Konstrukcja więz
by dachowej nawy
głównej kościoła ss. wizytek w Warszawie,
cz. 4
Ostatni odcinek cyklu omawiającego konstrukcję dachową kościoła ss. wizytek w
Warszawie. Autorzy omawiają elementy metalowe występujące w konstrukcji, opisują
dokonane naprawy i krótko podsumowują cel opracowania.
Fot 1. Naprawy końcówki belki wiązarowej po stronie południowej
Elementy metalowe w konstrukcji więz
by
W konstrukcji występują pręty kute o przekroju kwadratowym, płaskowniki, śruby
i podkładki. Niektóre połączenia krokwi z belkami wiązarowymi wzmocniono stosując
klamry ciesielskie. Do konstrukcji więz
by podwieszono na metalowych wieszakach ściągi
metalowe, przebiegające równolegle do belek wiązarowych i zakotwione w podłużnych
ścianach nawy głównej kościoła. Występują także kotwy w formie ukośnie umocowanych
płaskowników, z jednej strony obejmują one podwaliny ram stolcowych a z drugiej strony
wmurowane są w ściany podłużne nawy głównej kościoła. Podwalina ram stolcowych
i niektóre belki wiązarowe są złączone poprzez zastosowanie śrub z podkładkami
z płaskownika, umieszczonymi zarówno pod łebkami jak i pod nakrętkami, w celu rozłożenia
nacisku na drewno przy skręcaniu. www.lech-bud.org
Naprawy konstrukcji
Widoczne są naprawy końcówek belek wiązarowych wykonane metodą  drewno-drewnem
z zastosowaniem skręcenia elementów za pomocą śrub. Wymienione zostały: końcówki belek
wiązarowych w wiązarach nr 3, 6, 8, 10, 16 i 26 (fot. 1), odcinki krokwi pomiędzy belką
wiązarową a jętką w wiązarach nr 2, 6, 8, 10 i 26 oraz dwa zastrzały w części północnej
poprzecznej ramy stolcowej nad prezbiterium. Wzmocnione zostały przez nadbitki (jedno
i dwustronne) krokwie kulawki i fragmenty płatwi w połaci wschodniej nad prezbiterium,
a belki kulawki spięte zostały z belką wiązarową stalowymi klamrami. Wydaje się
prawdopodobne, że metalowe połączenia kotwiące ścianę szczytową i konstrukcję więz
by
oraz ściągi łączące ściany podłużne kościoła (fot. 2) pochodzą z czasu budowy więz
by
w 1755 r. Świadczyć o tym może osadzenie prętów w ścianach bocznych nawy bez śladów
niezbędnych rozkuć muru, które musiały by powstać w przypadku ich póz
niejszego osadzania
oraz istniejące zapisy w rachunkach klasztornych, mówiące o wydatkowaniu w czasie
wznoszenia więz
by dużych sum na  żelazo y ankry 1. Natomiast połączenia elementów za
pomocą śrub wykonano w czasie robót mających na celu poprawienie pracy całego ustroju.
http://www.krokiew.republika.pl
Mogło być to związane z miejscowym ugięciem się (opuszczeniem) belek wiązarowych. Po
zespoleniu podwalin ram stolcowych z belkami wiÄ…zarowymi elementy ram stolcowych
przyjęły funkcję wieszaków, co obecnie niekorzystnie wpływa na pracę innych elementów
konstrukcji. Generalne prace remontowe więz
by prowadzone były dwukrotnie  w 1847 r.
oraz w latach 1956 57. Przybliżony zakres prac wykonanych w 1847 r. znany jest z szeregu
dokumentów znajdujących się w archiwum ss. wizytek. Początkowo zakładano wymianę
całości konstrukcji nad nawą główną, z wtórnym wykorzystaniem niezniszczonych
elementów do wymiany więz
by nad nawami bocznymi. Ostatecznie, zapewne ze względów
finansowych, dokonano jedynie naprawy oraz częściowej wymiany najbardziej uszkodzonych
fragmentów zniszczonych końcówek belek wiązarowych i krokwi, dodatkowo wzmacniając
elementy drewniane stalowymi śrubami i klamrami. Do naprawy użyto drewna sosnowego
oraz stosowano analogiczne, tradycyjne metody ciesielskie. Prace remontowe prowadził
cieśla o nazwisku Landman. Prawdopodobnie prace naprawcze kontynuowane były również
w 1881 r., o czym świadczyłaby data namalowana na słupie konstrukcji, może być ona jednak
zwiÄ…zana z realizowanymi pracami dekarskimi. y
ródła odnotowują również prace
prowadzone w 1884 r. przez cieślę Augusta Bauma, polegające m.in. na przybiciu do krokwi
75 drewnianych knag2.
W trakcie kolejnego, poważniejszego remontu w latach 1956 57, wymieniono wg kosztorysu
80,8 mb krokwi i ram, wykonano 16,6 mb nadbitek krokwi oraz oczyszczono istniejÄ…cÄ…
konstrukcjÄ™ szczotkami drucianymi3.
Brak jest jednak szczegółowych informacji o zakresie wymiany w poszczególnych więz
bach,
wnioskować można jedynie, że są to widoczne w konstrukcji elementy obrabiane w sposób
mechaniczny. Miejscowo, na powierzchni drewna stwierdzono ślady, które mogły
spowodować odłamki pocisków w czasie wojny.
Brak jest jednak szczegółowych informacji o zakresie wymiany w poszczególnych więz
bach,
wnioskować można jedynie, że są to widoczne w konstrukcji elementy obrabiane w sposób
mechaniczny. Miejscowo, na powierzchni drewna stwierdzono ślady, które mogły
spowodować odłamki pocisków w czasie wojny.
Fot. 2. Stalowe ściągi łączące ściany podłużne kościoła
Konserwacja konstrukcji
W 1956 r. całość konstrukcji drewnianej przesmarowano dwukrotnie preparatem chemicznym
pod nazwÄ…  Karbolineum , stosowanym w tym czasie do konserwacji i zabezpieczania
drewna. Do dnia dzisiejszego drewno posiada zmieniony kolor oraz utrzymujÄ…cy siÄ™
charakterystyczny zapach.
Badania składu gatunkowego drewna
W celu sprawdzenia informacji zawartych w materiałach archiwalnych, mówiących, że
wzniesiona w 1755 r. konstrukcja wykonana była z drewna modrzewiowego, przeprowadzono
badania składu gatunkowego drewna więz
by nad nawą główną4.
Do badań pobrano 23 próbki drewna z elementów wielkowymiarowych konstrukcji więz
by
nad nawą główną (belki wiązarowe, krokwie, stolce) oraz 16 próbek z kołków połączeń
ciesielskich. Na podstawie badań mikroskopowych ustalono, że jedynym występującym
gatunkiem drewna w konstrukcji tej więz
by jest sosna pospolita (Pinus sylvestris L.).
Przeprowadzone badania nie potwierdziły więc informacji zawartych w materiałach
archiwalnych, mówiących o wykonaniu więz
by z modrzewia.
Badania dendrochronologiczne
Badania miały na celu jednoznaczne określenie daty wzniesienia konstrukcji wobec
istniejących materiałów archiwalnych, mówiących o ewentualności wymiany więz
by w 1847
r. Wykonane badania próbek pozwoliły na jednoznaczne ustalenie daty ścinki drzew na sezon
jesienno/zimowy 1754/55 r. Potwierdziły więc datowanie więz
by na podstawie materiałów
archiwalnych na 1755 r. Do wzniesienia konstrukcji wykorzystano drewno niesezonowane.
Podsumowanie
Celem pracy był opis oraz analiza więz
by nad nawą główną kościoła ss. wizytek
w Warszawie, konstrukcji niezbyt starej, lecz bardzo interesującej pod względem badawczym,
dającej możliwość konfrontacji otrzymanych wyników badań z zachowanymi w archiwum
klasztornym materiałami archiwalnymi. Przeprowadzone badania pozwoliły na jednoznaczne
określenie czasu wzniesienia więz
by na 1755 r., a jej póz
niejszych napraw na 1847 r. oraz lata
1956 57. Obecny stan zachowania konstrukcji więz
by pod względem jej kompletności
i oryginalności określić można jako bardzo dobry. Elementy konstrukcji wraz z póz
niejszymi
naprawami wykonane są bardzo starannie, przy użyciu tradycyjnych metod ciesielskich.
Dlatego jako przykład osiemnastowiecznej ciesiołki posiada ona wysoką wartość zabytkową,
zwiększoną dodatkowo dzięki zachowaniu kompletnego systemu ciesielskich znaków
montażowych. Więz
ba jest również jednym z nielicznych zabytków tego typu zachowanych
na terenie Warszawy, stąd ze wszech miar zasługuje na szczególną ochronę autentycznej
substancji oraz podjęcie przemyślanych działań konserwatorskich podczas planowanych prac
remontowych.
Przypisy
1
J. Kraszewska C.R., Materiały do historii budowy kościoła ss. Wizytek w Warszawie, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, nr 3/4, 1937, s. 330:  (& )
R.1755. Wydało się na kościół: Za żelaza y Ankry& 8758 ff 23. Za Drzewa różne& 6128 ff 17.
2
 (& ) 75 Knag z drzewa 3 i 6 cali grubego po 2½ A
ok. Długości zrobiono i do krokiew nad częścią środkową kościoła przybito z dodaniem gwoz
dzi,
po kop. 30 (& ) , zestawienie kosztów prac ciesielskich z dnia 27.09.1884 r., Archiwum s.s. Wizytek w Warszawie, sygn. E 19.
3
Kosztorys wykonawczy nr 6, rozliczeniowy (ostateczny) za wykonanie zewnętrznych robót budowlanych związanych z remontem elewacji i dachu
kościoła S.S. Wizytek przy ul. Krakowskie Przedmieście 34 w Warszawie, roboty wykonane do dnia 31.01.1957 r., w Archiwum s.s. Wizytek
w Warszawie.
4
Badania próbek wykonał dr Adam Krajewski (SGGW Warszawa) w kwietniu 2005 r.
mgr inż. arch. Dominik Mączyński
mgr inż. arch. Maciej Warchoł
y
ródło: Dachy, nr 5 (137) 2011
Usługi Ciesielskie - domy drewniane - domy szkieletowe - konstrukcje dachowe więz
by - www.lech-
bud.org