Choroby zawodowe
Definicja i katalog chorób zawodowych
Choroba zawodowa jest to choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem
wykonywania pracy, określona w wykazie chorób zawodowych.
Wykaz chorób zawodowych znajduje się w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób
zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz
podmiotów właściwych w tych sprawach.
Choroby zawodowe to:
1. zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne wymienione w wykazie,
2. gorączka metaliczna,
3. pylice płuc,
4. choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu,
5. przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli, które spowodowało trwałe upośledzenie sprawności wentylacyjnej płuc,
6. astma oskrzelowa,
7. zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych,
8. ostre uogólnione reakcje alergiczne,
9. byssinoza,
10. beryloza,
11. choroby płuc wywołane pyłem metali twardych,
12. alergiczny nieżyt nosa,
13. zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym,
14. przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym,
15. przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat,
16. choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego,
17. nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi,
18. choroby skóry wymienione szczegółowo w wykazie,
19. przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy,
20. przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy,
21. obustronny trwały ubytek słuchu spowodowany hałasem,
22. zespół wibracyjny,
23. choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego,
24. choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia,
25. choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi,
26. choroby zakaz
ne lub pasożytnicze albo ich następstwa.
Procedura orzekania o chorobie zawodowej
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia w
narażeniu zawodowym1 lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie póz
niej jednak niż w okresie, który został określony w wykazie chorób
zawodowych.
Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika dokonuje: pracodawca zatrudniający tego pracownika lub lekarz, który po wziął podejrzenie
choroby zawodowej u pracownika. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać pracownik, który podejrzewa, że występujące u
niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, lekarz stomatolog, lub lekarz weterynarii w przypadku pracown ika mającego kontakt z chorymi
zwierzętami.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu inspektorowi pracy. Ich właściwość
ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, jeśli dokumentacja
dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie.
Skierowanie na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej
Państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, kieruje pracownika na badanie w celu rozpoznania choroby
zawodowej do jednostki orzeczniczej I stopnia, powiadamiając o tym pracodawcę i jednostkę podstawową służby medycyny pracy sprawującą
profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, z którą pracodawca zawarł umowę.
Właściwym do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania jest lekarz spełniający określone przepisami
wymagania kwalifikacyjne, zatrudniony w jednostce orzeczniczej I lub II stopnia.
Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:
1. poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
2. katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych;
3. przychodnie i oddziały chorób zakaz
nych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób zawodowych zakaz
nych i inwazyjnych;
4. jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u
pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.
Właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według
krajowej siedziby pracodawcy, jeśli dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie. W przypadku gdy pracownik
zamieszkuje w innym województwie niż była wykonywana praca powodująca zagrożenie zawodowe, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala
się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika.
Lekarz orzekający wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodo wej na
podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia
oraz oceny narażenia zawodowego.
Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania
Pracownik, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania choroby
zawodowej, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Wniosek o ponowne zbadanie
składa się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia, zat rudniającej lekarza, który
wydał orzeczenie.
Orzeczenie wydane w wyniku ponownego badania jest ostateczne.
Jednostkami orzeczniczymi II stopnia:
1. od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w przychodniach i oddziałach chorób zakaz
nych poziomu wojewódzkiego, są katedry, poradnie i
kliniki chorób zakaz
nych i inwazyjnych akademii medycznych, a w odniesieniu do gruz
licy także jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące
rozpoznawanie i leczenie gruz
licy;
2. od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w pozostałych jednostkach orzeczniczych I stopnia, są przychodnie, oddziały i kliniki chorób
zawodowych jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy.
Procedura stwierdzania choroby zawodowej
Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby
zawodowej na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim w sprawie choroby zawodowej, oraz
oceny narażenia zawodowego pracownika.
Od decyzji właściwego państwowego inspektora sanitarnego przysługuje odwołanie do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora
sanitarnego. Odwołanie składa się w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji, za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Odwołanie może złożyć
zarówno pracownik, jak i pracodawca.
Od decyzji właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, pracownikowi i pracodawcy przysługuje skarga do Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego. Skargę składa się w terminie 30 dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie, za pośrednictwem organu, który
wydał decyzję.
Od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w terminie 30 dni od
dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem.
Świadczenia przysługujące z tytułu choroby zawodowej
Ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych przewiduje następujące
świadczenia z tytułu choroby zawodowej:
1. zasiłek chorobowy - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została chorobą zawodową,
2. świadczenie rehabilitacyjne - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub
rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy,
3. zasiłek wyrównawczy - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu,
4. jednorazowe odszkodowanie - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
5. jednorazowe odszkodowanie - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,
6. renta z tytułu niezdolności do pracy - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek choroby zawodowej,
7. renta szkoleniowa - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do
pracy w dotychczasowym zawodzie, spowodowaną chorobą zawodową,
8. renta rodzinna - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu choroby zawodowej,
9. dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej,
10. dodatek pielęgnacyjny,
11. pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym
ustawą.
Jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.
Stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego związek z chorobą zawodową ustala lekarz orzecznik ZUS lub komisja leka rska ZUS. Przy
orzekaniu o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu w związku z chorobą zawodową, lekarz orzecznik ZUS jest związany decyzją organu
Państwowej Inspekcji Sanitarnej o stwierdzeniu choroby zawodowej.
Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nie rokujące
poprawy. Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie cz ynności organizmu
na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.
Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.
Wniosek o jednorazowe odszkodowanie do płatnika składek składa ubezpieczony lub uprawniony członek rodziny. Płatnik składek p o zakończeniu
leczenia i rehabilitacji przez ubezpieczonego, przekazuje wniosek wraz ze skompletowaną dokumentacją terenowej jednostce organizacyjnej ZUS
właściwej ze względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego, w celu skierowania ubezpieczonego na badanie przeprowadzane przez lekarza
orzecznika ZUS. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w ciągu 7 dni od dnia otrzymania wniosku ustala termin badania ubezpieczonego.
Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego
Świadczenie to przysługuje członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek choroby zawodowej. Odszkodowanie to przysługuje również w
razie śmierci wskutek choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego.
Członkami rodziny uprawnionymi do odszkodowania są:
1. małżonek (jednorazowe odszkodowanie nie przysługuje małżonkowi w przypadku orzeczonej separacji),
2. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki,
rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki wymagane do
uzyskania renty rodzinnej,
3. rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo
domowe lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalon e zostało wyrokiem lub
ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego lub rencisty, który zmarł wskutek choroby zawodowej, pomniejsza się o kwotę
jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, wypłaconego temu ubezpieczonemu lub ren ciście.
Inne świadczenia
Niezależnie od jednorazowego odszkodowania przysługują również renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna i dodatki do
renty.
Wymienione świadczenia przysługują niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do
pracy spowodowanej chorobą zawodową.
Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż:
80% podstawy jej wymiaru - dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
60% podstawy jej wymiaru - dla osoby częściowo niezdolnej do pracy,
100% podstawy jej wymiaru - dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.
Renty z ubezpieczenia wypadkowego, dodatek dla sieroty zupełnej oraz dodatek pielęgnacyjny z tego ubezpieczenia podlegają waloryzacji w terminach i
na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.
Świadczenia z tytułu chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach
Za chorobę zawodową uprawniającą do świadczeń przewidzianych w ustawie z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub
chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach, uważa się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli została
spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy, w czasie zajęć
dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub zajęć na
studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki przewidzianej organizacją studiów lub nauki.
Osobie, która stała się niezdolna do pracy całkowicie lub częściowo wskutek choroby zawodowej w szczególnych okolicznościach, przysługuje renta z
tytułu niezdolności do pracy: na stałe - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała lub na okres wskazany w decyzji organu rentowego - jeżeli niezdolność
do pracy jest okresowa.
Osobie, która doznała stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego chorobą zawodową w szczególnych okolicznościach,
przysługuje jednorazowe odszkodowanie z tytułu tego uszczerbku, jeżeli osoba ta stała się całkowicie niezdolna do pracy.
Osobie, która poniosła koszty pogrzebu osoby poszkodowanej wskutek choroby zawodowej albo osoby pobierającej rentę na podstawie ustawy o
zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach, przysługuje zasiłek pogrzebowy.
Członkom rodziny osób, które zmarły wskutek choroby zawodowej w szczególnych okolicznościach przysługuje renta rodzinna i jednorazowe
odszkodowanie. Członkami rodziny są małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, przyjęte na wychowanie i utrzymanie
przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, rodzice, osoby przysposabiające, ojczym
i macocha, jeżeli spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Prawo do jednorazowego odszkodowania przysługuje członkom rodziny spełniającym warunki do uzyskania renty rodzinnej w dniu
śmierci osoby, która zachorowała na chorobę zawodową.
Wymienione wyżej świadczenia z tytułu chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach przyznaje i wypłaca Zakład Ubezpieczeń
Społecznych na wniosek osoby uprawnionej.
Ponadto osobom, które stały się niezdolne do pracy wskutek choroby zawodowej w szczególnych okolicznościach, przysługują świadczenia opieki
zdrowotnej w zakresie niezbędnym do leczenia choroby zawodowej, jeśli osoby te nie są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym.
Dane statystyczne z 2005 r. dotyczące przypadków chorób zawodowych w Polsce
W 2005 r. na 3249 przypadków chorób zawodowych: 21 % przypadków stanowiły przewlekłe choroby narządu głosu, 20,7 % - pylice płuc, 18,9 % -
choroby zakaz
ne lub pasożytnicze, 10,4 % - ubytek słuchu, 5 % - choroby skóry, a 24 % stanowiły pozostałe choroby zawodowe2 .
Podstawa prawna:
- Kodeks pracy - ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. (tekst jednolity: Dziennik Ustaw z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z póz
niejszymi zmianami);
- ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dziennik Ustaw z 2002r., Nr
199, poz. 1673, z póz
niejszymi zmianami);
- ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych
okolicznościach (Dziennik Ustaw z 2002 r., Nr 199, poz. 1674, z póz
niejszymi zmianami);
- rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych
-rozporządzenia w sprawie dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób z dnia 1 sierpnia 2002 roku
- ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dziennik Ustaw z 2000 r., Nr 98, poz. 1071, z
póz
niejszymi zmianami);
- ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dziennik Ustaw z 2002 r., Nr 153, poz. 1270, z póz
niejszą
zmianą).
OBWIESZCZENIE
MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOA
ECZNEJ1)
z dnia 26 lutego 2008 r.
w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
(M.P. z dnia 17 marca 2008 r.)
Na podstawie art. 14 ust. 9 ustawy z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673, z póz
n. zm.2)) ogłasza się, co następuje:
W okresie od dnia 1 kwietnia 2008 r. do dnia 31 marca 2009 r. kwoty jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub
choroby zawodowej, o których mowa w art. 12 i 14 ust. 1-4 ustawy z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej "ustawą", wynoszą:
1) 538 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu (art. 12 ust. 1 ustawy);
2) 538 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10
punktów procentowych (art. 12 ust. 2 ustawy);
3) 9.419 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego (art. 12
ust. 3 ustawy);
4) 9.419 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się
stanu zdrowia rencisty (art. 12 ust. 4 ustawy);
5) 48.439 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty (art.
14 ust. 1 pkt 1 ustawy);
6) 24.219 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż
małżonek lub dziecko (art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy);
7) 48.439 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego
ubezpieczonego lub rencisty, oraz 9.419 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci (art. 14 ust. 2
pkt 1 ustawy);
8) 48.439 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnionych jest równocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego
lub rencisty, oraz 9.419 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko (art. 14 ust. 2 pkt
2 ustawy);
9) 9.419 zł, gdy obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny
zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, każdemu z nich niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom (art. 14
ust. 3 ustawy);
10) 24.219 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego
ubezpieczonego lub rencisty, oraz 9.419 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego
uprawnionego (art. 14 ust. 4 ustawy).
______
1)
Minister Pracy i Polityki Społecznej kieruje działem administracji rządowej - zabezpieczenie społeczne, na podstawie ż 1 ust. 2 pkt 2
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 listopada 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Pracy i Polityki
Społecznej (Dz. U. Nr 216, poz. 1598).
2)
Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2002 r. Nr 241, poz. 2074, z 2003 r. Nr 83, poz. 760 i Nr 223, poz. 2217, z
2004 r. Nr 99, poz. 1001, Nr 121, poz. 1264, Nr 187, poz. 1925 i Nr 210, poz. 2135, z 2005 r. Nr 164, poz. 1366 oraz z 2007 r. Nr 115, poz.
792.