Niszczenie drobnoustrojów poza organizmem ludzkim
Cel: walka z zakażeniami
Zadania:
" stworzenie środowiska nieprzyjaznego dla przetrwania drobnoustrojów patogennych
" uniemożliwienie transmisji patogenów z jednego miejsca na drugie
" prowadzenie skutecznych zabiegów sanitarnych  sanityzacja, dezynfekcja, sterylizacja...
Definicje
" Sanityzacja  ogólne działania mające na celu utrzymanie i polepszenie warunków zdrowotnych organizmu i populacji
cel: zmniejszenie liczby drobnoustrojów u człowieka i jego otoczenia
( mieszkanie, ulice, ścieki, woda..) do bezpiecznego poziomu
np. mycie zębów, rąk, pranie, wietrzenie, sprzątanie, malowanie, chlorowanie wody...
stosowane środki: woda, detergenty, środki dezynfekujące słabiej działające
" Dezynfekcja (odkażanie) - eliminacja większości form wegetatywnych bakterii, wirusów, grzybów na nieożywionych
przedmiotach (powierzchnie, narzędzia, ręce),
ale nie przetrwalników bakterii, zarodników grzybów, HBV !!!
Cel: przerwanie szerzenia się drobnoustrojów ze z
ródła zakażenia na osoby zdrowe
środki dezynfekcyjne  związki chemiczne zabijające patogenne i niepatogenne drobnoustroje
*Antyseptyka  dezynfekcja skóry i błon śluzowych
*antyseptyki  środki dezynfekujące stosowane na żywe tkanki
nie należy używać śr. dezynfekujących jako antyseptyków i odwrotnie !!!  oporność
" Sterylizacja  zabicie lub usunięcie wszystkich form żywych !!!
bakterie, grzyby, wirusy, zarodniki, pasożyty
" Dekontaminacja  zabiegi mające na celu usunięcie drobnoustrojów z powierzchni
sprzętu medycznego, środowiska, zapewniają bezpieczne użycie
* dekontaminacja jelita przed operacją w jamie brzusznej aby uniknąć zakażenia endogennego
" Pasteryzacja  zabija formy wegetatywne, prątki, większość wirusów
zabieg stosowany w przemyśle spożywczym do zabezpieczenia mleka, piwa, soków...
klasyczna: 63-72o 15 sek.  30 min.
UHT: 112-132o kilka sek.
" Tyndalizacja  trzykrotna ekspozycja(pasteryzacja) w temp. 70-100o, 30 min., przez 3 dni
przetrwalniki kiełkują w formy wegetatywne,
stosowana obecnie sporadycznie do sterylizacji podłoży (jeżeli zepsuje się autoklaw)
" Liofilizacja  wysuszenie w próżni, w niskich temperaturach
do przechowywania szczepów bakterii, wirusów, surowic, szczepionek, suchych podłoży
" Wyżarzanie  np. ezy laboratoryjnej
" Spalanie  np. odpadów medycznych
Aseptyka, działania aseptyczne różne procedury zmierzające do ograniczenia, niedopuszczenia do zakażenia 
przygotowanie sprzętu, jego transport, pomieszczenia, diagnostyka, personel medyczny, pacjent, zabieg chirurgiczny....
Metody dezynfekcji
" chemiczne  ogólnie dostępne, często stosowane, środek chemiczny:
zw. zawierajÄ…ce aktywny chlor - niestabilne
czwartorzędowe zw. amoniowe - bakteriostatyczne
alkohole  etylowy (70%), propylowy  bakteriobójcze, słabo penetrują
aldehydy  glutarowy, formaldehyd  szeroki zakres, drażniące
pochodne fenolowe  bakteriobójcze, słabo na wirusy
zw. nadtlenowe  kw. nadoctowy, dobry
" termiczne  urządzenia myjąco-dezynfekujące, gł. ciepło wilgotne
* dekoktacja (gotowanie !!!) - ok. 100o C, 10-30 min., ciśnienie normalne
lub w parze wodnej (para bieżąca)  aparat Kocha
wady: nie zabija przetrwalników, zarodników, HBV - bielizna, pościel, sprzęt, baseny
* pasteryzacja, tyndalizacja
" chemiczno-termiczne  ok. 60o C + zw. chemiczny w niskich stężeniach
sprzęt wrażliwy na temperaturę (endoskopy, narzędzia chirurgiczne, stomatologiczne)
· fizyczne
*promieniowanie ultrafioletowe
maksymalny efekt zabijający formy żywe (DNA, RNA)  dł. fali 254 nm
lampy bakteriobójcze  dezynfekcja sal operacyjnych, sal chorych, boksów, stołów do pracy
jałowej...  czas pracy lampy jest ograniczony  prowadzić rejestr zużycia!!!
UV nie penetruje, działa tylko na powierzchnię !!!
 * ultradz
więki - rozbijają komórki , 20-100 kHz  do mycia delikatnych narzędzi
* filtracja, np. powietrza, roztworów wodnych
Cechy środka dezynfekcyjnego
" Szeroki zakres działania: B - bakteriobójczy, Tbc - prątkobójczy, F - grzybobójczy, V - inaktywujący wirusy, S -
sporobójczy
" Szybkie działanie, małe stężenie
" Szybka i całkowita degradacja
" Trwałość koncentratu i roztworu użytkowego
" Dobra rozpuszczalność w wodzie
" Wysoka tolerancja na twardÄ… wodÄ™ i substancje organiczne zawarte w dezynfekowanym materiale
" Brak działania korodującego
" Brak oddziaływania na skórę i drogi oddechowe
" Niska cena
Wykaz środków dopuszczonych do użycia - wciąż uaktualniany obejmuje:
nazwa preparatu, zakres działania, zawartość substancji czynnej, zalecane stężenie robocze, nazwa producenta
Mechanizmy działania śr. dezynfekujących
" Uszkodzenie błony komórkowej - wypłynięcie zawartości (czwartorzędowe związki amoniowe, alkohole, fenole, związki
chloru)
" Denaturacja błony komórkowej, zablokowanie przebłonowej wymiany składników (aldehydy)
" Utlenianie enzymów (związki uwalniające tlen, podchloryny, nadoctany)
Często stosuje się mieszaniny kilku związków + inhibitory korozji, związki obniżające napięcie powierzchniowe,
olejki eteryczne, aktywatory&
Substancje czynne stosowane w dezynfekcji
" Aldehydy  mrówkowy, glutarowy, glikosal (glioksal)  drażniące, b.dobre - w wyższych stężeniach inaktywują
przetrwalniki
" Pochodne fenolu  nie działają na przetrwalniki, przykry zapach
" Alkohole  bakterie i grzyby, stężenie 40-70%,etanol, izopropanol, do odkażania skóry
" Czwartorzędowe związki amonowe  chlorek benzyloalkilodwumetyloamonowy, nieaktywne wobec prątków, wirusów,
dobra tolerancja przez skórę, eliminacja
" Biguanidy  chlorheksydyna, j.w.
" Tlen aktywny  wydzielany przez nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy, nadboran, nadwęglan, szerokie spektrum, dobry
rozklad
" Chlorowce (halogeny)  chlor (woda), jod, drażniące działanie, bakterie, grzyby, wirusy
" Związki powierzchniowo czynne (detergenty)  redukcja napięcia powierzchniowego,  pomagają związkom
dezynfekujÄ…cym
" ZwiÄ…zki kompleksujÄ…ce  fosforany, karboksylaty, intensywne mycie, jw..
" Sole alkaliczne  węglany, borany, krzemiany, wchodzą w reakcje z olejami, zmydlają, chronią metale przed korozją
" Barwniki i olejki zapachowe  dodawane do śr. dez.  estetyka, zapach, dezynfekcja skóry
Co wpływa na dezynfekcję?
" właściwości czynnika dezynfekcyjnego  rodzaj i stężenie związków aktywnych i wspomagających
działanie bójcze: podstawowe - bakterie, wirusy, grzyby  formy wegetatywne
szerokie - prÄ…tki, + grzyby+ przetrwalniki + zarodniki
" rodzaj i liczba drobnoustrojów  duże , małe zanieczyszczenie
" oporność na śr. dezynfekcyjne
" warunki środowiska
* temperatura, czas działania, pH, dostęp śr. dezynf. do wszystkich miejsc  jeżeli środek (nie
wszystkie) działa w wyższym stężeniu lub dłużej może dać efekt sterylizacji
* czynniki zanieczyszczające - ropa, śluz, krew, kał, ziemia...
zw. chemiczne koagulują białka i chronią drobnoustroje
najpierw dezynfekcja wstępna, potem mycie właściwe, potem dezynfekcja/sterylizacja końcowa !!!
* typ, budowa, stopień zagrożenia przedmiotu dezynfekowanego
stetoskop, endoskop  części optyczne, narzędzia operacyjne...
" oddziaływanie na personel (drażniące), koszt, biodegradacja..
metoda dezynfekcji powinna być: skuteczna, nie niszczyć sprzętu, nie szkodzić personelowi i choremu, ekonomiczna
Dobór środka dezynfekcyjnego
" Narzędzia, sprzęt medyczny, powierzchnie zanieczyszczone materiałem biologicznym - B, Tbc, V, F
" Powierzchnie wolne od zanieczyszczeń organicznych (podłogi, meble, stoliki zabiegowe) - B
" Powierzchnie wilgotne, wolne od zanieczyszczeń organicznych (maty podłogowe w łazienkach, kąpieliskach) - B, F
Sterylizacja
" wysokotemperaturowa (>100o C)
* para wodna w nadciśnieniu (nasycona) autoklawy przepływowe,
próżniowe
121o C - 1 atm - 20 min ; 134o C - 2 atm - 5-6 min
* suche gorące powietrze (suszarki)  szkło, wazelina, narzędzia..
140o C - 3 godz.; 160o C - 2 godz. 170o C  1 godz.
* wyżarzanie, spalanie
" Niskotemperaturowa (<100o C)
* chemiczna  aldehyd glutarowy 2%, kw. nadoctowy 0,5%, nadtlenek wodoru, ozon
* gazowa  tlenek etylenu  potem musi być degazacja
pary formaldehydu + 60o C
* plazmowa  4. stan materii - b.dobra (endoskopy), 40o C, 75 min. droga
* radiacyjna: sprzęt do jednorazowego użytku  cewniki, strzykawki, probówki plastikowe, wymazy
- promieniowanie gamma (izotop kobaltu 60Co) przenikliwe
- wiązka elektronów z akceleratora liniowego
* filtracja  mechaniczna sterylizacja płynów biologicznych wrażliwych na temperaturę, związki chemiczne:
surowice, witaminy, hormony, cukry....
- filtry szklane, porcelanowe, azbestowe, membranowe
Zasady prawidłowej sterylizacji
" Dezynfekcja wstępna - ochrona personelu przed możliwym zakażeniem
" Mycie - ręczne (szczoteczki), myjnie, urządzenia myjąco-dezynfekujące i osuszenie
" Pakowanie sterylizowanych przedmiotów
" Sterylizacja właściwa (wg zaleceń producenta)
" Przechowywanie - miejsce, czas, zabezpieczenie przed kontaminacjÄ…
" Wyjęcie narzędzi z opakowań -zabezpieczenie sterylności przed użyciem
Kontrola procesu sterylizacji - potwierdzenie skuteczności działania bójczego
" wskaz
niki fizyczne  temperatura, ciśnienie, czas, stała kontrola !!
" wskaz
niki chemiczne  wynik natychmiast, zmiana barwy
kilka klas: wskaz
niki procesu, pojedynczego parametru, wieloparametrowe, zintegrowane, emulacyjne
rurki Browna, taśmy papierowe samoprzylepne, wskaz
niki bibułowe..
wskaz
niki biologiczne  wynik po kilku dniach ale najbardziej miarodajny
Sporal A  do autoklawu (Geobacillus stearothermophilus)
Sporal S  do  suszarki i tl. etylenu (Bacillus subtilis obecnie B. atrophaeus)
Bacillus pumilus - sterylizacja radiacyjna
Bacillus  laseczki, tworzÄ… przetrwalniki !!
Wybór metody dezynfekcji/sterylizacji wynika z ryzyka związanego z użyciem danego przedmiotu, przebywaniem
w danym pomieszczeniu  ustala się ścisłe procedury postępowania (lekarz mikrobiolog, epidemiolog, pielęgniarka
epidemiologiczna  zespół ds.zwalczania zakażeń szpitalnych)
Podział sprzętu szpitalnego w zależności od ryzyka zakażenia:
* niskie ryzyko przeniesienia zakażenia  kontakt z nienaruszoną skórą
termometr, basen, bielizna pościelowa, meble, podłoga
mycie, dezynfekcja środkiem o niskiej aktywności  alkohole, fenole, jodofory
* średnie  kontakt z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą
lusterko laryngologiczne, endoskopy, sprzęt do sztucznej wentylacji
aldehyd glutarowy (10 min), kwas nadoctowy, chlor lub sterylizacja
* wysokie  kontakt naturalnie jałowymi obszarami ciała: tkanki, krew
narzędzia chirurgiczne, igły, cewniki, wszczepy
sterylizacja !!! ewentualnie: aldehyd glutarowy (20 min), kwas nadoctowy
Zasady planowania gabinetu/pracowni
" Rozdział między strefami czystymi a brudnymi  oddzielenie przedmiotów skażonych od czystych/sterylnych,
przechowywanie sprzętu sterylnego do momentu jego użycia, ułatwienie mycia i dezynfekcji, ułatwienie transportu ze
strefy brudnej do czystej
" Jak najmniej powierzchni trudnych do utrzymania w czystości  ułatwione mycie i dezynfekcja
" Jedzenie, palenie - zabronione w strefach skażonych
" Wykładzina winylowa, bez łączeń odporna na środki dezynfekcyjne i częste czyszczenie
" Wentylacja (3 wymiany na godzinę), zminimalizować wymianę z sąsiednich pomieszczeń
" Usuwanie odpadów  każdy materiał po kontakcie z pacjentem  potencjalnie zagrożony - spalanie, sterylizacja -
specjalne pojemniki na igły, skalpele, płytki& odpady medyczne nie mogą mieszać się z odpadami gospodarczymi
(różnego koloru worki)