitynian witaminy C  zostaje rozszczepiona na kwas palmitynowy i
witaminę C, która hamuje wytwarzanie melaniny.
OLEJKI DO PIEL
GNACJI CIAA
A
Natłuszczają i nawilżają skórę po kąpieli
Przykład recepturalny
Olejek do ciała  aplikacja po kąpieli
1/. Olej parafinowy do 100, 0
Isopropyl Myristate 20, 0
Olej wiesiołkowy/Oenothera Biennis/ 10, 0
Vitamina E acetate 0, 2
Vitamina A Palmitate 0, 1
Komp. zapachowa 0, 2
Ethylparaben 0, 1
Propylparaben 0, 2
97
2/. Olej parafinowy do 100, 0
Isopropyl Palmitate 20, 0
Olej z kiełków pszenicy=TriticumVulgare/ 2, 0
Olej słonecznikowy/Carthamus Tinctorius/ 5, 0
Tocopheryl Acetate 0, 2
Ethyl/Propylparaben 0, 3
Olejek dla dzieci
Caprylic/Capric Triglyceride do 100, 0
Lanolin Oil 2, 0
Olej migdałowy/Prunus Dulcis/ 5, 0
Witamina F 0, 5
Ethyl/Propylparaben 0, 2
Komp. zapachowa 0, 1
Olejek hydrofilowy do kąpieli lub po kapieli-aplikacja na wilgotne ciało, tworzy
się na skórze emulsja O/W
Olej parafinowy do 100, 0
Isopropyl Myristate 20, 0
Olej awokadowy/Persea Gratissima/ 5, 0
Macrogol Lauryl Ether/Volpo L3/ 10, 0
Komp.zapachowa, konserwant wg uznania
TONIKI  nawilżają i odświeżają skórę roztwory wodne lub wodno-alkoholowe
z dodatkiem substancji nawilżających, witamin, ekstraktów ziołowych.
Przykład recepturalny
A/. Woda do 100, 0
Alantoina 0, 2
PEG-75 Lanolin 0, 3
Gliceryna 86% 2, 0
Glikol propylenowy 5, 0
d-pantenol 0, 2
Germaben II 0, 7
B/. Aloe Vera 3, 0
C/. Polysorbate 20 1, 0
Kompozycja zapachowa 0, 2
98
Kwas cytrynowy/mlekowy do regulacji pH 6, 0  6, 5
W wodzie rozpuścić PEG-75 Lanolin, potem dodać pozostałe składniki fazy A
do całkowitego rozpuszczenia, poczym dodać fazę B. Fazę C wymieszać
dokładnie i dodać do toniku, uregulować pH.
A/. PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 1, 5
Woda 50, 0
Kompozycja zapachowa 0, 2
B/. Glikol propylenowy 3, 0
Bisabolol 0, 1
Etanol 96% 15, 0
Aloe Vera 2, 0
Sodium Ascorbyl Phosphate 0, 2
Woda 28, 0
Fazę A i B oddzielnie rozpuścić i dodać fazę B do A, ustalić pH 3, 0  3, 5.
MASKI KOSMETYCZNE
A/. rozgrzewające  parafinowe  wywołują przejściowe przerwienie,
rozszerzają pory skóry, przez co ułatwiają wnikanie substancji czynnych, np.
Paraffinum molle / temp.topnienia 40 - 45°C/ 90, 0
Wosk pszczeli 9, 0
Lanolina 1, 0
Stopić i ochÅ‚odzić do 55°C, dodać 0,1 g olejku lawendowego
B/. ściągające  zwężają pory skóry, lekko wysuszają, dla cery tłustej i
mieszanej, np.
Kaolina /Bolus alba/ 80, 0
Talk 5, 0
Biel cynkowa /ZnO/ 5, 0
Biel tytanowa /TiO / 5, 0
2
Węglan magnezu 5, 0
C/. ziołowe
- skóra normalna i sucha  zioła sproszkowane o dużej zawartości
związków śluzowych i skrobi
siemie lniane, kwiat lipy, korzeń prawoślazu
99
- cera tłusta  zioła sproszkowane o własnościach rozmiękczających i
bakteriobójczych  siemie lniane, ziele skrzypu, korzeń łopianu,
dziurawiec, kwiat rumianku, kwiat lipy, kwiat bzu czarnego, nostrzyk
żółty, kwiat nagietka
D/. emulsyjne  O/W  nawilżająco-odżywcze, np.
A/. Cetomacrogol Emulsifying Wax 5, 0
Alkohol cetylowy 3, 0
Caprylic /Capric Triglyceride 10, 0
B/. Gliceryna 86% 5, 0
Phenova 1, 0
Woda do 100, 0
C/. Biel cynkowa /ZnO/ 4, 0
Kaolina 6, 0
D/. Aloe Vera Extract 5, 0
FazÄ™ A i B ogrzać do temp. 65 - 70°C, dodac fazÄ™ B do A, mieszać, w
temp.60°C dodać fazÄ™ C, mieszać, w temp.35°C dodać fazÄ™ D.
PEELING
Działanie polega na powierzchniowym lub średnio głębokim złuszczeniu
naskórka.
Peeling powierzchniowy  zawiera substancje ścierne  zmielone pestki moreli,
brzoskwini, otrąbki migdałowe zawieszone w emulsji O/W.
Peeling średnio głęboki  działanie kwasami owocowymi  AHA  alfa
hydroksykwasy  glikolowy, mlekowy, jabłkowy lub BHA  beta
hydroksykwasy  kwas salicylowy.
Kwasy owocowe powodujÄ… rozluz
nienie wiazań pomiędzy korneocytami
warstwy rogowej i usuwanie zrogowaciałych komórek naskórka.
Peeling ziołowy  średnio głęboki  zwany azjatyckim  polega na wcieraniu
mieszanki ziołowej, która powoduje stopniowe złuszczanie naskórka.
Peeling średnio głęboki wykonuje się wyłącznie w gabinetach kosmetycznych.
Przykład recepturalny  peeling powierzchniowy  krem
A/. Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl
Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate 15, 0
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 5, 0
100
Dimethicone 0, 5
Caprylic/Capric Triglyceride 10, 0
B/. Carbomer 981 0, 3
Glikol propylenowy 5, 0
Germaben II 0, 7
Woda do 100, 0
C/. Trójetanolamina 99% /pH 6, 5  7, 0/ 0, 5
Woda 2, 0
D/. Substancja ścierna  zmielone pestki migdałów/brzoskwini 10, 0  15, 0
Carbomer namoczyć w wodzie o temp. 60-65°C, dodać pozastaÅ‚e skÅ‚adniki
fazy B i ogrzać do temp. 75° C. FazÄ™ A stopić do temp. 75°C, dodać fazÄ™ B do
fazy A mieszać, ochÅ‚odzić, w temp. 60°C dodać fazÄ™ C, w temp. 40°C fazÄ™ D.
KOSMETYKA KOLOROWA
Sztuka makijażu zrodziła się w starożytnym Egipcie. Dużo uwagi poświęano
upiekszaniu twarzy, szczególnie oczu. Powieki malowano na jsnozielono, linię
rzęs podkreślano czarna kreską. Pomadka zielona była wyrabiana ze
sproszkowanego minerału  malachitu  CuCO . Cu/OH/ . Pomadka czarna była
3 2
wytwarzana z antymonu, póz
niej z galeny/siarczek ołowiu/, które mieszano z
lanoliną. Stosowane kosmetyki były szkodliwe dla zdrowia, gdyż zawierały
ołów i miedz
. Usta malowano czerwoną ochrą, którą mieszano z wodnym
roztworem gumy arabskiej i tłuszczem baranim lub lanoliną.
Policzki różowano henną/Lawsonia inermis/, paznokcie  mieszano hennę z
wyciÄ…giem gumy arabskiej/Acacia senegal/. OpaleniznÄ™ /zdrazajÄ…cÄ… niskie
urodzenie/tuszowano pudrem  główny składnik mąka  który nanoszono na
ciało przy pomocy puszka z delikatnego włosia. Współczesna kosmetyka
produkuje szeroką game preparatów upiekszających w oparciu o surowce, które
były znane w starożytności, ale o wysokim stopniu czystości chemicznej,
dotyczy to szczególnie barwników. Pigmenty nie mogą zawierać metali ciężkich
 arsen, ołów, miedz
.
Pigmenty są określane wg tzw. Colour Index  C. I.  wykaz dopuszczalnych do
stosowania ustala Ministerstwo zdrowia  RozporzÄ…dzenia Ministra Zdrowia z
12 lipca 2004r., Dz.U.04.201.2064 z dnia 15 września 2004 r.
101
Pigmenty  farby suche, barwiÄ…ce, praktycznie nierozpuszczalne w wodzie.
Pigmenty dzieli się na rodzaje/ze względu na z
ródło pochodzenia/ i na odmiany/
ze względu na specyficzne cechy i związane z tym zastosowaniem/.
Rozróżnia się pigmenty organiczne i nieorganiczne  otrzymuje się bądz
z
naturalnych substancji barwnych przy zastosowaniu procesów chemicznych,
mechanicznych i termicznych np. pławienie, mielenie, suszenie,
ekstrakcja/pigmenty naturalne/, bÄ…dz
stosujÄ…c procesy chemiczne, czy
fizykochemiczne np. stapianie, strÄ…canie, utlenianie, dwuazowanie/pigmenty
syntetyczne/.
Pigmenty azowe  pigmenty organiczne, w których chromoforem/czynnik
barwny/ jest grupa azowa -N=N- . Barwniki azowe odznaczają się żywością
barwy, dobrą trwałością na światło i wodę, najczęściej spotykane barwy: żółte,
pomarańczowe, bordo.
Pigmenty ftalocyjoninowe  niebieskie i zielone pigmenty, wyróżniają się
pięknymi kolorami, dużą siłą barwienia, doskonałą trwałością na światło,
temperaturÄ™, kwasy i alkalia.
Pigmenty nieorganiczne  dzielÄ… siÄ™ na naturalne i syntetyczne, klasyfikowane
są wg kolorów na : biele, żółcienie, oranże, czerwienie, fiolety, błękity, zielenie,
czernie.
Laki  pigmenty organiczne, są otrzymywane z barwników rozpuszczalnych w
wodzie przez wytrącenie w postać nierozpuszczalną lub przez trwałe osadzenie
na podłożu. Zachodzi wówczas reakcja chemiczna miedzy roztworem wodnym
barwnika a roztworem zwiÄ…zku strÄ…cajÄ…cego z wytworzeniem
nierozpuszczalnego produktu  laku.
Osadzenie na substracie opiera siÄ™ na procesach fizycznych /adsorpcja/ lub
fizycznych i chemicznych.
Laki dzieli siÄ™ na dwie grupy:
A/. laki syntetyczne
B/. laki pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego  są otrzymywane przez
lakowanie barwników naturalnych, obecnie rzadko stosowane
Laki syntetyczne otrzymuje siÄ™
A/. z barwników zaprawowych przez lakowanie metalem  głównie alizarynowe
z glinem, żelazem, chromem, barem
B/. z barwników kwasowych lakowanych solami metali, głównie baru
C/. z barwników zasadowych lakowanych związkami o charakterze kwaśnym
Pigmenty perłowe
A/. tlenochlorek bizmutu /C.I.77163/ - srebrny proszek, występuje w formie
102
dyspersji /pasty/ w oleju rycynowym
B/. mika  błyszczyk  minerał  wystepuje w formie dyspersji w oleju
rycynowym lub zawieszony w bieli tytanowej /TiO /.
2
Pigmenty perłowe są odporne na kwasy, alkalia, światło, występują w kolorach
srebrnym, złotym, niebieskim, zielonym czerwonym.
PUDER
Skład i rodzaj zależy od przeznaczenia.
Surowce
Talk  uwodniony krzemian magnezu  Mg /Si O / /OH/  biały proszek
3 4 10 2
nierozpuszczalny w wodzie, tłuszczach. Posiada bardzo dobry poślizg i
przyczepność oraz zdolność wiązania oleju.
Talk musi być sterylizowany, rozdrobnienie 5  15 mikronów.
SKROBIA  wielocukier /C H 0 /  ziemniaczana, pszenna, kukurydziana
6 10 5 n
CELULOZA  błonnik, naturalny polisacharyd, szerokie zastosowanie maja
pochodne celulozy  metyloceluloza, karboksymetyloceluloza.
MYDA
A METALICZNE  sole kwasów tłuszczowych  stearyniam magnezu,
glinu, cynku  polepszają siłę krycia i przyczepność.
DWUTLENEK TYTANU  TiO  biel tytanowa, w przyrodzie występuje jako
2
rutyl i anataz, do celów kosmetycznych stosuje się odmianę anataz. Biały
pigment podwyższa przyczepność i polepsza białą barwę pudru.
KRZEMIONKA  SiO  koloidalna, w małej ilości poprawia sypkość pudru.
2
KREDA STR
CANA  drobnoziarnista forma węglanu wapnia CaCO
3
podwyższa siłę krycia.
KAOLINA  glinka porcelanowa  glinokrzemiany  stosuje siÄ™ kaolinÄ™
koloidalną o bardzo drobnym uziarnieniu, polepsza przyczepność.
BARWNIKI  naturalne, syntetyczne, nieorganiczne, organiczne
Własność pudru  siła krycia, przyczepność, efekt matujący, poslizg.
Przykładowe receptury
Puder sypki
Talk do 100, 0
103
Kaolina 10, 0
Biel tytanowa /TiO / 10, 0
2
Stearynian magnezu 5, 0
Skrobia /kukurydziana/ pszenna 10, 0
Węglan wapnia 3, 0
Krzemionka koloidalna 3, 0
Barwniki  zestaw 2, 0  2, 5
Kompozycja zapachowa wg uznania
Połowę talku przesiać z barwnikami, dodać pozostałe składniki. Kompozycję
zapachową zmieszać oddzielnie z węglanem wapnia i dodać do całości. Czas
mieszania i przesiewania jest określony w instrukcji urządzenia. Puder powinien
mieć rozdrobnienie 10  20 mikronów.
PUDER PRASOWANY  zawiera bazÄ™ pudrowÄ… i lepiszcze
Acetylated Lanolin Alcohol
/Acetulan  lepiszcze/ 5, 0
Stearynian magnezu 6, 0
Kaolina 3, 0
Węglan magnezu 1, 0
Biel tytanowa /TiO / 5, 0
2
Barwniki  zestaw 2, 0  2, 5
Talk do 100, 0
Kompozycja zapachowa wg uznania
Lepiszcze zmieszać z 5 kg talku, poczym dodać do pozostałej ilości talku i
wymieszać ze stearynianem magnezu i kaoliną. Barwniki zmieszane z bielą
tytanową oraz kompozycja zapachowa polączona z węglanem magnezu dodać
do pudru. Całość przesiać zgodnie z instrukcją urządzenia i prasować w gilzy
metalowe.
CIENIE PRASOWANE  do powiek  receptura i technologia jak przy pudrze
prasowanym, zawierają: barwniki nieorganiczne w ilości 5  10%, perła  10 
30%, kaolinÄ™ 5  10%, stearynian magnezu 2  10%, lepiszcze 6  8%, talk 40
 70%.
PUDER DO CIAA
A  własności: poślizg, gładkość na skórze, pochłanianie
wilgoci
Kaolina koloidalna 6, 0
Biel tytanowa 2, 0
Węglan wapnia 8, 0
104
Stearynian magnezu 3, 0
Skrobia kukurydziana/
ryżowa 10, 0
Talk do 100, 0
Komp. zapachowa wg uznania
PUDER DLA DZIECI  zasypka  wymagania określa norma PN-86/C-7702I.
Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne. Zasypka dla
niemowlÄ…t
Talk /sterylny/ 89, 3
Tlenek cynku/biel cynkowa ZnO/ 10, 0
Krzemionka koloidalna 0, 5
Komp. zapachowa 0, 2
PUDER DO STÓP  własności: poślizg, pochłanianie wilgoci,
bakteriobójczy
Sól cynkowa kwasu undecylowego 20, 0
Węglan magnezu 10, 0
Alantoina 0, 5
Triclosan/Irgasan DP 300/ 0, 1
Komp. zapachowa 0, 5
Talk do 100, 0
PUDER DEZODORANT
Skrobia kukurydziana 45, 0
Triclosan 0, 1
Biel cynkowa /ZnO/ 0, 4
Stearynian glinu 1, 0
Krzemionka koloidalna 1, 5
Talk do 100, 0
PREPARATY MAKE  UP
Puder podkładowy w formie barwnego stopu woskowo-tłuszczowego
A/. Wosk Carnauba 6, 0
Miccrocrystaline Wax
/Lunacera M/ 10, 0
Olej parafinowy 27, 0
Octyl Palmitate 25, 0
B/. Talk 10, 0
Biel tytanowa /TiO / 15, 0
2
105
Biel cynkowa /ZnO/ 2, 0
Barwniki  zestaw 3, 0  5, 0
Kompozycja zapachowa wg uznania
Fazę A stopić i dodać uprzednio zmieszany zestaw pudrowy B, całosć
przewalcować na trójwalcówce, dodac kompozycję zapachową.
PUDER FLUID  emulsja O/W
A/. Glyceryl Stearate/and/
PEG-100 Stearate 3, 0
Cetearyl alcohol/and/
Ceteareth-20 2, 0
Alkohol cetylowy 2, 0
Isopropyl Palmitate 4, 0
Olej parafinowy 6, 0
B/. Glikol propylenowy 3, 0
Phenova 0, 8
Magnesium Aluminium Silicate
/Veegum HV/ 1, 0
Woda do 100, 0
C/. Biel tytanowa /TiO / 0, 8
2
Talk 5, 0
Barwniki  zestaw 1, 0  1, 5
D/. Cyclomethicone 4, 0
Komp.zapachowa wg uznania
FazÄ™ A ogrzać do 65 - 75°C. Veegum namoczyć w ciepÅ‚ej wodzie o temp. 65 -
70°C, dodać skÅ‚adniki fazy B, poczym dodać caÅ‚ość do fazy A. Po utworzeniu
emulsji dodać fazę C, całość zhomogenizować zgodnie z instrukcją urządzenia.
W temp. 35°C dodać fazÄ™ D.
PUDER W KREMIE  O/W
A/. Glyceryl Stearate S/E 5, 0
Cetearyl Alcohol/and/
Ceteareth-20 3, 0
Olej parafinowy 4, 0
Isopropyl Palmitate 4, 0
Palmitynian cetylu 2, 0
Caprylic/CapricTriglyceride 3, 0
106
B/. Glikol propylenowy 4, 0
Cellulose gum/Carboxymethyl Cellulose/ 0, 2
Phenova 0, 8
Woda do 100, 0
C/. Biel tytanowa /TiO / 6, 0
2
Kaolina koloidalna 4, 0
Barwniki  zestaw 1, 0  1, 5
Kompozycja zapachowa wg uznania
FazÄ™ A ogrzać do temp. 65 - 70°C. Cellulose Gum namoczyć w ciepÅ‚ej wodzie o
temp. 60 - 65°C, dodać pozostaÅ‚e skÅ‚adniki fazy B, caÅ‚ość dodać do fazy A. Po
utworzeniu emulsji dodać fazÄ™ C, zhomogenizować i mieszać do temp. 35°C.
RÓŻ NA POLICZKI  stop woskowo-tłuszczowy z bazą pudrową
A/. Isopropyl Palmitate 40, 0
Olej parafinowy 35, 0
Biel tytanowa /TiO / 6, 0
2
Barwniki  zestaw 4, 0
B/. Wosk Carnauba 8, 0
Microcrystaline Wax/Lunacera M/ 2, 0
Wosk pszczeli 3, 0
Lanolina 2, 0
Konserwant, komp. zapachowa wg uznania
Pigmenty zmieszać z olejami  faza A. Do stopionych tłuszczy faza B dodać
fazÄ™ A, przewalcować lub zhomogenizować. Rozlewać w temp.55°C
bezpośrednio do opakowań.
Róż prasowany
A/. Talk do 100, 0
Kaolina koloidalna 10, 0
Stearynian magnezu 5, 0
Biel tytanowa /TiO / 6, 0
2
Barwniki  zestaw 4, 0
Lepiszcze/Acetulan/ 5, 0
B/. Weglan magnezu 5, 0
Kompozycja zapachowa 0, 5
107
Fazę A zmieszac i zwilżyć lepiszczem. Oddzielnie zmieszać kompozycję
zapachową z węglanem magnezu  faza B i dodać do fazy A. Przesiać zgodnie z
instrukcją urządzenia i prasować w gilzy.
PREPARATY DO MAKIJAŻU OCZU
MASCARA  tusz do rzęs w tafelce ze szczoteczką
A/. Wosk Carnauba 20, 0
Wosk pszczeli 10, 0
Glyceryl Stearate S/E 5, 0
Olej rycynowy 2, 0
Kalafonia 2, 0
Ethylparaben 0, 2
B/. Stearyna 3x prasowana 14, 0
Trójetanolamina 99% 7, 0
C/. Guma arabska/Acacia Senegal/ 5, 0
Woda 5, 0
D/. Zestaw barwników 10, 0
Gumę arabska namoczyć w zimnej wodzie  faza C. Stearynę stopić i dodać
trójetanolaminę, utworzyć mydło, poczym dodać fazę C. Fazę A stopić i dodać
mydło z gumą arabską, wymieszać, dodać fazę D i przewalcować. Masę
ponownie stopic i wylewać do specjalnych wylewnic.
Tusz do rzęs  typ roll-on ze szczoteczką  emulsja O/W
A/. Wosk pszczeli 14, 0
Wosk Carnauba 3, 0
Glyceryl Stearate S/E 5, 0
Cetearyl Alcohol/and/
Ceteareth-20 3, 0
Olej rycynowy 3, 0
Propylparaben 0, 3
Barwniki  zestaw 5, 0
B/. PVP K-30 3, 0
Germall 115 0, 5
Woda do 100, 0
C/. Cyclomethicone/Volatile Silicone Fluid/ 10  15
108
FazÄ™ A stopić do temp.80°C. FazÄ™ B rozpuÅ›cić w wodzie i ogrzać do temp.80°C,
poczym dodać do fazy A, zhomogenizować, mieszać do ochłodzenia, w temp.
40°C dodać fazÄ™ C.
Lotne silikony  cyclomethicone ułatwiają rozprowadzenie tuszu na rzęsach i
przyspieszajÄ… jego wysychanie.
EYE LINER  preparat do malowania kresek u nasady rzęs, w formie barwnego
żelu lub prasowanej.
Żel
A/. Woda do 100, 0
Magnesium Aluminium
Silicate/Veegum HV/ 2, 5
Glikol propylenowy 2, 0
Germall 115 0, 5
B/. PVP K-30 2, 0
Woda 10, 0
C/. Pigmenty nieorganiczne 10, 0
Zdyspergować fazę A dodać fazę C, wymieszać a potem fazę B.
Eye liner prasowany
A/. Talk do 100, 0
Stearynian cynku 5, 0
Węglan wapnia 5, 0
Pigmenty nieorganiczne 15, 0
Propylparaben 0, 2
Germall 115 0, 2
B/. Olej parafinowy 2, 0
Sorbitan sesquioleate 7, 0
Fazę A rozdrobnić w młynie. Fazę B  lepiszcze wymieszać i podgrzać do temp.
40°C, poczym rozpylić w fazie A, rozdrobnić w mÅ‚ynie, przesiać zgodnie z
instrukcją urządzenia i prasować w gilzy.
KREDKI DO WARG
Barwna kredka do ust  Pomade en baton powstała we Francji ok.1895 roku i
zawierała łój i wosk pszczeli. Rozpowszechniła się w okresie I wojny
światowej, gdy ok.1915  1920 zastosowano eozynę  czterobromofluoresceinę
 utrwalacz koloru, który jednak zmieniał barwę kredki na ustach na kolor
czerwono-fioletowy.
109
Kredka do warg powinna mieć dobrą rozsmarowalność, siłę krycia, trwałość
koloru, nie powinna zmieniać barwy na ustach oraz posiadać własności
nawilżające i zmiękczające.
Kredka do warg zawiera:
Woski  20 % , tłuszcze i oleje  70% , barwniki - 10%
Wosk pszczeli /Beeswax/ - wydzielina gruczołów pszczół, wytwarzane przez nie
jako materiał do budowy plastrów. Wosk nadaje plastyczność, temp.topnienia
wosku bielonego 63 - 65°C.
Wosk Kandelila /Candelilla wax/ - wosk roślinny, otrzymywany z liści rośliny
Pendilantus pavonis przez wytapianie goracÄ… woda lub parÄ…. Temp. topnienia 66
- 71°C.
Wosk Karnauba /Carnauba wax/ - wosk roślinny, otrzymywany z palmy
brazylijskiej Copernicia cerifera  przez zeskrobywanie, wytapianie gorÄ…cÄ…
wodą lub parą. Wosk wiąże oleje, podwyższa temperaturę topnienia i twardość
kredki.
Mikrowoski /Microcrystalline wax/ - mineralny, zawiera wysokoczÄ…steczkowe
nasycone, alifatyczne węglowodory, rozgałęzione izoparafiny, posiada dobrą
zdolność wiązania oleju, nadaje twardość.
Olej rycynowy/Castor oil/ - olej rÄ…cznikowy, otrzymywany z nasion rÄ…cznika
Ricinus communis, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe i łatwo ulega
jełczeniu. Stosuje się substytut oleju rycynowego  uwodorniony olej rycynowy
 PPG-3 Hydrogenated Castor Oil. Olej rycynowy dysperguje pigmenty.
Lanolina /Lanolin/ - tłuszcz wełny owczej  posiada własności zmiękczające,
natłuszczające, zwiększa przyczepność kredki, chroni przed utratą wilgoci.
Pochodne lanoliny  olej lanoliny /Lanolin Oil/ - dysperguje barwniki, Isopropyl
lanolate  poprawia smarowność, połysk, nie daje uczucia lepkości, lekko
hydrofilowy, tworzy z wilgocią na ustach emulsje, działa nawilżajaco.
Oleje zmiękczające  Isopropyl Myristate / Palmitate  nadają połysk, ułatwiają
rozsmarowywanie.
Alkohole tłuszczowe  alkohol oleilowy /Oleyl Alcohol/ - nadaje poślizg
w małych ilościach stosuje się olej parafinowy, wazelinę, parafinę stałą.
Barwniki  pigmenty organiczne, nieorganiczne, laki, pigmenty perłowe
Środki konserwujące  pochodne Parabenów, antyutleniacze 
butylohydroksytoluen  BHT
110
Kompozycja zapachowa  nie może zawierać substancji, które mogą wywołać
krystalizacjÄ™ na powierzchni kredki.
Wymagania techniczne  wg PN-C-77062 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne.
Kredki do warg
Wygląd jednorodny, barwny sztyft, bez nalotów w postaci krystalizacji i pocenia
o powierzchni błyszczącej
Właściwości lekko nakłada się na usta, posiada dobre krycie, nadaje połysk, nie
rozmazuje się podczas aplikacji, nie daje uczucia sciągania nabłonka warg
Dopuszczalna zawartość metali ciężkich:
Zawartość ołowiu  nie więcej niż 10 mg/kg
arsenu  nie więcej niż 2 mg/kg
kadmu  nie więcej niż 0, 5 mg/kg
Czystość mikrobiologiczna zgodna z wymaganiami PN-C-77023 : 1985/ PN-85/
C-77023
Przykład recepturalny
A/. Wosk Carnauba 10, 0
Wosk pszczeli 10, 0
Microcrystalline wax
/Lunacera M/ 10, 0
Lanolina 8, 0
Oleyl Alcohol 15, 0
Olej parafinowy 2, 0
BHT 0, 05
Propylparaben 0, 2
B/. Olej rycynowy do 100, 0
Barwniki zawieszone
W bieli tytanowej /TiO / 6, 0
2
Komp. zapachowa wg uznania
Pigmenty  faza B zetrzeć w młynie lub na trójwalcówce z olejem rycynowym.
TÅ‚uszcze  faza A stopić do 80°C, dodać masÄ™ pigmentowÄ…, zhomogenizować,
mieszać powoli, aby nie zapowietrzyć masy kredkowej. Jeżeli receptura zawiera
perÅ‚Ä™ dodaje siÄ™ jÄ… po homogenizacji. W temp.60°C dodać kompozycjÄ™
zapachowÄ…, poczym wylewa siÄ™ masÄ™ kredkowÄ… w temp.55°C w formy lub
bezpośrednio do oprawek
111
Błyszczek na usta  nakłada się na kredkę do warg celem poprawienia jej
połysku lub mogą być stosowane zamiast kredki.
Błyszczek w postaci stopu, nakładany palcem, np.
Olej parafinowy do 100, 0
Olej rycynowy 15, 0
Lanolina 10, 0
Wosk pszczeli 8, 0
Wazelina 8, 0
Barwnik 0, 5
Konserwant, komp.zapachowa wg uznania
Barwnik wymieszać z olejem rycynowym i dodać do stopionych tłuszczy. W
temp.55°C wylewać bezpoÅ›rednio do opakowaÅ„.
Blyszczek płynny  typu roll-on, np.
PEG  3 Hydrogenated Castor Oil do 100, 0
Lanolina 5, 0
Wosk pszczeli 1, 0
Barwnik 0, 5
Witamina E, komp.zapachowa wg uznania
KREDKI DO WARG PIEL
GNACYJNE
ochronne, bezbarwne, baza woskowo-tłuszczowa jak w kredkach z dodatkiem
substancji promieniochronnej, witamin. Kredki ochronne zapobiegają pękaniu i
szorstkości warg.
PREPARATY DO DEMAKIJAŻU
Są przeznaczone do zmywania makijażu oczu i twarzy.
Przykładowe receptury
Mleczko zmywajÄ…ce  cleansing milk
A/. Lanolin Alcohol 1, 5
Alkohol cetylowy 0, 5
Olej parafinowy /70cS/ 8, 0
Stearyna/3x prasowana/ 5, 0
B/. Trójetanolamina 99% 2, 0
Woda do 100, 0
Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznania
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, ochÅ‚odzić do temp. 35°C.
112
Lotion zmywajÄ…cy  cleansing lotion
A/. Caprylic/capric Triglyceride 40, 0
Sorbitan oleate 3, 0
Polysorbate 80 6, 0
B/. Woda do 100, 0
Carbomer 980 /2% roztwór wodny/ 5, 0
Phenova 0, 7
C/. Trójetanolamina 99% 0, 1
Woda 0, 5
FazÄ™ A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C, dodać fazÄ™ B do fazy A,
mieszać, w temp.60°C dodać fazÄ™ C, mieszać, ochÅ‚odzić do temp.35°C.
Olejek zmywajÄ…cy
Caprylic/Capric Triglyceride 30, 0
Olej parafinowy /70cS/ 50, 0
Isopropyl Palmitate 20, 0
Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznania.
LAKIER DO PAZNOKCI
Własności lakieru  dobra przyczepność, elastyczność, wysoki połysk,
wystarczająca twardość, odpornosć na wodę i detergenty, dobre krycie i krótki
czas schnięcia 2  3 minuty.
Lakier zawiera:
- substancjÄ™ tworzÄ…cÄ… film
- plastyfikator /zmiękczacz/
- żywice
- rozpuszczalnik
- pigmenty
Lakier zawiera 25  29 % składników nielotnych i ok.75  80% składników
lotnych  rozpuszczalników.
Substancje tworzące film  nitroceluloza  azotan celulozy, przy zawartości
azotu 10, 5  12% nie ma własności wybuchowych. Produkty handlowe  15%
roztwory nitrocelulozy w octanie butylu i izopropanolu.
Lepkość lakieru zależy od:
- rodzaju nitrocelulozy /jej lepkości/
- rodzaju zastosowanego rozpuszczalnika
- stężenia nitrocelulozy
113
- rodzaju i stężenia zastosowanej żywicy
Plastyfikator  podwyższa elastyczność, przyczepność i połysk.
Wyróżnia się 2 grupy:
- rozpuszczające estry celulozy /żelujące/
- nierozpuszczające estry celulozy /nieżelujące/
Do pierwszej grupy należy stearynian butylu/podwyższa połysk/ olej rycynowy,
wysokoczasteczkowe estry nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Zawartość plastyfikatorów w lakierze wynosi 10  60% .
Żywice  wpływają na przyczepność i połysk lakieru.
Żywice naturalne  szelak  otrzymywany z wydzieliny owada Laccifer lacca,
żywica Elemi  z drzewa Canarium luzonicum,
żywica Damara  z drzewa Shorea wiesnerii,
żywica Benzoesiam  z drzewa Styrax tonkinensis
Żywice syntetyczne  żywice alkidowe sulfoamidowe, estry poliakrylowe.
Rozpuszczalniki
- niskowrzÄ…ce o temp.wrzenia do 100°C  octan etylu, alkohol etylowy i
izopropylowy
- Å›redniowrzÄ…ce o temp.wrzenia do 150°C  octan butylu, butanol, alkohol
amylowy, octan amylu
Barwniki
Lakiery transparentne zawierają 0, 1 do 1 % barwników rozpuszczalnych.
Lakiery kremowe zawierają 2  5 % pigmentów nierozpuszczalnych  biel
tytanowa /TiO /, tlenki żelaza, perła  mika.
2
Dla ochrony barwników przed promieniowaniem UV dodaje się substancje
promieniochronne. Barwniki nierozpuszczalne majÄ… tendencje do
sendymentacji, która zależy od:
- lepkości lakieru /im większa lepkość, tym wolniejsze osadzenie/
- od ciężaru właściwego pigmentu /im lżejsze, tym dłużej utrzymują w
zawieszeniu/
- od mechanicznego mieszania pigmentów przez metalowe kulki, które
znajdujÄ… siÄ™ na dnie butelki
Obecnie producenci sprowadzają gotowe bazy lakierowe, do których dodają
pigmenty. Produkcja lakierów wymaga odpowiednich urządzeń zgodnych z
przepisami bezpieczeństwa przeciwpożarowego.
ZMYWACZE LAKIERÓW
zawierają substancje zmywające i pielęgnacyjne, nie powinny uszkodzić płytki
paznokciowej, np.
114
Stearynian butylu 42, 0
Octan butylu 42, 0
Olej rycynowy 10, 0
Lanolina płynna/Lanolin oil/ 5, 0
Witamina F 1, 0
OLEJE PIEL
GNACYJNE do paznokci np.
Olej rycynowy 10, 0
Olej migdałowy/oliwa z oliwek 69, 0
Lanolina płynna/Lanolin Oil/ 10, 0
Olej z kiełków pszenicy 10, 0
Witamina E 0, 5
Witamina F 0, 5
Konserwant, antyutleniach, kompozycja zapachowa wg uznania
WYROBY PERFUMERYJNE
Wytwarzanie substancji zapachowych z surowców naturalnych było znane już w
starożytności. Wiedza chemiczna najwcześniej rozwinęła się w Chinach i za
pośrednictwem Indii i Mezopotamii dotarła na Bliski Wschód a potem do
Europy. Początkowo wytwarzano zapachy przez palenie kwiatów, ziół i żywic 
termin łaciński  per fumum przez dym stał się nazwą perfumerii jako dziedziny
wytwarzania zapachów. Egipcjanie znali sposoby uzyskiwania i utrwalania
zapachów:
A/. metoda zimnego namaczania  czyli uwonnienia, polegajÄ…ca na
umieszczeniu płatków kwiatów pomiędzy warstwami stałego tłuszczu
B/. metoda gorącego namaczania  czyli maceracji, podczas której gotowano
płatki kwiatów w tłuszczu. Do wyciskania esencji używano specjalnej prasy
workowej.
Najstarsze informacje o destylacji olejków eterycznych z roślin przy pomocy
pary wodnej pochodzÄ… z Indii /3000  3500 p.n.e./.
Nowoczesną formę destylacji wprowadził do Europy słynny arabski medyk
Ibn Saud AVICENNA /980  1037/, któremu przypisuje się pierwszą destylację
olejku różanego. Metoda destylacyjna polega na tym, że z parą wodną ulatnia
się olejek eteryczny, który gromadząc się na powierzchni wody jest łatwy do
wyizolowania. Aparat/piec/ destylacyjny  alembik /arab.al  ambik, Å‚ac.
alambicum/ używany przez alchemików, składał się z kotła, hełmu/pokrywy/ i
rury chłodzącej przytwierdzonej do hełmu. Para z podgrzewanego kotła
dostawała się do rury oziębianej zewnątrz wodą  gdzie skraplała się  nazwa
Alembik przetrwała do końca XIX wieku.
115
Dalszym osiągnięciem w XII  XIII wieku było uzyskanie alkoholu przez
destylację wina  aqua vitae i jak wynika z różnych z
ródeł wielu alchemików
zajmowało się tym procesem, wśród nich Albartus Magnus, Arnold de
Villeneuve i Raymond Lulle. Pierwsze alkoholowe perfumy /a zarazem lek na
reumatyzm/ to  Woda Królowej Węgier z połowy XIV wieku, przypisane
Elżbiecie A
okietkównej. Nie wiadomo dokładnie jak i kiedy Elżbieta zetknęła
się z preparatem, który pozostał w historii jako  Woda Królowej Węgier . Fakt,
że  Wodę Węgierską znał już Arnold de Villeneuve może skłaniać do przyjęcia
tezy, że alkoholowy destylat z rozmarynu i tymianku był znany w węgierskiej
medycynie ludowej i klasztornej. Nie ma wiarygodnych z
ródeł na podstawie
których by można odtworzyć pierwszą oryginalną recepturę  Wody Królowej
Węgier . Jedna z pierwszych zapisanych receptur pochodzi z dzieła Nicolasa
Lamery  Pharmacopee Universelle , wydanego około roku 1697  destylacja
nalewki rozmarynu. Wytwarzaniem zapachów zajmowali się perfumiarze
działający na dworach królewskich, których uważano za alchemików. Z czasem
powstały specjalistyczne formy zawodowe, XVI wieku utworzono związki lub
bractwa zwane  collegia  collegium aromatoriorum.
W XVII/XVIII wieku na południu Francji w miejscowosci Grasse powstał
zalążek póz
niejszego centrum perfumerii. W 1724 roku utworzono w Grasse
Cech Perfumiarzy, który kontrolował produkcję, oceniał jakość i nadawał
uprawnienia czeladnicze. Słynnym perfumiarzem tego okresu był Włoch
Giovanni Paulo Feminis, urodzony w 1660 roku w miejscowości Crana w
pobliżu Santa Maria Maggiore. W 1690 roku opracował słynną kompozycję
zapachową, w której po raz pierwszy pojawiły się nuty cytrynowe  bergamota,
neroli. Produkcję na bazie tej kompozycji uruchomił w Kolonii w 1716 roku
siostrzeniec Feminisa Jean Antoine Farina pod nazwÄ…  Eau de Cologne  woda
kolońska. Od tego czasu ta nazwa jest używana w perfumerii. Oryginalna woda
kolońska jest wodno-alkoholowym roztworem olejku bergamotowego,
cytrynowego, lawendowego, pomarańczowego, rozmarynowego, neroli.
W XIX wieku ośrodek w Grasse stał się ważnym centrum perfumeryjnym w
Europie, tutaj powstały istniejące nadal firmy Roure  Bertrand /1820/, Mero 
Boyveau/1833/, /Robertet/1850/, Payan-Bertrand /1854/.
Zaczęły powstawać ośrodki perfumeryjne w innych krajach:
Wielka Brytania  Stafford  Allen and Sons, Londyn /1833/
W.J.Bush and Co Ltd, Londyn /1851/
A.Boake Roberts and Co, Londyn /1869/
Niemcy Haarmann-Reimer, Holzminden /1874/
Holandia N.V.Polak and Schwarz, Zaandam /1889/
Maschmeijer Aromatics N.V., Amsterdam /1900/
116
Szwajcaria Firmenich et Cie, Genewa /1895/
Givaudan S.A., Genewa /1895/
USA Fritsche Schimmel, Co Nowy Jork /1871/
Japonia Ogawa and Co, Osaka, /1893/
W XX wieku powstajÄ…:
Francja Descollognes Fr., Lyon /1904/
Holandia Naarden Int., Bussum /1905/
International Flavors and Frangrancens, Tilburg /1959/
Niemcy Dragoco GmbH, Holzminden /1919/
Japonia Takasako Pert.Co, Tokio /1920/
USA Norda Essential Oil and Chemical Co. Inc.
Nowy Jork/1924/
Wielka Brytania Proprietary Perfumers Ltd,Ashford,/1936/
Bush Boake Allen, Londyn /1966/
Polska Pollena  Aroma, Warszawa /1956/
Obecnie nastąpiła konsolidacja firm, powstały międzynarodowe koncerny, ale
wyżej wymienione firmy były pionierami w dziedzinie perfumerii.
Rozwój chemii w drugiej połowie XIX wieku przyczynił się do powstania
syntetycznych substancji zapachowych, co umożliwiało imitowanie zapachów,
które trudno było wydzielić z kwiatów, np.
Bez  alkohol-alfa terpineol przypomina zapach kwiatu bzu, rok odkrycia 1893,
Wallach/Giwvaudan
Fiołek  keton-alfa jonon  zapach kwiatu fiołka  rok odkrycia 1893, Tiemann/
Harmann Reiner
W latach 30-tych XX wieku kompozycje zapachowe zawierały 85% składników
naturalnych i 15% syntetycznych. W tym czasie powstały słynne perfumy
aldehydowe  Chanel 5  zawierały aldehydy alifatyczne o zapachu słodko-
kwiatowym, które pozwoliły na tworzenie zapachów fantazyjnych.
117
Naturalne substancje zapachowe  otrzymuje się z różnych części rośliny:
Kwiaty  róża, jaśmin, tuberoza
A
odyga liście  geranium, mięta pieprzowa
Owoce  biebrzeniec anyż, kolendra siewna, muszkatołowiec korzenny,
kardamon malabarski
A
upiny owoców  pomarańcza, cytryna, bergamota
Korzenie  arcydzięgiel litwor, kosaciec blady
Drewno  sandałowiec biały
Zioła, trawy  szałwia, tymianek
Igły, gałęzie  jodła pospolita, sosna zwyczajna, cyprys
Żywice balsamy  balsamowiec mirra
Syntetyczne substancje zapachowe  otrzymuje siÄ™ przez syntezÄ™ chemicznÄ…
1853 synteza alifatycznych aldehydów /Piria/
1856 synteza aldehydu cynamonowego /Chiozza/
1863 synteza aldehydu benzoesowego /Cahours/
1874 synteza waniliny /Harmann, Tiemann/
1875 synteza kumaryny /Perkin/
1876 synteza alkoholu fenyloetylowego /prof. Bronisław
Radziszewski/
1893 synteza jononu /Krueger, Tiemann/
1904 wyodrębnienie muskonu z gruczołów piżmowca
1934 synteza muskonu /Weber, Ziegler/
W XX wieku nastąpił wzrost zapotrzebowania na kompozycje zapachowe, co
spowodowało intensyfikację prac naukowo-badawczych w zakresie
substancji zapachowych.
Badania były prowadzone w dwóch kierunkach:
A/. uprawy roślin zawierających olejki eteryczne
B/. syntezy nowych komponentów zapachowych
PRZEGL
D SUROWCOWY
OLEJKI ETERYCZNE  destylowane i wytłaczane
1. Olejek arcydzięglowy  Angelica archangelica L  ze świeżych lub suszonych
i rozdrobnionych korzeni, zapach - ziemisty, lekko piżmowy, pieprzowo-
aromatyczny z delikatną nutą zielonokorzenną, skład  alfa pinen, kumaryny,
pentadekanolid/nadaje charakterystyczny zapach/ - do 1,5% olejku
118
2. Olejek anyżowy  Pimpinella anisum/biebrzeniec anyż/ - rozdrobnione
nasiona, zapach  mocny, słodko-ziołowy, skład  trans  anetol/80-96%/,
aldehyd anyżowy  do 6% olejku
3. Olejek bylicy pospolitej  Artemisia vulgaris L  z całego ziela, zapach 
ziołowo-korzenny, skład  cyneol, tujon  do 0,3% olejku
4. Olejek bazyliowy  Ocimum basilicum/bazylia pospolita/ - z kwiatów
wyrastających w kątach górnych liści, zapach  słodki, korzenny, świeżo-
zielony, przypominajÄ…cy zapach rezedy z wyraz
nym akcentem anyżowym,
skład  linalol, estragol, eugenol, cyneol  0,5  1, 5% olejku
5. Olejek bajowy  Pimenta racemosa /korzennik lekarski/ z liści, zapach 
bardzo mocny, korzenny, nieco słodki, z wyraz
nym akcentem goz
dzikowym,
skład  eugenol
6. Olejek z liści bukko  Barosma betulina/gruszlin karbolistny/- ze świeżych
liści, zapach  silny, świeży, miętowo-pieprzowy, przypominający zapach
czarnej porzeczki, skład  izometon, menton  1  2, 5% olejku
7. Olejek bergamotowy  Citrus bergamia  łupiny zielonych owoców
ok.0, 5% olejku, zapach  świeży, nieco owocowo-słodki, kompozycje
kolońskie, świeże wody toaletowe
8. Olejek cytrynowy  Citrus medica L  łupiny owoców, 0, 6  0, 8% olejku,
zapach  świeży typowy dla nuty cytrynowej, kompozycje kolońskie,
fantazyjne
9. Olejek cynamonowy chiński  olejek kasjowy  Cinnamomum cassia
/cynamonowiec chiński/, z liści i młodych gałązek, zapach  silnie
korzenny
cynamonowy, skład  aldehyd cynamonowy, eugenol  1  2% olejku
10. Olejek cyprysowy  Cupressus sempervireus L  liście i pędy, zapach
- świeży, cytrynowo-świerkowy, korzenny, - 1, 3  1, 5% olejku
11. Olejek estragonowy  Artemisia dracunculus L/bylica estragon/ kwiaty
liście, łodyga, zapach  ziołowo-korzenny, skład  estragol, p-cymen,
felandren  0, 8  1% olejku
12. Olejek eukaliptusowy  Eucalyptus globulus /eukaliptus gałkowy/ -
świeże liście lub wierzchołki gałęzi, zapach  mocny, z nutą kamforową,
skład  1, 8-cyneol/eukaliptol/, p-cymen, alfa-pinen, limonen, kamfen,
geraniol  1, 8  2% olejku
13. Olejek grejpfrutowy  Citrus decumana L, łupiny owoców, 0, 05  0, 1%
olejku, zapach  bardzo świeży, gorzki, kompozycje kolońskie
14. Olejek goz
dzikowy  Eugenia caryophyllata/goz
dzikowiec wonny/ -
wysuszone pączki kwiatowe, zapach  silny, ciepły, korzenno-słodki,
ważny składnik w nutach kwiatowo-fantazyjnych, skład  eugenol,
aldehyd i kwas benzoesowy, alfa i beta pinen, limonen  16-22% olejku
15. Olejek imbirowy  Zingiber officinale  wysuszone, rozdrobnione kłącze,
zapach  ciepły, korzenno-leśny, skład  związki seskwiterpenowe
nadajÄ…ce zapach: zingiberen/do 50%/ i zingiberol  do 3% olejku
119
16. Olejek jałowcowy  Juniperus communis/jałowiec pospolity/ z
wysuszonych, dojrzałych owoców, zapach  silny, zielono-ziołowy, z
akcentem świerkowym, skład  pinen, kamfen limonen  0, 2  2% olejku
17. Olejek koprowy  Foeniculum vulgare /koper włoski/ - fenkuł włoski
- rozdrobnione owoce, zapach  charakerystyczny koprowy, słodki,
skład  anetol, fenchon  2  4% olejku
18. Olejek kminkowy  Carum carvi L /kminek lekarski/ - z rozdrobnionych
owoców, zapach  mocno-korzenny, kminkowy, skład  karwon, limonen,
karweol  2  7% olejku
19. Olejek kardamonowy  Elettaria cardamomum/kardamon malabarski/ -
z owoców /ziaren/, zapach  korzenno-aromatyczny, z akcentem
balsamiczno-kwiatowym, skład  cyneol, linalol, limonen, alfa-terpinen,
alfa-terpineol, skład  cyneol, linalol, limonen, alfa-terpinen, alfa-terpineol
- 2  8% olejku
20. Olejek lawendowy  Lavandula officinalis/lawenda lekarska/ - świeże
kwiaty lub kwiatostany, zapach  słodko-balsamiczny z akcentem
kwiatowo-leśnym, skład  alkohol monoterpenowy, L-linalol /20-60%/
oraz jego ester  octan linalolu/do 40%/ - składnik nadający przyjemny
zapach olejku, 1, 8-cyneol, limonen, geraniol, alfa pinen, kamfen  do 3%
olejku
21. Olejek mandarynkowy  Citrus madurensis, łupiny owoców, 0, 7  0, 8%
olejku, zapach - świeży, lekko słodki, kompozycje kolońskie, fantazyjne
22. Olejek miętowy  Mentha piperita L /mięta pieprzowa/ - ze świeżego
ziela, zapach  świeży, miętowy z akcentem balsamiczno-słodkim,
skład  mentol i jego izomery, estry mentolu/octan i izowalerian, /ketony,
/menton, izomenton/ - do 3% olejku
23. Olejek neroli  Citrus aurantium L /pomarańcza gorzka/ - z kwiatów,
zapach  korzenno-gorzki  nuty kolońskie, skład  zawiera głównie
limonen, niewielkie ilości cytralu, linalolu oraz octanu linalolu
0, 08  0, 1% olejku
24. Olejek paczulowy  Pogostemon patchouli  z wysuszonych i
sfermentowanych liści, olejku do 3%, zapach  silny, drewniany,
balsamiczno-słodki, nieco ziołowo-leśny
25. Olejek pimentowy  Pimenta officinalis /korzennik lekarski/ - owoce,
zapach  balsamiczno- korzenny, pieprzowy, przypominajÄ…cy olejek
goz
dzikowy, z nutą owocowo-słodką, skład  eugenol, metyloeugenol,
cyneol, linalol, terpeny, seskwiterpeny  do 5% olejku
26. Olejek rumiankowy  Matricaria chamomilla/rumianek pospolity/
- z kwiatów, zapach  słodki, ziołowy, z akcentem swieżo-owocowym,
nuty orientalne, chypre, fougere, skład  chamazulen, alfa-bisabolol,
farnezen  do 1, 5% olejku
27. Olejek rozmarynowy  Rosmarinus officinalis/rozmaryn lekarski/
kwitnące ziele, zapach  ziołowo  leśny, przypominający lawendę,
120
z lekkim akcentem kamforowym, skład  borneol, cyneol, kamfora 
1  2% olejku
28. Olejek różany  Rosa centifolia  róża stulistna, Rosa damascena, Rosa
gallica  róża francuska  świeże płatki kwiatów, 0, 02  0, 05% olejku,
zapach  pełny różany z nutą miodową
29. Olejek sosnowy  Pinus silvestris/sosna zwyczajna/ - świeże pocięte igły
i drobne gałązki, zapach typowy, smolny, żywiczny, świeży, skład  zależy
od pochodzenia surowca: mono i seskwiterpeny, alfa-pinen  0, 1  0, 5%
olejku
30. Olejek szałwiowy  Salvia officinalis L /szałwia lekarska/ - liście,
zapach  silny, świeżo-korzenny, ziołowy, z akcentem kamforowym,
skład  tujon, cyneol, kamfora, borneol, octan borneolu, pinen  1  2, 5%
olejku
31. Olejek sandałowy  Santalum album /sandałowiec biały/ - rozdrobnione
drewno, zapach  balsamiczno-słodki, słodko-drewniany, nuty chypre,
fougere, orientalne, skład  alfa i beta santalol, beta-bergamotol,
alfa-bergamotal, beta-santalen  2  6% olejku
32. Olejek tatarakowy  Acorus calamus L /tatarak zwyczajny/ - świeże lub
wysuszone kłącze, zapach  ciężki, ziemisto-korzenny, z lekką słodko-
aromatyczną nutą, skład  etery fenolowe, metyloeugenol, ketony,
terpeny  1, 5  4% olejku
33. Olejek tujowy  Thuja occidentalis/żywotnik zachodni, życiodrzew
zachodni, tuja zachodnia/ - ze świeżych liści i gałązek, zapach  ostry,
świeżo-kamforowy, skład  alfa tujon, pinen, kamfora, borneol 
do 1% olejku
34. Olejek z liści wawrzynowych  Laurus nobilis/wawrzyn szlachetny/ -
z zielonych liści i owoców, zapach  świeży słodko-korzenny, lekko
kamforowy, skład  terpeny cyneolu/40-50%/, terpineol, alfa i beta pinen,
geraniol, linalol, eugenol  1  2, 5% olejku
35. Olejek wetiwerowy  Vetiveria zizanoides  korzeń, 2  3% olejku,
zapach  ciężki, leśno-ziemny, z akcentem słodkowo-kwaśnym, drewno-
balsamicznym
36. Olejek ylang  ylang  Cananga odorata  kwiaty/ręcznie zbierane/
- 1, 5  2, 5% olejku, zapach  narkotyczny, słodki, kwiatowo-jaśminowy
SUBSTANCJE ZAPACHOWE OTRZYMYWANE PRZEZ
EKSTRAKCJ

Konkret /essence concrete/ - produkt naturalny otrzymany z roślin przez
estryfikacjÄ™ rozpuszczalnikami organicznymi niepolarnymi i ich
oddestylowanie.
Absolut /absolue/ - produkt naturalny otrzymany przez ekstrakcjÄ™ konkretu
alkoholem etylowym 96°.
121
Hiacent absolut  Hyacinthus orientalis L  ekstrakcję kwiatów poprzez
konkret do absolutu, 0, 01  0, 02% konkretu, z tego ok.50% absolutu,
zapach  intensywnie słodki, zielony, kwiatowy, lekko balsamiczny.
Jaśmin absolut  Jasminum grandiflorum L  ekstrakcja kwiatów przez
konkret do absolutu, ok.0, 2% konkret, z tego ok.50% absolutu, zapach 
intensywnie słodko-miodowy
Mimoza absolut  Acacia decurrens var.dealbata, ekstrakcja kwiatów przez
konkret do absolutu, do 1% konkretu, ok.25% absolutu, zapach  bardzo
silny, zielono-kwiatowy, perfumy kwiatowe
Narcyz absolut  Narcissus poeticus L, przez ekstrakcję białych kwiatów,
konkret do absolutu, 0, 2- 0, 3% konkretu, ok.30% absolutu, zapach 
narcyzu, kompozycje fantazyjno-kwiatowe
RESINOIDY  produkty naturalne, otrzymane przez ekstrakcję żywic
roślinnych rozpuszczalnikami organicznymi i ich oddestylowanie.
Benzoe Siam Resinoid  żywica z dziko rosnącego drzewa Styrax
tonkinensis, otrzymuje się przez ekstrakcję z żywicy, zapach czekoladowo-
słodko-balsamiczny, kompozycje o nutach balsamicznych, stosuje się jako
utrwalacz zapachu
Elemi Resinoid  żywica drzewa Canarium luzonicum, otrzymuje się przez
ekstrakcję żywicy, zapach  świeżo-korzenny, z akcentem leśno-zielonym
Olibanum Resinoid  żywica drzewa Boswellia carterii, otrzymuje się przez
ekstrakcję żywicy, zapach  balsamiczno-korzenny, lekko cytrynowy,
kadzidłowy, nieco smolny
Eichenmoos Resinoid /mech dębowy/ - Evernia prunastrii  przez
ekstrakcję mchu, zapach  ziemno-mchowy do korzenno-leśnego, z lekką
nutą skórzaną  utrwalacz zapachu
Styrax Resinoid  Liquidamber orientalis  balsam styraksowy z kory
drzewa, otrzymuje siÄ™ przez ekstrakcjÄ™ i neutralizacjÄ™ z balsamu, zapach 
balsamiczno-słodki, z lekkim akcentem trawiastym, utrwalacz zapachu,
klasyczne nuty fantazyjne
TINKTURY  alkoholowe wyciągi produktów naturalnych pochodzenia
zwierzęcego
Tinktura Ambra  szara lub czarna powstaje w żołądku lub jelitach
kaszalota Physeter macrocephalus  być może w wyniku stanu
patologicznego. Ambra zostaje wyrzucona na brzeg morski w postaci
bryłek lub wyrzucana jako produkt uboczny przy połowie kaszalotów.
Otrzymuje siÄ™ przez ekstrakcjÄ™ rozdrobnionej ambry. Zapach  waha siÄ™
między dtrewniano-balsamicznym a tabakowo-kwiatowym z odcieniem
erotycznym. Stosuje się wyłącznie w drogich perfumach, ze względu na
ochronę kaszalotów stosuje się substytuty, które niemal przypominają
prawdziwÄ… ambrÄ™.
122
Castoreum  wydzielina gruczołów bobra Castor fiber, otrzymuje się przez
ekstrakcję torebek gruczołów, zapach  ciepły, zwierzęcy, po rozcieńczeniu
przyjemny, słodki, stosuje się w bardzo małych ilościach do utrwalania
zapachu
Civet  cybet  wydzielina gruczołów przyodbytowych kota afrykańskiego
Viverra Civetta, o przykrym zapachu, przez ekstrakcjÄ™ otrzymuje siÄ™
absolut  utrwalacz zapachów
Tinktura piżmowa  z gruczołów piżmowca samca antylopy piżmowej
Moschus moschiferus, otrzymuje siÄ™ przez ekstrakcjÄ™ alkoholem, zapach 
zwierzęcy, delikatnie drewniany, kompozycje bardzo drogich perfum
IZOLATY  otrzymuje się z olejków eterycznych lub surowców
naturalnych za pomocÄ… fizycznych lub chemicznych metod rozdzielania,
np. eugenol z olejku goz
dzikowego, eukaliptol z olejku eukaliptusowego,
mentol z olejku mięty pieprzowej.
PÓA
SYNTETYCZNE substancje zapachowe  otrzymuje się z izolatów
przez reakcje chemiczne, np. terpineol z pinonu
SYNTETYCZNE substancje zapachowe  zwiÄ…zki organiczne, identyczne z
naturalnymi pod względem chemicznym lub nowe związki zbliżone
zapachem do naturalnych, np.
Aldehydy alifatyczne  Aldehyd C 9 /n-Nonanal/
bardzo silny zapach woskowy z akcentem
kwiatowym
Aldehyd C 12 /Laurin, n-Dodecanal/ - świeży,
świerkowy, korzenny, kwiatowy z lekką nutą
woskowÄ…
Etery fenoli Anethol /iso-Estragol/ - bardzo typowy zapach
olejku gwiaz
dzistego
Estry Benzyl acetate  świeży zapach rodzaju jaśminu
Cedryl acetate  ciepły, drewniany zapach
podobny do olejku cedrowego
Aldehydy Citral  bardzo silny zapach cytrynowy, nieco
ziołowy z akcentem gorzkim
Citronellal  zapach ziołowy, z wyraz
nÄ… nutÄ…
cytrusowÄ… i akcentem zielonym
Heliotropin/Piperonal/ - słodki, kwiatowy,
ciepły
Lakton  Cumarin/kumaryna/ - zapach słodki, ziołowo-korzenny,
przypominający zapach świeżego siana
Alkohole Geraniol  delikatny, różany zapach, lekko
słodki
123
Citronellol  silny, różany zapach, nieco
słodko-ziołowy
Nerol  zapach świeży, lekko śliwkowo-
różany, z akcentem cytrynowym
Alkohol fenyloetylowy  zapach Å‚agodny,
ciepły, różany, z akcentem zielonym,
hiacyntowym
Terpineol  kwiatowo-słodki,
przypominajÄ…cy zapach bzu, z lekkim
akcentem świerkowym
Ketony Alfa i beta jonon  zapach kwiatowy
Alfa Iron  kwiatowy, słodki,
przypominający zapach fiołków
Opracowanie kompozycji zapachowej wymaga nie tylko wiedzy chemicznej,
ale i talentu, żadna aparatura nie zastąpi perfumiarza, który tworzy małe  dzieła
sztuki i od jego zmysłu artystycznego zależy sukces zapachowy. Perfumiarz
ma do dyspozycji ok.2000 komponentów naturalnych, syntetycznych i w
zależności od przeznaczenia  kompozycje perfumeryjne, kosmetyczne,
mydlarskie, detergentowe, chemii gospodarczej opracowuje recepturÄ™ zapachu.
Przemysł substancji zapachowych dysponuje specjalistyczną aparaturą do oceny
jakościowej komponentów zapachowych oraz gotowych kompozycji.
Kompozycja zapachowa  ciekła mieszanina naturalnych i syntetycznych
substancji zapachowych, posiadajÄ…ca specyficzny zapach.
Kompozycja zapachowa zawiera trzy nuty zapachowe :
A/. nuta górna  pierwsze wrażenie po otworzeniu flakonu, zawiera lekkie, lotne
składniki
b/. nuta środkowa  serce kompozycji  główna nuta zapachowa  kwiatowa,
orientalna, ziołowo-korzenna, cytrusowa
c/. nuta dolna  spód kompozycji, zawiera substancje utrwalające zapach
NUTY ZAPACHOWE
a/. kwiatowa  z wyróżniającym zapachem kwiatu  róży lub
bukiety kwiatowe  mieszaniny różnych nut kwiatowych  np.
klasyczna Chanel N°5  róża, jaÅ›min, ylang-ylang z aldehydem alifatycznym
b/. cytrusowa  klasyczna woda kolońska  Eau de Cologne lub
fantazyjna  olejek bergamotowy, pomarańczowy z dodatkiem czarnego
pieprzu, kardamonu, anyżu, kolendry lub mieszanina ziół  tymianek,
rozmaryn, kolendra z olejkiem grejpfrutowym
c/. chypre  określenie grupy zapachów, które łączą główną nutę kolońska
z akcentem mchu, labdanum i paczuli  klasyczny zapach Chypre Coty
d/. fougere  nuta fantazyjna  lawenda z akcentem mchu i kumaryny
e/. orientalna  nuty kwiatowe /jaśmin, tuberoza, ylang-ylang/,
124
korzenne/goz
dzik, cynamon/, zwierzęce /ambra, piżmo/
Tendencje zapachowe zmieniają się, ale nadal pozostają zapachy swieże,
zielone, kwiatowe, ciepłe dla pań oraz zapachy zielone, owocowo-cytrus owe,
skórzano-korzenne dla panów.
PERFUMAMI określa się wszystkie wody zapachowe  jest to pojęcie błędne,
fachowcy w zależności od stężenia kompozycji zapachowej wyróżniają:
- perfumy /Extrait/ 15  30% kompozycji 90 - 96° alkohol etylowy
zapachowej
- perfumy toaletowe 8  15% 85 - 90°
/Eau de Parfum/
- woda toaletowa
/Eau de Toilette/ 4  8% ok. 80°
- woda kolońska
/Eau de Cologne/ 3  5% ok.70°
- woda odświeżająca
/Splash Cologne/
do perfumowania
ciaÅ‚a po kÄ…pieli 1  3% 50 - 70°
OPAKOWANIA
Ważnym elementem w perfumerii są opakowania. Perfumy wymagają
luksusowego flakonu, często wykonywanego ręcznie, projektowanego przez
znanych artystów. Na przestrzeni dziejów opakowania perfum były
prawdziwymi dziełami sztuki, które dzisiaj można podziwiać w muzeach.
W starożytnej Grecji były to gliniane amfory z bogatą ornamentacją bohaterów
mitycznych. W Rzymie barwione, szklane flakony o wyszukanych kształtach.
W Arabii w IX wieku  porcelanowe z ornamentacjÄ… orientalnÄ… w kolorze
niebieskim oraz fantazyjne flakony metalowe. Wpływy kultury arabskiej można
zaobserwować w hiszpańskiej sztuce dekoracyjnej XVIII wieku  wspaniałe
flakony szklane na perfumy z bogatą ornamentacją. W Anglii w II połowie XIX
wieku flakony ze szkła o prostych i fantazyjnych kształtach, barwione z
nakrętkami ze srebra lub pozłacanego srebra, często pakowane w srebrne
kasetki. We Francji  małe, zapachowe breloczki, srebrne lub pozłacane na
łańcuszkach w różnych kształtach. W Niemczech flakony z miśnieńskiej
porcelany z malowanymi obrazami, z fantazyjnÄ… nasadkÄ… metalowÄ… oraz butelki
porcelanowe, wielobarwne w kształcie figurek.
125
W latach 1920  1930  styl młodych i Art deco były kierunkami dobrego gustu
i sztuki. W tym okresie powstają piękne flakony ze szkła przez
roczystego lub
matowego, barwione w różnych kształtach, o powierzchniach gładkich lub
rzez
bionych. Do tego bardzo ozdobne, ale funkcjonalne zamknięcia. Oprócz
flakonów były atomizery, szklane pojemniki z pompką do rozpylania zapachu w
różnych kształtach z bogatą ornamentacją.
Postęp technologiczny nie obniżył jakości i estetyki opakowań perfumeryjnych,
gdyż są one projektowane przez artystów plastyków. Dominują flakony o
prostych kształtach -wody kolońskie, toaletowe, flakony fantazyjne dla perfum.
Niezbędna jest współpraca kreatora zapachu i twórcy  projektanta opakowania.
ROZWÓJ PRZEMYSA
U KOSMETYCZNEGO W POLSCE
Historia kosmetyki i perfumerii sięga starożytności. W krajach arabskich,
Egipcie, Grecji, Rzymie kosmetyka stała na wysokim poziomie. Rozwój
kosmetyki trwał do XII wieku, potem w średniowieczu nastąpiło wyraz
ne
zahamowanie, aby w okresie Odrodzenia nastąpił nowy rozkwit. W XIII wieku
zaczyna rozwijać się handel artykułami drogeryjnemi, głównie korzennymi
 aromata . W końcu XV wieku odkrycie drogi do Indii Wschodnich
spowodowało powstanie na zachodzie Europy targów na korzenie. Ośrodek
handlu na korzenie przeniósł się z Wenecji i Lizbony do Antwerpii, następnie w
końcu XVI wieku do Amsterdamu, skąd w wieku XVII korzenie zaczynają być
dostarczane przez Gdańsk do Polski.
Kosmetyki były wytwarzane w aptekach i laboratoriach chemiczno-
farmaceutycznych. Najstarszą apteką wytwarzającą kosmetyki była założona w
Krakowie w 1625 roku Apteka Pod Białym Orłem mgr Adolfa Siedleckiego, od
1900 roku dr J. Siedleckiego-Grzymały  wyciągi olejków z ziół, mydła, mydła
kosmetyczne.
W wieku XVIII/ i XIX nadal apteki i laboratoria dostarczały kosmetyki.
Laboratorium Chemiczno  Farmaceutyczne Karola Sklepińskiego założone we
Lwowie w 1735 roku  wytwarzało specyfiki kosmetyczne.
Laboratorium mgr Wincentego Karpińskiego, założone w Warszawie w 1850
roku  mydła kosmetyczne i lecznicze, sole kąpielowe, olejki zapachowe,
wyroby kosmetyczne.
Apteka Pod Słońcem mgr Feliksa Sobierajskiego, założona w Krakowie w 1855
roku  octy toaletowe, pudry, perfumy.
Apteka i Laboratorium Pod Złotą Koroną mgr Józefa Trauczyńskiego, założona
w Krakowie w 1869 roku  wyciągi ziołowe, wody kolońskie, kremy.
Drogeria  Roman Barcikowski założona w Poznaniu w 1869 roku, po 1891
roku Fabryka chemiczno-Farmaceutyczna Sp.Akc.  maści, kremy, sole do
kÄ…pieli.
Laboratorium Farmaceutyczne  Aleksander Rakowski , założone ok.1880 roku
- Zawichost k.Sandomierza  proszek i eliksir do zębów, wody toaletowe.
126
W XIX wieku rozpoczęła się produkcja mydła na skalę przemysłową, powstały:
Fabryka Mydła założona w Raciborzu w 1814 roku, przebudowana od 1914
roku jako Parowa Fabryka Mydła, A. Hoffman
Fabryka Mydła, Wrocław, założona przed rokiem 1840
Fabryka Mydła dr J. Landau, założona ok.1900 roku Borowe Pole k.Zawiercia,
od 1910 roku pod ZarzÄ…dem Strem
Fabryka Mydła, Wacław Kucharski, założona w Lublinie w 1912 roku.
W odrodzonej Polsce w latach 1918  1939 zaczęły rozwijać się zakłady
perfumeryjno-kosmetyczne, niektóre z nich po 1945 roku stały się wiodące w
przemyśle kosmetycznym:
Fabryka Mydła i Perfum J. i S. Stempniewicz Sp. z o.o. , od 1921 roku 
Poznań  mydła toaletowe, kosmetyki, proszki i mydełka do zębów, wody
kwiatowe, od 1951 roku  Fabryka Kosmetyków  Lechia
Fabryka Mydeł, Perfum i Przetworów Chemicznych  Henryk Żak, od 1919
roku  Poznań  woda kolońska Przemysławka, perfumy, puder w płynie, mydła
toaletowe, krem do golenia, pasta do zębów  od 1952 roku  Fabryka
Kosmetyków  Lechia
Falkiewicz, Fabryka Perfum i Kosmetyków, od 1920 roku  Poznań  perfumy,
wody kwiatowe, krem  Śnieg Tatrzański , pudry, pasta do zębów  od 1952
roku  Fabryka Kosmetyków  Lechia
Polskie Wyroby Beiersdorfa Sp.Akc. od 1929 roku  Poznań  krem  Nivea ,
mydło  Nivea , pasta do zębów  Pebeco , kosmetyki  zasypki, olejki, pudry,
kredki do warg, wody toaletowe, od 1951 roku 
Fabryka Kosmetyków  Lechia
 Schicht Przemysł Tłuszczowy, Fabryka Mydła od 1925 roku,
Schicht  Lever od 1935 roku  Warszawa  produkcja mydła, wyroby
kosmetyczne, od 1945 roku Warszawska Fabryka Mydła i Kosmetyków, od
1951 roku Fabryka Kosmetyków  Uroda
 Pixin  Wytwórnia Mydła Kontorowicz i S-ka, od 1928 roku  A
ódz
 mydło
do golenia, mydła toaletowe, od 1951 roku  Fabryka Kosmetyków  Ewa .
Dr Lustera  Preparaty kosmetyczno  lekarskie  MIRACULUM  Sp. z o.o. 
założona w 1924 roku  Kraków, od 1945 roku
Fabryka Kosmetyków Miraculum.
Dr Leon Luster wraz z inżynierem Witoldem Boehmem i Henrykiem
Pakszwerem zarejestrował 15 lipca 1924 roku spółkę  Doktora Lustera
Preparaty Kosmetyczno-Lekarskie  MIRACULUM . Początki firmy były
trudne, w ciasnym pomieszczeniu początkowo przy ulicy Józefitów, potem przy
ulicy SÅ‚awkowskiej wytwarzano kremy, pudry i szampony, przesiewanie
pudrów, jak i ucieranie kremów odbywało się ręcznie. Pierwsze kosmetyki
Miraculum cieszyły się wielkim uznaniem klientów. Dopiero w styczniu 1929
127
roku fabryka przenosi się do własnej siedziby przy ul.Oboz
nej  praca zostaje
częściowo zmechanizowana.
Dr Luster  specjalista lekarskiej kosmetyki jako pierwszy zwrócił uwagę, że nie
ma uniwersalnych kosmetyków, które mają działać skutecznie u każdego, lecz
muszą być indywidualnie dobrane do rodzaju cery. Podział właściwości cery
dokonany przez Dr. Lustera został przyjęty przez świat lekarski. Odróżnia on
cerę prawidłową od tłustej, suchej, przedwcześnie wiotczejącej i fizjologicznie
starzejącej się. Autorem receptur wszystkich produkowanych wyrobów jest
Dr Leon Luster. Miraculum rozpoczyna produkcję nowych wyrobów:
Dra Lustra Szampony  Miraculum bez mydła, do mycia skóry głowy i włosów,
szampony do włosów jasnych i ciemnych, szampon rumiankowy do pojaśniania
włosów blond, szampon przeciwłupieżowy.
Kremy  Dra Lustra krem  ULTRASOL  nazwany przez sportowców cudem
techniki kosmetycznej  o wysokich walorach odżywczych, ułatwia opalanie
i chroni przed zmianami atmosferycznymi.
Krem podkładowy pod puder  Mira , krem lanolinowy Podhalański, Cold
Cream, krem hormonowy  OXA z wyciągiem gruczołów dokrewnych dla cery
przedwcześnie wiotczejącej i fizjologicznie starzejącej się
Mleczko LITYNA  zastępuje mycie wodą u osób wrażliwych na działanie
wody i mydła.
Olejek do opalania NEGRITA i emulsja ULTRASOL  z substancjÄ…
promieniochronnÄ… Solprotex
Środki do pielęgnacji ciała
Cold Cream Talcum Miraculum  do masowania ciała i jako zasypka przeciw
odparzeniom
Dra Lustra DORADO  płyn przeciw poceniu, bez formaliny
Depilex Miraculum  mankiet do mechanicznego usuwania owłosienia
Proszek marmurkowy, otrąbki migdałowe  do usuwania zrogowaciałego
naskórka  prekursor peelingu
Kryształki do kąpieli Miraculum
Preparaty dla niemowlÄ…t i dzieci
Dra Lustra zasypka dla dzieci, mydełko naturalne, szampon
Kosmetyka kolorowa
Puder kosmetyczny zdobył złoty medal na Międzynarodowej Wystawie w
Paryżu w 1931 roku
Dra Lustra puder higieniczny dla cery tłustej
Dra Lustra puder po goleniu Miraculum
Ołówki do brwi i paznokci, tusz do rzęs, kredki do warg
Lakiery i zmywacze do paznokci
W marcu 1936 roku w Warszawie zostaje otwarty oddział Spółki z o.o.
 Doktora Lustera Preparaty Kosmetyczno-Lekarskie MIRACULUM
W 1937 roku rozpoczęła się w Miraculum produkcja mydeł leczniczych:
boraksowe, dziegciowe, ichtiolowe, salicylowe, siarkowe i mydeł toaletowych:
128
neutralne, śmietankowe, a rok póz
niej wód kolońskich, perfum i spirytusu
salicylowego.
W 1937 roku Miraculum obejmuje przedstawicielstwo na PolskÄ™ znanej w
świecie firmy  Chlorodont .
Rok 1939 przerywa hossÄ™ Miraculum, dr Leon Luster i Henryk Paszkwer
występują ze spółki i swoje udziały odsprzedają Witoldowi Boehmowi. Firma
zmienia nazwę na  Przemysł Lekarsko-Kosmetyczny Miraculum S.A. w
Krakowie. Nadal zamierza produkować wszystkie artykuły kosmetyczne, także
lekarskie, których autorem był Dr Leon Luster. W lipcu 1939 roku członkiem
zarządu Spółki zostaje prof.Uniwersytetu Jagiellońskiego Marek Gatty-Kostyal.
Jednak prestiż firmy wzrasta tylko na krótko  9 lutego 1940 roku władze
okupacyjne przejmują zakład. W 1945 roku fabryka zostaje upaństwowiona,
a w 1952 roku połączona z Krakowską Fabryką Mydła F. Śmiechowski i
przeniesiona na ul.Zabłocie. Po pół roku wytwarzania mydła, Miraculum
przestawia się na produkcję szamponów w proszku, pudrów, zasypki dla dzieci,
kremów, kosmetyki kolorowej, rozszerza asortyment wód kwiatowych i
kolońskich oraz perfum.
W 1959 roku powstaje zakładowe Laboratorium Badawcze, które opracowuje
własne receptury, stając się kontynuatorem prac Dr Leona Lustera. Mimo
póz
niejszych zmian strukturalnych fabryki, Miraculum nadal produkuje wyroby
na wysokim poziomie.
W latach 1945  1958 zakłady kosmetyczne należały do Ministerstwa
Przemysłu Chemicznego  Zjednoczenie Przemysłu Przetwórczo Tłuszczowego.
W 1958 roku powołano pierwsze branżowe Zjednoczenie Przemysłu Środków
Piorących i Kosmetyków, które w 1964 roku przekształciło się w Zjednoczenie
Przemysłu Chemii Gospdarczej a od 1970 roku z nazwą Pollena. Od tego czasu
fabryki kosmetyczne przyjęły nazwę:
Fabryka Kosmetyków  Pollena EWA ,  Pollena  LECHIA ,
 Pollena MIRACULUM ,  Pollena URODA .
W latach 1950  1960 powstały w fabrykach kosmetycznych zakładowe
laboratoria badawcze, które samodzielnie opracowywały nowe recptury
kosmetyków.
W latach 1960  1970 wprowadzono nowe rodzaje kosmetyków:
- szampony niemydlane na bazie syntetycznych związków powierzchniowo
czynnych
- lakiery do włosów
- odżywki do włosów
- kremy nawilżające, kremy biologicznie czynne
- pudrym w kremie, prasowane, płynne  make  up
- cienie do powiek, eye liner prasowany
- kosmetyka teatralna
129
- preparaty aerozolowe  lakiery do włosów, pianki do golenia i po goleniu,
olejki do opalania, wody kolońskie, perfumy
- serie specjalistyczne  Wars, Sawa, Kanion, Consul, Bambino, Nivea, Pani
Walewska, Brutal, Finezja, Mirasol
Laboratoria Badawcze wykształciły kadrę wykwalifikowanych specjalistów,
których osiągnięcia były doceniane zagranicą. Liczne kontakty zawodowe 
staże w firmach produkujących surowce i kosmetyki pozwalały na opracowanie
receptur na najwyższym poziomie. Przemysł chemiczny nie był nastawiony na
produkcję surowców kosmetycznych, ale mimo ograniczeń dewizowych zakłady
Pollena produkowały wyroby w oparciu o wysokiej jakości surowce.
Dla prężnie rozwijającego się przemysłu kosmetycznego utworzenie Fabryki
Syntetyków Zapachowych
Pollena  AROMA, zbudowanej od podstaw na terenie dawnej drożdżowni
Warszawa  Henryków, pozwoliło na opracowanie własnych kompozycji
zapachowych. Decyzja o budowie zakładu zapadła 1 czerwca 1952 roku,
a od 1 stycznia 1956 roku rozpoczyna działalność Warszawska Fabryka
Syntetyków Zapachowych  AROMA . Rozpoczyna się tworzenie i produkcja
kompozycji zapachowych do kosmetyków i perfumerii. Laboratorium
zapachowe organizuje mgr Bogumiła Czapczyńska  twórczyni polskiej szkoły
perfumeryjnej, duże zasługi ma nestor polskich perfumiarzy mgr Mieczysław
Jastrzębski.
W 1955 roku powstało laboratorium badawcze, które oprócz własnych prac
badawczych nad metodami otrzymywania syntetyków zapachowych,
przygotowywało do produkcji technologie opracowane w Politechnice A
ódzkiej
i w Głównym Instytucie Przemysłu Rolnego i Spożywczego.
W 1956 roku uruchomiono produkcję pierwszych 6 syntetyków zapachowych 
były to proste estry  zwane estry spożywcze  stosowane w aromatach,
szczególnie do słodyczy, a także aromaty do pasty do zębów.
W1958 roku Zjednoczenie Przemysłu Chemii Gospodarczej powierzyło Fabryce
AROMA rolÄ™ koordynatora w zakresie produkcji i dystrybucji substancji
zapachowych w kraju.
Rozszerzają się kontakty perfumiarzy fabryki z międzynarodową perfumerią, w
1961 roku przystÄ…piono do kooperacji z francuskÄ… firmÄ… Roure  Bertrand 
Dupont z Grasse.
Najbardziej znane kreacje perfumeryjne nadawały zapach takim wyrobom jak:
- Sawa, Wars /Pollena  Uroda/
- Pani Walewska, Brutal, Finezja /Pollena  Miraculum/
- Consul, Przemysławka, Poemat /Pollena  Uroda/
- Prastara /Florina/
a także kompozycje do mydeł i detergentów:
130
- mydła:  For You ,  Palmowe ,  Oliwkowe ,  Jacek i Agatka ,
 Bambino
- proszki:  IXI ,  Pollena ,  Cypisek
- płyn do mycia naczyń:  Ludwik
Kryzys polskiej gospodarki w latach osiemdziesiątych skłonił fabrykę do
rozwijania produkcji aromatów spożywczych, a także do rozpoczęcia produkcji
wyrobów kosmetycznych  seria perfumeryjna  Vis  a Vis ,  Pot  Pourii ,
kosmetyka hotelowa, seria  Zodiak .
W połowie 1991 roku powstała spółka pracownicza FSZ  Pollena  Aroma
Sp z o.o., która przejęła od Ministerstwa Przemysłu i Handlu w odpłatne
użytkowanie zlikwidowane przedsiębiorstwo państwowe.
Pollena  AROMA pozostała największym krajowym producentem kompozycji
zapachowych, staje siÄ™ coraz bardziej liczÄ…cym siÄ™ producentem kosmetyki
leczniczej  seria przeciwtrÄ…dzikowa Ti, kosmetyki do kompleksowej higieny
i pielęgnacji nóg.
Pollena AROMA jest głównym dostawcą olejków eterycznych  Dr Beta
i akcesoriów do aromoterapii.
Pollena AROMA działa w organizacjach międzynarodowych:
International Federation of Essential Oil and Aroma Trade oraz współpracuje
z International Fragrance Association  może wydawać atesty zgodności z
wymaganiami IFRA.
W historii rozwoju przemysłu kosmetycznego nie może zabraknąć zakładów
spółdzielczych.
Wytwórnia kosmetyczna  FLORINA powstała w Krakowie w 1949 roku, od
13 stycznia 1970 roku Chemiczna Spółdzielnia Pracy  Florina
- wody kolońskie, kwiatowe, perfumy, kremy kosmetyczne, olejki
 Warszawianka  Kosmetyczna Spółdzielnia Pracy,Warszawa od 1947 roku,
w 1963 roku zmienila nazwÄ™ na  IZIS  WARSZAWIANKA
Kosmetyczno-Lekarska Spółdzielnia Pracy  perfumy, kremy, płyny
kosmetyczne, szminki
 WENUS , Wielobranżowa Spółdzielnia Artykułów Fryzjerskich, Poznań, od
1946 roku  płyny do trwałej ondulacji, mydło w płynie, brylantyna, puder
 ZIOA
OLEK , Spółdzielnia Pracy Farmaceutyczno-Chemiczna  Poznań, od
1947 roku  kremy, preparaty homeopatyczne
 DROGISTA , Warszawska Spółdzielnia Pracy, od 1947 roku /w okresie
międzywojennym  Drogista , Zakłady Przemysłu Drogeryjnego Sp z o.o./ -
131
wody kwiatowe, perfumy, kremy kosmetyczne, pudry, kredki do warg,
preparaty do włosów.
 ESPEFA , Chemiczno-Farmaceutyczna Spółdzielnia Pracy  Kraków, od 1946
roku  kremy, zasypki
 FARMAPOL , Zakłady Chemiczno-Farmaceutyczne Spóldzielnia Pracy,
Poznań, po 1945 roku  oliwki i podsypki dla dzieci, talk, wyroby drogeryjne
 FILOFARM , Chemiczno-Farmaceutyczna Spółdzielnia Pracy  Bydgoszcz,
od 1947 roku  kremy, wody toaletowe
Przemysł prywatny  małe wytwórnie  w okresie po II wojnie światowej miał
najtrudniejsze warunki działalności i rozwoju. Nieliczne powstałe wtedy firmy
działają nadal:
 DELLIS  Laboratorium Kosmetyczne Jan Kłaczyński, rok zalożenia 1947,
Kraków, obecnie Wytwórnia Kosmetyków  DELLIS  A.B. Kłaczyńska 
kosmetyka pielęgnacyjna
 AVA Laboratorium Kosmetyczne  Warszawa, rok zalożenia 1960 Irena
Dysput, od 1984 roku Larysa Dysput-Goławska  kremy, mleczka, balsamy,
toniki, żele, śmietanki.
Duże znaczenie w rozwoju przemysłu kosmetycznego miały zakłady
produkujÄ…ce opakowania perfumeryjne i kosmetyczne.
Huta Szkła  POLLENA  CZECHY  zalożona przez Ignacego Hordliczko 
Czech z pochodzenia  w 1822 roku we wsi Barcząca, pow.Mińsk Mazowiecki,
w 1835 roku została przeniesiona do wsi Trąbki pow. Garwolin. Od 1845 roku
huta produkuje wyroby kryształowe, szkło galanteryjne i opakopwania apteczne.
W latach 1921  1949 huta była własnością Spółki Akcyjnej Przemysłu
Szklarskiego w Polsce  wytwarzano szkło białe i kolorowe, perfumeryjne.
W 1950 roku hutę przejął Zarząd Przemysłu Kosmetycznego, a w 1972 roku
Zjednoczenie Przemyslu Chemii Gospodarczej Pollena, hucie nadano nazwÄ™
Huta Szkła POLLENA CZECHY.
W 1976 roku zmodernizowano zaklad, zainstalowano sitodruki i nowoczesne
urządzenia do matowania tworzywowego. Od roku 1982 huta przekształciła się
w nowoczesny zakład produkcyjny.
Fabryka Opakowań Kosmetycznych POLLENA w A
askarzewie 
w 1945 roku powstała w Warszawie Wytwórnia Wyrobów Plastycznych  Plast ,
od 1958 roku Wytwórnia Wyrobów Plastycznych i Gumowych  Plast , od 1959
roku włączona do Zjednoczenia Przemysłu Środków Piorących i Kosmetyków.
132
W 1967 roku przeniesiono Wytwórnię do A
askarzewa, od 1969 roku zmieniono
nazwę na Fabryka Opakowań Kosmetycznych POLLENA w A
askarzewie.
Od roku 1970 produkowano opakowania kosmetyczne z polistyrenu,
polietylenu, polipropylenu.
Warszawska Fabryka Tworzyw Sztucznych POLLENA  powstała w 1954
roku, od 1959 roku rozpoczęto wytwarzanie butelek i pojemników z polietylenu
o małej gęstości. Zapotrzebowanie rynku kosmetycznego było duże, od 1972
roku Fabryka została włączona do Zjednoczenia Przemysłu Chemii
Gospodarczej POLLENA i od tego czasu rozpoczęto i powiększono produkcję
butelek, tub, nakrętek.
W latach 80.XX.wieku zostały stworzone warunki do prowadzenia działalności
gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości, powstały spółki z kapitałem
zagranicznych i firmy prywatne, np.  OCEANIC Przedsiębiorstwo
Zagraniczne Produkcyjno-Handlowe-Gdańsk  od 1983 roku  kremy
kosmetyczne, szampony, kosmetyki antyalergiczne AA
BIELENDA Kosmetyki Naturalne Sp.z o.o. mgr inż. Barbara Bielenda, rok
założenia 1990, Cholerzyn k.Krakowa  kosmetyka pielęgnacyjna, kosmetyka
do włosów, upiększająca, kosmetyka profesjonalna, produkcja ekstraktów
ziołowych i owocowych.
EMI  Produkcja Kosmetyków, mgr Ewa Wnęk  od 1989 roku  Suchedniów 
preparaty pielęgnacyjne, do włosów, upiększające
Laboratorium Kosmetyczne dr IRENA ERIS  rok założenia 1983
Irena Eris, Henryk Orfinger  Piaseczno  kosmetyka pielęgnacyjna
biologicznie czynna, profesjonalna
ZIAJA Ltd Zakład Produkcji Leków  rok założenia 1989,
Aleksandra i Zenon Ziaja  Gdańsk  kosmetyki do pielęgnacji skóry i włosów,
maści lecznicze
Obecnie istnieje wiele firm kosmetycznych, ale pionierami były zakłady
POLLENA, które w trudnych latach wprowadziły nowe technologie oraz
wysokiej jakości kosmetyki.
133
BIBLIOGRAFIA
N.J.van Abbe`, R.C.Spearman, A.Jarrett, Pharmaceutical and Cosmetic Products
for Topical Administration, William Heinemann Medical Books Ltd, London,
1969
Brud W.S. : Pollena  TÅšPK, 1976, XX, 3, 108-126
Brud W.S. : Aromoterapia, 1/23/t. 7. Zima, 2001, 11-16
Encyklopedia Techniki, Chemia, WNT, Warszawa, 1965
Encyklopedia Kosmetyki  wydanie zbiorowe, Oficyna Wydawnicza SPAR
Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa pod redakcją Haliny Strzeleckiej i
Józefa Kowalskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000
Haarman Reimer, Das H  R Buch Parfum, Gloess Verlag, Hamburg 1991
Z. Hunter, : Z dziejów handlu drogeryjnego, Warszawa, 1972
B.D.Hames, N.M.Hooper, J.D. Houghton, Biochemia, Wydawnictwa Naukowe
PWN, Warszawa, 2002
J. S.Jelinek, Kosmetologie, 1967
A.Koz
mińska-Kubarska, Zarys kosmetyki lekarskiej, PZWL, 1991
K.Kulka, A.Rejowski, Biochemia, Wydawnictwo ART, Olsztyn 1993/1994
Karty z historii polskiego przemysłu chemicznego  J.Nowacki, M.A.Bełtowicz,
E.Wilińska  Historia polskiego przemysłu chemii gospodarczej,17,Stow.Inż.i
Techn.Przem.Chem., Warszawa, 2001
E.Lamer-Zarawska, A.Noculak-Palczewska, Kosmetyki naturalne, Astrum,
1994
Maison G.de Navarre, The Chemistry and Manufacture of Cosmetics, Allured
Publishing Corporation, 1988
A.Nadulska, : Salon i Elegancja  Kosmetik International, 1/2004, 4-7
G.A.Nowak, : Die kosmetische Praparate, Verlag H. Ziolkowsky KG
Augsburg,1982
134
Praca zbiorowa pod redakcją dr n farm.K.Żurowskiej, : Ziołolecznictwo
amazońskie i andyjskie, Tower Press, Gdańsk, 2001
Poradnik Pracownika Przemysłu Tłuszczowego  praca zbiorowa,
Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, Warszawa, 1958
K.Schrader, : Grundlage und Rezepturen der Kosmetika, Dr Alfred Huthing
Verlag, Heidelberg, 1979
Ullmanns Encyklopadie der technischen Chemie, 10, 1958, 727