J. WROŃSKA „NIEKTÓRE KONTROWERSJE W PSYCHLOGII EMOCJI”

1. Emocje jako rodzaj zjawisk świadomych:

a. Ujęcie introspekcjonistyczne

a) Ziehen, Wundt, Witwicki, Heinrich

b) Emocje-zjawiska świadome

c) Analiza świadomości uwzględniająca wzajemne relacje pomiędzy uczuciami fenomenologiczne innymi procesami psychicznymi

b. Koncepcja Jamesa - Langego

a) Emocja to świadomość zmian cielesnych, które są specyficzne dla emocji.

b) Zmiany fizjologiczne pojawiają się nie tylko w trzewiach, ale też i w mięśniach c. Ujecie fenomenologiczne - emocje określane jako świadome przeżycia pełne przedmiotowych treści a) M. Scheler:

 Intelektualna i emocjonalna forma poznania

 Emocje są formą poznania wartości

 Podkreślenie intencjonalnego charakteru przeżyć emocjonalnych

 Emocja poznaje wartość w sposób aprioryczny i bezpośredni, bez odwoływania się do danych innego rodzaju

 Odczucia czegoś – przeżycia świadome oraz intencjonalne akty preferencji b) Percepcja świata czy świadome przeżycie oraz wolna wola winny być rozpatrywane jako przyczyny zachowań c) Zainteresowanie treścią potrzeb, problemów, motywów, aby zrozumieć funkcjonowanie człowieka d) Badania opierają się na subiektywnych danych pochodzących z zeznań osobistych e) F. J. J. Buytedijk

 Zachowanie jako system aktów intencjonalnych

 Sposobem docierania do intencji jest analiza świadomości

 Świadomość jest zawsze świadomością czegoś (intencje)

 Uczucia są spontaniczne i nieintencjonalne

 Celem psychologii fenomenologicznej jest analiza przeżywania uczuć w różnych sytuacjach 2. Emocja jako specyficzna reakcja fizjologiczna:

2.1 Przedstawiciele

a) Watson

 Emocja jako dziedziczny wzorzec reakcji, obejmujący ważne zmiany zachodzące w całym organizmie, organizmie w szczególności w układach wisceralnym i wydzielniczym

 3 dziedziczne wyrazy: strach, gniew i miłość

 Emocje wprowadzają organizm w stan chaosu i są dezorganizujące

b) W. B. Cannon

 Możliwa niezależność zmian cielesnych od emocji

 Fakt występowania takich samych zmian cielesnych w różnych stanach emocjonalnych

 Możliwość powstawania reakcji emocjonalnych przy przecięciu połączeń nerwowych pomiędzy narządami wew. a korą mózgową

c) W.B. Cannon i P. Bard

 Neurofizjologiczna koncepcja emocji

 Po wystąpieniu sytuacji bodźcowej następuje pobudzenie wzgórza, a następnie kory mózgowej. Z kolei kora pobudza procesy wzgórzowe, które reagują wzorcami odpowiadającymi poszczególnym ekspresją emocjonalnym

 Zmiany fizjologiczne i świadome odczuwanie emocji są od siebie niezależne i jedynie występują niemal w tym samym czasie

2.2 Aktywacyjne koncepcje emocji

a) Emocje jako specyficzny rodzaj pobudzenia

 D.B. Lindsley - ośrodkami pobudzenia leżącymi u podstaw emocji są: twór siatkowaty pnia mózgu współdziałający z międzymózgowiem i układem limnicznym poprzez wstępujący, aktywujący układ siatkowy 3. Emocja jako regulator zzachowania (emocje pełnią funkcje motywacyjne, ukierunkowujące zachowanie) 3.1 Problem, czy emocje dezorganizują zachowanie:

a)

McDougall

 Celowe zachowanie istot żywych

 Głównym regulatorem celowego zachowania zwierząt i ludzi są instynkty, czyli złożone, wrodzone (ukształtowane w procesie ewolucji) czynności służące realizacji biologicznych celów

 Każdemu instynktowi towarzyszy emocja pierwotne, np. instynktowi macierzyńskiemu towarzyszy miłość

 Emocje przejawiają się w zmianach fizjologicznych i są przejawem uaktywnienia się instynktów

 Emocje pełnią funkcje energetyzujące i motywacyjne

b)

Freud

1

 Celem życia indywidualnego organizmu jest zaspokajanie wrodzonych potrzeb; redukcja napięć

 Motywacja i emocje mogą być procesami powstałymi wskutek wzbudzenia napięcia i takiej organizacji zachowania, która by prowadziła do redukcji tego napięcia

 Instynkty życia – energią libido - służą reprodukcji (instynkt seksualny) oraz podtrzymywaniu życia (instynkty głodu i pragnienia)

 Instynkty śmierci – pochodzą z wrodzonych potrzeb zadawania bólu i niszczenia

 Motywowanie nieświadome

 Dążenie energii instynktów (zgromadzonej w id) do rozładowania napotyka przeszkody ze strony ego lub superego powodując powstanie różnych emocji, np. lęku, poczucia winy, wstydu.

 Szczególne znaczenia – emocja lęku – źródła w niezrealizowanych popędach biologicznych i doświadczeniach człowieka

c) R.W. Leeper

 Emocje funkcjonują jako szczególnie ważne dla człowieka motywy

 Gdy intensywność emocji jest umiarkowana lub słaba, emocje ukierunkowują zachowanie na osiągnięcie celu, prowadzą do zachowań eksploracyjnych, wpływają na dokonywanie wyborów, rozwiązywanie problemów itp.

 Bardzo silne emocje przestają motywować i dezorganizują działanie człowieka

 Później stwierdził: emocje funkcjonują nie tylko jako motywy, lecz również jako spostrzeżenia rozumiane w szerszym niż zwykle sensie. Emocje funkcjonują jako spostrzeżenia w sytuacjach ważnych dla człowieka d) S.S Tomkins

 Oprócz motywacyjnych podkreśla dynamizujące funkcje emocji

e)

P. T. Young

 Każde wystąpienie emocji prowadzi do zaburzeń regulacji psychicznej f)

J. Reykowski

 Procesy emocjonalne to osobny rodzaj procesów regulacji, który pojawia się pod wpływem zdarzeń zmieniających stan równowagi biologicznej lub psychicznej między podmiotem a otoczeniem

 Emocje mają swój kierunek, ale nie są zorientowane na cel

 Procesy motywacyjne nadają kierunku działalności i sterowanie nią w taki sposób, aby cel został osiągnięty

 Lepiej byłoby mówić o procesach emocjonalno-motywacyjnych

g) E. Duffy

 W zachowaniu nie ma nic specyficznego, co pozwoliłoby na uznanie emocji za odrębny proces psychiczny h)

D. Bindra

 Rozróżnienie między emocjami a motywacją jest bezużyteczne, posługujmy się pojęciem centralnego stanu motywacyjnego

 Jest on wzbudzany przy podejmowaniu zachowań użytecznych z biologicznego punktu widzenia 3.2 Aspekty poznawcze

a)

K. Obuchowski:

 Zrywa z tradycyjnym rozróżnieniem przeciwstawiającym procesy emocjonalne procesom poznawczym

 Uznaje oba rodzaje procesów za procesy orientacyjne -> emocje jako ich najbardziej pierwotna postać

 Funkcja emocji polega na określeniu (ocenie) zjawiska jako korzystnego lub szkodliwego dla procesów samoregulacji człowieka

 Są więc one subiektywnym (wartościującym) składnikiem odzwierciedlenia b)

S. L. Rubensztejn

 Procesy emocjonalne to „specyficzna strona procesów, które są równocześnie procesami poznawczymi odbijającymi, ale w specyficzny sposób, rzeczywistość

3.3. Idea oceny poznawczej

a) Proces emocjonalny powstaje w efekcie przetwarzania informacji, zapoczątkowanego przez ocenę poznawczą b) M. B. Arnold

 Znaczenie spostrzeżenia i oceny sytuacji bodźcowej w powstawaniu emocji

 Procesom spostrzegania towarzyszy niemal natychmiastowa, intuicyjna ocena obiektu ze względu na to, czy jest on dla człowieka korzystny, czy szkodliwy

 Ocena uzupełnia percepcję i wywołuje tendencję do zachowania się w pewien sposób (zbliżanie, wycofanie się)

 Proces oceny poznawczej poprzedza zarówno pobudzenie fizjologiczne, jak i obserwowalne reakcje

 Nowsze poglądy: dwa rodzaje oceny: afektywna i poznawcza

 Ocena afektywna – natychmiastowa, intuicyjna, uzupełnia percepcję

 Dzięki ocenie poznawczej świadome decyzje

 Źródłem emocji mogą być nie tylko pozytywne czy negatywne oceny spostrzeganych obiektów, lecz również wyobrażenie sobie skutków własnego zachowania

c) R. S. Lazarus:

 Emocje są funkcją aktywności poznawczej, polegającej na ocenie każdego bodźca pod względem jego znaczenia dla organizmu

 Ocena ta wyznaczana jest zarówno przez czynniki sytuacyjne, jak i przez psychologiczną strukturę jednostki 2

d) S. Schachter i J.E.Singer:

 W różnych stanach emocjonalnych zachodzą niemal takie same zmiany fizjologiczne

 Jednostka doświadcza rozmaitych emocji z powodu różnic w interpretacji owych zmian

 Odmiennie niż u Arnold, twierdzą oni, że zmiany fizjologiczne poprzedzają procesy oceny poznawczej e) R. Zając:

 Rozróżnienie sądów na poznawcze i emocjonalne

 Sądy emocjonalne mogą być pierwotną reakcją na bodźce środowiskowe

 Pierwsza reakcja o charakterze emocjonalnym posiada swoiste cechy – jest szybsza od poznawczej, nieunikniona, ma tendencję do bycia nieodwołalną i w znaczący sposób wpływa na rozwijający się proces poznawczy

 Opowiada się za wyróżnieniem u człowieka dwu oddzielnych systemów: poznawczego oraz emocjonalno-motywacyjnego

f) T. Kocowski:

 Specyfika systemu motywacyjnego inna niż poznawcza

3