Ostrzyżek A, Health 2014, 49(4): 679-684a doświadczanie schizofrenii
Hygeia PublicMarcinkowski JT. Jakość życia 679
Jakość życia a doświadczanie schizofrenii
Quality of life and experience of schizophrenia
Artur Ostrzyżek 1/, Jerzy T. Marcinkowski 2,3/
1/
Zakład Pedagogiki Terapeutycznej, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Filia w Piotrkowie Trybunalskim
2/
Zakład Higieny, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
3/
Wydział Studiów Społecznych, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu
Każda z chorób, będąc swoistym zakłóceniem stanu równowagi Each disease, by disrupting a dynamic balance system, causes various
dynamicznej ustroju, powoduje określone, negatywne konsekwencje negative consequences in terms of the possibility of correct functioning
w zakresie możliwości prawidłowego funkcjonowania jednostki. Byłoby of an individual. It would be a misinterpretation to claim that somatic
nadużyciem twierdzić, że choroby somatyczne o znanej etiologii, diseases of known etiology, course, and treatment limit the patient only at
przebiegu i leczeniu ograniczają pacjenta wyłącznie na poziomie utraty the level of the loss of function, or an organ function. There is still a whole
funkcji, czy czynności narządu. Istnieje przecież cała grupa chorób group of chronic diseases directly influencing the patients social situation
przewlekłych rzutujących bezpośrednio na sytuację społeczną chorego and their social environment. However, only the health consequences
i powiązane z nią otoczenie społeczne. Dopiero jednak następstwa of mental illnesses imply the deficits in the area of social interaction that
zdrowotne chorób psychicznych implikują takie deficyty w sferze cover the whole area of human existence. A wide biopsychosocial range
interakcji społecznych, które są w stanie objąć swoim zasięgiem cały of dysfunctions is not only of diagnostic and therapeutic importance, but
obszar egzystencjalny człowieka. Szeroki wymiar biopsychospołeczny also of prognostic and individually varied. The quality of life, identified as
tych dysfunkcji ma nie tylko znaczenie diagnostyczne i terapeutyczne, a positive indicator of health is the parameter of assessment the results
ale również prognostyczne, indywidualnie zróżnicowane. Parametrem, of which can be successfully used in psychiatric practice. The results of
którego wyniki oceny mogą zostać z powodzeniem wykorzystane several studies have shown that the assessment of the quality of life  for
w praktyce psychiatrycznej, jest jakość życia, identyfikowana jako people with mental illness  is not only possible, but also desirable, or
pozytywny wskaz
nik zdrowia. Wyniki wielu badań naukowych dowodzą, even necessary, as in the case of patients with schizophrenia.
iż ocena jakości życia  w odniesieniu do osób chorych psychicznie  nie
Key words: schizophrenia, quality of life, health condition of patients
tylko jest możliwa, ale wręcz pożądana lub nawet niezbędna, jak ma to
miejsce w przypadku chorych cierpiÄ…cych na schizofreniÄ™.
Słowa kluczowe: schizofrenia, jakość życia, sytuacja zdrowotna
chorych
© Hygeia Public Health 2014, 49(4): 679-684 Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr n. med. Artur Ostrzyżek
www.h-ph.pl
Zakład Pedagogiki Terapeutycznej, Uniwersytet
Jana Kochanowskiego w Kielcach, Filia w Piotrkowie Trybunalskim
Nadesłano: 10.10.2014
ul. Słowackiego 114/118, 97-300 Piotrków Trybunalski
Zakwalifikowano do druku: 03.12.2014
tel. [phone], e-mail: [e-mail]
Problematyka jakości życia na gruncie poznania kiwaniach, co ma oczywisty związek z prowadzonym
psychiatrycznego leczeniem i rehabilitacją. W takim ujęciu zyskuje
ona szerszy, humanistyczny wymiar. Wydaje się, że
Wokół problematyki jakości życia wciąż koncen-
podejście takie w odniesieniu do nauk medycznych
truje siÄ™ uwaga badaczy wielu dyscyplin naukowych.
jest uzasadnione, a najbliższe psychiatrii, gdzie lekarz
Na gruncie nauk medycznych, przy panującej względ-
 siłą rzeczy  zostaje wciągnięty w świat przeżyć
nej zgodzie autorów publikacji naukowych co do jej
chorego i odgrywa w nim ważną rolę. Stopniowo po-
definicji i możliwości pomiaru, coraz powszechniej
znając chorego przekonuje go, że jest traktowany jak
dokonuje się oceny jakości życia przy udziale czyn-
żywy i prawdziwy człowiek, a nie przedmiot mani-
ników zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych,
pulacji badawczych i terapeutycznych według z góry
w odniesieniu do różnych jednostek chorobowych.
ułożonych schematów teoretycznych. Płaszczyzna
Część badaczy jest nawet zdania, że pomiar jako-
obserwacji psychiatrycznej jest płaszczyzną poziomą
ści życia organicznie wpisany jest w nurt medycyny
 i w tej samej mierze obserwujÄ… siÄ™ wzajemnie i na
skoncentrowanej na chorym, jego potrzebach i ocze-
siebie oddziałują, obserwator i obserwowany.
680 Hygeia Public Health 2014, 49(4): 679-684
Podmiotowość tej relacji polega również na tym, iż może wynika to faktu dookreślenia pojęcia jakości
w badaniu psychiatrycznym staramy się widzieć czło- życia uzależnionej stanem zdrowia odrębną miarą,
wieka w aspekcie przyszłościowym, tzn. zrozumieć jak tj. HRQOL (Health-Related Quality of Life) przez
on sam rzutuje siebie w przyszłość, a kontakt  twarzą Schippera w 1996 r. [5].
w twarz, na scenie najbardziej autentycznego dramatu
Wskazanie przez WHO na zwiÄ…zek optymalnego
ludzkiej psychiki odbywa się w atmosferze intymności
poziomu zdrowia z pełnym dobrostanem bio-psy-
i nierzadko niezwykłego napięcia emocjonalnego [1].
cho-społecznym człowieka było w istocie dla nauk
Trudno nie dostrzec potrzeby, a zarazem specyfiki medycznych nie tylko odejściem od biomedycznego
i doniosłości kontaktu psychiatrycznego, w którym modelu zdrowia, ale również proklamacją nowego,
chory poszukuje wszechstronnej pomocy, a więc uwol- podmiotowego wzorca relacji i komunikowania się
nienia od dręczącej go choroby. Na gruncie poznania z chorym.
psychiatrycznego badania z zakresu jakości życia
Nieprzypadkowo wielu ze współczesnych definicji
prowadzone sÄ… stosunkowo niedawno. Momentem
jakości życia można by przypisać psychiatryczny rodo-
przełomowym okazał się okres deinstytucjonalizacji
wód. Wydaje się, że wynika to z samej natury spotkania
opieki psychiatrycznej, od początku lat 60. ubiegłe-
psychiatrycznego, będącego emanacją przyrodnicze-
go stulecia, kiedy to  zgodnie z przyjętą koncepcją
go i humanistycznego nurtu w poznaniu człowieka
 uwalniania chorych od traumy całodobowej hospi-
chorego, kierujÄ…cego siÄ™ w stronÄ™ jego subiektywnych
talizacji, masowo wypisywano pacjentów ze szpitali
doznań, samopoczucia i pozycji życiowej. Poza tym,
psychiatrycznych. Jak się okazało, lokalne środowi-
choroby na podłożu psychicznym wciąż są w grupie
ska społeczne nie były dostatecznie przygotowane
najbardziej negatywnie rzutujących na jakość życia
organizacyjnie do przyjęcia tak dużej grupy chorych,
pacjentów.
a dzienna forma sprawowania opieki znajdowała się
M. Jarema uzasadnia potrzebÄ™ prowadzenia oceny
w stadium wdrażania do funkcjonowania.
jakości potrzebą poszerzenia wiedzy o chorym o su-
Z konieczności niejako więc, zwrócono uwagę
biektywnie odbierane przez niego poczucie satysfakcji
na złą sytuację życiową wypisanych pacjentów i pod-
życiowej w kontekście własnych potrzeb i możliwości
jęto próbę określenia czynników ją warunkujących
[6]. Na poziom tej subiektywnej satysfakcji, szcze-
z pozycji doświadczanych przez chorych zaburzeń
gólnie w odniesieniu do chorych przewlekle, wpływa
psychicznych.
zminimalizowanie w wyniku zastosowanego leczenia,
Początkowo brak spójnej koncepcji jakości życia cierpienia związanego z przeżywaniem choroby. Nową
i zgody, co do jej obszarów składowych, a potem ce- wykładnią sukcesu terapeutycznego jest więc obecnie,
lowanych narzędzi pomiaru, nie zachęcał badaczy do poza czasem przeżycia, jakość życia mierzona wartoś-
pogłębionej analizy zagadnienia. Pomimo tego, kolej- cią subiektywnych odczuć chorego, i to on ostatecznie
ne lata przyniosły już szereg doniesień dotyczących ocenia w jakim zakresie leczenie było skuteczne [7].
charakterystyki jakości życia chorych w wybranych
W praktyce psychiatrycznej czynnik subiektywny
jednostkach klinicznych, co umożliwiło porównywa-
 w ocenie stanu psychicznego pacjenta  ma duże
nie rezultatów różnych terapii i programów pomoco-
znacznie diagnostyczne i rokownicze. PrzyjmujÄ…c
wych [2].
jednak obniżony krytycyzm pacjenta w ocenie własnej
Koncepcja jakości życia przyszła również w sukurs sytuacji chorobowej, nie wolno nie uwzględnić zna-
zagadnieniom ekonomicznym, związanym z koszto- czenia również danych dotyczących funkcjonowania
chłonnym stosowaniem nowych leków, głównie anty- społecznego i zawodowego chorego. Może bowiem zda-
depresyjnych i antypsychotycznych. Aby udowodnić rzyć się, iż chory obiektywnie znajdujący się w trudnej
potrzebę ich stosowania, odwoływano się nie tylko do sytuacji życiowej wysoko ocenia swoją jakość życia, co
miar obiektywnych, ale i subiektywnych związanych wypełnia znamiona tzw.  paradoksu zadowolenia .
bezpośrednio z odczuciami chorych [3]. Istnieją również sytuacje kliniczne, w których zależ-
ność ta jest dokładnie odwrotna.
Literatura przedmiotu dostarcza szeregu definicji
jakości życia, które uwzględniają rozliczne uwarunko- Rozbieżności między perspektywą subiektywną
wania i aspekty satysfakcji życiowej jednostek. Jakość a sytuacją obiektywną można interpretować w kontek-
życia  definiowana przez Światową Organizację ście wiedzy i praktyki klinicznej, a wydaje się również,
Zdrowia  uwzględnia postrzeganie przez jednostkę pewnej intuicji lekarza psychiatry [8].
swojej pozycji w życiu w kontekście kultury, systemu
J. Meder opisuje fakt wystÄ…pienia zaburzenia psy-
wartości, w którym żyje, relacji do własnych celów,
chicznego w kategoriach dużego i destabilizującego
oczekiwań, standardów i zainteresowań [4]. To bardzo
doświadczenia, którego koszty emocjonalne mogą
pojemna i zarazem trafna charakterystyka konceptu
utrzymywać się długo po ustąpieniu objawów podsta-
jakości życia, choć bez odniesienia do zwykłych miar
wowych [9].
biologicznych i sytuacji zdrowotnej jednostki. Być
Ostrzyżek A, Marcinkowski JT. Jakość życia a doświadczanie schizofrenii 681
Wyniki badania jakości życia możemy zastosować pojawiły się nowe koncepcje diagnostyczne, a do tera-
do identyfikacji potrzeb życiowych chorych i poprawy pii wdrożono swoiście działające leki neuroleptyczne
efektywności procesu terapeutycznego oraz alokacji [11].
i planowania opieki psychiatrycznej, a porównując
Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasy-
wyniki subiektywnej jakości życia z oceną kliniczną
fikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10
stanu zdrowia pacjentów, można próbować ustalić, czy
 Zaburzenia schizofreniczne cechują się ogólnie pod-
istnieje związek pomiędzy występowaniem i nasile-
stawowymi i charakterystycznymi zakłóceniami my-
niem poszczególnych objawów a subiektywną oceną
ślenia i spostrzegania, jak również niedostosowanym
jakości życia chorych.
i spłyconym afektem. Jasna świadomość i sprawność
W odniesieniu do chorych z zaburzeniami psy- intelektu są zwykle zachowane, choć z czasem mogą
chicznymi dodatkowym atutem oceny jakości życia pojawiać się pewne deficyty poznawcze. Najważ-
może być możliwość wykorzystania jej wyników niejsze objawy psychopatologiczne obejmują: echo
w kampaniach informacyjnych na rzecz przeciwdzia- myśli, nasyłanie oraz zabieranie myśli, rozgłaśnianie
łania stygmatyzacji. (odsłonięcie) myśli, postrzeganie urojeniowe oraz uro-
jenia oddziaływania, wpływu lub owładnięcia, głosy
Panujące wciąż stereotypy na temat chorób psy-
omamowe komentujÄ…ce lub dyskutujÄ…ce o pacjencie
chicznych, często odzwierciedlają dawny, paternali-
w trzeciej osobie, zaburzenia myślenia i objawy nega-
styczny obraz psychiatrii nie pozbawionej stygmatów
tywne. Przebieg schizofrenii może być albo ciągły, albo
i uprzedzeń, daleki od możliwości pogłębionej eks-
epizodyczny, z postępującym lub stabilnym deficytem,
ploracji badawczej, pełen fobii i nieprzewidywalnych
lub też może być to jeden lub więcej epizodów z pełną
zachowań pacjentów z dysfunkcją psychiczną [10].
lub częściową remisją &  [12].
Przyjęcie takiej perspektywy utrudnia, a nawet wyklu-
cza udzielenie psychicznie chorym pomocy i wsparcia, W schizofrenii przewlekajÄ…cej siÄ™ (rezydualnej)
których oczekują, a jest to powinność od której nie zwykle widać wyraz
ny postęp psychozy z negatywnie
wolno się uchylać. nacechowanymi objawami, takimi jak: ogranicze-
nie aktywności psychoruchowej, spłycenie afektu,
Wyniki wielu badań naukowych dowodzą, iż
bierność i brak inicjatywy, zubożenie ilości i treści
ocena jakości życia w odniesieniu do osób chorych
wypowiedzi, upośledzenie komunikacji pozawer-
psychicznie nie tylko jest możliwa, ale wręcz pożądana
balnej oraz ubóstwo zachowań społecznych. Należy
lub nawet niezbędna, jak ma to miejsce w przypadku
sądzić, że właśnie znaczne deficyty w umiejętnościach
chorych cierpiÄ…cych na schizofreniÄ™ [np. 3, 9].
społecznych, ograniczające pole życiowe pacjenta
i powodujące wycofywanie się z pełnionych ról spo-
Jakość życia w schizofrenii
Å‚ecznych, najbardziej rzutujÄ… na egzystencjalnÄ… sferÄ™
Gdyby podzielić pogląd Carlssona, to z
ródła
życia chorych.
z okresu starożytnego Egiptu, od drugiego tysiąclecia
Granicę, która oddziela świat własny chorego na
przed narodzeniem Chrystusa, zawierajÄ… opisy depre-
schizofrenię od otaczającego świata, a subiektywne
sji, otępienia i schizofrenii, brak jednak przekonywu-
od obiektywnego, porównywał Kępiński do błony ko-
jących dowodów w postaci szczegółowych raportów
mórkowej, która oddziela istotę żywą od jej środowiska
dotyczÄ…cych zachowania chorych.
i daje człowiekowi poczucie własnej odrębności, ta
Udokumentowane opisy dementia praecox pocho-
w schizofrenii zostaje brutalnie przerwana. Doświad-
dzÄ… od Bénédicta Morela1/ z 1860 r., a potem Emila
czane przeżycia, doznania i myśli schizofreników
Kraepelina 2/. W 1911 r. Eugen Bleuler 3/ opisał choro-
z jednej strony, a utrudnione próby choćby wniknięcia
bę z perspektywy psychodynamicznej i nadał jej nową
w istotÄ™ choroby z drugiej, uprawniajÄ… do podejmowa-
nazwÄ™  schizofrenia. PodstawowÄ… obserwacjÄ… Bleulera
nia wciąż nowych wysiłków badawczych [13].
była teza o rozszczepieniu między myślami a emocjami
A. Smith jest zdania, że samo postawienie rozpo-
chorych oraz model klasyfikacji cztery A: 1. Autyzm,
znania schizofrenii jest istotne nie dlatego, że istnieje
2. upośledzenie Asocjacji myślowych, 3. Ambiwalen-
jakieÅ› wyraz
nie sprecyzowane jej leczenie, ale dlatego,
cja i 4. niedostosowanie Afektu. Ze względu na to,
że w pewien sposób porządkuje klasyfikację pozosta-
że wspomniane objawy występują w wielu chorobach
łych chorób psychicznych [14].
psychicznych, schemat  cztery A poddano krytyce
Powszechnie wiadomo, iż te same (lub bardzo
jako zbyt ogólny i mało swoisty. W połowie XX wieku
podobne) objawy kliniczne mogą towarzyszyć zgoła
1/
Bénédict Augustin Morel (1809-1873)  francuski lekarz psychiatra.
różnym jednostkom chorobowym. Ustalenie diagnozy
WprowadziÅ‚ do medycyny termin démence précoce, przyjÄ™ty póz
niej
powoduje jednak, że psychiatra ma za sobą najtrudniej-
przez Kraepelina na określenie opisanej przez niego grupy psychoz
szy odcinek drogi i może podążać wyznaczonym, choć
2/
Emil Wilhelm Magnus Georg Kraepelin (1856-1926)  niemiecki
wciąż niepewnym szlakiem terapeutycznym [1].
lekarz psychiatra, twórca klasyfikacji chorób psychicznych
3/
Eugen Bleuler (1857-1939)  szwajcarski lekarz psychiatra
682 Hygeia Public Health 2014, 49(4): 679-684
W okresie minionych kilku dekad, zainteresowa- chorych z grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia
nie problemem jakości życia w grupie osób cierpiących choroby niedokrwiennej serca [21].
na schizofreniÄ™ wyraz
nie zwiększyło się. Złożyły się na
Porównanie wielkości efektu terapeutycznego
to zarówno potrzeby w zakresie doskonalenia terapii
w grupie chorych somatycznie i pacjentów z depresją,
wynikające z oczekiwań chorych doświadczających
wskazuje na istotne powiÄ…zanie go z poziomem samo-
poważnych dysfunkcji, jak również pojawiające się
akceptacji i obrazem własnej osoby [22].
możliwości leczenia w tym zakresie, wynikające
J. Bobes i wsp. zaobserwowali następujące predy-
z wysokiej skuteczności leków przeciwpsychotycz-
katory i wskaz
niki jakości życia:
nych w porównaniu do neuroleptyków [15].
" istotnie niższą jakość życia osób cierpiących na
Obecnie za główne determinanty jakości życia
schizofrenię w porównaniu do populacji generalnej
w schizofrenii przyjmuje się: nasilenie objawów cho-
lub osób chorujących somatycznie,
roby, poziom funkcjonowania psychospołecznego
" osoby młode, kobiety, osoby pozostające w związku
oraz obecność niepożądanych objawów wywołanych
małżeńskim oraz o niższym poziomie wykształce-
przyjmowaniem leków [16, 17].
nia odczuwają wyższą jakość życia,
J. Caron i wsp. są zdania, że na obraz QOL tej " przewlekający się czas choroby generuje niższą
grupy pacjentów składają się również takie zmienne jakość życia,
społeczno-demograficzne, jak: płeć, wiek, poziom " współwystępowanie objawów depresyjnych koreluje
edukacji, stan zatrudnienia oraz ogólne uwarunko- dodatnio z niską jakością życia chorych,
wania życiowe, zaś wśród zmiennych klinicznych: " połączenie farmakoterapii, technik psychoterapeu-
trafność diagnozy, wiek przy pierwszej hospitalizacji tycznych oraz wspólnotowych programów wsparcia
oraz obecność hospitalizacji w przeciągu ostatnich 12 jest optymalnym postępowaniem z punktu widze-
miesięcy [18]. nia powodzenia terapii [23].
Szczegółowe cele leczenia w schizofrenii obejmują W wyniki badań Fervaha i wsp. pokazały, iż
okres bliższy do 12 tygodni od rozpoczęcia leczenia, w próbie 1437 chorych z przewlekłą schizofrenią
ukierunkowany na objawową poprawę i zminimalizo- czynnikami istotnie obniżającymi jakość życia bada-
wanie skutków ubocznych leczenia. Okres pośredni nych okazały się: obecność objawów depresji, gorsze
trwający do 12 miesięcy mający na celu utrzymanie funkcjonowanie psychospołeczne, symptomy lęku
współpracy z chorym i poprawę jakości życia oraz i apatii oraz gorsza tolerancja na leczenie farmakolo-
docelowy, którego efektem będzie powrót chorego do giczne [24].
wypełniania satysfakcjonujących i produktywnych ról
Wyniki badań Woon`a i wsp. potwierdzają tezę,
życiowych [19].
że młody wiek, pozostawanie singlem i niski poziom
Obecnie możliwości zastosowania leków z grupy funkcjonowania społecznego mogą być powiązane
tzw. atypowych, oddziałujących nie tylko na objawy z istotnie niższą jakością życia, natomiast sam sto-
wytwórcze, ale również na te określane mianem ubyt- pień syntonii społecznej nie modeluje jednoznacznie
kowych, powodują, że pacjenci chętniej podejmują obrazu jakości życia w zakresie objawów czy deficytów
współpracę, a potem kontynuują terapię. Uzyskanie neuropoznawczych.
poprawy w zakresie inicjatywy chorego i udane próby
Autorzy stoją na stanowisku, że kliniczne, neuro-
włączania go w czynności dnia codziennego mogą sku-
poznawcze i funkcjonalne czynniki nie tylko wyzna-
tecznie eliminować apatię, uczucie pustki i ogólnego
czają obszary jakości życia chorych ale pełnią rolę inte-
zagubienia.
grujÄ…cÄ… QOL z optymalnymi wynikami leczenia [25].
Negatywny stosunek chorego do leczenia i współ-
Większość klinicystów jest zgodna co do tego, że
występowanie depresji mają najsilniejszy związek z ni-
alternatywÄ… dla typowych hospitalizacji psychiatrycz-
ską oceną jakości życia w tej grupie chorych [20].
nych mogą być oddziały dzienne, szczególnie korzyst-
Obserwowane wycofanie społeczne u chorych na ne w leczeniu i rehabilitacji pacjentów z rozpoznaniem
schizofrenię często powoduje, że nie poszukują oni schizofrenii, zwłaszcza przewlekłej, a także u dzieci
pomocy nawet w przypadku poważnych dolegliwości ponieważ kontakt z rodziną nie ulega zaburzeniu
somatycznych, a w konsekwencji nie podejmujÄ… lecze- poprzez hospitalizacjÄ™ [26].
nia w tym zakresie. Do najczęściej współwystępujących
W chwili obecnej za podstawową i najważniejszą
zaburzeń niepsychiatrycznych należą: cukrzyca,
procedurę psychoterapeutyczną wspomagającą dłu-
zespół metaboliczny, choroby zakaz
ne (zwłaszcza
gotrwałe stosowanie leków uważa się oddziaływanie
przenoszone drogą płciową) oraz choroby układu
psychoedukacyjne wobec rodziny i chorego. Dostar-
oddechowego, takie jak: rozedma płuc i przewlekłe
czona choremu koncepcja choroby powinna uzyskać
zapalenie oskrzeli oraz hiperlipidemia. Wszystkie
jego akceptację i umożliwiać aktywne uczestnictwo
osoby z rozpoznaną schizofrenią należy uznawać za
w procesie terapeutycznym [27].
Ostrzyżek A, Marcinkowski JT. Jakość życia a doświadczanie schizofrenii 683
Zwykle podział programów psychoedukacyjnych Z czasem uzyskano mniej lub bardziej spójne dane
obejmuje: o jej częstości występowania, naturalnym przebiegu
1. Cele bezpośrednie: i niektórych czynnikach ryzyka.
 nabywanie przez rodziny wiedzy i kompetencji
Zdobycie informacji na temat wpływu połączo-
w sprawowaniu opieki nad chorym,
nych czynników ryzyka ułatwią już prowadzone
 poprawa komunikacji w rodzinie,
badania prospektywne, szczególnie grup zagrożonych
 budowa sieci oparcia społecznego i aktywizacji
czynnikami podwyższonego ryzyka. Ich zidentyfiko-
członków rodziny, między innymi w celu złago-
wanie mogłoby uchronić osoby najbardziej narażone,
dzenia takich cech jak stygmatyzacja i izolacja
przed katastrofalnymi skutkami pierwszego epizodu
społeczna,
schizofrenii [32].
2. Cele pośrednie:
Z całego katalogu dysfunkcji psychicznych jest
 poprawa współpracy terapeutycznej z chorym,
schizofrenia najbardziej tajemniczą z chorób, a w jej
 zmniejszenie ryzyka nawrotów,
doświadczaniu jest nawet coś niezwykłego. Składają
 poprawa skuteczności oddziaływań rehabili-
się na to przykłady cierpiących na schizofrenię sław-
tacyjnych dotyczących chorych, a zwłaszcza
nych ludzi takich, jak: Friedrich Wilhelm Nietzsche 4/,
poprawa funkcjonowania społecznego [28].
Immanuel Kant 5/, Georg Wilhelm Friedrich Hegel 6/,
Aktywna psychoedukacja uruchamia i wspiera
Józef Maria Hoene-Wroński 7/ w odniesieniu do któ-
rezerwy odpornościowe ustroju, kształtuje niezależ-
rych nie wyklucza się, że leżała u z
ródeł ich geniuszu,
ność osobistą chorych, wzmacnia ich sferę motywa-
a także wielka różnorodność opisywanych zmiennych
cyjnÄ… i wskazuje alternatywne sposoby radzenia sobie
klinicznych i obserwowanych zachowań chorych.
z chorobą, może tym samym prowadzić do osiągania
Współczesne czasy, określane przez Kępińskie-
lepszej jakości życia psychicznie chorych [29].
go mianem ery  metabolizmu sygnalizacyjnego ,
M. Jarema i wsp. są zdania, że wpływ poprawy kli-
w których zagubiony człowiek z chaosu docierających
nicznej na jakość życia lepiej jest oceniać po dłuższym
informacji, nie jest w stanie stworzyć jakiejkolwiek
upływie czasu od badania wyjściowego, gdyż istotna
spójnej i logicznej koncepcji życia i wszechobecny
zmiana QOL może nie być zauważana przez wiele
negatywizm sprzyjajÄ… zachorowaniu [13].
miesięcy [30].
Choroba wpływa degradująco na wszystkie sfery
R. Hoflacher pyta retorycznie: czy nie jest tak, że
funkcjonowania człowieka i wręcz burzy jego porządek
bolesne i graniczne doświadczenia psychiczne nadają
egzystencjalny. W równym stopniu cierpi pacjent, jak
życiu głębi, znaczenia i tajemnicy? [31].
i jego otoczenie społeczne. W tym aspekcie wyniki
Być może istnieje odpowiedz
twierdząca na py- badania jakości życia w schizofrenii mogą dostarczyć
tanie o pozytywny sens cierpienia psychicznego ale istotnych danych dla poprawy skuteczności prowa-
to właśnie chęć uwolnienia człowieka od choroby dzonej terapii i rehabilitacji z pozycji najważniejszego
i bólu przyświecała medycynie od zarania dziejów podmiotu w psychiatrii  chorego.
i to ona w efekcie przesądziła o kierunku rozwoju
naszej cywilizacji. Pomimo niekwestionowanych
osiągnięć w zakresie diagnostyki i terapii zaburzeń
4/
psychicznych, można zaryzykować twierdzenie, iż
Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844-1900)  filozof, filolog klasyczny,
prozaik i poeta
w odniesieniu do pełnego wdrożenia ich profilaktyki
5/
Immanuel Kant (1724-1804)  niemiecki filozof oświeceniowy,
wciąż jesteśmy w połowie drogi.
profesor logiki i metafizyki, twórca filozofii krytycznej (transcenden-
Na szczęście nie jest to tylko wynik zaniedbań
talnej)
6/
organizacyjnych, brak odpowiednich programów czy
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)  niemiecki filozof,
twórca nowoczesnego systemu idealistycznego
potrzebnej do ich realizacji wiedzy. Sama wiedza na
7/
Józef Maria Hoene-Wroński (1776-1853)  polski matematyk,
temat epidemiologii schizofrenii jeszcze ćwierć wieku
fizyk, filozof, ekonomista i prawnik, przedstawiciel polskiej filozofii
temu była czystą kartą.
mesjanistycznej
684 Hygeia Public Health 2014, 49(4): 679-684
Piśmiennictwo / References
1. Kępiński A. Poznanie chorego. PZWL, Warszawa 1989. 19. Kopczyński Z, Czernikiewicz A. Wpływ deficytów
poznawczych na jakość życia w schizofrenii. Curr Probl
2. Bulinger M. Generic quality of life assessment in psychiatry.
Psychiatry 2011, (12)4: 415-419.
Potentials and limitations. Eur Psychiat 1997, 12(4):
203-209.
20. Jarema M, Konieczyńska Z, Główczak M, Szaniawska A,
Meder J i wsp. Próba analizy subiektywnej oceny jakości
3. Kasperek B, Spiridonow K, Meder J. Jakość życia osób
życia pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii lub depresji.
przewlekle chorych z rozpoznaniem schizofrenii. [w:]
Psychiatr Pol 1995, 29(5): 641-654.
Rehabilitacja przewlekle chorych psychicznie. Meder J (red).
Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Kraków 2000.
21. Dixon L, Messias E, Wohlheiter K. Współwystępowanie
zaburzeń niepsychiatrycznych. [w:] Schizofrenia.
4. WHOQOL Group. What Quality of Life? World Health
Lieberman JA, Stroup TS, Perkins DO (red). American
Forum 1996, 17: 354-356.
Psychiatric Publishing, Oriold 2006.
5. Schipper H, Clinch JJ, Olweny CLM. Quality of life studies:
22. Zboralski K, Gałecki P, Orzechowska A, Berent D,
definitions and conceptual issues. [in:] Quality of Life
Talarowska M. Obraz własnej osoby i akceptacja siebie
and Pharmacoeconomics in Clinical Trials. Spilker B (ed).
a osiągane efekty terapeutyczne u pacjentów chorych
Lippincott-Raven Publishers, Philadelphia 1996: 11-23.
psychicznie oraz somatycznie  badania porównawcze. Curr
6. Jarema M. Badanie jakości życia jako alternatywna forma
Probl Psychiatry 2011, 12(3): 276-284.
oceny stanu pacjenta. Now Med 1996, 4: 15-16.
, Bascaran MT, et al. Quality of
23. Bobes J, Garcia-Portilla MP
7. Ostrzyżek A, Marcinkowski JT. Wymiary jakości życia
life in schizophrenic patients. Dialogues Clin Neurosci 2007,
w podeszłym wieku. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4):
9(2): 215-226.
465-469.
24. Fervaha G, Agid O,Takeuchi H, et al. Clinical determinants
8. Majkowicz M, Zdun-Ryżewska A. Ocena jakości życia
of life satisfaction in chronic schizophrenia: Data from the
w zaburzeniach psychicznych  koncepcje, badania, narzędzia
CATIE study. Schizophr Res 2013, 151(1-3): 203-20.
pomiaru. Psychiat Prakt Klin 2009, 2(2): 100-114.
25. Woon PS, Chia MY, Chan WY, Sim K. Neurocognitive, clinical
9. Meder J. Rehabilitacja a psychiatria. Rehabil Med 1999, 3(3):
and functional correlates of subjective quality of life in Asian
11-12.
outpatients with schizophrenia. Prog Neuropsychopharmacol
10. Dobrzyńska E, Rymaszewska J, Kiejna A. Problem jakości
Biol Psychiatry 2010, (34)3: 463-468.
życia osób z zaburzeniami psychicznymi. Adv Clin Exp Med
26. Konieczyńska Z. Oddziały dzienne jako alternatywa
2007, 16(1) :173-178.
hospitalizacji dla różnych grup chorych psychicznie. Post
11. Stone HS. Schizofrenia i starsze terminy o zbliżonym
Psychiatr Neurol 1994, 3: 97-108.
znaczeniu-rys historyczny. [w:] Schizofrenia. Lieberman JA,
27. Meder J. Leczenie i rehabilitacja przewlekle chorych
Stroup TS, Perkins DO (red). American Psychiatric
psychicznie. [w:] Rehabilitacja przewlekle chorych psy-
Publishing, Oriold 2006.
chicznie. Meder J (red). Polskie Towarzystwo Psychiatryczne,
12. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób
Kraków 2000.
i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Rewizja dziesiąta. WHO,
28. Meder J. Psychiatria środowiskowa. Psychiatr Prakt Ogólnolek
2008.
2004, 4(3): 119-124.
13. Kępiński A. Rytm życia. Sagittarius, Warszawa 1992.
29. Ostrzyżek A, Kocur J. Psychoedukacja a jakość życia chorych
14. Smith A. Umysł. PZWL, Warszawa 1989.
z zaburzeniami psychicznymi. Med Dydakt Wychow 2006,
38(4): 48-50.
15. Bobes J, Paz Garcia-Portilla M, Bascaran M, et al. Quality of
life in schizophrenic patients. Dialogues Clin Neurosci 2007,
30. Jarema M, Konieczyńska Z, Główczak M, Szaniawska A i wsp.
(9)2: 215-226.
Próba analizy subiektywnej oceny jakości życia pacjentów
z rozpoznaniem schizofrenii lub depresji. Psychiatr Pol 1995,
16. Klamka A, Mazurowski K, Gezela M, Suwalska A. Czynniki
5(29): 641-654.
związane z jakością życia pacjentów ze schizofrenią. Badanie
przy zastosowaniu skali SQLS. Now Lek 2006, (75)6:
31. Hoflacher R. Psychiatria moich marzeń. Post Psychiatr
564-567.
Neurol 2013, 4(22): 233-237.
17. Schenkel LS, Spauling WD, Dilillo D, Silverstein SM. Histories
, Chen CH YU. Epidemologia. [w:] Schizofrenia.
32. Eaton W
of childhood maltreatment in schizophrenia: Relationships
Lieberman JA, Stroup TS, Perkins DO (red). American
with premorbid functioning, symptomatology and cognitive
Psychiatric Publishing, Oriold 2006.
deficits. Schizophr Res 2005, (76)2-3: 273-286.
18. Caron J, Mercier C, Diaz P, et al. Socio-demographic
and clinical predictors of quality of life in patients with
schizophrenia or schizo-affective disorder. Psychiatry Res
2005, 137(3): 203-213.